Qrup: Dİ-6, Tələbə: MƏRDANOV FUAD

Xammal və enerji daşıyıcıları bazarı

Müəllim: Elşən BAĞIRZADƏ

Company LOGO

Yanacaq-energetika kompleksi

Yanacaq-energetika kompleksi müasir dünya iqtisadiyyatının əsasını təşkil etməklə yanacağın çıxarılması və işlənməsi elektroenergetika, həmçinin yanacaq və elektrik enerjisinin daşınması və bölüşdürülməsi proseslərini özündə əks etdirir.

Son illərdə bu kompleksin ümumdünya ÜDM-də həcmi 3% təşkil etmişdir. Yanacaq-energetika kompleksinin ümumi strukturu belədir: Yanacaq sənayesi Elektro energetika Enerjinin daşınması və bölüşdürül məsi

Neft ehtiyyatları Neftin geoloci ehtiyatları haqqında müxtəlif fərqli fikirlər mövcuddur.

BEA ya görə OPEK ə görə İHS-ya görə 1100 mlrd.barrel

1078 mlrd. barrel 1051 mlrd.barrel

Statik göstəricilər

Dünyanın neft ehtiyatı ilə zəngin 20 ölkəsi

Səudiyyə Ərəbistanı İraq Küveyt İran B.Ə.Ə.

Venesuela Rusiya Liviya Nigeriya Ç in ABŞ Meksika Qətər Əlcəzair Norveç Braziliya Avropa Birliyi İndoneziya Om an Anqola 0,00% 5,00% 10,00% 15,00%

Ehtiyat faizi

20,00% 25,00% 30,00%

Mənbə: www.ereport.ru/articles/commod/oilcount.htm

Statik göstəricilər

1985-2007 illər ərzində dünya üzrə neft istehsalı

40 35 30 25 20 15 10 5 0 1985 1989 1994 200 2004 2007 Keçmiş SSRİ ölkələri ABŞ Yaxın Şərq Digər ölkələr Regionlar Keçmiş SSRİ ölkələri ABŞ Yaxın Şərq Digər ölkələr 1985 10,6 10,6 10,6 24,3 1989 11,6 8,9 17,5 27,5

Mənbə: http://tarasovblog.ru

1994 7,4 8,4 20,1 31,2 2000 8 7,7 23,5 35,7 2004 11,4 7,2 24,8 36,9 2007 12,8 6,9 25,2 36,6

Statik göstəricilər

31,3 Ən iri neft istehsalçıları (mln. barrel sutkada)

sutkada)

2,6 2,6 2,9 3,3 10,4 10,0 3,5 3,7 4,4 6,9 Səudiyyə Ərəbistanı Rusiya ABŞ İran Çin Meksika Kanada B.Ə,Ə.

Küveyt Venesuela Digər ölkələr

Mənbə: http://tarasovblog.ru

Statik göstəricilər

ABŞ 20,7 Çin 7,9 Yaponiya 5,1 Hindistan 2,7 Rusiya 2,7 Almaniya 2,4 Cənubi Koreya 2,3 Kanada 2 Braziliya 2 Digər ölkələr 52,2

Mənbə: http://tarasovblog.ru

Statik göstəricilər

2

Neft istehsalının artım tempinə görə sutkada)

6% 6% 7% 7% 6% 8% 5% 15% 21% 19% Anqola 0,75 Rusiya 0,69 Azərbaycan 0,55 Braziliya 0,29 Çin 0,26 B.Ə.Ə. 0,26 Liviya 0,22 Kanada 0,22 Qatar 0,21 Qazaxıstan 0,19

Mənbə: http://tarasovblog.ru

Statik göstəricilər

2

Neft istehsalının həcminin azalması

Neft istehsalının artım tempinə görə “lider” ölkələr

mln.barrel sutka)

8% 6% 6% 4% 25% 11% 13% Norveç 0,63 ABŞ 0,35 Venesuela 0,29 İndoneziya 0,16 Suriya 0,1 14% 13% Böyük Britaniya 0,39 Meksika 0,35 Səudiyyə Ərəbistanı 0,23 Nigeriya 0,15

Mənbə: http://tarasovblog.ru

Statik göstəricilər

Neft işlətməkdə daha çox artımı olan ölkələr

ölkələr (2004-2007 mln.barrel/sutkada)

Çin 1,08 3% 3% 4% Səudiyyə Ərəbistanı 0,35 Braziliya 0,19 5% Hindistan 0,18 5% 7% 44% Siqapur 0,17 Meksika 0,11 7% 8% 14% Çili 0,11 B.Ə.Ə. 0,10 Rusiya 0,08 Polşa 0,07

Mənbə: http://tarasovblog.ru

Statik göstəricilər

8% Yanacaq istehlakının azaldığı lider ölkələr

ölkələr (2004-2007 mln.barrel/sutka)

2% Almaniya 0,24 2% Yaponiya 0,23 2% 4% İtaliya 0,13 7% 27% Böyük Britaniya 0,07 İndoneziya 0,07 Fransa 0,06 8% 14% 26% Flippin 0,04 Türkiyə 0,02 Portuqaliya 0,02 İsveçrə 0,02

Mənbə: http://tarasovblog.ru

Statik göstəricilər

Neft məhsulu və İstehlakı üzrə ölkələrin balansı (%-lə)

Səudiyyə Ərəbistanı ABŞ Rusiya İran Meksika Norveç Ç in Avropa Birliyi Venesuela Kanada B.Ə.Ə Böyük Britaniya Küveyt Nigeriya İraq Braziliya Əlcəzair İndoneziya Liviya Oman 0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% 30,00% məhsul istehsalı İstehlak

