SOSYAL PSİKOLOJİ
Download
Report
Transcript SOSYAL PSİKOLOJİ
SOSYAL PSİKOLOJİ
G İ R İ Ş
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
sorular...sorular...sorular
İnsanın duygu düşünce ve davranışları başka
insanlardan nasıl etkilenir, onları nasıl etkiler?
İnsanlar birbirlerini nasıl algılar?
İnsanlar birbirlerine karşı niçin dostluk veya
düşmanlık beslerler?
Tutumlar nasıl oluşur ve değişir?
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
sorular...sorular...sorular
Gruplar niçin vardır?
Lider, niçin ve nasıl ortaya çıkar?
Niçin bazı insanlar lidere karşı çıkarken bazıları
sadece kendinden bekleneni yapar?
İnsanlar birbirlerini nasıl çeker ya da iter?
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
SOSYAL PSİKOLOJİ NEDİR?
Sosyal psikoloji,
bireylerin düşünce, duygu ve davranışlarının diğerlerinin gerçek,
hayali ya da ima edilen varlığından nasıl etkilendiğinin bilimsel
incelemesidir (Allport, 1935).
İnsanların birbirlerini algılama, etkileme ve ilişkiye girme
tarzlarını bilimsel olarak incelenmesidir (Myers ve Lamarche,
1992).
Bireylerin algılama, etki yaratma ve diğerleriyle ilişki kurma
tarzlarını etkileyen sosyal ve bilişsel süreçlerin bilimsel
incelemesidir (Smith ve Mackie, 2007).
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
SOSYAL PSİKOLOJİ NEDİR?
Kişi «DİĞERİ»
• Kim?
• Karşılıklı etkiler
• Sosyal etkileşimler
Davranış +
duygu, düşünce, inanç, tutum, niyet, hedef, değerler
...
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
SOSYAL PSİKOLOJİ NEDİR?
? Psikoloji + Sosyoloji
? Psikoloji–sosyal psikoloji- sosyoloji
Sosyal psikoloji insanlar, fiziksel olarak var olan
ya da varmış gibi hayal edilen, hatta var olduğu ima
edilen diğer insanlardan nasıl etkilenir?
«DİĞERİ»
SOSYAL ETKİ
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Sosyal psikoloji ve ilişkili dallar
Genel psikoloji
Sosyal olmayan uyaranlara tepkiler incelenir.
Kişilik psikolojisi
Bireysel farklar incelenir.
Klinik ve patolojik psikoloji
Birçok ruhsal sorunun kaynağı diğeriyle ilişkilerdir.
Bilişsel psikoloji
Algılama, performans, öğrenme, bellek dikkat, dil incelenir.
Sosyal antropoloji
Kültürü inceler.
Ekonomi
«Homo economicus» ?!
Sosyoloji
«Analiz birimi» kurum ya da örgüttür.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Sosyal Psikolojinin Konuları
Konformite
ikna
güç
etki
itaat
önyargı
önyargıyı azaltma
ayrımcılık
stereotipleme
pazarlık
cinsiyetçilik ve ırkçılık
küçük gruplar
sosyal kategoriler
gruplararası ilişkiler
tutumlar
kitle davranışı
sosyal çatışma ve uyum
sosyal değişme
aşırı kalabalık
stres
fiziksel çevre
karar verme
Jüriler
liderlik
iletişim
dil
konuşma
çekim
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
izlenim oluşturma
izlenim yönetimi
kendini sunma
kimlik
duygu
arkadaşlık
aile
aşk
sevgi
cinsellik
şiddet
saldırganlık
elseverlik
prososyal davranış
Sosyal psikolojideki açıklama düzeyleri
(Doise, 1986)
birey
[mikro]
I. Kişi içi
II. Kişilerarası ve durumsal
III. Durumsal
toplum
[makro]
IV İdeolojik
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Sosyal psikolojideki açıklama düzeyleri
I. Kişi içi
Bireylerin sosyal çevreye ilişkin deneyimlerine uygun
psikolojik süreçlerin analizi (örn. bilişsel denge
konusundaki araştırmalar).
