Transcript edebi sanatlar - WordPress.com

İÇERİK
1)MECAZLA İLGİLİ SANATLAR
1)
2)
3)
4)
5)
TEŞBİH / COMPARASİON / BENZETME
İSTİARE / METAPHORE / İĞRETİLEME
MECAZ MÜRSEL/ METONYMİE / DÜZ DEĞİŞMECE
KİNAYE / ALLUSİON
TARİZ / İNSİNATİON / DOKUNDURMA
2)DÜŞÜNCEYLE İLGİLİ EDEBİ SANATLAR
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
TEZAT / ANTİTESE / KARŞITLIK
TEVRİYE / UZAK ANLAM
TECAHÜL-İ ARİF
TEŞHİS / PERSONNİFİCATİON / KİŞİLEŞTİRME
İNTAK / KONUŞTURMA
HÜSN-İ TALİL / GÜZEL SEBEP
MÜBALAĞA / HYPERBOLE / ABARTMA
TECRİD
2
3)HEYECANLA İLGİLİ SANATLAR
NİDA / EXCLAMATİON / SESLENİŞ
2) RÜCU / CORRECTİON / GERİ DÖNME
3) TEKRİR / ANAPHORE / YİNELEME
4) İSTİFHAM / İNTERROGATİON / SORU SORMA
1)
4)BİLGİYLE İLGİLİ SANATLAR
TELMİH / GÖNDERME
2) İKTİBAS / ÖDÜNÇ ALMA / AKTARMA
3) LÜGAZ / MANZUM BİLMECE
4) İRSAL-İ MESEL / ÖRNEKLENDİRME
1)
3
5) ANLAMLA İLGİLİ SANATLAR
1)
2)
3)
4)
5)
İHAM / ŞÜPHEYE DÜŞÜRME
TENASÜB / MÜRAAT-I NAZİR / UYGUNLUK
LEFT Ü NEŞR / TOPLAMA VE YAYMA
SİHR-İ HELAL / HELAL BÜYÜ
TEHZİL / ALAYA ALMA
1)
2)
3)
4)
CİNAS / BENZEYİŞ ORTAKLIĞI
İADE / SON YİNELEME / GERİ GÖNDERME
AKİS / YANSITMA
SEHL-İ MÜMTENİ
1)
2)
3)
4)
5)
AKROSTİŞ / MÜVAŞŞAH
LEBDEĞMEZ
ALİTERASYON
TARİH DÜŞÜRME
KALB
6)SÖZLE İLGİLİ SANATLAR
7)HARF VE YAZIYLA İLGİLİ SANATLAR
4
BİRİNCİ BÖLÜM
MECAZLA İLGİLİ SANATLAR
1. TEŞBİH / COMPARASİON / BENZETME
Aralarında ilgi bulunan iki şeyden zayıf olanın
güçlü ve üstün olana benzetilmesiyle yapılan
edebi sanattır.
ÖRN:
Hansı gülşen gülbini serv-i hıramanınca var
Hansı gülbin üzre gonce la’l-i handanınca var
5
2. İSTİARE / METAPHORE / İĞRETİLEME
Bir sözün benzetme amacıyla başka bir sözün yerine
kullanılmasıdır. Teşbih sanatının daha yoğunlaştırılmış bir
şeklidir.
a) Açık İstiare: Benzetme öğelerinden yalnızca benzetilen
ile yapılan istiaredir.
ÖRN:
Aşiyan-ı mürg-i dil zülf-i perişanındadır
Kanda olsam ey peri gönlüm senin yanındadır
FUZULİ
Perinin söylenip sevgilinin söylenmemesiyle açık istiare
sanatı yapılmıştır
6
b) Kapalı İstiare: Benzetme öğelerinden yalnızca
benzeyenle yapılan istiaredir.
ÖRN:
Bahar geldi yine deste can alınmaz mı
Bu goncadan bu havalarda kam alınmaz mı
NABİ
Şair goncayı söyleyip içki kadehini
söylemeyerek kapalı istiare yapmıştır.
7
3. MECAZ MÜRSEL/ METONYMİE / DÜZ DEĞİŞMECE
Bir sözü benzetme amacı gütmeden gerçek anlamı
dışında başka bir anlamda kullanma sanatıdır.
ÖRN:
Çeşm ebruya kafa-darsın ey zülf-i siyah
Sen de kafirsin o kafirlere imdadın içün.
NEDİM
Nedim aynı kada anlamında olan kafa-dar
sözcüğünü aynı düşüncede olan anlamında kullanarak
mecaz-ı mürsel sanatı yapar.
8
4. KİNAYE / ALLUSİON
Klasik şiirde anlatılmak isteneni üstü kapalı bir biçimde
anlatma sanatıdır.
ÖRN:
Ayağı yer mi basar zülfüne ber-dar olanın
Zevk ü şevk ile verir can u seri döne döne
NECATİ BEY
Döne döne can vermek ve ayağı yer mi basar
ifadeleriyle iki ayrı kinaye sanatı yapılmıştır. Asılan
kimselerin döne döne can vermesi ve ayaklarının yere
değmemesi bize sevinçten uçan kimselerin de ayağını yere
basmadığı deyimini hatırlatır.
9
6. TARİZ / İNSİNATİON / DOKUNDURMA
Sözlük anlamı itibariyle sataşmak ve takışmak
anlamlarına gelir. İtiraz, sitem ve taşlama anlamları da
vardır.
ÖRN:
Benim züğürtlük ile ellerim taş altında
Muzahrafatım o dürr ü güher satar Han’a
NEF’İ
Nef’i kendisinin züğürtlük içinde çalışırken
babasının işe yaramaz şiirlerini sanki inci ve
mücevhermiş gibi Han’ a yüksek fiyatlarla sattığını
söylerek tariz sanatı yapar
10
İKİNCİ BÖLÜM
DÜŞÜNCEYLE İLGİLİ SANATLAR
1. TEZAT / ANTİTESE / KARŞITLIK
Anlam bakımından birbirine zıt olan iki
düşünce, hayal veya duyguyu bir arada söyleme
sanatıdır.
ÖRN:
Gah çıkarım gökyüzüne seyr ederim alemi
Gah inerim yeryüzüne seyr eder alem beni
SEYYİD NESİMİ
11
2. TEVRİYE / UZAK ANLAM
Klasik Türk şiirinde anlatıma bir espri ve
incelik katmak için birden fazla anlamı bulunan bir
sözcüğün yakın anlamını söyleyip uzak anlamını
kastetme sanatıdır.
ÖRN:
Gül gülse daim ağlasa bülbül aceb değil
Zira kimine ağla demişler kimine gül
ZATİ
12
3. TECAHÜL-İ ARİF
Söyleyişte bir anlam inceliği ve zerafeti yaratmak
için bir konuyu bilip de bilmemezlikten gelme sanatıdır.
ÖRN:
Tahammül mülkünü yıktın Hülagü Han mısın kafir
Aman dünyayı yaktın ateş-i suzan mısın kafir
NEDİM
Nedim sevgiliye hitap ederken onun Hülagü Han ve
yakıcı ateş olup olmadığını bildiği halde bilmemezlikten
gelerek oldukça güçlü iki ayrı tecahül-i arif sanatı
yapmıştır.
13
4. TEŞHİS / PERSONNİFİCATİON / KİŞİLEŞTİRME
Tabiatta bulunan insan dışındaki tüm vatlıkları,
her türlü eşyayı, imgesel / simgesel yaratıkları insanlar
gibi davrandırma ve canlandırma sanatıdır.
ÖRN:
Gül hasretinle yollara tutsun kulağını
Nergis gibi kıyamete dek çeksin intizar.
BAKİ
Gülün hasret çekmesi ve kulağını yollara tutması
(ayak seslerini dinlemesi), nergisin intizar çekmesi
(yolları gözlemesi) kişileştirme sanatının birer
örneğidir.
14
5. İNTAK / KONUŞTURMA
Konuşma yeteneği olmayan varlıkları tıpkı bir
insan gibi konuşturma sanatıdır.
