Transcript ČULA - WordPress.com

ČULA
VID
MIRIS
SLUH
DODIR
UKUS
• U neposrednoj vezi s nervnim sistemom su
čula, koja se takođe sastoje od nervnih
elemenata, a pomoću kojih svaki organizam
stoji u dodiru sa spoljašnjom sredinom.
• Pomoću čula organizmi reaguju na sve
( mehaničke, hemijske, optičke i dr.) uticaje
životne sredine; to su DRAŽI koje u organizmu
izazivaju
NADRAŽAJE
koji
se
živcima
sprovode do odgovarajućih centara nervnog
sistema.
• Sva naša saznanja o svijetu oko nas i
njegovim pojedinim kvalitetima počivaju na
čulnom iskustvu.
• Čulni elementi, kao završeci živaca,
postoje i u unutrašnjosti tijela i prenose
nadražaje iz unutrašnjih organa.
• Čula su diferencirana prema specijalnim
funkcijama, odnosno među njima postoji
fiziološka podjela “rada”.
• Svako čulo reaguje samo na specifične
draži,
stvarajući
u
organizmu
odgovarajuće nadražaje.
• Čulni organi se sastoje od čulnih ćelija.
• Najprimitivniji oblik čula su pojedinačne
ćelije koje se nalaze u koži(bez ikakvog reda).
• Prema vrstama i prirodi draži koji
primaju, sva čula se mogu grupisati
u mehanička, hemijska i optička.
• Mehanička čula primaju podražaje
dodira i pritiska, zvučne i druge
valove. U ovu grupu spadaju čula
dodira, čulo sluha i ravnoteže, te
bočna linija kod riba i nekih
vodozemaca.
• Hemijska čula primaju podražaje
različitih
agenasa
(tečnih
i
gasovitih). U ovu grupu spadaju čulo
ukusa i čulo mirisa.
• Optička čula primaju svjetlosne
podražaje. Ovdje spada čulo vida.
Centri za pojedina čula u mozgu
ČULO VIDA - OKO
Pomoćni dijelovi oka:
• suzne žlijezde,
• trepavice, obrve, kapci
Suzni aparat čine: suzna žlijezda, koja izlučuje
suze i sistem drenažnih kanalića, kojima se
suze izlučuju u nos.
- Suzna žlezda se nalazi iznad gornjeg spoljnjeg
dijela očne jabučice. Većim dijelom je
smještena u jamicu čeone kosti, gde je
nepristupačna pregledu, a manjim dijelom u
spoljnjem području gornjeg kapka. Suze se iz
suzne žlijezde putem izvodnih kanalića izlučuju
u vežnjačinu kesicu i stalno održavaju vežnjaču
i prednju površinu rožnjače vlažnom. Pri treptaju
kapci rasporedjuju suze ravnomjerno u sva
područja vežnjače.Tako se suze kreću od
spoljašnjeg ka unutrašnjem uglu otvora kapaka.
- Zatim se putem sistema drenažnih kanalića,
smještenog između unutrašnjeg ugla oka i
donjeg nosnog hodnika izlivaju u nos. Drenažni
sistem čine suzne tačke, kanalići, suzna kesica i
nosnosuzni kanal.
ČULO VIDA - OKO
Glavni dijelovi oka:
a) očna jabučica:
1. Beonjača:
rožnjača;
2. Sudovnjača:
dužica ili šarenica ili iris
zjenica
očno sočivo ili leća;
1. Mrežnjača ili retina:
fotoreceptori,
žuta mrlja
b) očni nerv (živac)
Zjenica je crna tacka u centru rožnjače, čija je
uloga da kontroliše svjetlost koja dopire do
retine.
Zjenica je okrugla, crne boje i upija svjetlost u
centar oka. Mišić rožnjače je zadužen za
konrtolu zjenice, ona se širi i smanjuje u
zavisnosti od količine svjetlosti koja dopire u
nju.