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
II. Kişilerarası ve durumsal
Sınırları belli durumlardaki bireylerarası etkileşimin
analizi. Durum dışında ortaya çıkan sosyal konumsal
faktörlere bakılmaz. Araştırmaların hedefi belirli bir
durumdaki belirli bireyler tarafından belirli bir anda
kurulan ilişkilerin dinamikleridir (örn. bazı atıf
araştırmaları, oyun matrislerini kullanan araştırmalar).
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
III. Durumsal
Spesifik durumlardaki bireylerarası etkileşimin
analizi, ama durum dışındaki sosyal pozisyonun rolü
(örn. statü, kimlik) dikkate alınır (örn. bazı güç ve
sosyal kimlik araştırmaları)
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
IV İdeolojik
Gruplar arasındaki genel sosyal inançlar ve soyal
ilişkilerin rolünü ele alan bireyiçi etkileşimin analizi
(örneğin, bazı sosyal kimlik, sosyal temsiller, azınlık
etkisi araştırmaları, kültürel normlar ve değerlerin
rolünü inceleyen çalışmalar).
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Tarihsel bağlam
19.yy’da sosyal psikoloji
İtalya
İngiliz-Avrupa etkisi
Völkerpsychologie
Almanya –Ringelman; Steinthal ve Lazarus
Fransa –Tarde, LeBon
ABD –
1898- N.Triplett
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Tarihsel bağlam
20.yy
İlk metinler (?!)
1908’de iki giriş kitabı– McDougall (psikolog), Ross (sosyolog)
1913- Ringelman
Sosyal Ψ davranışın nedenleri konusunda psikolojiden
farklıdır.
Davranışçılığa (Watson ve Skinner’a) karşı çıkan sosyal
psikologlar (Örn. F.H.Allport, 1924)
Avrupa
ABD
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Avrupa ve ABD’deki sosyal psikoloji
1930’lar
Almanya
Nazizm araştırmacıların çoğu ABD’ye
göç eder Gestaltçılık ABD’ye taşınır
bilişsel süreçleri ön plana alınır + kültürel
antropoloji etkisi olur.
Peki
bu etkiler nasıl, hangi yollarla olur?
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Sosyal etki araştırması- Şerif, 1936
Önyargının kökenleri - Adorno ve ark., 1950
Pratik sorunlara çözüm
Yeme alışkanlıklarını değiştirme –K.Lewin, 1947
Askerlerin moralini koruma – Stouffer, 1949
Propagandaya karşı koyma – Hovland, Janis ve Kelley,
1953
Kuram-uygulamanın bütünleşmesi düşüncesi (Lewin,
Eylem araştırması)
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
1950 – ‘60’lar
Benlik saygısı, önyargı, konformite, tutum değişimi ve
ikna, kişilerarası çekim, mahrem ilişkiler, gruplararası
ilişkiler
1970’ler
Avrupa’da grup içi etki süreçleri, azınlık çalışmaları
(Doise, 1978; Moscovici, 1980; Tajfel, 1978)
Davranışçılıktan bilişsel yaklaşıma kayma
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
1970-80’ler
Bilişsel psikolojinin tekniklerinin kullanılması
Temel bilim ve sosyal sorunların bütünleşmesi
Özgül uygulama alanları sağlık, eğitim, hukuk, çevre, iş
yaşamı
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
80’lerden sonra
Avrupa Sosyal Kimlik perspektifi
ABD Bilişsel Psikoloji yaklaşımı
Asya ve Avustralya ABD’deki lisansüstü
programlarda yapılan çalışmalar dil, etnik köken,
din farklılığı olan gruplara ilişkin bulgular
yayınlanmakta
Kültürlerarası psikoloji
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Sosyal psikolojinin iki temel kabulü
İnsanlar kendi gerçekliklerini inşa ederler. Aynı
ortamda bulunan, aynı kişi ile tanışan farklı bireyler hem
bilişsel hem de sosyal süreçler aracılığıyla gerçekliği
biçimlendirir, inşa ederler.
Sosyal etkinin yaygın etkisi: Diğer insanlar
kendilerini fiziksel olarak bulunsalar da bulunmasalar da
bireyin düşünce, duygu ve davranışlarını etkilerler.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Sosyal Ψ’deki
temel kuramsal bakış açıları
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Kuramlar ne işe yarar?
