Transcript Calibration

‫كاليبراسيون‬
‫استاد راهنما‪ :‬دکتر حسنی فرد‬
‫‪1‬‬
‫تهیه و اجرا‪ :‬محمد هادی حبیبی‬
‫کارشناس ی ارشد مکاترونیک‬
‫تعاریف و اصطالحات‬
‫درستي اندازه گيري‬
‫نزديكي توافقي ميان نتيجه اندازه گيري و مقدار واقعي اندازه ده‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري‬
‫پارامتري مربوط به نتيجه اندازه گيري كه پراكندگي مقاديري را مشخص مي كند كه مي توان‬
‫بطور منطقي به اندازه ده نسبت داد ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫خطاي اندازه گيري‬
‫نتيجه اندازه گيري منهاي مقدار واقعي اندازه ده‬
‫تصحيح‬
‫مقداري كه براي جبران خطاي سيستماتيك بصورت جبري به نتيجه تصحيح نشده ي اندازه‬
‫گيري اضافه مي شود ‪.‬‬
‫دستگاه اندازه گيري‬
‫وسيله اي كه به تنهايي يا همراه با وسايل تكميلي براي اندازه گيري بكار مي رود ‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫تنظيم ( دستگاه اندازه گيري ) )‪(adjustment‬‬
‫عملي كه دستگاه اندازه گيري را در وضعيت كاركرد مناسب براي استفاده قرار مي دهد ‪.‬‬
‫تنظيم ممكن است خودكار ‪ ،‬نيمه خودكار يا دستي باشد ‪.‬‬
‫گستره اندازه گيري )‪(measuring range‬‬
‫مجموعه مقاديري از اندازه ده كه انتظار مي رود خطاي دستگاه اندازه گيري براي اين مجموعه‬
‫در محدوده از پيش تعيين شده قرار گيرد ‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫شرايط مرجع) ‪( reference conditions‬‬
‫شرايط استفاده اي كه براي آزمون عملكرد دستگاه اندازه گيري يا مقايسه داخلي نتايج اندازه‬
‫گيري ها تعيين مي شود‬
‫تفكيك پذيري ( وسيله نمايشگر ) ) ‪resolution (of a displaying device‬‬
‫كوچك ترين اختالف ميان نمايش هاي وسيله نمايشگر كه بتوان آنها را بطور معنادار از هم تميز‬
‫داد ‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫پايداري )‪(stability‬‬
‫توانايي دستگاه اندازه گيري در ثابت نگهداشتن مشخصه هاي اندازه شناختي خود نسبت به زمان‬
‫رانش)‪(drift‬‬
‫تغيير آهسته مشخصه اندازه شناختي دستگاه اندازه گيري‬
‫حدود خطاي مجاز ( دستگاه اندازه گيري )‬
‫) ‪Limits of permissible error ( of a measuring instrument‬‬
‫مقادير كرانه اي خطا كه در مشخصات و مقررات و امثال آن براي دستگاه اندازه گيري معيني‬
‫مجاز شمرده مي شود ‪.‬‬
‫‪6‬‬
‫استاندارد اندازه گيري )‪(measurement standard‬‬
‫سنجه مادي ‪ ،‬دستگاه اندازه گيري ‪ ،‬ماده مرجع يا سيستم اندازه گيري كه هدف آن تعريف ‪،‬‬
‫تحقق ‪ ،‬ابقاء يا باز توليد يكاي يك كميت يا مقداري از آن است كه به عنوان مرجع به كار‬
‫گرفته مي شود ‪.‬‬
‫ماده مرجع ‪( reference material ) RM‬‬
‫ماده يا جسمي كه مقادير يك يا چند خصوصيت آن به اندازه كافي همگن بوده و تثبيت شده‬
‫است تا براي كاليبراسيون يك دستگاه ‪ ،‬ارزيابي يك روش اندازه گيري يا تعيين مقدار براي‬
‫مواد به كار رود ‪.‬‬
‫‪7‬‬
‫استاندارد بين املللي ( اندازه گيري )‬
‫استانداردي كه در توافق بين املللي بعنوان مبنا براي كميتي به رسميت شناخته مي شود تا براي‬
‫مشخص شدن مقادير ساير استانداردهاي كميت مورد نظر در سطح جهاني به كار گرفته‬
‫شود ‪.‬‬
‫استاندارد ملي ( اندازه گيري ) ) ‪( national standard‬‬
‫استانداردي كه در يك تصميم گيري ملي بعنوان مبنا براي كميتي به رسميت شناخته مي شود تا‬
‫براي مشخص شدن مقادير ساير استانداردهاي كميت مورد نظر در سطح كشور بكار گرفته‬
‫شود ‪.‬‬
‫‪8‬‬
‫قابليت رديابي ‪(trace ability‬طبق تعریف استاندارد ملی ‪)4723‬‬
‫قابليت ارتباط دادن مقدار يك استاندارد يا نتيجه يك اندازه گيري با مرجع هاي ملي يا بين املللي‬
‫‪ ،‬از طريق زنجيره پيوسته مقايسه ها كه همگي عدم قطعيتي معين دارند ‪.‬‬
‫زنجيره نا گسسته مقايسه ها را زنجيره رديابي مي گويند ‪.‬‬
‫قابليت رديابي ‪(trace ability‬طبق تعریف استاندارد ‪)VIM-2008‬‬
‫ویژگی نتیجه اندازه گيری که بوسیله آن میتوان نتیجه را به یک مرجع ازطریق زنجيره ناگسسته و‬
‫مستندی از کالیبراسیونها ‪ ،‬که هریک در عدم قطعیت اندازه گيری سهیم هستند ارتباط داد‪.‬‬
‫‪9‬‬
‫تعریف کالیبراسیون‬
‫‪10‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫تعریف طبق استاندارد ملی ‪4723‬‬
‫کالیبراسیون مجموعه عملیاتی است که ‪ ،‬تحت شرایط مشخص ‪ ،‬میان نشاندهی یک‬
‫دستگاه یا سیستم اندازه گيری یا مقدار یک سنجه ای مادی یا ماده مرجع و مقدار متناظر‬
‫آن که از استاندارد های اندازه گيری حاصل می شود ‪ ،‬رابطه ای برقرار می کند ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫کالیبراسیون اجازه می دهد که مقدار اندازه ده را به نشاندهی نسبت داده یا ميزان تصحیح‬
‫الزم را نسبت به نشاندهی تعیين کنیم ‪ .‬با کالیبراسیون ممکن است خواص اندازه شناختی‬
‫دیگری نظير اثر کمیت های تاثير گذار نيز تعیين شود ‪ .‬نتیجه کالیبراسیون ممکن است در‬
‫مدرکی ثبت شود که آن را گواهی نامه کالیبراسیون یا گزارش کالیبراسیون می نامند ‪.‬‬
‫‪11‬‬
‫‪‬‬
‫تعریف طبق استاندارد بين املللی ‪VIM-2008‬‬
‫‪‬‬
‫عملياتي که تحت شرايط مشخص ي در وحله اول ارتباط بين مقادير کمي و عدم قطعيت‬
‫هاي آنها که توسط استانداردهاي اندازهگيري فراهم شده است‪ ،‬با مقادير متناظر نشان‬
‫داده شده (مربوط به سيستمها و يا وسايل اندازه گيري )همراه با عدم قطعيتهاي مربوطه‬
‫را برقرار ميسازد و در وحله دوم از اين اطالعات براي برقراري رابطهاي که بتوان با آن‬
‫نتيجه اندازهگيري را از روي مقدار نشان داده شده بدست آورد استفاده ميکند‪.‬‬
‫تفاوت مفهوم تنظیم و کالیبراسیون‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪12‬‬
‫نکته مهمی که در تعریف جدید کالیبراسیون گنجانده شده ‪ ،‬تفكيك مفهوم تنظيم از‬
‫كاليبراسيون و تاكيد بر اينكه كاليبراسيون شامل تنظيم نيست و بالعكس تنظيم به معني‬
