Transcript AZ*RBAYCAN ELM*-T*DQ*QAT PAMBIQC*L*Q *NST*TUTU

Bu təqdimat Azərbaycan Elmi-Tədqiqat
Pambıqçılıq İnstitutu kollektivinin çoxillik
zəhməti nəticəsində əldə edilmiş yüksək
nailiyyətlərə və vətənimizin tərəqqisi və
inkişafına verdiyi mühüm töhfə münasibətilə
yaradıcı qrup tərəfindən ərsəyə gətirilmişdir
Yaşasın azad və müstəqil Azərbaycan
AZƏRBAYCAN ELMİ-TƏDQİQAT
PAMBIQÇILIQ İNSTİTUTU
(AzETPİ)
YARANMA TARİXİ:
• 1925-ci ildə Gəncə seleksiya stansiyasının
bazasında yaradılmışdır
• 1932-ci ildə Zaqafqaziya ETPİ kimi
fəaliyyət göstərmişdir
• 1935-ci ildən isə AzETPİ adlandırılmışdır
AZƏRBAYCAN ELMİ-TƏDQİQAT PAMBIQÇILIQ
İNSTİTUTUNUN FƏALİYYƏT BAZASI
Azərbaycan Respublikasında Pambıqçılığa aid qəbul edilən
Qanunlar:





Seleksiya nailiyyətləri haqqında AR Qanununun tətbiq
edilməsi (15 noyabr 1996)
Toxumçuluq haqqında AR Qanununun tətbiq edilməsi (1
mart 1997)
Pambıqçılıq haqqında AR Qanununun tətbiq edilməsi (14
iyul 2010)
Pambıqçılıq haqqında AR Qanununun tətbiqi ilə bağlı əlavə
tədbirlər (3 mart 2011)
2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin
ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı
(25 avqust 2008)
AZƏRBAYCAN ELMİ-TƏDQİQAT PAMBIQÇILIQ
İNSTİTUTUNUN ELMİ FƏALİYYƏTİNİN ƏSAS
İSTİQAMƏTLƏRİ
«SORT-TOXUM-TEXNOLOGİYA»
İstiqamət: Yüksək potensiallı və əlverişsiz xarici şərait amillərinə davamlı sortlar yaratmaq,
toxumçuluq işlərini elmi əsaslarla qurmaq, torpağın münbitliyini yaxşılaşdıran
ekoloji təmiz və səmərəli becərmə texnologiyalarının işlənib hazırlanması
Problem 1: Genetik əsaslarla yüksək potensiallı və əlverişsiz
xarici şərait amillərinə davamlı, yeni pambıq
sortlarının yaradılması və toxumçuluq işlərinin
elmi əsaslarla qurulması
Problem üzrə 5 mövzuya aid 11 tədqiqat işi aparılır
Mövzu 1 Mövcud və mütərəqqi genetik üsullarla əməli
seleksiya üçün zəngin başlanğıc material və donorlar
yaradılması
Tədqiqat işləri: - Cografi uzaq və növarası hibridləşmə yolu ilə poliploid
formaların alınması və əməli seleksiyada istifadəsi;
- Eksperimental mutagenez yolu ilə seleksiya üçün başlangıc
materialın yaradılması;
- Pambığın dünya kolleksiyası genofondunun öyrənilməsi və
əməli seleksiya üçün əlverişli donorların secilməsi
Mövzu 2. Yüksək potensiallı, əlverişsiz xarici şəraitin
törətdiyi streslərə, xüsusilə quraqlığa davamlı orta
və zərif lifli sortların yaradılması
Tədqiqat işləri: - Lifin keyfiyyəti IV və V tipə uyğun, toxumu yüksək
yağlılığa malik tezyetişən orta lifli pambıq sortlarının
yaradılması.
- Tezyetişən zərif lifli pambıq sortlarının yaradılması
Mövzu 3. Müxtəlif torpaq-iqlim şəraitində yeni pambıq
sortlarının sınağı
Tədqiqat işləri: - Yeni sortların ilkin sort sınağı
- Yeni sortların müsabiqəli sort sınağı;
Mövzu 4. Toxumluq pambıq istehsalı üsüllarının mövcud
təsərrüfat qurumları şəraitinə uygun
təkmilləşdirilməsi
Tədqiqat işləri: - Perspektivli pambıq sortlarının ilkin toxumçuluq işinin
qurulması
- Rayonlaşdırılmış pambıq sortlarının elit toxumunun
istehsalı üçün başlanğıc orijinal və super elit toxumunun
hazırlanması;
Tədqiqat işləri: - Yeni pambıq sortları və seleksiya materialının infeksion
fonda vilt və hommoz xəstəliklərinə qarşı davamlılıq
dərəcələrinin öyrənilməsi;
- Müxtəlif aqrotexniki fondan və sələf bitkilərindən asılı
olaraq pambıq sortlarının zərərvericilərlə sirayətlənmə
dərəcələrinin öyrənilməsi
Problem 2. Ekoloji təmiz metodlarla torpağın münbitliyini
yaxşılaşdıran və yüksək məhsul yetişdirilməsini təmin
edən mütərəqqi texnologiyaların hazırlanması
Problem üzrə 4 mövzu, 9 tədqiqat işi aparılır
Mövzu 1. Məhsuldarlığın artırılması və torpagın
münbitliyinin yaxşılaşmasını təmin edən
mütərəqqi texnologiyaların işlənib hazırlanması
Tədqiqat işləri: - Pambıq bitkisi və şəkər çuğundurunun payızlıq noxudla
arpa qarışığı əkinlərinin dəyişdirilməsinin bitkilərin
məhsuldarlığına təsiri
- Pambıq tarlalarında erkən payızda əkilmiş dənli paxlalı