(Gergen ve Gergen, 1984)
Anlama (tanımlama) ve iletişim sağlama
Kavramlar aracılığıyla gözlemlenen bir durumu, olguyu
isimlendirir, anlamlandırırız.
Gelişmelere duyarlılaştırma
Olayların gelişimini ve sonuçlarını tahmin ederiz.
İnsanı özgürleştirme
İnsanlar hakkındaki temel sayıltıların sorgulanması ve
düşünülmesi gerekir. Eleştirel kuramlar oluşturulmalıdır
(Frankfurt Okulu).
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Sosyal Ψ’deki temel kuramsal bakış açıları
Davranışçı bakış açısı
“İnsan davranışları dış olaylar tarafından yönetilir.”
Pekiştireç-duygu modeli
Sosyal takas/alış-veriş kuramı
Dürtü kuramı
Sosyal öğrenme kuramı
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Sosyal Ψ’deki temel kuramsal bakış açıları
Bilişsel bakış açısı
İnsanlar dünyalarını farklı biçimde yapılandırmaktadırlar.
Bu psikolojik yapılar bireylerin davranışlarını kesinlikle
etkilemektedir.
Sosyal Biliş
Kimlik ...
Alan Kuramı (K.Lewin)
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Sosyal Ψ’deki temel kuramsal bakış açıları
Roller ve kurallar bakış açısı
Rol
Kural
İnsan davranışlarını içselleştirilmiş kurallara veya günlük
hayatta oynanan rollerle açıklamaktadır.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Sosyal Ψ’deki temel kuramsal bakış açıları
Evrimci sosyal psikoloji
Biyolojik perspektif
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Sosyal Ψ’deki temel kuramsal bakış açıları
Kişilik temelli bakış açısı
Örneğin liderlik, önyargı, konformite konularında kişiliğe
dayanan açıklamalar
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Sosyal psikologlara göre insan güdüleri
Kendi hakkında iyi şeyler hissetme
Sosyal biliş: Doğru olma
Kontrol ve etkililik
Bağlanma ve aidiyet
…
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
SOSYAL PSİKOLOİDE
ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Sosyal psikoloji bir bilim’dir.
Çünkü; kuramlar inşa etmek ve test etmek için bilimsel
yöntemi kullanır.
Bilimi, başka bilgi yaklaşımlarından farklı kılan,
incelediği şeyler, keşfettiği gerçekler veya öne
sürdüğü açıklamalar değil, yöntemidir.
Yanlışlama
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Doğrulanan
öngörüler
Arkaplandaki
bilgiye, kişisel
deneyime,
nedensel
gözleme
dayanan
kamburlar
Sosyal
davranış
hakkında
kuram
Kuramdan
çıkan
öngörülerhipotez
Kurama
güven artar
Öngörüleri
testetmek
için emprik
araştırma
Doğrulanmayan
öngörüler
Kuram
modifiye
edilir
Kurama
güven azalır
Kuram
reddedilir
Sosyal psikologların kullandığı bilimsel yöntemin bir modeli
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Betimleyici Araştırmalar
Alan araştırmaları
Gözlem
Görüşme
Yapılandırılmış-yapılandırılmamış-yarı yapılandırılmış; doğrudan
(yüz yüze)-dolaylı (telefon, internet v.b.)
Anket
İlgilenilen konuda doğruda kişilere soru sormadır.
Örneklemin temsil ediciliği çok önemlidir.
Soruların hazırlanmasında teknik yönden dikkatli olunmalıdır.
Anlaşılır, uygun seçeneklerle, uygun sırada, yönlendirmesiz v.b.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
İlişkisel Araştırmalar
Korelasyon: İki değişken arasındaki ilişki
Korelasyon katsayısı: İlişkinin yönünü ve
derecesini/gücünü gösteren 1 ile -1 arasında bir
sayıdır.
DİKKAT! Korelasyon neden-sonuç ilişkisini
göstermez!
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Korelasyon grafikleri
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Deneysel Araştırmalar
Deneysel yöntem; değişkenler arasında neden-sonuç
ilişkisi kurabilmemize olanak sağlar.