‫كاليبراسيون نمي باشد‪.‬‬
‫بايستي توجه داشت پس از هر تعمير وسيله اندازه گيري ‪ ،‬ابتدا آنرا بايستي تنظيم كرد تا‬
‫مقدار نشانداده شده توسط آن در يك محدوده مجاز از قبل مشخص ي قرارگيرد و سپس آنرا‬
‫در مقايسه با استانداردهاي اندازه گيري (مقادير مرجع) كاليبره كرد و مقدار اختالف با مرجع‬
‫و عدم قطعيت اندازه گيري آنرا تعيين كرد‪.‬‬
‫بطور خالصه‬
‫عمليات كاليبراسيون رابطه اي بين مقادير خوانده شده از روي دستگاههاي‬
‫مورد استفاده و دستگاه مرجع برقرار مي كند ‪.‬‬
‫كاليبراسيون تنها مد نظر قراردادن اختالف مقدار نشانداده شده توسط سيستم‬
‫يا وسيله تحت كاليبره با مقدار محقق شده توسط استاندارد(هاي)اندازه‬
‫گيري يا بعبارتي مقدار مرجع نمي باشد ‪ ،‬بلكه عدم قطعيت اندازه گيري‬
‫هريك از آنها را نيز در بر مي گيرد‪.‬‬
‫‪13‬‬
‫دستاورد کالیبراسیون‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪14‬‬
‫به دست آوردن نتایج درست و صحیح در اندازه گيری‬
‫کاهش هزینه و دوباره کاری‬
‫بهره وری بیشتر‬
‫جوابگویی در دعاوی حقوقی و غير حقوقی‬
‫نیاز اخذ گواهی استاندارد های مدیریت کیفیت‬
‫جلوگيری از تضییع حقوق مصرف کننده و تولید کننده‬
‫كدام دستگاهها بايد کاليبره شوند‬
‫هر وسيله اي که براي اندازه گيري به کار مي رود و در روشهاي اجرايي به استفاده از آن‬
‫اشاره شده است‪ ،‬نياز به تعيين صحت و دقت و کاليبراسيون دارد‪.‬‬
‫كاليبره كردن تمام تجهيزات الزم نيست ‪ .‬برخي از آنها ممكن است صرفا به عنوان نشان‬
‫دهنده مورد استفاده قرار گيرند‪ .‬انواع ديگر تجهيزات ممكن است به عنوان ابزار‬
‫تشخيص ي و آشكارسازي به كار بروند‪ .‬هر گاه وسيله اي براي تعيين قابليت پذيرش‬
‫محصول و يا عوامل موثر در فرايند آزمون مورد استفاده قرار نگيرد كاليبراسيون آن‬
‫ضرورت ندارد‪.‬‬
‫‪15‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬
‫‪.7‬‬
‫‪.8‬‬
‫‪16‬‬
‫کد گذاري تجهيزات اندازه گيري و تهيه شناسنامه و ليست آنها‬
‫طبقه بندي تجهيزات اندازه گيري از نظر کاليبراسيون‬
‫تعيين دوره تناوب کاليبراسيون‬
‫تعيين حد مجاز خطا‬
‫انتخاب کاليبره کننده‬
‫کاليبراسيون ( عمليات کاليبراسيون‪ ،‬تعيين خطاي تجهيز‪ ،‬صدور گواهي و برچسب‬
‫کاليبراسيون‪ ،‬نصب برچسب کاليبراسيون)‬
‫اعمال نتايج کاليبراسيون‬
‫ثبت و حفظ و نگهداري سوابق کاليبراسيون‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪ -1‬کد گذاري تجهيزات اندازه گيري و تهيه شناسنامه و ليست آنها‬
‫تمام تجهيزات اندازه گيري بايد وارد يک ليست شده و به هر يک کد يا مشخصه اي داده شود ‪.‬‬
‫کد بايد به گونه اي باشد که بتوان بدون احتمال خطا تجهيز را شناسايي کرد ‪.‬‬
‫باید براي هر تجهيز اندازه گيري ‪ ،‬شناسنامه تهيه کرد‪.‬‬
‫‪17‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-2‬طبقه بندی تجهيزات از نظر کالیبراسیون‬
‫‪ –1‬تجهيزاتي که اندازه گير نبوده و نياز به کاليبراسيون ندارند ‪ .‬مانند آب مقطر گير ‪ ،‬هيتر بدون‬
‫دماسنج ‪ ،‬همزن مغناطيس ي و بن ماري جوش در اين گروه قرار دارند‪..‬‬
‫‪ –2‬تجهيزاتي که هر بار قبل از استفاده بايد توسط کاربر کاليبره شوند ‪ .‬در اين گروه مي توان از‬
‫دستگاه هاي ‪ PH‬متر نام برد ‪ .‬کاربر بايد دوره آموزش ي کاليبراسيون و کنترل کيفي اين‬
‫گونه تجهيزات را بگذراند‪.‬‬
‫‪ –3‬تجهيزاتي که بايد توسط واحد هاي مورد تائيد موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران‬
‫کاليبره شوند ‪ .‬ترازو ‪ ،‬اتوکالو ‪ ،‬وسايل حجم سنجي ‪ ،‬انکوباتور و فور نمونه هايي هستند‬
‫که در اين گروه قرار دارند ‪.‬‬
‫‪18‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-3‬تعیين دوره تناوب کالیبراسیون‬
‫‪ -1‬نوع تجهيز‬
‫‪ -2‬پيشنهاد و توصيه سازنده‬
‫‪ -3‬اطالعات مربوط به روند تغييرات مقادير بدست آمده از کاليبراسيون های قبلی‬
‫‪ -4‬شرايط تعمير و نگهداري تجهيز‬
‫‪ -5‬طول زمان و تعداد دفعات استفاده از تجهيز‬
‫‪ -6‬شرايط محيطي کار ( دما ‪ ،‬رطوبت ‪ ،‬ارتعاش و غيره )‬
‫‪ -7‬دقت اندازه گيري مورد نظر‬
‫‪ -8‬هزينه کاليبراسيون‬
‫‪19‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-4‬تعیين حد مجاز خطای تجهيز‬
‫حد مجاز خطا بستگي به استاندارد مربوطه و روش کار دارد و اگر روش ي فاقد حد‬
‫مجاز خطا باشد کامل نيست و بايد يک مقام مسئول با ارائه دليل حد مجاز را‬
‫تعيين کند ‪.‬‬
‫اگر از يک دستگاه براي چندين روش استفاده مي شود ‪ ،‬کوچکترين خطاي مجاز‬
‫بعنوان حد مجاز خطا محسوب مي شود ‪.‬‬
‫‪20‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-5‬معیارهای انتخاب کالیبره کننده‬
‫‪-1‬دارا بودن گواهی تایید صالحیت از سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی‬
‫‪-2‬تجارب و سوابق کاری در زمینه کالیبراسیون‬
‫‪-3‬ميزان تخصص پرسنل آزمایشگاه‬
‫‪-4‬مدت زمان انتظار‬
‫‪-5‬ميزان اعتماد به کالیبره کننده‬
‫‪-6‬هزینه کالیبراسیون‬
‫‪21‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫حداقل نيازمنديها براي کاليبره کردن ‪:‬‬
‫‪ -1‬شناسائي تجهيز‬
‫‪ -2‬روش معتبر کاليبراسيون‬
‫‪ -3‬کاليبره کننده واجد شرايط‬
‫‪ -4‬بکارگيري تجهيز مناسب‬
‫‪ -5‬قابليت رديابي(‪ ) Traceability‬به استاندارهاي بين املللی‬
‫‪ -6‬دارا بودن شرايط محيطي مناسب‬
‫‪ -7‬تعيين خطاي تجهيز‬
‫‪ -8‬صدور گواهي کاليبراسيون‬
‫‪ -9‬صدور برچسب کاليبراسيون‬
‫‪ -10‬نصب برچسب کاليبراسيون‬
‫‪22‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪-1-6‬شناسایی تجهيز‬
‫اولين قدم در کاليبراسيون شناسايي تجهيز است در اين مرحله بايد موارد زير مشخص شود ‪:‬‬
‫‪ -1‬کميت اندازه گيري‬
‫‪ -2‬کد مشخصه دستگاه‬
‫‪ -3‬نام دستگاه‬
‫‪ -4‬گستره اندازه گيري يا گستره کاري دستگاه‬
‫‪ -5‬تفکيک پذيري دستگاه‬