bitkilərin torpağın münbitliyinə və pambığın
məhsuldarlığına təsiri
- Mineral gübrələr tətbiq etmədən pambığın
məhsuldarlığının artırılması texnologiyasının
hazırlanması
- Yeni rayonlaşdırılmış pambıq sortlarının optimal
aqrotexnologiyalarının öyrənilməsi
Mövzu 2. Pambıq bitkisinin optimal gübrələnmə
sisteminin işlənib hazırlanması
Tədqiqat işləri: - Pambıq-yonca-taxıl növbəli əkin dövriyyəsində
pambıq bitkisinin differensial gubrələnmə
sistemində optimal qidalanması
- Fasiləsiz pambıq əkinlərində mineral və üzvü gübrələrin
norma və nisbətlərinin torpağın münbitliyinə və pambığın
məhsuldarlığına təsiri
- Növbəli əkin sistemində təbii seolitin mineral gübrələrlə
birlikdə tətbiqinin pambıq əkinlərində səmərəliliyi
Mövzu 3. Pambıq əkinlərində suya qənaət edici
mütərəqqi suvarma rejimi və texnikasının
işlənib hazırlanması
Tədqiqat işləri: - Pambıq əkinlərində suya qənaət edilməsinə təminat verən sütut
polimerinin torpağın su-fiziki xassələrinə təsiri
- Torpaqda irriqasiya erroziyasının azaldılması üsüllarının
öyrənilməsi
Mövzu 4. Hazırlanmış texnologiyaların və yaradılmış
yeni sortların istehsalatda tətbiqi və təbliği
MƏQSƏD
Pambıqçılığın davamlı və dinamik inkişafına təminat verən
kopmleks proqram hazırlamaq, bu sahədə bölgələrimizdə,
ölkəmizdə və dünyada mövcud problemlərin elmi əsaslarla
həllinə aid səviyyəli və geniş əhatəli araşdırmalar aparmaq,
işlənmiş elmi nailiyyətlərin, yeniliklərin və qabaqcıl təcrübənin
istehsalata intensiv tətbiqi və geniş yayılması üçün kənd
təsərrüfatı üzrə məşğul olan orqanlara lazımi elmi-metodiki
köməklik göstərmək, bu istiqamətdə çevik və ətraflı informasiya
məlumatı qurmaq. Pambıq əkinçiliyi, sənayesi və iqtisadiyyatı
istiqamətində bölgə, ölkə və dünya problemlərinin həll
edilməsinə yönəlmiş, müasir və keyfiyyətli araşdırmalar
aparmaq, elmi seminarlar təşkil etmək və universal məlumat
təcrübəsində iştirak etmək
İST Ə Y İMİZ
Pambıqçılığa aid informasiya texnologiyalarından yüksək
səviyyədə istifadə edən elmi yeniliklərə və milli dəyərlərə
diqqətlə yanaşan, pambıq əkinçıliyi, sənayesi və iqtisadi
səmərəliliyi sahəsində əhatəli araşdırmalar aparan,
pambıqçılıqda qarşıya çıxan problemlərin elmi əsaslarla həlli
yolunu tapan yüksək intelektli, təşəbbüskar tədqiqatçılar
yetişdirən səviyyəli elmi-tədqiqat ocağı kimi tanınmaq.
İnformasiya texnologiyalarından yüksək səviyyədə istifadə edən,
təşəbbüskar, yenilikçi və milli dəyərlərə hörmət edən, pambıq
əkinçiliyi, sənayesi və iqtisadiyyatı sahəsində araşdırmalar
aparan, problemlərin həlli yolunu tapan tədqiqatçılar yetişdirən
pambıqçılıq sahəsində beynəlxalq bir institut olmaq.
ÖLKƏLƏR ARASI ƏLAQƏ
• Pambıqçılıq ölkələrindən bu sahəyə aid məlumatlar toplamaq
və təhlil etmək (qiymətləndirmək);
• Pambıqçılığa aid araşdırmalar üzrə ölkələr arası əlaqələri
təmin etmək;
• Əlaqəli layihələr hazırlanmasında və icrasında iştirak etmək;
• Pambıq sortlarının, sort nümunələrinin və genetik
ehtiyatların qorunması, öyrənilməsi və səmərəli istıfadə
olunmasına aid ölkələr arası əlaqəli tədqiqatlara qoşulmaq;
• Pambıqçılığın iqtisadi səmərəliliyinin artırılması
istiqamətində tədqiqatlar aparmaq;
• Şöbə və laboratoriyaların infrastrukturunu inkişaf etdirmək,
yaranacaq yeni strukturlara dəstək vermək;
• İnstitutun apardıgı yeni aktual mövzulara oxşar tədqiqatlarla
məşğul olan elmi müəssisələrlə elmi əməkdaşlıq etmək.
REGİONAL VƏZİFƏLƏR
• Genetik ehtiyatların mühafizəsi və zənginləşdirilməsi;
• Pambıqçılığın inkişafına dair təbliğat aparılması;
• Bölgələrin torpaq-iqlim şəraitinə uyğun becərmə
texnologiyasının tətbiqi;
• Xəstəliklərə davamlılığın öyrənilməsi;
• İstehsal olunan məhsulun kəmiyyət və keyfiyyətinin
yüksəldilməsi;
• Sosial-iqtisadi mövzularda aparılan araşdırmalara aid
bilgilər verilməsi və nümayiş xidmətləri;
• Eyni və yaxud oxşar bitkilərlə məşğul olan elmi
müəssisələrlə iş birliyi qurmaq.
STRATEJİ MƏQSƏDLƏRİMİZ










Qarşıya çıxan problemlərin səbəbini əsaslı müəyyənləşdirib düzgün qərar
verən təşəbbüskar və yüksək intelektli tədqiqatçıların yetişdirilməsinə şərait
yaratmaq;
Pambıqçılıqda mövcud çatışmazlıqları günün tələblərinə uyğun nizamlamaq;
Pambıqçılığın inkişafına təminat verən prioritet sahələrə aid tədqiqatları
gücləndirmək;
Pambıçılıqla məşğul olan təşkilatlar və özəl sektorlarla iş birliyi və qarşılıqlı
əlaqə yaratmaq;
Aparılacaq elmi araşdırmaları pambıqçılıqdakı problemlərin həlli
istiqamətində seçmək;
Aparılacaq araşdırmalara aid əsaslı məlumat toplamaq;
Pambıqçılığa aid aparılan tədqiqatların nəticələrinin bölgələrdəki təsərrüfat
qurumlarına çatdırmaq, yayımını təşkil etmək;
Dövlətlərarası müştərək tədqiqatlar aparılması üçün lazımi infrastruktur və
iş birliyi yaratmaq;
Ölkə və dövlətlər arası keçirilən simpozium və konfranslarda fəal iştirak
etmək;
Əhatəli araşdırmalar aparmaq məqsədilə ölkə və dövlətlər arası əlaqələrdən
səmərəli istifadəni təmin etmək.
HƏDƏFLƏRİMİZ

Pambıqçılığın inkişafına aid aparılan tədqiqatlar və elmi təhlillərin
beynəlxalq standartlar səviyyəsində həyata keçirilməsi;

Pambıqçılıqda aparılmış araşdırmaların, hazırlanmış texnologiyaların
və elmi yenilikləklərin kopmleks şəkildə səmərəli tətbiqini apara bilən
tədqiqatçılar yetişdirilməsi;

Əkinçılık sistemində pambıqçılığa aid bütün problemlərin elmi əsaslarla
həll edilməsi;

Ölkədə pambıqçılığın davamlı inkişaf etdirilməsi;

Pambıqçılığın inkişafında xidmətlərinə görə beynəlxalq səviyyəli institut
kimi tanınması;

Ölkədə və ölkələr arası pambıqçılıq üzrə bir elmi mərkəz mövqeyinə
qalxması;

Bölgə və ölkədə pambıq istehsalı və sənayesinin müasir standartlara
uygun inkişaf etdirilməsi.
İNSTİTUTUN STRUKTURU
Direktor
Elmi sura
Elmi işlər üzrə
direktor müavini
Təsərrüfat işləri üzrə
direktor müavini
Mühasibatlıq
Elmi katib
Təsərrüfat bölməsi
Genetika və genefond
laboratoriyası
Pambığın emalı sənayesi
üzrə AzETPİ-nin filialı
Seleksiya şöbəsi
Texniki bitkilərin
aqrotexnologiyası şöbəsi
Aqrokimya və torpağın
münbitliyi şöbəsi
Mil Təcrübə
Stansiyası
Aqrotexnologiya şöbəsi
Toxumçuluq şöbəsi
Suvarma şöbəsi
Bitki mühafizəsi
şöbəsi
İnformasiya və
tətbiq qrupu
Seleksiya və toxumçuluq
şöbəsi
Seleksiya və toxumçuluq
şöbəsi
Şirvan Təcrübə
Stansiyası
Aqrotexnologiya şöbəsi
İNSTİTUTUN FƏALİYYƏT DAİRƏSI
Direktor
Elmi şura
Mühasibatlıq
Elmi işlər üzrə
direktor müavini
Elmi katib
Seleksiya
şöbəsi
Toxumçuluq
laboratoriyası
Regional Aqrar Elm
Mərkəzləri
Elit toxumçuluq
təsərrüfatları
İstehsalat, fermer
təsərrüfatları
Genetika və
genofond
laboratoriyası
AMEA-nın Genetik
ehtiyatlar İnstitutu
Texniki bitkilərin
aqrotexnologiyası
şöbəsi
Suvarma
şöbəsi
İstehsalat, fermer
təsərrüfatları
ADAU, AzETBMİ,
İnstitutu
Təsərrüfat işləri üzrə
direktor müavini
Təsərrüfat bölməsi
Aqrokimya və
torpağın münbitliyi Emal sənayesi
üzrə filialı
şöbəsi
Bitki
mühafizəsi
şöbəsi
Respublika pambıq
emalı müəssisələri
İnformasiya və
tətbiq şöbəsi
Elmi yeniliklərin
istehsalata
tətbiqi və təbliği
Elmi yenikliklərin
kütləvi mətbuatla
yayılması
İDARƏETMƏ XİDMƏTLƏRİ
Ümumi idarəetmə xidmətləri Sayı
Texniki xidmətlər
Sayı
Direktor
1
Mühasibatlıq
4
Direktor müavinləri
2
Təsərrüfat şöbəsi
8
Elmi katib
1
Kompüter operatoru
3
Tədqiqatlar üzrə elmi rəhbər
8
Mühəndis
1
Tədqiqatçılar
42
Ambar müdiri
1
Kadr üzrə mütəxəssis
1
Gözətçi
4
Elmi sahə üzrə laborantlar
46
Xadimə
1
Sürücü
1
Fəhlə
2
Cəmi
98
24
İXTİSAS SAHƏLƏRİ
İxtisas sahələri
Genetika və genofond
Toxumçuluq
Lifin texnologiyası
Seleksiya
Suvarma
Aqrotexnologiya
Aqrokimya və torpağın
münbitliyi
Bitki mühafizəsi
İnformasiya və tətbiq
İXTİSAS SAHƏLƏRİNİN VƏZİFƏLƏRİ
Genetika və genofond
Seleksiya
Toxumçuluq
Genetik üsüllarla əməli
seleksiya üçün başlanğıç
materiallar hazırlamaq
Ölkənin pambıqçılıq
