Transcript کنترل ناقلین - شبکه بهداشت و درمان فلاورجان

‫ناقلین مهم در بهداشت محیط ونحوه کنترل آنها‬
‫آفت کش ها و تجهیرات کاربردی‬
‫شبکه بهداشت و درمان فالورجان‬
‫واحد بهداشت محیط‬
‫‪Heshmatollah Moradpour‬‬
‫‪Ms.c, MPH of Environment Health‬‬
‫حشرات چگونه هستند؟‬
‫حشرات یعنی جانورانی که ستون فقرات ندارند‪ .‬همه حشرات یک بدن سه‬
‫بخشی (سر‪ ،‬سینه و شکم) سه جفت پای بنددار (تاشو)‪ ،‬چشم های مرکب‬
‫(دارای چند بخش) و دو شاخک دارند‪.‬‬
‫پاها (و بال ها‪ ،‬اگر حشره بال داشته باشد) به سینه وصل شده‪ .‬حشرات از‬
‫میان سوراخ هایی به نام سوراخ تنفسی تنفس می کنند‪ .‬حشرات از تخم بیرون‬
‫می آیند‪.‬‬
‫• حشرات در طول دوره سیلورین از ‪ 438‬تا ‪ 408‬میلیون سال پیش (خیلی قبل از این‬
‫که دایناسورها ظاهر شوند (تکامل پیدا کرده اند‪.‬‬
‫بزرگ ترین حشره ای که تاکنون زندگی کرده است سنجاقکی به نام مگانورا است‪.‬‬
‫این حشره ماقبل تاریخ که پرواز می کرده‪ ،‬در حدود ‪ 250‬میلیون سال قبل زندگی می‬
‫کرده و فاصله میان دو انتهای بالش حدود دو پا (حدود ‪ 61‬سانتی متر)بوده است‪.‬‬
‫• طبقه بندی حشرات‬
‫حدود یک میلیون گونه شناسایی شده و شاید چندین برابر این مقدار‬
‫گونه های ناشناخته وجود داشته باشد‪ ،‬حشرات به عنوان بخش اکثریت‬
‫گونه های جانوری روی زمین به شمار می روند‪ .‬حشرات تقریبا ً در‬
‫تمام زیستگاه های خاکی و وابسته به آب شیرین یافت می شوند‪ ،‬از‬
‫خشک ترین بیابان ها تا دریاچه های آب شیرین‪ ،‬از تاج پوشش گیاهان‬
‫در یک جنگل بارانى منطقه استوایی (که در آنجا تنوع آنها به طرز‬
‫باورنکردنی زیاد است) تا مناطق دور افتاده قطب شمال‪ .‬حتی تعدادی از‬
‫گونههای حشرات در دریا یافت می شوند‪ .‬بدین ترتیب عادت های غذایی‬
‫آنها نیز گوناگون است؛ تقریبا ً هر ماده ای که ارزش غذایی داشته‬
‫باشدتوسط گروهی از حشرات برای تغذیه استفاده می شود‪.‬‬
‫تنوع حشرات در شکل نیز بسیار گسترده است‪ .‬تقریباً تنها حالتی که‬
‫در این گروه دیده نمی شود داشتن ابعاد خیلی بزرگ است‪ .‬با این‬
‫حال‪ ،‬حشرات در شمار زیادی از ویژگی ها با هم اشتراک دارند‪ .‬عالوه‬
‫بر مشخصه های کلی ‪ uniramian‬ها‪ ،‬اینها یک بدنه متشکل از سه‬
‫قسمت شامل سر‪ ،‬قفسه سینه و شکم می شوند‪ ،‬یک جفت چشم‬
‫مرکب )‪ (compound eyes‬نسبتاً بزرگ و معموال ً سه چشم ساده‬
‫)‪(ocelli‬که روی سر قرار گرفته اند؛ یک جفت شاخک‪ ،‬که آنها هم‬
‫روی سر قرار دارند؛ زائده هایی نزدیک دهان شامل یک جزء لب مانند‬
‫)‪ ،(labrum‬یک جفت اندام آرواره مانند باالیی برای گاز زدن‬
‫)‪ ،(mandibles‬یک جفت اندام آرواره مانند پایینی)‪ ، (maxillae‬یک لب‬
‫زیرین )‪ (labium‬و قسمت زبان مانند کف دهان)‪ (hypopharynx‬؛ دو‬
‫جفت بال که از روی بدنه خارجی آنها رشد کرده اند (برخالف مهره‬
‫داران)؛ و سه جفت پا برای راه رفتن ‪.‬‬
‫حشرات دارای سیستم گوارش کامل و پیچیده ای هستند‪ .‬زائده دهانی آنها‪ ،‬به ویژه‪ ،‬انواع‬
‫گوناگونی دارد که به شکل پیچیده ای به عادت غذایی آنها مربوط می شود‪ .‬حشرات از طریق یک‬