‫‪ -6‬بهتر است نام سازنده ‪ ،‬شرايط محيطي کار ‪ ،‬انبار داري ‪ ،‬جابجايي و ساير مشخصات فني نيز‬
‫مشخص شود ‪.‬‬
‫‪23‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪-2-6‬روش کالیبراسیون‬
‫روش کاليبراسيون بايد مطابق با يک استاندارد يا منبع معتبر شناخته شده باشد ‪ .‬بايد بتوان‬
‫اثبات کرد که اين روش در عمل قابل اجراست و درستي و عدم قطعيت يا دقت آن در حد‬
‫مجاز است ‪.‬‬
‫اگر استاندارد معتبري در دست نيست مي توان روش خاص آزمايشگاه را بکار گرفت ولي بايد‬
‫تمامي مراحل اعتباردهی )‪ (validation‬را اجرا كرد‪.‬‬
‫‪24‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪-3-6‬کالیبره کننده‬
‫کاليبره کننده بايد آموزشهاي الزم را ديده و داراي تائيد صالحيت يا داراي مجوز کاليبره کردن‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪25‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪-4-6‬تجهيز مناسب‬
‫کاليبره کننده بايد تمام تجهيزات مورد نياز کاليبراسيون را در اختيار داشته باشد ‪.‬‬
‫درستي و قابليت قرائت استاندارد کاري بايد حداقل ‪ 3‬تا ‪ 10‬برابر تجهيز تحت آزمون باشد ‪.‬‬
‫‪26‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪-5-6‬قابلیت ردیابی‬
‫قابليت رديابي ‪ ،‬قابليت ارتباط دادن مقدار يک استاندارد و يا نتيجه يک اندازه گيري با مراجع‬
‫ملي يا بين املللي از طريق زنجيره پيوسته مقايسه ها که همگي عدم قطعيتي معين دارند مي‬
‫باشد‪.‬‬
‫زنجيره ناگسسته مقايسه ها را زنجيره رديابي گويند ‪.‬‬
‫‪27‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪-6-6‬شرایط محیطی تاثير گذار بر کالیبراسیون‬
‫‪ -1‬دما‬
‫‪ -2‬فشار‬
‫‪ -3‬رطوبت‬
‫‪ -4‬نور‬
‫‪ -5‬صدا‬
‫‪28‬‬
‫‪ -6‬لرزش‬
‫‪ -7‬ذرات معلق در هوا‬
‫‪ -8‬جريان هوا‬
‫‪ -9‬امواج الکترو مغناطيس‬
‫‪ -10‬ترکيب محيط اندازه گيري‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪-7-6‬تعیين خطا (ادامه)‬
‫مي توان خطاي اندازه گيري را به دو قسمت تقسيم کرد ‪:‬‬
‫‪ -1‬خطاي قابل تصحيح‬
‫‪ -2‬خطاي غير قابل تصحيح‬
‫‪29‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪-7-6‬تعیين خطا (ادامه)‬
‫بررس ي انواع خطا را مي توان با تيراندازي به يک هدف مقايسه کرد‬
‫تيراندازي بايد با ‪:‬‬
‫دقت )‪(precision‬‬
‫صحت )‪(accuracy‬‬
‫انجام پذيرد‪.‬‬
‫درستي وصحت‪ :‬نزديکي ميان خروجي هاي يک سيستم نسبت به مبدا مورد نظر‪.‬‬
‫دقت‪ :‬نزديکي خروجي هاي يک سيستم نسبت به يکديگر‪.‬‬
‫‪30‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪-7-6‬تعیين خطا (ادامه)‬
‫• دقت زياد )‪(high precision‬‬
‫• صحت زياد )‪(high accuracy‬‬
‫‪31‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪-7-6‬تعیين خطا (ادامه)‬
‫• دقت زياد )‪(high precision‬‬
‫• صحت کم )‪(low accuracy‬‬
‫‪32‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪-7-6‬تعیين خطا (ادامه)‬
‫• دقت کم )‪(low precision‬‬
‫• صحت کم )‪(low accuracy‬‬
‫‪33‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪-7-6‬تعیين خطا (ادامه)‬
‫• دقت کم )‪(low precision‬‬
‫• صحت زياد )‪(high accuracy‬‬
‫‪34‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪-7-6‬تعیين خطا (ادامه)‬
‫خطاي قابل تصحيح يک خطاي روش مند)‪ (systematic error‬است‪.‬‬
‫خطاي روشمند مي تواند بصورت ‪:‬‬
‫‪ -1‬ثابت (‪ )Constant Error‬و يا‬
‫‪ -2‬متغيير (‪ )Proportional Error‬باشد ‪.‬‬
‫در گواهي کاليبراسيون خطاي روشمند ( يا تصحيح ) را معموال در مقابل اعداد قرائت شده مي‬
‫نويسند‪.‬‬
‫‪35‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪-7-6‬تعیين خطا (ادامه)‬
‫خطاي روشمند توسط منابع روشمند خطا ايجاد مي شوند‪ .‬عواملي كه تا حدود زيادي و به طور‬
‫يكنواخت و بدون تغيير و انقطاع بر نتيجه اثر مي گذارند‪ .‬اين عوامل باعث مي شوند مقادير‬
‫خوانده شده از دستگاه اندازه گيري از مقدار واقعي قراردادي استاندارد اندازه گيري فاصله‬
‫بگيرند‪.‬‬
‫از جمله منابع روشمند بوجود آورنده خطا عبارتند از ‪ :‬اختالف ثابت عددي شرايط محيطي از‬
‫شرايط مرجع و فرسودگي قطعات حساس و اثرگذار بر نتيجه اندازه گيري‪.‬‬
‫به مقدار خطاي حاصل از منابع روشمند‪ ،‬خطاي روشمند گفته مي شودكه بر حسب يكاي‬
‫اندازه گيري بيان مي شود‪ .‬در صورت بروز و اثبات خطاي روشمند بايد آنرا تصحيح كرد‪.‬‬
‫‪36‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪-7-6‬تعیين خطا (ادامه)‬
‫خطاي غير قابل تصحيح يک خطاي تصادفي (‪)random Error‬است ‪.‬‬
‫خطاي تصادفي خطائي است که در يک اندازه گيري به صورت تصادفي و پيش بيني نشده ظاهر‬
‫مي شوند که شامل ‪:‬‬
‫جريان هوا ‪ ،‬لرزش‪ ،‬سرو صدا‪ ،‬تشعشع و ‪ ...‬می باشد‪.‬‬
‫خطا هاي تصادفي را ميتوان با ميانگين گرفتن و استفاده از فنون آماري به حداقل رساند‪.‬‬
‫‪37‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪-7-6‬تعیين خطا (ادامه)‬
‫اين خطا در گواهي ها بصورت هاي گوناگون بيان مي شود ‪.‬مانند ‪:‬‬
‫تکرار پذيري ‪ :Repeatability‬ميزان نزديکي بين نتايج اندازه گيري پي در پي ازيک اندازه‬
‫ده در شرايط يکسان انجام شده باشد‪.‬‬
‫تجديد پذيري ‪:Reproducibility‬‬
‫به ميزان نزديکي بين نتايج اندازه گيري روي يک اندازه ده در شرايط متفاوت گفته مي شود‬
‫عدم قطعيت‪: Uncertainty‬‬
‫پارامترهاي مربوط به نتيجه اندازه گيري که پراکندگي مقادير را ( که ميتوان بطور منطقي به‬
‫اندازه ده نسبت داد) مشخص مي کند‪.‬‬
‫‪38‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪ 8-6‬صدور گواهی کالیبراسیون‬
‫گواهی و گزارش کالیبراسیون‬
‫‪39‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪ 8-6‬صدور گواهی کالیبراسیون‬