Deney,
bir değişkenin başka bir değişken üzerindeki etkisinin incelendiği bir
hipotez testidir.
bir ya da daha fazla bağımsız değişkenin manipülasyonu
şeklinde bir müdahale;
sonra bir ya da daha fazla bağımlı değişken üzerinde muamelenin
(manipülasyonun, değişimlemenin) etkisinin ölçümünü içerir.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Deneyler,
sosyal psikolojide çok yaygın kullanılır.
Sosyal davranış hakkında bildiklerimizin çoğu
deneylere dayanır.
Hem bağımsız değişkenin değişimlenmesi
(manipülasyonu) hem de bağımlı değişken
üzerindeki etkilerin nasıl ölçüldüğü konusunda
dikkatli olunmalıdır.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Deney düzenleri
Tek faktörlü
xy
Ya da
İki faktörlü
x1 y
x2 y
olabilir.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Deney türleri
Laboratuvar Deneyi
Amaç, bir değişkenin tek bir yönünü, laboratuvar dışında yalıtılmış
bir şekilde, normalde olmayacak yönünü ayrıştırmak ve manipüle
etmektir.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Laboratuvar deneyinin
Dünyevi (mundane) gerçekçilik /dışsal geçerliliği
gerçek dünyadaki, deneklerin genellikle karşılaştıkları koşullara ne
kadar benzer olduğu
düşüktür,
ama
deneysel gerçekçiliği / içsel geçerliliği
manipülasyonların denekler için psikolojik etki ve anlamı
her zaman yüksek olmak zorundadır.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Laboratuvar deneyinin,
içsel geçerliliğinin yüksek olabilmesi için,
Araştırmacı bağımsız değişken üzerinde tam kontrole sahip
olmalıdır.
Katılımcılar deneysel koşullara seçkisiz atanmış olmalıdır.
Eğer ikinci koşul sağlanmamışsa deneye yanlılıklar karışmış
olur.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Laboratuvar deneyindeki yanlılıklar
Denek etkileri
Deneklerin davranışı, bir manipülasyona kendiliğinden ve
doğal bir tepkiden çok, deneyin bir yaratımı (artifact) olabilir.
Deneyci etkileri
Deneyci çoğunlukla hipotezlerin farkındadır ve deneklerin
hipotezleri doğrulayacak şekilde davranmalarına sebep olan
ipuçlarını hissettirmeden verebilir.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Alan Deneyi
Alan ...?
Sosyal psikoloji deneyleri laboratuvarlar dışında, daha
doğal ortamlarda yapılabilir.
Ancak alan deneyinde dış geçerlilik yüksek, iç geçerlilik
düşüktür.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Diğer yöntemler
Deneylemenin olanaksız olduğu ya da uygun
olmadığı durumlarda ya da anket tekniği
araştırmanın amacı için uygun ve/veya gerekli
olmadığında sosyal psikologların seçebilecekleri
çeşitli deneysel olmayan yöntemler vardır.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Arşiv araştırmaları
Arşiv araştırması geçmişte kalmış, geniş
ölçekli, yaygın olarak ortaya çıkan olguları
incelemek için çok yararlı olan, deneysel
olmayan bir yöntemdir.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Vaka incelemesi
Tek bir durumun (ya bir kişi ya da bir grup) veya tek
bir olayın derinlemesine analizi.
Çoğunlukla, yapılandırılmış açık uçlu sorular
kullanılan görüşmeleri, soru formlarını ve davranışın
gözlemlenmesini kapsayan çeşitli veri toplama ve
analiz teknikleri kullanılır.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
Diğer yöntemler
Katılmalı gözlem
Simülasyon veya rol oyunu (örn. Zimbardo ve ark.,1971)
İçerik analizi
Meta analiz
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK
ARAŞTIRMA ETİĞİ
Bilgilendirilmiş onam alınmalıdır.
Denekler fiziksel ve ruhsal zarar görmemelidir.
Mahremiyete saygı gösterilmelidir
Hile (aldatma) kullanıldığında deney sonrası
bilgilendirme yapılmalıdır.
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK