ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГА БА ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГЫН ТОГТОЛЦОО

Хөдөлмөрийн Яам 2013-10-18 Сангийн яамны Төсвийн хяналт, эрсдэлийн удирдлагын газар, зөвлөх З.Батсайхан

1

Агуулга

•

Сэдэв 1. Эрсдэл ба эрсдэлийн удирдлага

Эрсдэл, түүний тодорхойлолт, түүний томьёолол (эрсдэл, аюул заналхийлэл, хэврэг өртөмхий байдал), эрсдэлд тохирох арга хэмжээний аргууд •

Сэдэв 2. Эрсдэлийн удирдлагын тогтолцоог байгууллагад бүрдүүлэх нь

Байгууллагын эрсдэлийн удирдлагын тогтолцоог бүрдүүлэх олон улсын жишиг, зарчим ба стандартууд, эрсдэлийн тодорхойлох, шинжлэх аргууд 2

Эрсдэл гэж юу вэ?

– – – – – Гэнэтийн хохирол учруулж болзошгүй үйл явдал “Эрсдэл боломжыг дагуулдаг” Эрсдэл сохор бөгөөд нөлөөлөх аргагүй Эрсдэл хүлээж бай: хэрэв хожвол та баярлана, алдвал та сургамж авна.

Эрсдэлгүй бол хожилгүй (No risk, no gain) Аюул Боломж

2.1 эрсдэл - зорилгын тодорхой бус байдлын үр дүн (risk - effect of uncertainty on objectives) эерэг ба сөрөг ба үйл явдал, нөхцөл байдлын өөрчлөлт ба түүний үр дүн

3

Эрсдэл гэж юу вэ?

• • • •

Амь нас, өмч хөрөнгө, үйл ажиллагаа - А Аюул, заналхийлэл - Т Хэврэг, өртөмхий байдал - V Эрсдэл – R

A + T + V = R

Энэхүү суурь томьёоллыг сайн ойлгоогүй бол эрсдэлийг бодитой, зөв олж тогтоож, үнэлэх боломжгүй

4

•

Амь нас, хөрөнгө, мэдээлэл, үнэт зүйл (Asset)

– Хүний амь нас нь байгууллагын ажиллагсад, үйлчлүүлэгчид, гэрээлэгчид – Бодит (мөнгө, байшин, барилга, унаа, компьютер гэх мэт) ба бодит бус (зорилго, нэр төр, мэдээлэл, үйл ажиллагаа гэх мэт) өмч хөрөнгө

Бидний хамгаалах гэж зорьж буй зүйл Жишээ: усанд сэлэхэд амь насаа хамгаалах, мөнгөө алдахаас хамгаалах, байгууллагын нэр төрийг хамгаалах гэх мэт

5

•

Аюул, заналхийлэл (Тhreat)

– Санаатай болон санамсаргүйгээр эмзэг байдлыг ашиглан амь нас, хөрөнгө ба мэдээллийг устгах, гэмтээх болон зөвшөөрөлгүй олж авах нөхцөл, үйл болон зүйл

Биднийг хамгаалах гэж зорьж буй зүйл Жишээ: байгалийн гамшиг, халдварт өвчин, хулгай, залилан гэх мэт

6

•

Хэврэг, өртөмхий байдал (Vulnerability)

– Бидний чадамж болон нөөц бололцооны сул тал ба орон зай

Бидний өөрсдийгээ хамгаалах чадамжын сул тал Жишээ: сэлэх чадваргүй, мөнгө хадгалах сэйфгүй, ёс суртахуунгүй байдал, хүний нөөц сул гэх мэт

7

•

Эрсдэл (Risk)

– Эмзэг байдлыг ашиглан бидний амь нас, өмч хөрөнгө, үйл ажиллагаанд тухайн аюул, заналхийлэл нь хохирол, алдагдал болон сүйрэл учруулах боломж

Эрсдэл гэдэг бол амь нас, хөрөнгө, үйл ажиллагаа, аюул, заналхийлэл болон эмзэх байдлын харилцан хамаарал Жишээ: сэлж чаддагүйн улмаас насаа алдах эрсдэлтэй; үерийн усанд амь хууль, гэрээний заалт зөрөөтэй учир худалдан авах ажиллагаа хууль зөрчих эрсдэлтэй

8

9

Кейс 1: Засгийн газрын үйл ажиллагааны хүрээнд эрсдэлийн хүчин зүйл Амь нас, өмч хөрөнгө, мэдээлэл - Аsset Аюул, заналхийлэл - Тhreat Хэврэг, өртөмхий байдал – Vulnerability Эрсдэл – Risk A + T + V = R A – хүн амын өсөлт ↑, төсөв↑, хөрөнгийн өртөг ↑, тусгай сангууд ↑, төрийн өмчит компаниуд ↑, хөрөнгө оруулалт ↑, ашиглаж буй дэд бүтэц (тоног төхөөрөмж, сүлжээ) ↑, мэдээллийн үнэ цэнэ ↑ T – шинэ аюулууд↑, цаг уурын өөрчлөлт↑, шинэ туршилт, үйлдвэрлэл, технологи ↑, гадаад этгээдийн ашиг сонирхол ↑, V – хууль, журам, эрх зүйн тогтворгүй байдал↑, мэдлэг, чадвар дутмаг ↑, стандарт, дүрэм, журам хангалтгүй ↑, авлига ↑,

Сэдэв 2. Байгууллагын эрсдэлийн удирдлагын тогтолцоо

2013-10-18 11

Байгууллагын эрсдэлийн удирдлагын олон улсын зарчим, стандартууд • • • • • •

ISO 31000: 2009 Risk Management – Principles and Guidelines on Implementation (Эрсдлийн менежмент – Зарчим ба заавар MNS ISO 31000:2011) COSO Enterprise Risk Management – Integrated Framework (Байгууллагын эрсдэлийн удирдлага – Цогц хүрээ)

FERMA Risk Management Standard (Европын Эрсдэлийн удирдлагын холбоодын нийгэмлэгийн Эрсдэлийн удирдлагын стандарт) Олон Улсын Төлбөр Тооцооны Банкны Базэль гэрээ /банк/ Мэдээлэл, харилцаа, технологийн олон улсын стандарт /мэдээллийн аюулгүй байдал/ Олон Улсын Гаалийн Байгууллагын Киотогийн Конвенц /гааль/ 12

ISO 31000, COSO-гийн загвар, эрсдэлийн удирдлагын стандартын ач холбогдол - байгууллага өөрийн зорилгодоо хүрэх магадлал өндөрснө - аюул болон боломжуудыг илүү сайн тодорхойлсноор аюулаас урьдчилан сэргийлж, боломжуудыг ашиглана - эрх зүй, зохицуулалт, олон улсын нормд нийцэж ажилна - сайн дурын болон шаардлагатай тайлан, бүртгэл сайжирна - байгууллагын засаглал сайжирч, харилцагчдын итгэл нэмэгдэнэ - шийдвэр гаргалт, төлөвлөлт сайн үндэслэлтэй болно - нөөц үр дүнтэй хуваарилагдаж, ашиглагдана - үйл ажиллагаа илүү үр дүнтэй, үр ашигтай болно - төлөвлөөгүй алдагдал, зардал буурч байгууллагын чадамж сайжирна - ажиллагсдын эрүүл мэнд ба аюулгүй ажиллагаа сайжирна 13

ISO 31000 Эрсдэлийн удирдлагын хүрээ

15

Эрсдэл тодорхойлох, шинжлэх ба дүгнэх нь Эрсдэлийг тодорхойлох нь - Нотолгоонд тулгуурласан аргууд /өмнөх туршлага, аудитын дүгнэлт, өмнө гарсан алдаа, зөрчил, хохирлын тэмдэглэгээ/ - Шинжилгээний аргууд /байгууллагын зорилго, орц, процесс, харилцан хамаарал, гадаад ба дотоод нөлөөлөл/ - Сценарийн аргууд /аюул, доголдол нүүрлэсэн үед ямар нөхцөл байдал үүсэх вэ/ Эрсдэлүүдийг шинжлэх нь - Магадлал ба нөлөөллийн арга / матрицын арга / - Алдааны, хамгааллын болон бусад статистик аргууд Эрсдэлүүдийг эрэмбэлж, дүгнэх нь - Эрсдэлүүдийг эрэмбэлж, байгууллагын хүлээн зөвшөөрөх төвшингөөс давсан эрсдэлүүдэд шаардлагатай бол нэмэлт шинжилгээ хийнэ 16

17

Эрсдэлийг удирдах боломжууд

Зайлсхийх

эрсдэлийг бий болгох, ихэсгэх үйл ажиллагаа наас татгалзах

Бууруулах

эрсдэлийн

магадлал

ба

нөлөөллий

г багасгах үйл ажиллагааг хийх

Бусад шиийдли йг олох

эрсдэли йг бууруула х бусад гарцыг олох

Эрсдэлийг шилжүүлэх/ хуваах

даатгал гэх мэт эрсдэлийг шилжүүлэх арга замыг олох

Эрсдэлийг хүлээн зөвшөөрөх

хохирол орлогоос хамаараад хүлээн зөвшөөрөх боломжто й 18

Эрсдэлийн үнэлгээний арга

Магадлал Нөлөөлөл Эрсдэлийн үнэлгээ

19

Магадлалын шалгуур

Тохиолдох магадлал “Байнга” “Тохиолдох бүхэн боломжтой” “Заримдаа тохиолдох” “Тохиолдох боломж бага” “Маш ховор тохиолдох” Түвшин

5 4 3 2 1

Тохиолдох давтамж ба магадлал

Гарах магадлал 90-100 хувьтай, эсвэл жилд хэд хэдэн удаа давтагддаг Гарах магадлал 60-89 хувьтай, эсвэл жилд 1 удаа давтагддаг Гарах магадлал 25-59 хувьтай, эсвэл жилд нэг удаа байхмагадлалтай Гарах магадлал 5-24 хувьтай, эсвэл жилд нэг удаа байх магадлал бага Гарах магадлал 5-аас бага хувьтай, эсвэл жилд 1 удаа байх нь ховор 20

Нөлөөллийн шалгуур

Төвшин Санхүүгийн нөлөө Үйл ажиллагаа Хүний нөөц Ажлын байрны осол Эрх зүйн нийцэмж Нэр төр Маш их

нэг тэрбум төгрөгөөс дээш үндсэн үйл ажиллагаа, зорилго өөрчлөгддөг гол удирдлага байнга солигддог амь насаа алдах холбогдох хууль, журамд өөрчлөлт байнга ордог цуурхлын дагуу цагдаа, авилгал, шударга өрсөлдөөний гэх мэт газрууд шалгалт хийх

Их

500 саяаас -1 тэрбум төгрөг дийлэнх үйл ажиллагаанд өөрчлөлт ордог халгаа сэлгээ маш их насан турш тахир дутуу болох холбогдох хууль, журамд өөрчлөлт голдуу ордог сонин, телевиз бүрт гарсан сөрөг мэдээлэл

Дунд

100 саяаас 500 сая төгрөг хүртэл зарим гол үйл ажиллагаанд бага зэргийн өөрчлөлт гарсан боловсон хүчин ойрхон солигддог, ёс зүйгүй үйлдэл гардаг ноцтой гэмтэл холбогдох хууль, журам олон ч тэр болгон өөрчлөлт ордоггүй сонинд гарсан сөрөг мэдээлэл

Бага

10 саяаас 100 сая төгрөг хүртэл үйл ажиллагаа бүтцэд багаахан өөрчөлтүүд гардаг халгаа сэлгээ нэмэгдэж байгаа, ёс зүйгүй үйлдэл хааяа гардаг дунд зэргийн гэмтэл холбогдох хууль, журамд хаяахан өөрчлөлт ордог олон нийтийг хамарсан цуурхал

Маш бага

10 сая төгрөг хүртэл үйл ажиллагаанд өөрчлөлт ордоггүй халгаа сэлгээ бага, ёс зүйгүй байдал цөөн багахан гэмтэл холбогдох хууль, журам тогтвортой багахан цуурхал 21

Нөл өөлө лли йн бай дал Их 3 Дунд 2 Эрсдэлийн түвшний зураглал

Эрсдэл 9 (3) Эрсдэл 2 (2) Эрсдэл 6 (6) Эрсдэл 4 (4) Эрсдэл 1 (9) Эрсдэл 8 (6)

Бага 1

Эрсдэл 5 (1) Эрсдэл 7 (2)

Бага 1 Дунд 2 Тохиолдох/үүсэх магадлал

Эрсдэл 3 (3)

Их 3

22

Нөл өөлө л Их Дунд Эрсдэлийн удирдлагын шийдлүүд

Эрсдэлийг удирдаж хяна Эрсдэлийг удирдаж, хянах нэн шаардлагатай Эрсдэлийг зайлшгүй өргөн хүрээнд удирд Эрсдэлийг хяналттайгаар хүлээн зөвшөөр Эрсдэлийг удирдах хүчин чармайлт хэрэгцээтэй Эрсдэлийг удирдаж, хянах нэн шаардлагатай

Бага Эрсдэлийг хүлээн зөвшөөрөх шугам

Эрсдэлийг хүлээн зөвшөөрөх Эрсдэлийг хяналттайгаар хүлээн зөвшөөр

Бага Дунд Тохиолдох магадлал

Эрсдэлийг удирдаж хяна

Их

23

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

24