‫معمول ‪ ،‬نتايج كاليبراسيون انجام شده در آزمايشگاههاي کاليبراسيون در دو بخش تهيه ميگردد ‪.‬‬
‫بخش اول گواهي كاليبراسيون (‪) Calibration Certificate‬‬
‫بخش دوم گزارش كاليبراسيون ( ‪ ) Calibration Report‬نام دارد ‪.‬‬
‫اطالعات مندرج در اين برگه ها تمامي نيازمنديهاي استاندارد ملي و بين املللي ايزو ‪17025‬‬
‫نسخه ‪ 2005‬را بايستي ارضاء كند ‪.‬‬
‫‪40‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪ 8-6‬صدور گواهی کالیبراسیون‬
‫يك نسخه اصل از گزارش و گواهي كاليبراسيون پس ازتأئيديه هاي الزم ‪ ،‬ممهور به‬
‫مهرآزمايشگاه كاليبره كننده شده وتحويل مشتري ميگردد‬
‫و يك نسخه ديگر آن بصورت نسخه كاغذي يا فايل كامپيوتري در بايگاني آزمايشگاه كاليبره‬
‫كننده نگهداري ميشود‪.‬‬
‫مدت نگهداري اين سوابق معمول ‪ 3‬تا ‪ 5‬سال ميباشد ‪.‬‬
‫گواهي و گزارشات مربوط به مشتريان داخلي توسط كاليبره كننده و كارشناس مربوطه امضاء‬
‫ودر نهايت توسط مدير فني آزمايشگاه تأئيد ميگردد ‪،‬به همين ترتيب گواهي و گزارشات‬
‫كاليبراسيون مربوط به مشتريان بيروني پس ازامضاء توسط كاليبره كننده و كارشناس مربوطه‬
‫به تأئيد مدير فني و سپس مديريت آزمايشگاه نيز رسانده ميشود‪.‬‬
‫‪41‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪ 8-6‬صدور گواهی کالیبراسیون‬
‫در ادامه‪:‬‬
‫الزامات مربوط به گزارش نتايج كاليبراسيون هاي به عمل آمده توسط آزمايشگاه‬
‫هائي كه ملزمند مطابق با استاندارد ملي و بين املللي ايزو ‪ 17025‬نسخه ‪2005‬‬
‫كاركنند‪.‬‬
‫‪42‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪ 8-6‬صدور گواهی کالیبراسیون‬
‫‪) 1-10-5‬كليات‬
‫نتـايج كـاليبراسيون انجام گرفته توسط آزمايشـگاه بايد درست ‪ ،‬واضـح‪ ،‬دقيق‪ ،‬بـدون‬
‫ابهام و مطابق بـا دستورات مشخص شده در روش كاليبراسيون باشد‬
‫نتايج بايد در قالب يك گواهي كاليبراسيون شامل تمامي اطالعات درخواستي مشتري ‪،‬‬
‫روش كاليبراسيون و موردنياز براي تفسير نتايج باشد‬
‫براي مشتريان داخلي يا زمانيكه توافق كتبي با مشتري شده باشد ‪ ،‬نتايج ميتواند بصورت‬
‫ساده تري گزارش شود ‪ .‬ساير اطالعات موردنياز (كه گزارش نمي شود) بايستي‬
‫در آزمايشگاه در دسترس باشد‪.‬‬
‫گواهي كاليبراسيون را گاهي گزارش كاليبراسيون نيز مي نامند‪.‬‬
‫گواهي كاليبراسيون ميتواند بصورت كپي سخت (هارد ديسك) باشد و به طريق الكترونيكي‬
‫منتقل شود ‪.‬‬
‫‪43‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪ 8-6‬صدور گواهی کالیبراسیون‬
‫‪ )2-10-5‬گواهي هاي كاليبراسيون‬
‫گواهينامه هاي كاليبراسيون بايد حداقل شامل موارد زير باشد ‪:‬‬
‫الف ) عنوان (مثال گواهينامه كاليبراسيون)‬
‫ب ) نام و آدرس آزمايشگاه و محل انجام كاليبراسيون‬
‫پ ) شناسائي منحصر بفرد گـواهينامــه كاليبراسيون بطور مثال از طريق اختصاص‬
‫يك شماره انحصاري به هر گواهينامه‬
‫ت ) نام و آدرس مشتري (مالك تجهيز يا درخواست كننده كاليبراسيون)‬
‫‪44‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪ 8-6‬صدور گواهی کالیبراسیون‬
‫‪ )2-10-5‬گواهي هاي كاليبراسيون‬
‫ث ) روش مورد استفاده براي كاليبراسيون ( شماره يا كد مدرك داخلي آزمايشگاه‪،‬‬
‫شماره استاندارد ملي يا بين املللي يا راهنماي معتبري كه براساس آن‬
‫كاليبراسيون انجام شده است)‬
‫ج ) شــرحي از ش ـرايط و شناسائي غير مبهم اقالم كاليبراسيون (اختصاص يك شماره‬
‫شناسائي انحصاري به آن‪ .‬بطور مثال شماره شناسائي ميتواند از فرمت كد‬
‫گذاري مشتري تبعيت كند يا شماره سريال انحصاري تجهيز باشد كه توسط‬
‫سازنده به ان اختصاص داده شده باشد)‬
‫‪45‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪ 8-6‬صدور گواهی کالیبراسیون‬
‫‪ )2-10-5‬گواهي هاي كاليبراسيون‬
‫چ ) تاريخ پذيرش و تاريخ انجام کاليبراسيون‬
‫ح) نتايج كاليبراسيون همراه با واحد اندازه گيري‬
‫خ ) نـام‪،‬پست سازماني و امضـاء افـراد مجاز (يا شكلهاي معادل آنها)جهت صدور گواهي و گزارش‬
‫کاليبراسيون‬
‫د) درصورت لزوم بيان يک جمله در مورد اينکه نتايج فقط به کاليبره مربوط هستند‬
‫كپي هاي سخت گواهي هاي كاليبراسيون بايد شامل شماره صفحه و تعداد كل صفحات باشد‬
‫پيشنهاد مي شود ‪ ،‬يك جمله در مورد اين موضوع كه تكثير گواهي و يا گزارش كاليبراسيون بايستي‬
‫از تمام صفحات باشد و بدون اجازه كتبي آزمايشگاه مجاز نمي باشد‪ ،‬اضافه شود‪.‬‬
‫‪46‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪ 8-6‬صدور گواهی کالیبراسیون‬
‫‪ )4-10-5‬گواهي نامه های كاليبراسيون‬
‫‪ )1-4-10-5‬عــالوه بر آيتمهــاي اعــالم شده در بند ‪ 2-10-5‬گواهينامه كاليبراسيون‬
‫بايد شامل موارد زير براي تفسير نتايج باشد‪:‬‬
‫الف ) بيـان شـرايط محيطي كــه كـاليبراسيون در آن انجام گرفته و برروي نتايج تأثير‬
‫دارد (مثل دما ‪ ،‬رطوبت ‪ ،‬فشار هوا و‪)...‬‬
‫‪47‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪ 8-6‬صدور گواهی کالیبراسیون‬
‫‪ )4-10-5‬گواهي نامه های كاليبراسيون‬
‫ب ) عدم قطعيت اندازه گيري يا جمله اي در مورد تطابق با مشخصات اندازه‬
‫شناس ي (عدم قطعيت ميتواند در هر نقطه كاليبراسيون و يا در كل محدوده‬
‫كاليبراسيون بصورت عدد ي ‪ ،‬منحني كاليبراسيون ‪ ،‬يا رابطه رياض ي بيان شود‪.‬‬
‫براي قضاوت درمورد تطابق با مشخصات بايستي معيار قضاوت ذكر شود‪ ،‬به‬
‫طور مثال برمبناي رواداري هاي ذكر شده در يك استاندارد خاص يا الزام‬
‫مشتري و‪)....‬‬
‫‪48‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪ 8-6‬صدور گواهی کالیبراسیون‬
‫‪ )4-10-5‬گواهي نامه های كاليبراسيون‬
‫پ ) شواهدي مبني بر رديابي اندازه گيري به استانداردهاي ملي و يا بين املللي (بطور‬
‫مثال ذكر يك جمله كلي در مورد قابل رديابی بودن كاليبراسيون به‬
‫استانداردهاي سطح ملي همراه با ذكر ليست تجهيزات و استانداردهاي مرجع‬