Žuta mrlja ili makula predstavlja centralni dio
mrežnjače u ljudskom oku. Nalazi se u
neposrednoj blizini optičkog nerva i predstavlja
visoko osetljivi dio mrežnjače zadužen za
postizanje jasnog centralnog vida. Osnovna
funkcija makule je obavljanje centralnog vida i
razlikovanje detalja a u literaturi se često
pominje pod nazivom optički disk. Centralni
dio makule je fovea.
Iris je obojeni deo oka u obliku diska,
nalazi se između rožnjače i zjenice. Iris se
sastoji od pripojnog tkiva i sitnih mišićnih
vlakana. Okrugla crna mrlja koja se nalazi
u irisu se naziva zjenica. Nijedan čovek na
svijetu nema istu teksturu, oblik i boju irisa
slično otisku prsta.
Rožnjača predstavlja transparentni prednji dio
oka koji obuhvata zjenicu, sočivo i prednju
komoru. Rožnjača reflektuje svjetlost i čini dvije
trećine od ukupne optičke snage oka.
Prosječna refraktivna jačina ljudskog oka iznosi
43 dioptrije. Dok rožnjača doprinosi najvećim
dijelom očnom fokusu, njen fokus je fiksan.
Zakrivljenost sočiva sa druge strane može da se
koriguje kako bi se izoštrio fokus u zavisnosti
od udaljenosti objekta.
Konjuktiva je tanko, providno tkivo koje
pokriva spoljašnju površinu oka. Ona počinje
na spoljašnjoj ivici rožnjače, pokrivajući
vidljivi dio sklere i oblaže unutrašnjosti
kapaka. Nju prožimaju sitni krvni sudovi koji
su skoro nevidljivi golim okom. Konjuktiva luči
ulja i sluznicu koji daju vlagu i podmazuju oči.
Upala konjuktiva se zove konjuktivitis, što čini
da bijeli dio oka postane crven.
Očno sočivo je dio oka koji ima funkciju
prelamanja svjetla i podešavanja prelamanje
slike tako da ona padne direktno na mrežnjaču.
Poremećaji sočiva
Starenjem se gubi elastičnost opne sočiva, pa se ono sve teže ispupčuje. Ta pojava
se zove presbiopija. Većina osoba preko 45 godina, a neke i ranije, moraju
naočarima dodatno popravljati prelomnu moć sočiva (naočare za čitanje).
Takođe procesom starenja, a nekad i kod nekih opštih bolesti organizma, nastaje
zamućenje očnog sočiva, koje se zove očna mrena ili katarakta. Katarakta se danas
uspješno liječi odstranjivanjem sočiva (osim kapsule). Na mjesto odstranjenog
zamućenog sočiva se stavlja vještačko sočivo, izrađeno od specijalne plastike.
Očni nerv sadrži 1,2 miliona vlakana, svaki od tih vlakana prenosi impulse koje je
stvorila retina do mozga i omogućava nam da vidimo jasno sliku. Poremećaj očnog
nerva se javlja u dva slučaja prilikom rođenja (faktor nasleđivanja) ili prilikom
spoljašnjih faktora (razne traume ili bolesti). Poremećaj optičkog nerva će izazvati
određeni
gubitak
vida
i
može
napasti
jedno
ili
oba
oka.
Vlakna iz optičkog nerva iz oba oka se kombinuju u očnoj raskrsnici i dalje prenose
sliku do mozga. Defekti optičkog nerva koji se nalaze pre optičke raskrnice će samo
uticati na jedno oko koje je pod traumom, dok poremećaj koji se nalazi poslije očne
raskrsnice će uticati na vid kod oba oka.
Mrežnjača ili retina je najdublji sloj u ljudskom oku. Osnovna karakteristika ovog
sloja je da je sastavljen od nervnih tkiva. Ovaj sloj je fotosenzitivan, odnosno
reaguje na svjetlosne zrake koji ulaze u oko. Mrežnjača je jedinstven sloj koji čine
fotosenzitivne ćelije, čepići i štapići, međusobno povezane sinapsama. Osobina
osetljivosti na svetlost mrežnjače potiče od ćelija čepića i štapića. Uloga
mrežnjače u sistemu vida je od izuzetne važnosti. U mrežnjači se prikupljaju
upadni svjetlosni zraci, koji se transformišu i prenose preko optičkog nerva do
mozga koji transformišu impuls u sliku. Retina je kompleksan sloj u oku, u njenoj
strukturi izdvajamo 10 slojeva.