ÖRN:
Güneşe didüm ki niçün kimse bakmaz yüzüne
Didi bu şol bir güzeller şahınun yasağıdur.
NECATİ BEY
Necati Bey güneşe soru sorarak ve onu bir
insan gibi konuşturarak intak sanatı yapmıştır.
15
6. HÜSN Ü TA’LİL / GÜZEL SEBEP
Herhangi bir gerçek olayın meydana gelişini hayali
ve güzel bir sebebe bağlama sanatıdır.
ÖRN:
Öykündü bade la’lüne ayağa saldılar
Su arızın anınca tutup bağa saldılar
HAYALİ BEY
Şair şarabın kadehte ve suyun da bağda
bulunuşunu sevgilinin dudağı ve yanağını anması gibi
güzel bir sebebe bağlayarak hüsn ü ta’lil sanatı
yapmıştır
16
7. MÜBALAĞA / HYPERBOLE / ABARTMA
Bir şeyin etkisini güçlendirmek amacıyla o şeyi
olağanüstü bir şekilde anlatma sanatıdır.
ÖRN:
Ah eylerim sada-yı bülend ile her seher
Halk uyanır sanır ki müezzin ezan verir.
SURURİ
Sururi her sabah kalkıp ah ettiğini bu yüzden
de müezzinin ezan okuduğunu sanarak halkın
uyandığını söyleyerek mübalağa sanatı yapmıştır.
17
8. TECRİD
Bir şairin kendisi dışındaki bir başka canlı, nesne ve
eşyayı tıpkı birer insan gibi kabul ederek kendisini
onların yerine koymak suretiyle yine kendi nefsine
hitap etmesidir.
ÖRN:
Yoldaş olalum ikimüz gel dosta gidelüm gönül
Haldaş olalum ikimiz gel dosta gidelüm gönül
YUNUS EMRE
Şair kendi gönlünü ayrı bir varlıkmış gibi kabul ederek
yine ona seslenerek tecrid sanatı yapmıştır.
18
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
HEYECANLA İLGİLİ SANATLAR
1. NİDA / EXCLAMATİON / SESLENİŞ
Şairin duygu ve heyecanlarının coşması sonucu
olayları ve varlıkları göz önüne getirerek değişik
değişik ünlemlerle onlara seslenmesidir.
ÖRN:
Merhaba hoş geldin ey ruh-ı revanım merhaba
Ey şeker-leb dil-ber-i şirin-zebanım merhaba
SEYYİD NESİMİ
Seyyid Nesimi sevgiliye “merhaba” ve “ey” diye
seslenerek nida sanatı yapmıştır.
19
2. RÜCU / CORRECTİON / GERİ DÖNME
Söylenen bir sözü geri çevirip onun yerine daha
güçlü olan bir söz veya düşünceyi söyleme sanatıdır.
ÖRN:
Kaddin libas-ı sürh ile afet değil midir
Afet değil kızılca kıyamet değil midir
NEYLİ
Neyli birinci dizede sevgilinin boynunun al
elbiseyle bir kızılca kıyamet olup-olmadığını sorarken,
ikinci dizede bu görüşünden vazgeçerek daha ileriye
giderken afet değil kızılca bir kıyamet olduğunu
söyleyerek rücu sanatı yapmıştır.
20
3. TEKRİR / ANAPHORE / YİNELEME
Bir şiirde anlatımı güçlendirmek amacıyla bazı
kelime veya kelime öbeklerinin tekrarlanmasına
denir.
ÖRN:
ss
Bir gül dedi bülbül güle gül gülmedi gitti
Bülbül güle gül bülbüle yar olmadı gitti
21
4. İSTİFHAM / İNTERROGATİON / SORU SORMA
Duygu ve anlatımı güçlendirmek amacıyla
karşılığında herhangi bir cevap beklemeden soru sorma
sanatıdır.
ÖRN:
Beni candan usandırdı cefadan yar usanmaz mı
Felekler yandı ahımdan muradı şem’i yanmaz mı
FUZULİ
Fuzuli “usanmaz mı” ve “yanmaz mı”
sorularıyla istifham sanatı yapmıştır.