‫اندازه گيري مورد استفاده ‪ ،‬شماره شناسائي انحصاري آنها‪ ،‬تاريخ كاليبره و‬
‫تاريخ كاليبره بعدي آنها)‬
‫‪49‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪ 8-6‬صدور گواهی کالیبراسیون‬
‫‪ )4-10-5‬گواهي نامه های كاليبراسيون‬
‫‪)2-4-10-5‬‬
‫گـواهي كـاليبراسيون بايـد فقط مربوط به کميتها و نتايج حاصل از آزمون هاي‬
‫عملکردي باشد‪.‬‬
‫اگر جمله تطابق با مشخصات قيد شود ‪ ،‬عدم قطعيت اندازه گيري نيز بايستي‬
‫لحاظ شده باشد‪.‬‬
‫‪50‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪ 8-6‬صدور گواهی کالیبراسیون‬
‫‪ )4-10-5‬گواهي نامه های كاليبراسيون‬
‫‪ )3-4-10-5‬نتـايج كاليبراسيون قبل و بعد از تعمير و يا تنظيم تجهيز بايد گزارش شود‪.‬‬
‫‪ )4-4-10-5‬يك گـواهي كـاليبراسيون(يا برچسب) نبايـد شامل هيچگونه توصيه در مورد فاصله‬
‫(پريود) کاليبراسيون باشد ‪ ،‬مگر اينكه با مشتري توافق شده باشد‪.‬‬
‫معمول يك تاريخ كاليبره پيشنهادي بعدي به مشتري ارائه مي شود كه الزام آور نيست‪.‬‬
‫‪51‬‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪ 8-6‬صدور گواهی کالیبراسیون‬
‫‪ )5-10-5‬اظهار نظر ها و تفسير ها‬
‫هنگـامي كـه الزم باشد ‪ ،‬در مورد نتايج اظهارنظـر و يـا تفسيـر به عمل بيايد‪ ،‬بايد اساس‬
‫نظرات و تفسيرها مستند باشد‪.‬‬
‫اظهار نظر ها و تفسيرها را نبايد با بازرس ي و گواهي كردن محصول اشتباه گرفت‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪ 8-6‬صدور گواهی کالیبراسیون‬
‫‪ )5-10-5‬اظهار نظر ها و تفسير ها‬
‫اظهار نظر ها و تفسيرها ميتواند حداقل شامل موارد زير باشد‪:‬‬
‫‪ ‬انطباق يا عدم انطباق نتايج با الزامات‬
‫( بطور مثال الزامات مندرج در استانداردهاي ملي ويا بين املللي ‪ ،‬مشخصات فني ارائه‬
‫شده توسط سازنده تجهيزات ‪ ،‬يا الزامات تصريح شده توسط مشتري)‬
‫‪ ‬برآورده شدن شرایط قراردادي‬
‫‪ ‬توصيه براي نحوه استفاده از نتايج‬
‫‪ ‬راهنمائي براي بهبود‬
‫‪ ‬بهتر است اظهار نظر و تفسيرها در مذاكرات مستقيم به مشتري اطالع رساني شود و‬
‫همچنين مذاكرات مكتوب شود‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪ 8-6‬صدور گواهی کالیبراسیون‬
‫‪)7-10-5‬انتقال الکترونیکی نتایج‬
‫• هنگامي كه نتايج توسط‪ ،‬تلفن‪ ،‬تلكس‪ ،‬فاكس يا روش الكترونيكي ديگر براي مشتري يا نماينده‬
‫او ارسال ميشود ‪ ،‬تمام الزامات مربوط به بند ‪ 5-4-7‬استاندارد ملي و بين املللي ايزو ‪ 17025‬نسخه‬
‫‪( 2005‬كنترل داده ها) در مورد آنها بايد اعمال شود‬
‫مراحل کاليبراسيون‬
‫‪-6‬کالیبراسیون‬
‫‪ 8-6‬صدور گواهی کالیبراسیون‬
‫‪ )8-10-5‬شکل ارائه گزارش ها و گواهینامه ها‬
‫• شكل طراحي شده براي گزارش آزمون و يا گواهي كاليبراسيون بايستي براي هرنوع آزمون ياگواهي‬
‫مناسب باشدو امکان استفاده اشتباه يا درک نادرست اطالعات را به حداقل برساند‪.‬‬
‫• به شكل بندي گزارش آزمون يا گواهي كاليبراسيون بايستي توجه ويژه كرد‪ ،‬به خصوص در داده هاي‬
‫آزمون يا كاليبراسيون و راحتي درك توسط خواننده‬
‫• عناوين تا جاي ممكن استاندارد باشند‬
‫فاصله زمانی کالیبراسیون‬
‫سوال‬
‫" چه وقت ‪ ،‬موقع كاليبراسيون يا عمليات‬
‫تصديق (‪ )Verification‬يك دستگاه اندازه گيري است؟ "‬
‫فاصله زمانی کالیبراسیون‬
‫جواب‬
‫"هميشه"!‬
‫اما‪...‬‬
‫فاصله زمانی کالیبراسیون‬
‫اما‬
‫در اين زمينه دو معيار اساس ي و ظاهرأ متضاد هم وجود دارند که براي تصميم‬
‫گيري در مورد فاصله کاليبراسيون مجدد هر دستگاه اندازه گيري بايد مد نظر قرار‬
‫گيرند و الزم است تعادلي بين آنها ايجاد شود ‪.‬‬
‫فاصله زمانی کالیبراسیون‬
‫اين معيارها عبارتند از ‪:‬‬
‫‪ -1‬ريسک خارج شدن وسيله اندازه گيري از رواداري خود در موقع استفاده هر چند‬
‫ممکن است کم باشد ‪،‬‬
‫‪ -2‬هزينه هاي کاليبراسيون ساليانه بايد به حداقل برسد‬
‫فاصله زمانی کالیبراسیون‬
‫برخي از اين روشها در مدرك بين املللي ‪ OIML-D10‬توسط سازمان بين‬
‫املللي اندازه شناس ي قانوني و با عنوان " راهنما براي تعيين فواصل‬
‫كاليبراسيون مجدد وسایل اندازه گيري مورد استفاده در آزمايشگاه هاي‬
‫آزمون" منتشر شده است‪.‬‬
‫فاصله زمانی کالیبراسیون‬
‫برخی از این موارد عبارتند از‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫نوع دستگاه‬
‫توصيه سازنده‬
‫روند داده هاي بدست آمده از سوابق کاليبراسيون قبلي‬
‫سوابق تعمير و نگهداري‬
‫ميزان و شرایط استفاده‬
‫تمايل به فرسودگي و تغيير مشخصات اندازه شناس ي با مرور زمان‬
‫شرایط محيطي‬
‫درستي اندازه گيري خواسته شده‬
‫هم چنين هزينه کاليبراسيون را نمي توان در تعيين فواصل کاليبراسيون مجدد مد نظر قرار نداد‪.‬‬
‫فاصله زمانی کالیبراسیون‬
‫اساس اولين تصميم گيري در تعيين فاصله کاليبراسيون مجدد مي تواند تجربه افراد در زمينه اندازه‬
‫گيري يا خصوصأ در زمينه تجهيزي که مي خواهد کاليبره شود‪ ،‬باشد و همچنين مي تواند فواصل‬
‫استفاده توسط ساير آزمايشگاهها يا مراكز معتبر مد نظر قرار گيرد ‪ .‬براي تعيين فاصله كاليبراسيون‬
‫در اولين بار ‪ ،‬توصيه مي شود فقط موارد زير مد نظر قرار گيرند‪:‬‬
‫• توصيه سازنده‬
‫• ميزان و شرایط استفاده‬
‫• تأثير محيط‬
‫• درستي اندازه گيري خواسته شده‬
‫روشهاي بازنگري فواصل بين کاليبراسيون‬
‫روش ‪ )1‬تنظيم‬
‫اتوماتيک يا "پلکاني " َ‪Automatic or staircase adjustment‬‬
‫هرزمان که تجهيز کاليبره مي شود ‪ ،‬اگر مشاهده شد که مشخصات اندازه شناس ي تجهيز در محدوده‬
‫رواداري خود قرار دارد ‪ ،‬فاصله بعدي کاليبراسيون را طوالني تر و اگر از محدوده رواداري خود‬
‫خارج شده است اين فاصله کوتاه تر مي شود‪.‬‬
‫اين روش پلکاني مي تواند خيلي سريع منجر به تنظيم کاليبراسيون ها شود‪.‬‬
‫روشهاي بازنگري فواصل بين کاليبراسيون‬
‫روش ‪ )2‬استفاده از نمودارهاي كنترلي (‪)Control Chart‬‬
‫نقاط کاليبراسيون مهم انتخاب و نتايج آنها بر حسب گذر زمان در قالب يك سيستم كنترل كيفيت‬
‫آماري رسم مي شود‪.‬‬
‫از اين نمودار ‪ ،‬دو مطلب پراکندگي داده ها و تغيير مشخصات با زمان (‪ )Drift‬تعيين مي شوند ‪.‬تغيير‬
‫مشخصات با زمان مي تواند بصورت ميانگين ‪ Drift‬در يک فاصله کاليبراسيون يا براي تجهيزات‬
‫بسيار پايدار در چند دوره کاليبراسيون اندازه گيري شود‪.‬سپس با توجه به داده هاي بدست آمده و‬
‫نمودار ترسيم شده بهترين فاصله را مي توان بدست آورد‪.‬‬
‫ا‬
‫اجرای این روش به ویژه در مورد تجهيزات پیچیده بسیار دشوار است و عمال با استفاده از داده‬
‫پردازی خودکار می توان از آن استفاده کرد‪.‬‬
‫روشهاي بازنگري فواصل بين کاليبراسيون‬
‫روش ‪ )3‬زمان "تقویمی" (‪)Calender time‬‬
‫در این روش ابتدا تجهيزات اندازه گيری بر مبنای شباهت ساختاری و شباهت ميزان پایداری و قابلیت‬
‫اطمینانی که از آنها انتظار می رود گروه بندی می شوند‪ .‬فاصله زمانی تائیدی که به گروه‬
‫اختصاص می یابد ابتدا بر اساس شم مهندس ی است‪.‬‬
‫در هر گروه شمار اقالمی از تجهيزات که به هر دلیلی معلوم شود نامنطبق اند به صورت نسبتی از کل‬
‫تجهيزات آن گروه که در مدت معين تایید شده اند‪ ،‬بیان می شوند‪ .‬بر اساس همين نسبت فاصله‬
‫زمانی کالیبراسیون یا تایید مشخص می گردد‪.‬‬
‫در تعیين تجهيزات نا منطبق ‪ ،‬اقالمی که به وضوح آسیب دیده اند یا از سوی کاربر مشکوک یا معیوب‬
‫شناخته شده اند جزء اقالم نامنطبق به حساب نمی آیند زیرا انتظار نمی رود که این وسایل در‬
‫اندازه گيری ها خطایی ایجاد کنند‪.‬‬
‫روشهاي بازنگري فواصل بين کاليبراسيون‬
‫روش ‪ )4‬زمان "در حال استفاده"‬
‫اين روش ‪ ،‬تغيير يافته روشهاي قبلي است ‪ .‬اساس روش بدون تغيير باقي مي ماند ولي فاصله‬
‫کاليبراسيون بر حسب ساعتهاي استفاده از دستگاه به جاي ماههاي تقويمي بيان مي شود‪.‬‬
‫در اين روش دستگاه به يک زمان سنج مجهز مي شود تازمان استفاده از دستگاه را نشان داده و‬
‫بتوان آنرا ثبت کرد و وقتي زمان ثبت شده به مقدار مشخص ي رسيد دستگاه را براي کاليبراسيون‬
‫مجدد ارسال مي کنند ‪.‬‬
‫روشهاي بازنگري فواصل بين کاليبراسيون‬
‫روش ‪ )4‬زمان "در حال استفاده“‬
‫مزيت مهم اين روش ‪ ،‬تعداد کاليبراسيون هاي انجام شده و بنابراين هزينه آنهاست که بستگي‬
‫مستقيم به طول مدت زمان استفاده دستگاه دارد ‪.‬عالوه براين يک روش براي کنترل ميزان استفاده‬
‫از دستگاه نيز می باشد‪.‬‬
‫روشهاي بازنگري فواصل بين کاليبراسيون‬
‫روش ‪ )4‬زمان "در حال استفاده“‬
‫معايب‬
‫زماني که بدانيم در اثر حمل يا حتي در موقع نگهداري در قفسه ها (بدون آنكه از وسيله استفاده شود)‬
‫‪ ،‬مشخصات اندازه شناس ي آن ممكن است به مرور زمان تغيير كند (‪ )Drift‬يا خراب شود يا وقتي‬
‫که تعداد فرکانس روشن و خاموش کردن آن زياد باشد ‪ ،‬از اين روش نمي توان استفاده کرد و‬
‫بايستي کاليبراسيون بر مبناي تقويم زماني انجام شود(روشهاي ‪ 1‬و ‪، )2‬‬
‫تهيه و نصب زمان سنج و همچنين زماني که براي بازرس ي و کنترل آن بکار مي رود مي تواند هزينه راباال‬
‫ببرد‪،‬‬
‫چون آزمايشگاه يا كاربر وسيله اطالع دقيقي از موعد کاليبراسيون بعدي را ندارد ‪ ،‬کنترل کار مشکل مي‬
‫شود‪.‬‬
‫روشهاي بازنگري فواصل بين کاليبراسيون‬
‫روش ‪ )5‬کنترل در حال خدمت‪ ،‬يا آزمون "جعبه سياه"‬
‫‪In-service or black box testing‬‬
‫اين روش تغيير يافته روش هاي ‪ 1‬و ‪ 2‬است و براي دستگاه هاي پيچيده مناسب است‪.‬‬
‫در اين روش پارامترهاي اصلي و بحراني با يک وسيله قابل حمل و نقل يا ترجيحأ "جعبه سياه" که براي‬
‫کنترل پارامترهاي انتخاب شده‪ ،‬ساخته شده است ‪ ،‬بصورت مرتب در قالب يك سيستم كنترل‬
‫مياني‪ ،‬کنترل مي شود‪ .‬اگر دستگاه از رواداري خارج شده باشد‪ ،‬براي کاليبراسيون کامل آن اقدام‬
‫مي کنند‪.‬‬
‫روشهاي بازنگري فواصل بين کاليبراسيون‬
‫روش ‪ )5‬کنترل در حال خدمت‪ ،‬يا آزمون "جعبه سياه"‬
‫‪In-service or black box testing‬‬
‫مزيت بزرگ اين روش اين است که تجهيزات اندازه گيری در بیش ترین زمان ممکن در دسترس کاربران‬
‫قرار دارد‪.‬اين روش براي تجهيزاتی که از آزمایشگاه کاليبراسيون فاصله جغرافيائي زيادي دارند‪،‬‬
‫مناسب است‪ ،‬زيرا فقط در زماني که نياز باشد کاليبراسيون کامل آن ها انجام مي گيرد‪.‬‬
‫مشکل اصلی این روش‪ ،‬تصمیم گيری در مورد پارامترهای مهم و طراحی جعبه سیاه است‪.‬‬
‫رتبه بندی آزمایشگاه های کاليبراسيون‬
‫آزمايشگاه رده ‪ :1‬آزمايشگاه هاي كاليبراسيون استاندارد سطح ملي‬
‫• در اين آزمايشگاه ها استانداردهاي ملي نگهداري ميشوند و استانداردهاي سطح پائينتر را در‬
‫مقايسه با آنها کاليبره ميکنند‪.‬‬
‫• استانداردهاي ملي براي تحقق کميتهاي پايه مانند طول‪ ،‬جرم‪ ،‬زمان‪ ،‬دماي ترموديناميكي‪،‬‬
‫جريان الکتريکي‪ ،‬شدت روشنايي از جمله استانداردهايي هستند که در اين آزمايشگاهها محقق يا‬
‫نگهداري ميشوند‪.‬‬
‫• همچنين استانداردهاي مربوطه به كميت هاي استخراجي از استانداردهاي فوق مثل استانداردهاي‬
‫نيرو‪ ،‬توان‪ ،‬ولتاژ‪ ،‬مقاومت الکتريکي و فرکانس‬
‫رتبه بندی آزمایشگاه های کاليبراسيون‬
‫آزمايشگاه هاي كاليبراسيون استاندارد رده ‪2‬‬
‫• مؤسساتي که در اين رده فعاليت ميکنند‪ ،‬آزمايشگاه هاي استانداردي هستند که در زمينه صنعتي‪،‬‬
‫ا‬
‫دانشگاهي‪ ،‬دفاعي و همچنين تجاري فعاليت ميکنند‪.‬معموال آزمايشگاه هاي اين رده را ميتوان به دو‬
‫سطح مختلف آزمايشگاهي تقسيم کرد ‪:‬‬
‫• آزمايشگاههاي كاليبراسيون نوع ‪ 1‬و نوع ‪2‬‬
‫رتبه بندی آزمایشگاه های کاليبراسيون‬
‫آزمايشگاه هاي كاليبراسيون استاندارد رده ‪2‬‬
‫• استانداردهاي اندازهگيري آزمايشگاه هاي نوع ‪ 1‬بصورت مقايسهاي با استانداردهاي آزمايشگاه رده‬
‫ا‬
‫‪( 1‬سطح ملي) کاليبره ميشوند و معموال استانداردهاي آزمايشگاه سطح پائينتر (نوع ‪ )2‬براي کاليبره‬