Mənbə: www.ereport.ru/articles/commod/oilcount.htm

Neft birjaları

XX əsrin böyük bir hissəsi dünya bazarında real neftlə bağlı sövdələşmələr üstünlük təşkil edirdi, sonralar isə müddətli, «kağız» nefti deyilən sövdələşmələrdən istifadə edilməyə başladı. Nəticədə 80 ji illərin sonlarında 3 iri neft birjası formalaşdı: Nyu-York NYMEX

Concept

London İPE Sinqapur SİMEX

Struktur dəyişiklikləri

XX əsrin son onilliyində neft sənayesinin strukturunda dəyişikliklər baş verdi və bu aşağıdakı amillərlə bağlıdır: 1 Cari neft hasilatının yerini doldurmaq üçün yeni ehtiyatların aşkarlanmasında meydana çıxan çətinliklər 2 Əsas neft ehtiyatlarının ayrı-ayrı ölkələrə məxsus neft şirkətlərinin əlində cəmlənməsi 3 Inkişaf etməkdə olan ölkələrdə yeni texnologiyanın genişlənməsi

Neft ehtiyyatları üzərində sahibkarlıq

Müasir dövrdə dünya neft ehtiyatının 87%-nə 20 böyük dövlət neft şirkəti nəzarət edir.

Dünya neft ehtiyatının ancaq bir hissəsi ənənəvi neft TMK-larına məxsusdur. Bu da əsasən onunla bağlıdır ki, neft hasil edən ölkələr resursların işlənməsi nəzarətini xarici şirkətlərə vermək əvəzinə müasir texnologiyanın və təcrübənin mənimsənil məsinə üstünlük verir.

Təbii qaz

Təbii qaz enerji istehlakında ən sürətlə artan enerji daşıyıcısıdır, baxmayaraq ki, balansda neft və kömürdən həcmcə aşağıda durur. Qaz həmçinin ekoloji cəhətdən ən təmiz enerji növüdür.

Qazın getdikcə artan istehlakı bu amillərlə bağlıdır:

Əsas Amillər

Qazla işləyən elektrik stansiyalarının sayının artması Yaşayış sektorunda qazdan istifadənin genişlənməsi.

Son onillikdə nüvə enerjisinə marağın aşağı düşməsi

Statik göstəricilər

Ölkələ r

ABŞ Avropa və MDB Rusiya İtaliya Fransa Yaxın Şərq İran Yaponi ya Cənubi Koreya

1995

638 927,8 377,8 49,9 32,9 141,8 35,2 61,2 10,2

2000

673,6 1011,6 377,2 64,9 39,7 186,7 63 76,2 21

2001

642,4 1023 372 63,7 41,9 200,7 65 79 23

2002

667,5 1043 388 63,6 42,8 205,7 67,9 77,4 26

2003

692 1064 404 63,5 43,7 210,7 70,8 75,8 29

2004 Dünya istehlakı üzrə pay %

710 26,3 1085 41,2 416 63,7 44,5 215,6 15,3 2,5 1,7 8,1 74,2 74,1 31 2,7 3,1 1

Xammal resursları üzrə qiymət formalaşması

Xammal resursları üzrə qiymət formalaşmasının mühüm xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, bu proses daxili xərjlərin böyük olmasından deyil, başqa amillərdən asılıdır. Bunlardan ən əsası aşağıdakılardır: 1 Xammal məhsulları bazarında tələb və təklifin qarşılıqlı əlaqəsi 2 Əsas istehsalçıların – ixrajatçıarın və birca kotirovkalarının qiymətlərinin dünya qiyməti kimi uyğunlaşdırılması 4 3 Müxtəlif valyutaların istifadəsi, tələb və təklifin tarazlığının pozulması təsiri altında dünya pulları rolunu oynayan əsas istehsalçıların qiymət çoxluğu Müvafiq əmtəələrin aparıjı ixrajatçıları, idxalatçılarının dünya qiymətinin formalaşmasında xüsusi rolu də neft üzrə dünya qiymətlərinin formalaşmasında əsas rol oynayır

Xammal resursları üzrə qiymət formalaşması

2 XX əsrin II yarısından başlayaraq dünya neft bazarında qiymət formalaşmasını 4 mərhələyə bölmək olar: IV mərhələ (2001 ci ildən – müasir dövrə kimi) III mərhələ (1986-2001-ci illər) II mərhələ (1973-1986-cı illər) I mərhələ (1973-cü ilə qədər)

Xammal resursları üzrə qiymət formalaşması

I mərhələ bu dövrdə əsas aparıjı mövqe beynəlxalq neft şirkətlərinə məxsus idi II mərhələ dünya neft bazarına OPEK surətli artım təsiri III mərhələ başqa müstəqil ixracatçıların meydana çıxması ilə əlaqədar olaraq OPEK təsirinin və birja tijarətinin ümumi artım miqyasının zəifləməsi IV mərhələ dünya neft ba zarın liberallaş dırılması,dünya bazarında sta billiyin artırıl ması məqsədilə neft istehsal və istehlak edən ölkələrin diver sifikasiyası

Xammal resursları üzrə qiymət formalaşması

Dünya yanacaq energetika bazarında 3 növ qiymətdən istifadə edilir: 1 2 3

Transfert qiymətlər

şaquli şəkildə inteqrasiya olunmuş beynəlxalq neft şirkətləri tərəfindən neft çıxarılan ərazidə öz vergi tutumlarını azaltmaq üçün istifadə edilir

Məlumat qiymətləri

beynəlxalq neft şirkətlərinin konsessiyaçı olduğu inkişaf etməkdə olan ölkələrin büdjəsində vergi tutulmalarının hesablanması üçün tətbiq edilirdi

Bazar qiymətləri

həqiqi müstəqil subyektlərin işlədiyi məhdud bazar seqmentində tətbiq edilirdi

Company LOGO