bölgələrinin torpaqiqlim şəraitinə
uyğun yüksək potensialli və keyfiyyətli
sortlar yaratmaq
Pambıq toxumçuluğu
işini təlimat əsasında
düzgün qurulmasına
əməli-metodiki kömək
göstərmək
Pambığın dünya kolleksiyasının genofondunu qorumaq,
saxlamaq
Genofondu introduksiya,
yeni yaradılmış
nümunələrlə
zənginləşdirmək
İstiqamətli seleksiya üçün
başlanğıç material seçmək,
yaradıcı seleksiyaçılara
tövsiyələr vermək
Xəstəlik və zərərvericilərə,xarici
şəraitin törətdiyi
streslərə davamlı
sortlar yaratmaq
Təkrar səpin
ehtimallarına görə
ultra tezyetişən
sortlar yaratmaq
Yüksək potensiallı və
keyfiyyətli lifə malik
sortlar yaratmaq ücün
ənənəvi və mütərəqqi
seleksiya etmək
Aqrotexnologiya
Yüksək və keyfiyyətli
məhsul yetisdirilməsinə
aid mütərəqqi
aqrotexnologiyalar
hazırlamaq
Yaradılan yeni sortların
ilkin toxumçuluq
işini qurmaq
Məhsuldarlığın və
torpağın münbitliyinin
artmasına təminat verən
əlverişli sələf
bitkiləri secilməsi
İstehsalatda əkilən
sortların hər il
orijinal və super elit
toxum materialını
istehsal etməklə sort
təzələməni təmin etmək
Məhsulun artırılması
və maya dəyərinin
azaldılmasına
təminat verən becərmə
texnologıyaları
hazırlamaq
İXTİSAS SAHƏLƏRİNİN VƏZİFƏLƏRİ
Suvarma
Bitki
mühafizəsi
Aqrokimya və
torpağın münbitliyi
İnformasıya və
tətbiq
Pambığın suya qənaət
edici suvarma rejimi və
texnikasını
təkmilləşdirmək
Sortların və sort
nümunələrinin
xəstəliklərə
davamlılığını
öyrənmək
Pambıq bitkisinin
optimal gubrələnmə
sistemini öyrənmək
Elmi yenilikləkləri
istehsalata intensiv
tətbiq etmək
Məhsulun və torpağın
münbitliyinin artmasına
təminat verən növbəli
əkin sistemi hazırlamaq
Elmi nailiyyətlərin
təbliğini gücləndirmək,
müxtəlif mətbuat
vasitələrindən səmərəli
istifadə etmək
Pambıq sortlarının
optimal suvarma
rejimlərini öyrənmək
Müxtəlif aqrotexniki
fonda zərəvericilərə
qarşı inteqrir
mübarizə sistemini
təkmilləşdirmək
Fasiləsiz pambıq
əkinlərində torpağın
münbitliyini
sabit saxlamaq
Ekoloji təmiz məhsul
istehsalına nail olmaq
GENETİKANIN FƏALİYYƏT
İSTİQAMƏTLƏRİ
Genefondda pambığın G.hirsutum L. növünə
aid 772 ədəd, G.barbadense L. növünə aid 78
ədəd, cəmi 820 ədəd sort nümunələri öyrənilir
•Növarası, coğrafi uzaq, bekkross,
pilləli, mürəkəb hibridləşdirmə,
eksperimental mutagenez və
poliploidiya yolu ilə zəngin
başlangıc material yaratmaq,
•Yaradılmış yeni xətlərin, sortların,
nümunələrin elit bitkilərini seçmək
• Sortların, sort numunələrinin,
xətlərin sort təmizliyini qoruyub
saxlamaq
•Müxtəlif üsullarla əldə edilmiş başlanğıç
materialla
Pambıqçılıq bölgələrinin torpaq-iqlim
şəraitinə uyğun,
Vilt xəstəliyinə davamlı,
Yüksək lif keyfiyyətinə və məhsuldarlıq
potensialına malik yeni pambıq sortlarının
yaradılması
SELEKSİYAÇILARIN FƏALİYYƏT
İSTİQAMƏTLƏRİ
Mövcud və introduksiya
olunmuş yeni nümunələrdən
səmərəli istifadə
Uğurlu və məhsuldar nəticələr almaq
üçün ölkə xaricindən və ölkə daxili
mənbəələrdən gətirilmiş pambıq
nümünələrinin biomorfoloji və
təsərrüfat qiymətli əlamətləri,
pambığın hansı növünə uyğun genetik
daşıyıcıları olması öyrənilir, hansı
əlamətə görə hibridləşməyə cəlb
olunmaları müəyyənləşdirilir
SELEKSİYAÇILARIN FƏALİYYƏT
İSTİQAMƏTLƏRİ
Əldə edilmiş başlanğıc
Hibridləşdirmə
materialın biomorfoloji
və təsərrüfat qiymətli
əlamətlərinin sabit saxlanılması
İntroduksiya olunmuş
nümunələr
Sort, xətt və hibrid
təbiətli formalar
Yeni sortlar yaradıldıqdan və qeydiyata
alındıqdan sonra onların ilkin biomorfoloji
və təsərrüfat qiymətli əlamətlərini sabit
saxlamaqla elit bitkiləri seçilir, orijinal və
super elit toxum materialı hazırlanır
İnstitutun yeni sortları müvafiq sınaq
mərhələlərini keçdikdən sonra müqayisəli
qiymətlədirilərək perspektivli sayılırsa
Seleksiya Nailiyyətlərinin sınağı və
mühafizəsi üzrə Dövlət Komissiyasına
təqdim edilir və sortun ilkin toxumçuluq
işi qurulur.