Očna jabučica izgrađena je po tipu zatvorenog očnog mjehura. Obavijena je sa tri opne:
1. Beonjača – spoljašnja opna, koja na prednjem kraju obrazuje providnu rožnjaču;
2. Sudovnjača – bogata krvnim sudovima, na prednjem dijelu obrazuje dužicu
ili šarenicu (različito obojena – boja očiju) koja na sredini ima otvor – zjenicu,
iza dužice leži očno sočivo ili leća;
3. Mrežnjača ili retina – unutrašnja opna, ona je najsloženiji dio oka, u njoj se
nalaze čulne ćelije – fotoreceptori:
a) štapići – odgovorni za razlikovanje svjetlosti i tame,
b) čepići – odgovorni za uočavanje boja i detalja predmeta, najviše ih ima u
sredini mrežnjače (na liniji koja prolazi kroz centar oka) na mjestu koje se
zove žuta mrlja – mjesto najoštrijeg vida.
Na mjestu gdje očni nerv izlazi iz oka nema čulnih elemenata pa se to mjesto
naziva slijepa mrlja.
ZAPAMTIMO:
Pomoćni dijelovi oka:
Glavni dijelovi oka:
- suzne žlijezde,
a) očna jabučica:
- trepavice,
b) očni nerv (živac)
- obrve,
- kapci.
Oko pokreće očni
mišić.
ZANIMLJIVOSTI
- Rožnjаčа ajkule se koristi u hirurgiji okа, jer je njegovа rožnjаčа izuzetno slična
ljudskoj rožnjаči.
- Ljudi rаzlikuju oko 500 nijаnsi sive boje.
- Vaše oči trepnu preko 10.000.000 putа godišnje. Mi trepćemo jednom ili dvа putа
nа 10 sekundi, i treptаj trаje 0,3 sekundi.
- Odojčаd počinje dа trepće u uzrаstu od 6 mjeseci.
- Ljudsko oko može dа vidi 10 milionа nijаnsi, аli ne može dа vidi ultrаljubičаstu ili
infrаcrvenu svetlost.
- Insekti mogu dа vide ultrаljubičаstu svetlost.
- 80% nаših sjećаnjа čine slike.
- Oko odrasle osobe sadrži oko 12 milionа fotoreceptora (ćelija osjetljivih na svjetlo)
- Rožnjаčа je jedino živo tkivo u ljudskom tijelu koje ne sаdrži nikаkve krvne sudove.
- Sve bebe kаdа se rode su slijepe za boje, odnosno ne spoznaju boje.
- Oči bebe ne proizvode suze dok bebа ne bude stara otprilike šest do osаm
nedeljа.
- Kontinuirano igranje igrica dovodi zamora očnog mišića.
- Nojevo oko je veličine preko 48 mm i težina mu je veća od težine njegovog mozgа.
- Ljudsko oko vidi u tri osnovne boje: crvena, zelena i plаva. Bijelo je kombinаcijа tri
osnovne boje, crno je njihov nedostаtаk.
- Crv uopšte nemа oči.
- Kаmeleon može očima dа pogledа istovremeno u rаzličitim prаvcimа.
- Svаka nаših trepаvicа imа životni vijek od oko pet mjeseci.
- Od svih mišićа u nаšem tijelu, očni mišići su nаjаktivniji.
- Sovа može dа vidi mišа kako se kreće na udаljenosti većoj od 150 metаrа, nа
osjvetljenju koje nije jače od svjetla koje stvara sveća.
- Uzrok sljepilа broj jedan kod odrаslih u Sjedinjenim Držаvаmа je šećernа bolest.
- Zjenica može dа povećа svoju veličinu pod dejstvom jаkih emocijа (strаh, ljutnja,...).
- Kozmetika često može izazvati povredu oka. Nаjčešće povrede oka prouzrokuje
štapić od mаskаre.
- Očnа jаbučicа kod ljudi je teška oko 28 grаmа.
- Mornаri su nekаdа mislili dа će, ukoliko nose zlаtne minđuše, poboljšаli svoj vid.
Kako vidimo boje?
• Mi vidimo onda kad svjetlo uđe u oko.
• Kad nema svjetla: NE VIDIMO NIŠTA.
• Naš mozak procesuira svjetlosne
informacija na dva načina:
1) u “gdje”sistemu
2) u “šta” sistemu
• Slijedeći primjer vizuelnog nadražaja
demonstrira neke od stvari koje vidimo zbog
vida boja.
Primjer 1
Crne tačkice koje trepere u stvari ne
postoje na presjecima sivih linija na
prethodnom slajdu.
U ovo se možemo uvjeriti ako fokusiramo
na jedan određeni presjek.
Tačkice se pokazuju zbog načina na koji
čunjići i štapići u našem oku reaguju na
svjetlost.
Tekst sa veoma slabim kontrastom
se čita u dijelu mozga koji locira
objekte, tj. u tzv. “gdje” sistemu.
Sve dok je lako prepoznati riječi,
možete čitati relativno brzo, ali
komplikovane riječi i one koje ne
koristimo
često
se
teško
prepoznaju i moraju se čitati slovo
po slovo.
I ovo je teško čitati. Poskakuje
okolo i čini se nestabilnim jer
“gdje” sistem ima poteškoće da
to vidi. Oni koji prave reklame
koriste ovaj trik kako bi skrenuli
vašu pažnju jer tada morate da
usporite i pažljivo čitate svaku
pojedinu riječ.
I ovo je teško čitati. Poskakuje
okolo i čini se nestabilnim jer
“gdje” sistem ima poteškoće da
to vidi. Oni koji prave reklame
koriste ovaj trik kako bi skrenuli
vašu pažnju jer tada morate da
usporite i pažljivo čitate svaku
pojedinu riječ.
Kad promijenimo boju slova, to onda
puno pomaže
Daltonizam
• Svijet u koloru
Najviše informacija iz okoline, oko 90%, dobijamo zahvaljujući čulu vida.
Čovečije oko vidi u koloru i razlikuje više miliona nijansi. Kako vidimo boje?
U stvaranju slike u koloru zajedničku ulogu imaju oko i mozak. Oko
funkcioniše kao minijaturna digitalna kamera. Za obradu i čuvanje
podataka "priključen je" na računar velikog kapaciteta: mozak. Svjetlost,
koja prolazi kroz "objektiv" oka, očno sočivo fokusira na zadnju površinu
oka - retinu gde se nalaze receptori vida. Receptore vida čine oko 130
miliona štapića, koji funkcionišu noću, i oko 7 miliona čunjića, koji imaju
ulogu pri dnevnoj svetlosti.Štapići ne razlikuju boje, ali su veoma osetljivi
na svjetlosne nadražaje. Čunjići su nasuprot štapićima manje osetljivi na
svetlost, ali zato razlikuju boje. Čunjići su osetljivi na crveni, zeleni,
odnosno plavi dio spektra svetlosti, u zavisnosti od pigmenta koji se nalazi
u njima. Nadražaji se iz receptora prenose preko očnog živca do mozga,
gdje se stvara trodimenzionalna slika u koloru.
Daltonizam je nasljedna anomalija oka, ili stečena usljed štetnih posljedica
alkoholizma, trovanja i drugih raznih oboljenja. Daltonisti najčešće vide boje, ali
drugačije. Nekada svega nekoliko stotina nijansi, što u mnogim vidovima života
predstavlja hendikep, jer ne mogu biti efikasni kao osobe sa dobrim
raspoznavanjem boja. Kako daltonisti vide boje?