22
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
BİLGİYLE İLGİLİ SANATLAR
1.TELMİH / GÖNDERME
İnsanlar tarafından bilinen, geçmişteki bir
olaya, ünlü bir kişiye, bir inanca, bir atasözüne
veya bir şiire işaret etme sanatıdır.
ÖRN:
Bende Mecnun'dan füzun aşıklık istidadı var
Aşık-ı sadık benem Mecnun'un ancak adı var
23
2. İKTİBAS / ÖDÜNÇ ALMA / AKTARMA
Bir ayeti, bir hadisi ya da bir sözü tam veya yarım
olarak anlamlı bir biçimde aktarma / ödünç alma
sanatıdır.
ÖRN:
Çün gün yüzüne “ahsen-i takvim” dedi Hak
Ahmed severse ahseni ya Rab hata mıdır
AHMED PAŞA
Ahmed Paşa, Tin suresinin dördüncü ayetindeki
“ahsen-i takvim (en güzel suret)” i alarak şiirinde
söylemiş ve iktibas sanatı yapmıştır.
24
3. LÜGAZ / MANZUM BİLMECE
Şiirde herhangi bir nesne veya varlığın
özelliklerinin anlatılmasıyla yazılan bilmecelerdir.
ÖRN:
Nedir kim ol iki yüzlü münafık
Nümayan çehresinde levn-i aşık
Gezer dünyayı hem bi-dest ü padır
Mukim-i hane-i ehl-i fenadır
SÜNBÜL-ZADE VEHBİ
Şair altınla ilgili lügaz yapmıştır
25
4. İRSAL-İ MESEL / ÖRNEKLENDİRME
Söylenen bir düşünce veya fikri pekiştirmek
amacıyla onu bir atasözü / deyim niteliğinde bir
sözle destekleyerek kuvvetlendirmedir.
ÖRN:
Kirpikleri uzundur yarin hayale sığmaz
Meşhur bir meseledir mızrak çuvala sığmaz
HEVAİ
26
BEŞİNCİ BÖLÜM
ANLAMLA İLGİLİ SANATLAR
1. İHAM / ŞÜPHEYE DÜŞÜRME
İki ya da ikiden fazla anlamı olan bir sözcüğü bir
dize ya da beyit içinde bütün anlamlarını kastederek
kullanma sanatıdır.
ÖRN:
Sensüz ne yisem gussa vü gam derd ile kandur
Gel gel dudağın şerbetine canumı kandur
SEYYİD NESİMİ
Şair kandırmak fiilini hem aldatmak hem de
doyurmak anlamında kullanarak iham sanatı yapmıştır
27
2. TENASÜB / MÜRAAT-I NAZİR / UYGUNLUK
Anlam bakımından aralarında çeşitli ilgiler bulunan
iki veya daha fazla kelimeyi tezat olmaksızın bir araya
getirme sanatıdır.
ÖRN:
Sofular secde ederler mescidin mihrabına
Benim dost eşiğidir secde-gahım kime ne
SEYYİD NESİMİ
Seyyid Nesimi sofu, secde, mescid, mihrab gibi
kavramları bir arada kullanarak tenasüb sanatı
yapmıştır.
28
3. LEFT Ü NEŞR / TOPLAMA VE YAYMA
Bir beyit içinde iki ya da ikiden fazla sözcüğü
kullandıktan sonra o sözcüklerle ilgili sözcükleri
sıralama sanatıdır.
ÖRN:
Meyhane benim sahnı gülistan senin olsun
Sagar benim olsun gül-i handan senin olsun
SABRİ
29
4. SİHR-İ HELAL / HELAL BÜYÜ
Bir sözcük ya da söz öbeğini hem ondan önceki
sözlerin sonunda hem de ondan sonraki sözlerin
başında anlamlı olacak şekilde kullanma sanatıdır.
ÖRN:
Akıl isen vahş u tayrun şahı ol Mecnun gibi
Başuna murg aşiyanından külah-ı devlet al
HAYALİ BEY
Birinci dizenin sonundaki “Mecnun gibi” ifadesini hem
birinci dizenin açıklaması hem de ikinci dizenin
açıklaması için ortak kullanmıştır.