Ənənəvi seleksiya metodları
Hibridləşdirmə
İntroduksiya olunmuş
nümünələr
Sort, xətt və hibrid təbiətli
formalar
Yeni sortlar, xətlər, formalar
yaradılması üçün ənənəvi seleksiya
üsullarından əlavə daha zəngin
başlanğıc material yaratmaq və
seleksiya prosesinin qısadılması
üçün yeni mütərrəqi metodlardan
istifadə edilir
Növ arası, coğrafi uzaq bekkross, pilləli,
mürəkkəb hibridləşdirmə, eksperimental
mutagenez və poliploidiya yolu ilə zəngin
başlanğıc material yaratmaq
İntroduksiya yolu ilə genefondu
zənginləşdirmək
Müxtəlif üsüllarla əldə edilmiş başlanğıc
materialla pambıqcılıq bölgələrinin torpaqiqlim şəraitinə uyğun, vilt xəstəliyinə davamlı,
yüksək lif keyfiyyətinə və məhsuldarlıq
Yaradılmış yeni xətlərin, sortların,
nümunələrin elit bitkilərini seçmək
Sortların, sort nümunələrinin, xətlərin
təmiz sortluluğunu mühafizə etmək
potensialına malik yeni pambıq sortlarının
yaradılması
AQROTEXNOLOGİYANIN FƏALİYYƏT
İSTİQAMƏTLƏRİ
Pambığın becərilməsi
texnologiyası
Səpin üsülları
Bitki sıxlığı
Pambıq əkinlərində yüksək və keyfiyyətli məhsul
yetişdirilməsinə, iqtisadi səmərəliliyin
artırılmasına təminat verən optimal aqrotexniki
becərmə texnologiyasını hazırlamaq, istehsalata
verilən yeni sortların bioloji və morfoloji
xüsusiyyətlərinə uyğun aqrotexnologiyalar
işləmək. Səpin sxemi, hektarda becərilən bitki
sıxlığını sortların biomorfoloji xüsusiyyətləri və
vegetasiya müddətləri ilə əlaqədar
müəyyənləşdirmək.
AQROTEXNOLOGİYANIN FƏALİYYƏT
İSTİQAMƏTLƏRİ
Bioloji üzvi əkinçilik
Məhsul yığımının və
becərmənin mexanikləşdirilməsi
Mineral gübrələrdən istifadə etmədən
torpağin münbitliyinin yaxşılaşmasına və
yüksək məhsul yetişdirilməsinə təminat
verən bioloji, üzvi əkinçiliyə aid mütərəqqi
aqrotexnologiyalar hazırlamaq
Pambıq əkinlərində becərmələrin və
məhsul yığımının maksimum
mexanikləşdirilməsinə aid tədqiqatlar
aparmaq, bu istiqamətdə mütərrəqqi
texnologiyalar hazırlamaq
TOXUMÇULUĞUN FƏALİYYƏT
İSTİQAMƏTLƏRİ
Pambıq toxumçuluğunun
qüvvədə olan təlimat əsasında
düzgün qurulması
Bütün sortların orijinalının
qorunub saxlanması
İstehsalatın yüksək reproduksiyalı
və səpin keyfiyyətli toxumla təmin
olunmasına əməli-metodiki
köməklik göstərilməsi
Yeni sortların elit bitkilərini seçmək, toxumçuluq
işini qurmaq, istehsalatda əkilən rayonlaşdırılmış
sortların sort təzələnməsini təmin etmək üçün
orijinal, super elit toxumlarını istehsal etmək;
İstehsalatı yüksək reproduksiyalı elit, birinci və
ikinci reproduksiyalı toxum materialı ilə təmin
etmək;
Pambıq bitkisinin toxumçuluq işinin sistemli
işləməsinə nail olmaq, istehsalatda olan bütün
sortların orijinalının sabit saxlanmasına və sistemli
sort təzələmə üçün hər il sortların orijinal, super elit
toxumunun hazırlanmasını təmin etmək.
AQROKİMYA VƏ TORPAĞIN
MÜNBİTLİYİNİN YAXŞILAŞDIRILMASI
Pambıq bitkisinin
optimal gübrələnmə
sisteminin işlənib
hazırlanması
•Pambıq-yonca-taxıl növbəli əkin
dövriyyəsində pambıq bitkisinin
differensial gübrələnmə sisteminə
görə optimal qidalanması;
•Fasiləsiz pambıq əkinlərində
mineral və üzvi gübrələrin
norma və nisbətlərinin torpağın
münbitliyinə və pambığın
məhsuldarlığına təsiri;
AQROKİMYA VƏ TORPAĞIN
MÜNBİTLİYİ
Torpağın münbitliyini
saxlamaqla yüksək
məhsul
yetişdirilməsini təmin
edən səmərəli
texnlogiyaların
hazırlanması
•Növbəli əkin sistemində
təbii seolitin mineral
gübrələrlə birlikdə
tətbiqinin pambıq
əkinlərində səmərəliliyi
PAMBIQ BİTKİSİNİN OPTİMAL
SUVARILMA REJİMİ
Pambıq əkinlərində
suya qənaət edici
mütərəqqi suvarma
rejimi və texnikasının
işlənib hazırlanması
•Pambıq əkinlərində
suya qənaət edilməsinə
təminat verən sütut
polimerinin və təbii seolit
mineralının torpağın sufiziki xassələrinə təsiri;
•Torpaqda irriqasiya
erroziyasının azaldılması
üsüllarının öyrənilməsi
BİTKİ MÜHAFİZƏSİ
Pambıq
bitkisinin
xəstəlikləri
Perspektiv və rayonlaşdırılmış pambıq
sortlarının, sort nümunələrinin infeksion
fonda vilt və hommoz xəstəliklərinə yoluxma
dərəcələrinin öyrənilməsi;
Müxtəlif aqrotexniki fondan asılı
olaraq sortların vilt xəstəliyinə yoluxma
hədlərinin müəyyən edilməsi;
BİTKİ MÜHAFİZƏSİ
Pambığın
zərərvericiləri
Perspektiv və rayonlaşdırılmış pambıq
sortlarının zərərvericilərlə sirayətlənmə
dərəcələrinin öyrənilməsi;
Aqrotexniki fondan və sələf bitkilərindən
asılı olaraq pambıq bitkisinin zərəvericələrlə
sirayətlənmə dərəcələrinə görə
qiymətləndirilməsi.
LİFİN TEXNOLOGİYASI
Yaradılmış yeni sorların, əldə edilmiş
müxtəlif genotiplərin, başlanğıc
seleksiya materialının, unikal hibrid
formalarının, sort nümunələrinin
liflərinin texnoloji keyfiyyətləri
öyrənilərək yaradıcı seleksiya
axtarışlarında istiqamətli işlənilir
-Yaradılmış seleksiya materialının
lifinin texnoloji keyfiyyət göstəriciləri;
-Lifinin uzunluğu, bərkliyi, xətti
sıxlığı, nisbi qırılma uzunluğunu
öyrənməklə başlanğıc materialın
hansı əlamətə görə perspektivli
olması müəyyən edilir, həmin
əlamətin sonrakı mərhələlərdə
saxlanmasına çalışılır.
İNFORMASİYA VƏ TƏTBİQ
Elmi yeniklərin
tətbiqi və təbliği
Seminarlar və
tarla günləri
Bilgilərin
artırılması
və təlim kursları
• Hazırlanmış
yeni texnologiyaların, yaradımış
yeni sortların, qabaqçıl təcrübənin tətbiq və
təbliğ edilməsi;
• Elmi yenikiklərin istehsalata intensiv tətbiqi
və təbliği üçün seminarlar və tarla günlərinin
təşkili;
• Elmi nailiyyətlərin təbliği üçün milli və
beynəlxalq konfranslarda fəal iştirak edilməsi;
• Elmi nailiyyətlərə aid bilgilərin artırılması və
təlim kurslarının təşkili
İNFORMASİYA VƏ TƏTBİQ
Mətbuat və
media
xidmətləri
İnternet
• Kütləvi mətbuat və metodik xidmətlərdən
istifadə edilməsi;
• Pambıqçılığa aid yeniliklər haqqında
internet vasitəsilə məlumat toplanması;
• Pambıqçılıq ölkələrinin elmi müəssisələri
ilə iş birliyi qurulması üçün dövlət,
nazirlik səviyyəsində aparılan
müqavilələrdən istifadə edilməsi.
SON 20 İLDƏ YEKUNLAŞMIŞ MÖVZULAR
Genetika və genofond, keçici
4 mövzu üzrə
12 tədqiqat
Seleksiya, keçici
8 mövzu üzrə
19 tədqiqat
Toxumçuluq, keçici
4 mövzu üzrə
8 tədqiqat
Aqrotexnologiya
4 mövzu üzrə
13 tədqiqat
Aqrokimya və torpağın
münbitliyi, keçici
4 mövzu üzrə
10 tədqiqat
Suvarma
4 mövzu üzrə
9 tədqiqat
Bitki mühafizəsi, keçıci
4 mövzu üzrə
8 tədqiqat
DAVAM EDƏN MÖVZULAR
Genetika
Genetika
Seleksiya və toxumçuluq
Mövcud
Mövcud
və
mütərəqqi
genetik
Mövcudvə
vəmütərəqqi
mütərəqqigenetik
genetik
üsüllarla
üsüllarla
əməli
seleksiya
üçün
üsüllarlaəməli
əməliseleksiya
seleksiyaüçün
üçün
başlanğıc
başlanğıc
materialın
materialın
yaradılması
yaradılması
başlanğıc materialın yaradılması
Yüksək potensiallı, əlverişsiz iqlim
şəraitinə davamlı orta və zərif lifli
pambıq sortlarının yaradılması
Coğrafi
Coğrafi
uzaq
və
növ
arası
Coğrafiuzaq
uzaqvə
vənöv
növarası
arası
hibridləşmə
hibridləşmə
yolu
ilə
poliploid
hibridləşməyolu
yoluilə
iləpoliploid
poliploid
formaların
formaların
alınması
alınması
formaların alınması
Lifinin keyfiyyəti IV və V tipə uyğun
orta lifli pambıq sortlarının yaradılması
Eksperimental
Eksperimental
mutagenez
yolu
yolu
Eksperimentalmutagenez
mutagenez
yolu
ilə
başlanğıc
materialın
yaradılması
yaradılması
ilə başlanğıc
başlanğıcmaterialın
materialın
yaradılması
Pambığın
Pambığın Dünya
Dünyakolleksiyasının
kolleksiyasının
öyrənilməsi
öyrənilməsi və
və zənginləşdirilməsi
zənginləşdirilməsi
Tezyetişən zərif lifli pambıq sortlarının
yaradılması
Müxtəlif
Müxtəlif torpaq-iqlim
torpaq-iqlimşəraitində
şəraitində
yeni
yeni
pambıq sortlarının
vəvə
müsabiqəli
pambıq
sortlarınınilkin
ilkin
müsabiqəli
sort
sort sınağı
sınağı
Toxumluq pambıq
Toxumluq
pambıqistehsalı
istehsalıüsullarının
üsullarının
təkmilləşdirilməsi
təkmilləşdirilməsi
Perspektivli
Perspektivli pambıq
pambıqsortlarının
sortlarının
ilkin
ilkin
toxumçuluq
toxumçuluq işinin
işininqurulması
qurulması
Rayonlaşdırılmış
Rayonlaşdırılmış sortların
sortların
orijinal
orijinal
və və
super
super elit
elittoxumunun
toxumununhazırlanması
hazırlanması
DAVAM EDƏN MÖVZULAR
Aqrotexnologiya, Suvarma,
Bitki mühafizəsi