‫کردن استانداردهاي اندازهگيري مورد استفاده در آزمايشگاه هاي رده ‪ 3‬استفاده ميشوند‪.‬‬
‫• استانداردها و وسايل اندازهگيري مورد استفاده در آزمايشگاه هاي نوع ‪ 1‬اين رده (رده ‪ ،)2‬با‬
‫استانداردهاي کاري (نه استانداردهاي مرجع) مورد استفاده در آزمايشگاه هاي رده ‪ 1‬تفاوت زيادي‬
‫ندارد ‪ ،‬ولي درستي باالتري در مقايسه با استانداردها و وسايل اندازهگيري مورد استفاده در‬
‫آزمايشگاه هاي نوع ‪ 2‬اين رده دارد‪.‬‬
‫رتبه بندی آزمایشگاه های کاليبراسيون‬
‫آزمايشگاه هاي كاليبراسيون استاندارد رده ‪3‬‬
‫• در آزمايشگاه هاي کاليبراسيون اين رده‪ ،‬وسايل اندازهگيري و ابزار دقيق قبل از استفاده يا نصب در‬
‫محل (خطوط توليد يا ماشينآالت و ‪ )...‬توسط کاربر کاليبره ميشوند‪.‬‬
‫• مؤسساتي که در اين رده قرار ميگيرند‪ ،‬آزمايشگاه هاي کاليبراسيون خطوط توليد و آزمايشگاه هاي‬
‫مرتبط با خدمات پشتيباني سازندگان وسايل اندازهگيري و ابزار دقيق و مراکز تعميرات و‬
‫ا‬
‫کاليبراسيون ميباشند‪ .‬معموال استانداردهاي اندازهگيري اين آزمايشگاه ها‪ ،‬توسط استانداردهاي‬
‫اندازهگيري آزمايشگاه هاي رده ‪ 2‬کاليبره ميشوند‪.‬‬
‫رتبه بندی آزمایشگاه های کاليبراسيون‬
‫آزمايشگاه هاي كاليبراسيون استاندارد رده ‪3‬‬
‫• برخي وسايل اندازهگيري که توسط اين آزمايشگاه ها کاليبره ميشوند عبارتند از تجهيزات ابزار دقيق‬
‫خطوط توليد‪ ،‬تجهيزات بازرس ي‪ ،‬وسايل مورد استفاده براي نگهداري و تعميرات وسايل اندازهگيري‬
‫قابل حمل براي کاليبراسيون در سايت ميباشد‪.‬‬
‫• برخي وسايل و استانداردهاي اندازهگيري که در آزمايشگاههاي رده ‪ 3‬استفاده ميشوند نيز عبارتند از‬
‫انواع نشان دهندهها‪ ،‬وسايل اندازهگيري روميزي‪ ،‬وسايل اندازهگيري خاص‪ ،‬وسايل اندازهگيري و‬
‫کاليبراسيون اتوماتيک‪.‬‬
‫شرح وظایف مسئول کالیبراسیون‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬
‫شناسایی تجهيزات اندازه گيری‬
‫تفکیک تجهيزات اندازه گير فعال و غير فعال‬
‫کد گذاری تجهيزات اندازه گير‬
‫تهیه لیست تجهيزات اندازه گير‬
‫تهیه شناسه تجهيزات اندازه گير‬
‫طبقه بندی تجهيزات اندازه گير از نظر ماهیت کالیبراسیون ( کالیبراسیون توسط موسسه‬
‫استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران ‪ ،‬مراکز کالیبراسیون اکردیته موسسه استاندارد ‪ ،‬اوپراتور‪،‬‬
‫متخصص )‬
‫شرح وظایف مسئول کالیبراسیون‬
‫‪ .7‬تعیين گستره کاری با کمک کارشناسان سازمان و درج آن در مستندات‬
‫‪ .8‬تعیين دوره تناوب با کمک کارشناسان سازمان و درج آن در مستندات‬
‫‪ .9‬تعیين حد مجاز خطا با کمک کارشناسان سازمان و درج آن در مستندات‬
‫‪ .10‬تعیين اپراتور های کالیبره کننده ( از بين کارشناسان سازمان ) توسط مسئولين مربوطه و درج‬
‫اسامی آنها در مستندات ( در خصوص تجهيزاتی که توسط اپراتور کالیبره می شوند )‬
‫‪ .11‬بررس ی صالحیت کالیبره کنندگان خارجی و انتخاب آنها‬
‫شرح وظایف مسئول کالیبراسیون‬
‫‪ .12‬جمع آوری و ارسال تجهيزات به آزمایشگاه کالیبره کننده خارجی ( مرکز کالیبراسیون اکردیته ) ‪ ،‬در‬
‫خصوص تجهيزاتی که باید در آزمایشگاه کالیبره کننده خارجی کالیبره شوند‬
‫‪ .13‬هماهنگی و آماده کردن تجهيزات برای کالیبره کردن تجهيزات توسط کالیبره کننده خارجی در داخل‬
‫سازمان‬
‫‪ .14‬نظارت بر عملیات کالیبره کننده خارجی‬
‫‪ .15‬مشاوره به اپراتورهای کالیبره کننده‬
‫شرح وظایف مسئول کالیبراسیون‬
‫‪ .16‬دریافت و پخش تجهيزاتی که پس از کالیبرااسیون در آزمایشگاه کالیبره کننده خارجی ‪ ،‬به سازمان‬
‫عودت داده می شود ‪.‬‬
‫‪ .17‬دریافت برچسب ها و گواهی های کالیبراسیون و بررس ی آنها از نظر صحت مندرجات‬
‫‪ .18‬طبقه بندی تجهيزات به سه گروه قبول ‪ ،‬مردود و مشروط بر اساس مقایسه حد مجاز خطا و‬
‫نتایج کالیبراسیون‬
‫‪ .19‬تعیين فرمول و ضرایب تصحیح و درج آن در مستندات و روی دستگاه ( در صورت امکان )‬
‫‪ .20‬نصب برچسب های کالیبراسیون و برچسب های آگاهی دهنده روی دستگاه‬
‫شرح وظایف مسئول کالیبراسیون‬
‫‪ .21‬تکثير و در اختیار گذاشتن گواهی های ضروری به افراد مجاز‬
‫‪ .22‬ثبت ‪ ،‬حفظ و نگهداری سوابق کالیبراسیون و ایجاد امکانات جهت دسترس ی به اطالعات‬
‫‪ .23‬بررس ی تقاضاهای کالیبراسیون از واحد ها و اقدام مناسب روی درخواست کالیبراسیون‬
‫‪ .24‬پایش و کنترل کالیبراسیون در فواصل بين دوره تناوب‬
‫‪ .25‬پاسخگویی به مميز داخلی و خارجی و رفع عدم انطباق های احتمالی‬
‫شرح وظایف مسئول کالیبراسیون‬
‫‪ -6‬طبقه بندی تجهيزات از نظر کالیبراسیون‬
‫‪ .1‬تجهيزاتی که اندازه گير نبوده و نیاز به کالیبراسیون ندارند ‪ .‬مانند آب مقطر گير‪ ،‬هیتر بدون‬
‫دماسنج ‪ ،‬همزن مغناطیس ی و بن ماری جوش در این گروه قرار دارند ‪)N( .‬‬
‫‪ .2‬تجهيزاتی که هر بار قبل از استفاده باید توسط کاربر کالیبره شوند ‪ .‬در این گروه می توان از‬
‫دستگاههای ‪ pH.‬متر و فیلم فتومتر نام برد ‪ .‬کاربر باید دوره آموزش کالیبراسیون و کنترل کیفی‬
‫این گونه تجهيزات را بگذراند ‪ .‬پیشنهاد می شود حداقل سالی یک بار عملکرد دستگاه توسط واحد‬
‫های دارای صالحیت کنترل شود ‪(O) .‬‬
‫شرح وظایف مسئول کالیبراسیون‬
‫‪ -6‬طبقه بندی تجهيزات از نظر کالیبراسیون ( ادامه )‬
‫‪ .3‬تجهيزاتی که باید توسط واحد های مورد تایید موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران کالیبره‬
‫شوند ‪ .‬ترمومتر ‪ ،‬ترازو ‪ ،‬اتوکالو ‪ ،‬وسایل حجم سنجی ‪ ،‬انکوباتور ‪ ،‬فور و سانتریفوژ نمونه هایی‬
‫هستند که در این گروه قرار دارند ‪(A) .‬‬
‫‪‬‬
‫توجه‬
‫اپراتور موظف است در زمان های مناسب در بين فواصل کالیبراسیون صحت و دقت نشان دهی‬
‫دستگاه را کنترل کند ‪ .‬در صورت نیاز ‪ ،‬کاربر باید دوره آموزش ی مربوطه را بگذراند ‪.‬‬
