Transcript Dosyayı İndirmek İçin Tıklayın

B E N L İ K
kavramının inşa edilmesi
Ben kimim?
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
sorular – sorular - sorular
• Siz diğerlerinden farklı mısınız,
yoksa benzer mi?
• Herkes için aynı kişi misiniz?
(Eğer öyle değilseniz siz bu
farklı benlerinizi nasıl
bütünleştiriyorsunuz?)
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
sorular – sorular - sorular
• Kendini değersiz gören insanların saldırgan
olma eğiliminde oldukları, bu yüzden çocukların
kendini değerli görmelerinin sağlanması
gerektiği düşünülür. Sizce kendini olumlu
algılayan insanların yaşadığı bir toplumda
toplumsal sorunlar daha az mı olacaktır?
• Farklı kültürlerden insanların kendi benliklerini
algılama ve kurgulama tarzları farklı mıdır?
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
Bu derste,
• Benlik kuramları
• Kendimizle ilgili bilgileri ayırdetme
• Benlik ve kimlik türleri, tutarlı bir benlik
kavramı oluşturma
• Sosyal kimlik ve kişisel kimlik
• Benlik bilgisi edinmeyi etkileyen güdüler
• Benlik-kimlik-kültür
konularını konuşacağız.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
Ben kimim?
•
•
•
•
“ben .... im.”
“ben .... im.”
“ben .... im.”
“ben .... im.”
•
•
•
•
“ben ... bir insanım.”
“ben ... bir insanım.”
“ben ... bir insanım.”
“ben ... bir insanım.”
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
Benlik,
• Kendimiz hakkında bildiklerimiz veya
bilebildiklerimizdir; kişiliğimiz hakkındaki
teorilerimizdir.
• Çeşitli yaşam durumları ve sonuçları ile ilişkilidir.
• Herkesin benlik kavramının karmaşıklık düzeyi
farklıdır.
• Benlik kavramı ilgili enfo.nu işlemeyi, genel
yaşam motivasyonunu, doyumu, umutsuzluğu
etkiler.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
• Diğerlerinin bizi nasıl gördükleri hakkındaki
ALGIMIZ bizim kendimizi nasıl gördüğümüzü
biçimlendirir.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
DİKKAT!
Bazen aynaların düşüncelerini ve sözlerini
içselleştirebiliriz. Birilerinin söyledikleri ile kendimizi
görmeyi de öğrenebiliriz.
Pygmalion etkisi
• Çocuklara tertiplisiniz desek
tertipli olurlar mı?
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
Öğretmenlerin düşünceleri öğrencileri
daha çalışkan, yetenekli yapar mı?
• Rosenthal ve Jacobson (1968)
– Öğretmenlere bazı öğrencilerin daha iyi/başarılı
olacağının söylenmesi, öğretmenlerin bu öğrencilere,
söylenenleri doğrulayacak şekilde farklı davranmalarına
neden olmaktadır.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
• Kendinin farkında olma (öz-farkındalık)
– Her zaman kendimiz üzerinde düşünüp
durmayız. Bu nedenle öz-farkındalık bazen
yüksek bazen düşüktür.
– Nesnel öz-farkındalık  gerçek ben-ideal ben
karşılaştırması
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
Benlik bilgisi
(self-knowledge)
• Diğerlerini “bilme” yolu ile kendini
“bilme” yolu aynı
• Benlik şemaları
– Benliğe ilgili bilgilerin, değerlendirmelerin
bellekte saklandığı yapı.
• Şematik size önemli gelen boyutta,
ortalamadan daha ileride olduğunuz
düşündüğünüz boyutta ve tersi bir durumun
geçerli olmadığı durumda.
– Nezaket önemlidir, ben naziğim  nazik
davranıyorum
• Aşematik  tersi
– Nezaket önemli bir şey değil!
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
• Benlik şemaları birbirinden çok farklı
(olumlu ve olumsuz uçlarda) ise  bireyde
sıkıntılara sebep olabilir.
• Benlik şemaları kendinizle ilgili
enformasyonun alınmasını, işlenmesini ve
değerlendirilmesini etkiler.
Benim sorunum ne?
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
• Higgins (1987) “Benlik Uyuşmazlığı
Kuramı”
– 3 tür benlik şeması
• Gerçek Benlik
• İdeal benlik
• Zorunlu benlik
Zıtlığında
memnuniyetsizlik
Zıtlığında kaygı
– Bu üç tür benlik şeması arasındaki
mesafe ne kadar fazla ise kişi o
kadar zor duygu yaşar (örn. kaygı,
keyifsizlik).
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
• Davranıştan hareketle yapılan çıkarımlar
– Kendini algılama kuramı (Bem, 1967; 1972)
– Kendi davranışlarımızla ilgili de nedensel
açıklamalar yaparız. Davranışlarımızın
nedenini kendimizin bazı özelliklerine
atfedecek şekilde çıkarımda bulunuruz.