Məhsuldarlığın və torpağın münbitliyini artıran mütərəqqi aqrotexnologiyalar hazırlanması
Pambığın əlverişli sıx səpin sisteminin
işlənməsi
Pambıq-taxıl və əlverişli siderat bitki
növbələşməsi sisteminin işlənməsi
Pambığın optimal sayıla bilən səpin
müddətlərinin öyrənilməsi
Pambıq əkinlərində suya, enerjiyə,
əmək sərfinə qənaət edən, irriqasiya
erroziyasının azaldılmasına təminat
verən aqrotexnologiyaların
hazırlanması
Pambıq sortlarının, genofond nümunələrinin, seleksiya materialının xəstəlik və zərərvericilərlə sirayətlənmə
dərəcəsinin öyrənilməsi və qiymətləndirilməsi
Aqrokimya
İnformasiya və tətbiq
Pambıq bitkisinin optimal
gübrələnmə sisteminin
işlənib hazırlanması
Elmi tədqiqatların istehsalata intesiv tətbiqinin
və təbliğinin təşkili
Pambıq-yonca-taxıl növbəli
əkin sistemində pambığın
optimal gübrələnməsi
Elmi yeniliklərin intensiv
tətbiq edilməsi üçün
mövcud imkanlardan
istifadə edilməsi
Fasiləsiz pambıq əkinlərində
üzvi və mineral gübrələrin
optimal normalarının
öyrənilməsi
Pambıq sortlarının, genofond
nümunələrinin, seleksiya
materialının xəstəlik və
zərərvericilərlə sirayətlənmə
dərəcəsinin öyrənilməsi və
qiymətləndirilməsi
Elmi yeniliklərin təbliği
üçün sərgi, nümayiş,
seminar, təlim, mətbuat
xidmətlərindən istifadə
edilməsi
TƏLƏBATA GÖRƏ İSTEHSAL
Başlanğıc
toxum istehsalı
Sifariş əsasında toxum
istehsalı
İnstitutda yaradılan yeni sortların ilkin toxumçuluq
işləri qurulur, toxumçuluq işini davam etdirmək, sort
sınaqları və tədqiqatlar üçün tələb olunan miqdarda orijinal,
super elit və elit toxumu hazırlanır. Sortun rayonlaşdırılması
ehtimalı yarandıqda həmin sortun elit toxumçuluq
təsərrüfatını qurmaq üçün toxumçuluq işinin ayrı-ayrı
mərhələləri üzrə tələb olunan həcmdə toxum materialı
hazırlanır
İstehsalatla əkilən rayonlaşdırılmış sortların başlanğıc
təsərrüfat qiymətli göstəricilərini sabit saxlamaq və sort
təzələməni düzgün aparmaq üçün hər il bütün sortlar üzrə elit
toxumçuluq təsərrüfatlarına tələb olunan miqdarda orijinal,
super elit və elit toxumu hazırlanır.
İstehsalatın sifarişi əsasinda lazım olan sort üzrə elit və birinci
reproduksiyalı toxum materialı hazırlanmasına riayət olunur.
Yeni yaradılan və rayonlaşdırılmış sortların sort təmizliyinin
təlimat əsasında 100% dərəcəsində saxlamaq üçün bütün
sortların əkin sahələri bir-birindən mümkün ölçüdə təcrid
olunmuş qaydada aparılır. Toxumçu mütəxəssislərin nəzarəti
altında hər bir sort üzrə tədarük edilmiş orijinal, super elit, elit
və birinci reproduksiyalı toxum materialı ayrı-ayrı qablaşdırılır,
Xüsusi toxum ambarında saxlanılır və ilkin emal edilir.
İNSTİTUTDA YARADILAN PAMBIQ SORTLARI
Yaradıcı seleksiya axtarışları
Rayonlaşdırılmış pambıq
sortları
Yaradıcı seleksiya işinin əsas
istiqamətləri
Sort dəyişmə
Hazırda istehsalatda becərilən
sortlar
1925-ci ildə yaradılan institutumuzun ilk fəaliyyəti
dövrlərindən hal-hazıradək elmi axtarışların əsas istiqaməti
respublikamızın torpaq-iqlim şəraitinə uyğun yerli aborigen
pambıq sortları yaratmaqdır.
Müxtəlif ənənəvi və mütərəqqi metodlardan istifadə etməklə
AzETPİ-də yüzlərlə orta və zərif lifli pambıq sortları yaradılmış,
bunlardan 2010-cu ilə kimi 39 pambıq sortu
rayonlaşdırılmışdır.
Yaradıcı seleksiya işində əsas prioritet istiqamətlər:
• Yüksək məhsuldarlıq potensiallı,
• Yüksək lif keyfiyyətli,
• Tezyetişənlik,
• Xəstəlik və zərərvericilərə davamlı,
• Əlverişli xarici şərait amillərinin törətdiyi streslərə, xüsusilə
• quraqlığa davamlı,
• Toxumunda yağlılıq faizi çox olan sortlar yaratmaq.
Hal-hazıra kimi institutda yaradılan və xaricdən gətirilən sortlarıla
respublikada 8 dəfə sort dəyişməsi aparılmışdır.