‫شرح وظایف مسئول کالیبراسیون‬
‫‪ -6‬طبقه بندی تجهيزات از نظر کالیبراسیون ( ادامه )‬
‫‪ .4‬تجهيزاتی که در ایران هیچ سازمانی مجوز رسمی کالیبراسیون آنها را ندارد و باید توسط متخصص ‪،‬‬
‫مانند نماینده سازنده ‪ ،‬اعضا هیئت علمی دانشگاه ها یا کاربر ورزیده کالیبره شوند ‪(S) .‬‬
‫‪ .5‬تجهيزاتی که در ایران امکان کالیبراسیون آن وجود ندارد ‪(I) .‬‬
‫نتیجه و خالصه‬
‫‪‬‬
‫پیشرفت و سعادت ما و نسل های آینده ‪ ،‬بستگی به تولید محصولی با کیفیت باالتر و ارزانتر از رقیب دارد‬
‫‪‬‬
‫تولید چنين محصولی در گرو بکار گيری استاندارد ها است که مهمترین آنها ‪ ،‬استاندارد های مدیریت است‬
‫‪.‬‬
‫‪‬‬
‫یکی از نیاز های مهم این استاندارد ها ‪ ،‬استفاده صحیح از تجهيزات است ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫اندازه گيری صحیح شش اصل دارد که همگی الزم ملزوم یکدیگرند ‪ .‬تنها با رعایت این اصول به ویژه‬
‫کالیبراسیون می تواند ترقی کرد کالیبراسیون باید جدی گرفته شده و مطابق اصول علمی صورت گيرد ‪.‬‬
‫نکات مهم و کلیدی‬
‫‪85‬‬
‫اطالعات تستر(مرجع)‬
‫‪refrence‬‬
‫اطالعت نشان داده شده دستگاه تست شده‬
‫‪Under test‬‬
‫خطا=‪refrence-under test‬‬
‫‪correction‬‬
‫تنظیمات دستگاه‬
‫‪Set point‬‬
86
87
88
89
90
‫تستر فشار تک اهرمه‬
‫‪‬‬
‫‪91‬‬
‫ايجاد فشار مرجع‬
‫تستر فشار نوع دو اهرمه‬
‫‪92‬‬
‫دستگاه موجود در آزمایشگاه‬
• DEADWEIGHT
TESTER 580
SERIES
93
‫نحوه تست‪:‬‬
‫‪-1‬وزنه های مخصوص را روی بازوی مشخص قرار می دهیم‬
‫‪-2‬گیج مورد نظر جهت کالیبراسیون را در مکان معين می بندیم‬
‫*در هر بار که وزنه می گذاریم باید باید عدد نشان داده شده گیج را ثبت کنیم‬
‫(حداقل باید برای ‪ 5‬نقطه یا برای ‪ 5‬وزنه مختلف انجام دهیم)‬
‫*در آخر از روی همين داده ها نمودار حالت را ترسیم نموده و از روی نمودار و معادله خط نقاط‬
‫دیگر مد نظر نيز مشخص خواهند گردید‪.‬‬
‫‪94‬‬
‫نکته‪:1‬‬
‫در بعضی از گیجها که پیچ تنظیم دارند ‪،‬پس از مراحل کالیبراسیون تنظیم کرده و در‬
‫بعضی دیگر که پیچ تنظیم ندارند اختالف اندازه را به عنوان اختالف اندازه‬
‫کالیبره در نظر می گیریم‪.‬‬
‫نکته ‪:2‬‬
‫در بعضی از تستر فشارها که دو اهرم دارند‪:‬‬
‫با اهرم کوچک ‪A‬و با اهرم بزرگ ‪ B‬قدرت یا فشاری که به دستگاه وارد می شود‬
‫را کم و زیاد می کنیم‪.‬‬
‫‪95‬‬
‫دستگاه تولید فشار به کمک هند پمپ‬
‫‪96‬‬
97
‫از طریق شیلنگ فشار قوی به انتهای گیج مورد آزمایش وصل می شود ‪،‬سپس‬
‫دگمه ‪ on‬را روشن می کنیم‪.‬‬
‫توسط دو پیچ تنظیم که بر روی تستر موجود است فشار را تخلیه و تنظیم می‬
‫کنیم‪.‬پیچ کوچکتر برای تخلیه و پیچ بزرگتر برای تنظیم دقیقتر بکار می رود‪.‬‬
‫توسط ‪ HAND PUMP‬که در پایین دستگاه وجود دارد فشار داخل گیج خود تستر‬
‫را افزایش می دهیم‪.‬از روی گیج فشاری که به دستگاه تستر وصل شده است و‬
‫قرار است کالیبره شود عدد مورد نظر خود را ثابت می کنیم و با گیج تستر‬
‫مقایسه می کنیم‪.‬از اینجا اختالف مشخص می شود‪.‬‬
‫دستگاه تولید دما‬
‫‪ISOTECH HYPERION BASIC‬‬
‫با مایع مخصوص از ‪ -40‬تا ‪ 140‬درجه سانتی گراد‬
‫بدون مایع تا ‪ 1200‬درجه سانتی گراد و با مادون قرمز‬
‫در باالی دستگاه مخزنی وجود دارد که در داخل آن مایع ضد یخ مخصوصی می ریزند تا در دمای‬
‫‪ 140‬درجه سانتی گراد نجوشد ودر دمای ‪-40‬درجه سانتی گراد منجمد نشود‪.‬‬
‫زمانی که دستگاه را روشن می کنیم دو کلید تنظیم دارد که توسط آنها عدد مورد نظر را تا دو رقم‬
‫اعشار ثابت می کنیم‪.‬‬
‫نکته‪:‬چون سیستم انتقال دما در این سیستم بر اساس مایع بوده و از طرفی مایع در سطوح مختلف‬
‫دارای دمای متفاوتی می باشد لذا برای رفع این مشکل از یک مگنت مخصوص برای همزدن‬
‫محلول مایع و بدست آوردن دمای یکنواخت استفاده گردیده است‪.‬به طوریکه هرچه دما را پایین‬
‫تر باشد سرعت مگنت را باید بیشتر در نظر بگیریم‪.‬‬
‫برای جلوگیری از شکستن دماسنجهای مایع در شیشه بر اثر برخورد با مگنت از یک محافظ در داخل‬
‫مخزن مایع استفاده می شود‪،‬که فقط روی مگنت را می پوشاند‪.‬در کنار مخزن مایع یک محفظه‬
‫کوچکی برای کنترل دقت دستگاه در نظر گرفته شده است به گونه ای که سنسوری مخصوص در‬
‫داخل آن قرار می گیرد و به دستگاه ترمومتر دیجیتال ‪ FLUCK‬متصل می شود که در این‬
‫حالت می توان آنرا با عدد نشان داده شده ترمومتر دیجیتال ‪ FLUCK‬که دقیق تر است مقایسه‬
‫کرد‪.‬‬
‫در مدل بدون مایع با مادون قرمز کار می کند‪.‬‬
‫‪102‬‬
‫برای کالیبراسیون دماسنجهای مختلف ‪ ،‬دماسنج را در داخل مخزن مایع‬
‫دستگاه تولید دما قرار داده و با دماهای تولید و ثابت شده مختلفی‬
‫که درصفحه قبل توضیح دادیم مقایسه می کنیم‪.‬‬
‫‪103‬‬
‫دستگاه کالیبراسیون دما‬
‫‪PSIP 714 TEMPRATURE‬‬
‫‪CALIBRATOR‬‬
‫دستگاه کالیبراسیون دما می باشد‪ .‬به همراه این دستگاه دو عدد ‪ PORT‬می باشد‬
‫یکی به رنگ مشکی که به ‪COM‬ودیگری به رنگ قرمز که به ‪ T C‬محدوده‬
‫‪ MEASURE‬ارتباط می دهیم‪.‬‬
‫*دستگاه را روشن کرده و دگمه ‪ MEASURE‬را فشار می دهیم ‪،‬سپس گزینه ‪T C‬‬
‫را انتخاب کرده و عدد مورد نظر را می بینیم‪.‬‬
‫این دستگاه حتما نیازمند سنسور می باشد‪.‬سنسورهایی که می توانند در این دستگاه‬
‫کاربرد داشته باشند انواع مختلفی دارند‪،‬که پر کاربرد ترین آنها سنسورهای نوع‬
‫‪ K‬می باشند که هم دقیق تر بوده و هم مقاوم تر می باشند‪.‬‬
‫وقتی سنسور را با قطعه یا دستگاه مورد نظر تماس برقرار می کنیم باید حداقل ‪5‬‬
‫دقیقه صبر کنیم تا سنسور با داخل دستگاه هم دما گردد‪،‬زمانی که عدد نشان داده‬
‫شده توسط تستر ثابت شود ‪،‬عدد مورد نظر را ثبت می کنیم‪.‬‬
‫‪106‬‬
‫‪FLUKE 725‬‬
‫دارای دقت بسیار باال و تا ‪ 1400‬درجه سانتی گراد اندازه گيری می کند‪.‬‬
‫ارت تستر‬
‫‪108‬‬
109
110
111
112
113
114