‫سیستم نایی‪ ،‬با دریچه های خارجی به نام اسپیراکل )‪ (spiracles‬و لوله های بسیار ریز و ظریف‬
‫شاخه ای‪ ،‬برای رساندن دقیق گازها به بافت های ویژه ی متابولیسم‪ " ،‬نفس می کشند "‪.‬‬
‫اشکال آبزی حشرات ممکن است از طریق پوست خود گازها را با محیط مبادله کنند یا ممکن‬
‫است انواع مختلفی از آبشش داشته باشند‪ .‬دفع ضایعات نیتروژن دار از طریق لوله هاى‬
‫مالپیگى )‪ (Malpighian tubules‬انجام می شود‪.‬‬
‫سیستم عصبی حشرات پیچیده است و تعدادی گره عصبی و دو رشته عصبی شکمی را شامل‬
‫می شود‪ .‬گره ها در عملکردشان از یکدیگر کامال ً مستقل می باشند؛ برای مثال‪ ،‬اگر قفسه سینه‬
‫از بقیه قسمتهای بدن جدا شود‪ ،‬می تواند به صورت مجزا راه برود‪ .‬این در حالی است که گره‬
‫ها از خروجی های حسی )‪ (sensory output‬نیز استفاده می کنند‪ .‬یک ملخ حتی با از دست‬
‫دادن یک بال می تواند با استفاده از ورودیهای حسی )‪ (sensory output‬از مغزش‪ ،‬این عیب را‬
‫تصحیح کرده و به پرواز خود ادامه دهد‪ .‬اندام های حس بسیار حساس و پیچیده هستند‪ .‬عالوه بر‬
‫چشم های ساده و چشم های مرکب‪ ،‬برخی از حشرات نسبت به صدا کامال ً حساس بوده و‬
‫قدرت پاسخ دهی آنها در برابر محرک های شیمیایی بسیار شگفت آور است‪.‬‬
‫• حشرات برای انسان بسیار مهم هستند‪ .‬معموالً ما نسبت به‬
‫حشرات احساس مثبت و خوبی نداریم‪ .‬حشرات غذای ما را‬
‫می خورند‪ ،‬از خون و پوست ما تغذیه می کنند‪ ،‬محل‬
‫سکونت ما را آلوده کرده و بیماری های خطرناک را منتقل‬
‫می کنند‪ .‬اما بدون وجود آنها‪ ،‬ما قادر به زندگی نیستیم‪.‬‬
‫آنها نقش مهم و اساسی در اکوسیستم ما دارند‪ .‬فهرست‬
‫خالصه و ناقصی از فواید و نقش های مثبت حشرات‬
‫عبارتند از ‪:‬‬
‫گرده افشانی و تجزیه مواد آلی‪ ،‬تسهیل در چرخه کربن‪،‬‬
‫نیتروژن و سایر مواد غذایی ضروری؛ کنترل جمعیت گونه‬
‫های مضر بی مهره گان( شامل سایر حشرات)؛ تولید‬
‫مستقیم برخی از مواد غذایی (برای مثال عسل)؛ و ساختن‬
‫محصوالت مفیدی نظیر ابریشم و شاالک (الک شفاف(‬
‫دالیل بقاء حشرات در طبیعت‬
‫اندازه کوچک‬
‫تولید مثل واشکال آن‬
‫وجود اسکلت خارجی‬
‫خونسرد بودن‬
‫عادات ورفتار خاص‬
‫قدمت‬
‫قدرت سازگاری بسیار باال‬
‫ککها‬
‫اهمیت پزشکی‬
‫کک میزبان مشترك براي انسان و موش‪ ،‬انسان و خوك‪ ،‬انسان و سگ بوده و‬
‫باعث انتقال بیماري طاعون وتیفوس به انسان می گردد وبا نیش خود تولید‬
‫جراحات پوستی کرده‪ ،‬موجب ناراحتی انسان میشود‪.‬‬
‫در خانه و سایر اماکن باید حداکثر نظافت را رعایت کرد ‪.‬تركها و شکاف هاي در و‬
‫دیوار و فرشها و غیره باید تمیز نگهداشته شود‪.‬‬
‫جاروکردن اتاقها و نظافت منزل و گردگیري اثاثیه اهمیت زیادي در مبارزه با کک‬
‫دارد ‪.‬‬
‫• انواع سوسک ‪:‬‬
‫• ‪-1‬سوسک آمریکائی ‪:‬در حالت بالغ درشت تر هستند و به‬
‫فاضالبها وارد میشوند بالغین ‪.‬به رنگ قهوه اي مایل به‬
‫قرمز تا قهوه اي تیره هستند ‪.‬هر دو جنس قادر به پرواز‬
‫اند‪.‬‬
‫• ‪-2‬سوسک آلمانی ‪:‬در حالت بالغ کوچکتر هستند و بیشتر‬