Dolayısıyla kendimizi davranışlarımızdan
hareketle “biliriz”.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
• Sosyal karşılaştırma ve benlik bilgisi
– Kendimizi diğerleriyle karşılaştırarak da “bilebiliriz”
– Sosyal Karşılaştırma Kuramı (Festinger, 1954)
• Diğerleri bir referans noktası oluşturur.
• Kanaatlerimizi ve yeteneklerimizi diğer insanlarınki ile
karşılaştırarak değerlendiririz.
• Karşılaştırma için genellikle benzerleri seçeriz.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
 Aşağı doğru karşılaştırma o özellik/davranış için
kendinizden daha “kötü” olanlarla karşılaştırma 
benlik saygısı yükselir
 Yukarı doğru karşılaştırma  o özellik/davranış için
kendinizden daha “iyi” olanlarla karşılaştırma  benlik
saygısı düşer
“Altın ve bronz madalya kazananlar
gümüş madalya kazananlardan
daha memnundur.”
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
• Aşağı doğru gruplar arası karşılaştırmalar biz onlardan daha “iyiyiz”
duygusu yaratır.
• Bu karşılaştırmalar bir grup üyesi olarak benlik kavramını etkiler.
Kendini kategorilendirme kuramına göre “biz” iyi isek ben de “iyiyim”
demektir.
• Birey kendisini bir şekilde ilişkilendirdiği kişilerin elde ettiği
başarılardan haz duyar  YANSIYAN ZAFERDEN MEST OLMA
(Cialdini ve ark., 1976)
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
Benlik ve Kimlik
• Benlik aslında ayrı ayrı ve çeşitli kimliklerden oluşan bir
repetuvardır.
• İnsanın kim olduğu hakkında kafasında varolan imajları
kapsamaktadır.
• Bireyin kendisinin saydığı ve sosyal ve duygusal bir
değer atfettiği özellikler bütünü olarak “kim olduğunu”
tanımlama biçimini ifade eder.
• “Benlik karmaşıklığı” bireysel farklılık gösterir.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
• Benlik ve kimlik türleri
– Sosyal kimlik  grup aidiyetleri yoluyla
edinilen kimlik
– Kişisel kimlik oldukça kendine özgü kişisel
ilişkiler ve özellikler
– Bireysel-ilişkisel-kollektif benlik
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
SOSYAL KİMLİK
• Sosyal Kimlik Kuramı (Tajfel ve Turner, 1979)
• Sosyal ve Kişisel kimlik
– Kişisel kimlik  benliği kendine özgü kişisel
ilişkiler ve özellikler açısından tanımlanan
yönü
– Sosyal Kimlik  benliği grup üyeliği açısından
tanımlanan yönü
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
– Sosyal kimlik, grup ve gruplararası olgularla
• (etnosentrizm, iç grup tarafgirliği, grup
dayanışması, gruplararası ayrımcılık, normatif
davranış, stereotipleme ve önyargı)
ilişkilidir.
– Sosyal kimliğin zenginliğini ait olduğumuzu
hissettiğimiz grupların sayısı belirler.
– Bunlardan bazıları benlik kavramımızda daha
merkezi olabilir.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
• Sosyal kimliğin belirginliği
– Belirli bir sosyal durumda sosyal kimlik mi
yoksa kişisel kimlik mi ön planda olacak?
– Bu, belirginliğe bağlı.
– Belirginliği yaratan ise:
• Kategorilendirme süreci
• Belirsizliği azaltma motivasyonu
• Olumlu duygu yaşama motivasyonu
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
• Sosyal kimliğin belirginleşmesinin sonuçları
– İnsanların kendilerini algılamaları kişisellikten
uzaklaşır.
– Prototip temelli düşünme, hissetme ve davranma
– Grup  sosyal kimlik benlik  grubun saygınlığı
benlik saygısı
– Grup üyeliği eğer benlik saygısını yükseltmiyorsa
üyelik sona erdirilebilir mi? (etnik gruplar???)
– Grubun statüsünün düşük olması  haksızlık  grup
statüsünü yükseltme çabaları  rekabet, terör, savaş
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
Benlik güdüleri
• Kendini değerlendirme ve
doğrula(t)ma (Swann, 1983)
– İnsanlar mevcut benlik kavramlarını
doğrulamak, geçerlemek ve sürdürmek
isterler.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
Benlik güdüleri
• Kendini kayırma
– Kendini olumlama kuramı (Steele, 1988)
• Kendileriyle ilgili olumlu yanları çeşitli
yollarla olumlama, “iyi dans edemem belki,
ama iyi yemek yaparım”
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
Benlik saygısı
• İnsanların niye kendini kayırıp durduklarının cevabı
• Benliğin duygusal yönü.
• Benlik içeriğine (özelliklerimize) yönelik iyi-kötü
değerlendirmesi yaptığımızda hissettiğimiz
duygu.
– Ben zekiyim- “ne güzel!”
– Ben zekiyim- “keşke olmasaydım!”
• Kişisel ve kollektif öz-saygı
• Durumsal ve eğilimsel öz-saygı
• Global ve alana özgü (çok boyutlu) özsaygı
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
Benlik yüceltme
• Benlik niteliklerini (genel yeteneklerini ve sosyal
ve zihinsel becerilerini) olduğundan çok görme
ya da abartarak algılama ve değerlendirme.