HAZIRDA İSTEHSALATDA BECƏRİLƏN YERLİ
ABORİGEN PAMBIQ SORTLARI
Yaradıcı seleksiya axtarışları
Hazırda istehsalatda becərilən sortlar:
Rayonlaşdırılmış pambıq
sortları
Yaradıcı seleksiya işinin
əsas istiqamətləri
Sort dəyişmə
Hazırda istehsalatda becərilən
sortlar
AzNİXİ-195, 1995-ci ildə rayonlaşdırılmışdır,
AP-317, 1995-ci ildə rayonlaşdırılmışdır,
Gəncə-2, 2003-cü ildə rayonlaşdırılmışdır,
Gəncə-8, 2003-cü ildə rayonlaşdırılmışdır,
Maraş, 2005-ci ildə rayonlaşdırılmışdır,
Antep, 2005-ci ildə rayonlaşdırılmışdır,
Ağ qızıl, 2007-ci ildə rayonlaşdırılmışdır,
Gəncə-80, 2007-ci ildə rayonlaşdırılmışdır,
Gəncə-78, 2008-ci ildə rayonlaşdırılmışdır,
Gəncə-110, 2009-ci ildə rayonlaşdırılmışdır,
Gəncə-103, 2010-cu ildə rayonlaşdırılmışdır,
SON İLLƏRDƏ RAYONLAŞDIRILMIŞ AzETPİ-nin PAMBIQ
SORTLARI
AzNİXİ-195
Rayonlaşdırıb – 1998-ci il
Məhsuldarlıq potensialı – 50-55 s/h
Vegetasiya müddəti – 123 gün
Lif çıxımı – 35.6%
Lifin uzunluğu – 35,0 mm
Qırılma yükü – 4.9 q.q.
Xətti sıxlığı – 6000 m/teks
Nisbi qırılma uzunluğu-29.4 q.q./teks
Tipi – IV
Viltə davamlılığı – 18.0%
Gəncə-2
Rayonlaşdırıb – 2003-cü il
Məhsuldarlıq potensialı – 50-55 s/h
Vegetasiya müddəti – 134 gün
Lif çıxımı – 37.7%
Lifin uzunluğu – 36.1 mm
Qırılma yükü – 5.0 q.q.
Xətti sıxlığı – 5930 m/teks
Nisbi qırılma uzunluğu-29.6 q.q./teks
Tipi – IV
Viltə davamlılığı – 26.5%
Gəncə-8
Rayonlaşdırıb – 2003-cü il
Məhsuldarlıq potensialı – 50-55 s/h
Vegetasiya müddəti – 134 gün
Lif çıxımı – 36.1%
Uzunluğu – 34.4 mm
Qırılma yükü – 4.7 q.q.
Xətti sıxlığı – 6320 m/teks
Nisbi qırılma uzunluğu-29.6 q.q./teks
Tipi – IV
Viltə davamlılığı – 26.7%
BECƏRİLƏN
YERLİ
SONHAZIRDA
İLLƏRDƏİSTEHSALATDA
RAYONLAŞDIRILMIŞ
AzETPİ-nin
PAMBIQ
ABORİGENSORTLARI
PAMBIQ SORTLARI
Gəncə-78
Rayonlaşdırıb – 2008-ci il
Məhsuldarlıq potensialı – 50-55 s/h
Vegetasiya müddəti – 129 gün
Lif çıxımı – 36.2%
Lifin uzunluğu – 35,0 mm
Qırılma yükü – 4.7 q.q.
Xətti sıxlığı – 5820 m/teks
Nisbi qırılma uzunluğu-27.2 q.q./teks
Tipi – IV
Viltə davamlılığı – 13.0%
Gəncə-80
Rayonlaşdırıb – 2007-ci il
Məhsuldarlıq potensialı – 50-55 s/h
Vegetasiya müddəti – 119 gün
Lif çıxımı – 35.7%
Lifin uzunluğu – 35,0 mm
Qırılma yükü – 4.7 q.q.
Xətti sıxlığı – 6000 m/teks
Nisbi qırılma uzunluğu-29.2 q.q./teks
Tipi – IV
Viltə davamlılığı – 26.4%
SON İLLƏRDƏ RAYONLAŞDIRILMIŞ AzETPİ-nin PAMBIQ
SORTLARI
Gəncə-103
Rayonlaşdırıb – 2010-cu il
Məhsuldarlıq potensialı – 50-55 s/h
Vegetasiya müddəti – 127 gün
Lif çıxımı – 39.1%
Lifin uzunluğu – 35,7 mm
Qırılma yükü – 4.8 q.q.
Xətti sıxlığı – 5943 m/teks
Nisbi qırılma uzunluğu-28.2 q.q./teks
Tipi – IV
Viltə davamlılığı – 9.9%
Gəncə-110
Rayonlaşdırıb – 2009-cu il
Məhsuldarlıq potensialı – 50-55 s/h
Vegetasiya müddəti – 127 gün
Lif çıxımı – 38.5%
Lifin uzunluğu – 36.1 mm
Qırılma yükü – 4.9 q.q.
Xətti sıxlığı – 5910 m/teks
Nisbi qırılma uzunluğu - 29.1 q.q./teks
Tipi – IV
Viltə davamlılığı – 9.1%
Yaradıcı qrup institutun bütün
kollektivinə, şöbə və laboratoriya
müdirlərinə, aparıcı, böyük və kiçik
elmi işçilərə, laborant və bütün
texniki işçilərə göstərdiyi köməyə və
dəstəyə görə minnətdarlığını bildirir
Slayda quruluş verdi:
Kazımov Nazim Nadir oğlu
elmi işlər üzrə direktor müavini,
biologiya üzrə fəlsəfə doktoru
İnformasiya dəstəyi
İnformasiya və tətbiq şöbəsi :
Slaydın quruluşu üzrə asistent
Məmmədova Lamiyyə Müzəffər qızı
tərcüməçi-mütəxəssis
Slaydın yaradıcısı:
(tərtibat, dizayn və səs effekti)
Kərəvəliyev Ramiq Emil oğlu,
böyük elmi işçi
Kompüter yazısı:
Hüseynova Ayşən Rafiq qızı,
kompüter əməliyyatçısı
Ümumi rəhbər:
Aslanov Həsənəli Əsəd oğlu,
AzETPİ-nin direktoru
aqrar elmləri doktoru
DİQQƏTİNİZƏ GÖRƏ
TƏŞƏKKÜR EDİRİK