30
5. TEHZİL / ALAYA ALMA
Herhangi bir alanda yazılmış olan meşhur bir
esere şaka yollu nazire yapmaktır.
ÖRN:
Dağıttın hab-ı naz-ı yarı ey feryad neylersin
Edip fitneyle dünyayı harab-abad neylersin
ŞEYHÜLİSLAM BAHAYİ
Hz. Muhammed’in fitne uykudadır sözüne
karşılık sevgilinin saçlarının uyandığı vakit fitneye
yol açacağını söyleyerek tehzil sanatı yapmıştır.
31
ALTINCI BÖLÜM
SÖZLE İLGİLİ SANATLAR
1.CİNAS / BENZEYİŞ ORTAKLIĞI
Sözcüklerin anlamı dikkate alınmadan, söylenişleri
ve yazılışları aynı anlamları farklı olacak şekilde iki
ayrı sözcüğü bir arada kullanmaktır.
ÖRN:
Nihal-i tazedir kaddin dehanın gonce ruyun gül
Bir iken iki olsun gel açıl gonce-dehanım gül
ŞEYHÜLİSLAM YAHYA
32
2. İADE / SON YİNELEME / GERİ GÖNDERME
Bir şiir içinde her beyitin son sözcüğünü,
ondan sonraki beytin ilk sözcüğü olarak
kullanmaktır.
ÖRN:
Ey vücud-ı kamilin esrar-ı hikmet masdarı
Masdarı zatın olan eşya sıfatın mazharı
FUZULİ
33
3. AKİS / YANSITMA
Bir dize ya da cümlenin anlamlı iki parçasından
birini önce, diğerini de sonra söyleyerek,
anlatılmak istenen sözü önce kurallı cümle şeklinde
sonra da devrik cümle şeklinde söylemektir.
ÖRN:
Cihanda adem olan bi-gam olmaz
Anun çün bi-gam olan adem olmaz
NECATİ BEY
34
4. SEHL-İ MÜMTENİ
İlk bakışta kolay gibi görünen fakat taklit
edilmesi asla mümkün olmayan özellikleri içeren
sanata verilen addır.
ÖRN:
Göz gördü gönül sevdi seni ey yüzü mahım
Kurbanın olam var mı benim bunda günahım
NAHİFİ
35
YEDİNCİ BÖLÜM
HARF VE YAZIYLA İLGİLİ SANATLAR
1. AKROSTİŞ / MÜVAŞŞAH
Her dizenin ilk harfi yukarıdan aşağıya doğru
okununca bir isim olacak şekilde düzenlenmiş şiiire
denir.
ÖRN:
Varolan bir sen, bir ben, bir de bu bahar
Elden ne gelir ki? Güzelsin, gençliğin var
Dünyada aşkının kurbanı olayım
İnan ki bir daha geri gelmez bu günler
Âlemde bu andır bize dost esen rüzgar
CAHİT SITKI TARANCI
36
2. LEBDEĞMEZ
İçinde “b, p, f, m, v” gibi dudak ünsüzleri
bulunmayan sözcüklerle yazılan şiirlere denir.
ÖRN:
Her şey ne sıcaktı, her şey ne iyi
Hatta o karanlık, aysız geceler.
AHMET KUTSİ TECER
37
3. ALİTERASYON
Aynı harfin ya da hecelerin bir ahenk
oluşturacak şekilde tekrar edilmesidir.
ÖRN:
Esdi nesim-i nev-bahar açıldı güller subh-dem
Açsın bizim de gönlümüz saki meded sun cam-ı cem
FUZULİ
38
5. KALB
Bir sözcüğün harflerinin yerlerini değiştirmek
ve kesinlikle yeni bir harf eklemek şartıyla anlamlı
kelime oluşturma sanatıdır.
ÖRN:
Aşk odunu gönülde yakıp ol oda ısın
Kalb-i şitayı ateş ile lale-zar kıl
AHMED-İ DAİ
39
MERVE KARTAL
MUHAMMED İKBAL GÖK
40