• “Kontrol yanılsaması”: olaylar üzerinde kendi
kontrolünü gerçekte olduğundan daha yüksek
algılama
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
Benlik sunumu
• Diğerinin gözündeki imajımızı kendi haline
bırakmak yerine kontrol etmeye çalışırız.
• Benlik sunumunun 2 türü:
– Otantik benlik sunumu
– Stratejik benlik sunumu
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
• Benlik sunumu stratejileri
– Olumlu izlenim oluşturma
• Olumlu bir izlenim oluşturarak ya da
• Başkalarını kötü göstererek
iyi görünmeye çalışma
– Olumsuz izlenimden kaçınma
• Olumsuz izlenimlerden kaçarak ya da
• Olumsuz izlenimle savaşarak
kötü görünmemeye çalışma
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
Kendini ayarlama
Bazı kişiler ilişkilerini,
– diğer insanların ifade ve hareketlerine dikkat
ederek,
– kendini farklı şekillerde sunarak ve bunu
kontrol ederek
– davranışlarını farklı sosyal durumlara göre
ayarlayarak
sürdürürler.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
Benlik
•
•
•
•
enformasyonu işlemede,
bellek süreçlerinde,
duygularımız ve ruh sağlığımız üzerinde,
motivasyonumuz ve performansımız
üzerinde
• kişilerarası ilişkilerimiz üzerinde
etkilidir.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
Benlik ve kimliğe ilişkin kültürel
farklılıklar
• Bireyci-Toplulukçu kültürler
• Bireyci ve toplulukçu kültürlerde benlik
yapıları
• Bağımsız ve karşılıklı bağımlı benlik
(Markus ve Kitayama, 1991)
• İlişkili-özerk benlik (Kağıtçıbaşı, 2005)
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
Markus ve Kitayama (1991)
Bağımsız ve karşılıklı bağımlı benlik
• İçsel benlik evrenseldir. Ancak,
• hem içsel benliğin hem de benliğin diğer
birçok yönü kültüre özgü.
• Markus ve Kitayama’nın (1991) yaklaşımı
insanın kendisi (self) ve diğerleri
arasındaki ilişki, özellikle kendisini
diğerlerinden ne kadar ayrı veya ne kadar
diğerlerine bağlı gördüğü hakkındaki
inançlarıyla ilgilidir.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
Anne
Baba
X
X
X
X
X
X
X
Kardeş
Benlik
X
X
X
Arkadaş
X
X
X
X
X
X
XX
X X
X
X
X
X
İş arkadaşı
X
X X
Arkadaş
Bağımsız benlik bakış açısı
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
Anne
Baba
X
X
X
X
X
X X
Kardeş
Benlik
X
X
X X
X X
Arkadaş
X
X
X
X
X
X
X
X
İş arkadaşı
X X
Arkadaş
Karşılıklı bağımlı benlik bakış açısı
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
Bağımsız kurgu
• Birçok Batı kültüründe kişiler tek tek öz
olarak da ayrıdır.
• Bağımsızlık kültürel bir hedeftir.
• Hedefin başarılması, kendini, kendi
davranışını kendi içsel düşünce, duygu ve
eylem dağarcığına referansla düzenleyen
veya anlamlı kılan birey olarak
kurgulamakla mümkündür.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
Karşılıklı Bağımlı Kurgu
• Batılı olmayan birçok kültürde insanlar birbirine
temelden bağlı.
• bireyler arasında karşılıklı bağımlılığı korumak
 normatif bir zorunluluk
• Kişi, kendini sosyal ilişki ağının bir parçası olarak
görür. Davranışı büyük ölçüde ilişki içinde
olduğu diğerlerinin düşünce duygu ve
eylemlerinden ne algıladığına göre belirlenir ve
onlara bağlı olduğunun farkındadır.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
Kağıtçıbaşı (1996; 2005; 2008),
• özellikle aile içindeki etkileşimler ve çocuk
yetiştirme tarzlarının bireylerin benlik oluşturma
süreci üzerindeki etkilerini dikkate alır.
• Özerklik ve ilişkisellik iki temel ihtiyaç:
doyurulmalı.
• Batı’da özerklik önemli, ilişkisellik
önemsenmiyor. Özerklik başarılması gereken bir
çaba olarak görülür.
• Bunlar iki ayrı boyut: Faillik ve kişilerarası
mesafe
– İki boyut birbiriyle kesiştirildiğinde 4 tip oluşur.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
FAİLLİK
Özerklik
Kendine güven yönelimi
Özerk-ayrışmış benlik
KİŞİLERARASI
MESAFE
Düzeni kontrol etme ve
özerklik yönelimi
Özerk-ilişkili benlik
İlişkililik
Ayrışma
İlgisiz, farklılaşmamış
İtaat yönelimi
yönelim
Bağımlı-ilişkili benlik
Bağımlı-ayrışmış benlik
Heteronomy
Farklı benliklerin kavramsal modeli (Kağıtçıbaşı, 2005’ten kısaltarak)
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I