‫در کابینتها و قفسه هاي چوبی و فلزي زندگی میکنند و به‬
‫فاضالبها وارد نمیشوند ‪.‬نرها به رنگ قهوه اي مایل به‬
‫زرد روشن و ماده ها تیره ترند‪.‬‬
‫• ‪-3‬سوسک شرقی ‪:‬به رنگ سیاه براق است و قادر به‬
‫پرواز نمیباشد‪.‬‬
‫سوسري هاي مهم خانگي ايران‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫‪ Blatella germanica-1‬يا سوسريهاي آملاني يكي از متداول ترين‬
‫سوسريهاست كه در مساكن انساني بسر مي برند ‪.‬‬
‫‪ Blatta orientalis -2‬بدن اين سوسريها فاقد مو است و بالها در‬
‫نرها كوچكتر از شكم و در ماده ها خيلي كوچك است بطوريكه به نظر‬
‫مي رسد فاقد بال باشد‪.‬‬
‫‪ Periplaneta Americana -3‬تخم اين سوسريها در شرايط‬
‫مساعد آب و هوايي پس از ‪ 70‬روز باز شده و نوزاد از آن خارج مي‬
‫شود‪.‬‬
‫‪Periplaneta Australasia -4‬‬
‫• محل زندگی سوسکها‪:‬‬
‫• سوسکها حشراتی حرارت دوست هستند و با باال رفتن‬
‫حرارت کره زمین بعلت سوزاندن سوختهاي فسیلی شرایط‬
‫براي تکثیر سوسکها فراهم شده است‪ ،‬سوسکها معموال‬
‫دًر مکانهاي تاریک و نمناك بخصوص چاههاي فاضالب‬
‫حمام و آشپزخانه و پشت قفسه ها و کمدهاي چوبی و‬
‫فلزي پوسیده النه گزینی کرده و شبها براي پیدا کردن غذا‬
‫(پسماندههاي غذایی)از النه خود خارج میشوند‪.‬‬
‫نکات جالب درباره سوسری ها‬
‫• ‪ -1‬سوسری ها بسیار تنبل می باشند بطوری که ‪ 75‬درصد شبانه روز (‪ 18‬ساعت) را در استراحت به‬
‫سر میبرند‪.‬‬
‫‪ -2‬سوسری ها قادرند نفس خود را به مدت ‪ 40‬دقیقه زیر آب حبس کنند‪.‬‬
‫‪ -3‬سوسری ها قادرند سرعت ضربان قلب خود را کنترل کنند‪.‬‬
‫‪ -4‬سوسری ها درد را احساس میکنند‪.‬‬
‫‪ -5‬سوسری ها یکی از سریع ترین موجودات زمین میباشند (نسبت به جثه شان)‪ .‬سرعت آنها ‪ 5‬کیلومتر‬
‫در ساعت و یا یک متر در ثانیه میباشد‪.‬‬
‫‪ -6‬سرعت عکس العمل سوسريها از انسان بیشتر است در حدود یک صدم ثانیه‪ .‬سوسری ها قادرند‬
‫در عرض یک ثانیه ‪ 25‬بار تغییر مسیر دهند‪.‬‬
‫‪ -7‬چنانچه سر یک سوسری قطع گردد‪ ،‬سوسری قادر است تا یک هفته زنده بماند‪ .‬پس از یک هفته‬
‫تنها به علت بی آبی می میرد‪ .‬چون دهانی ندارد که با آن آب بنوشید‪.‬‬
‫‪ -8‬سوسری ها تا یک ماه بدون غذا و تا یک هفته بدون آب میتوانند زنده بمانند‪.‬‬
‫نکات جالب درباره سوسری ها‬
‫• ‪ -9‬چنانچه لوله جارو برقی را سریع به عقب سوسری نزدیک کنید‪ ،‬سوسری با پای خود به لوله جارو‬
‫برقی میرود‪.‬‬
‫‪ -10‬کوچکترین سوسری ‪ 4‬میلی متر و بزرگترین آن ‪ 9‬سانتی متر طول و ‪ 30‬گرم وزن دارد‪.‬‬
‫•‬
‫‪ -11‬سوسری ماداگاسکار از خود میتواند صدایی شبیه مار (هییییس) تولید کند که سگ ها را نیز‬
‫میتواند بترساند‪ .‬این سوسريها به عنوان حیوان خانگی نیز نگه داری میشوند‪ .‬چراکه آفت محسوب‬
‫نشده و هر بار که به آنها دست بزنید از خود صدا در می آورند‪.‬‬
‫‪ -12‬سوسری های نر سبک تر از سوسری های ماده بوده و سریع تر فرار میکنند‪.‬‬
‫‪ -13‬سوسری ها موجواتی خونسرد میباشند‪.‬‬
‫‪ -14‬سوسری ها قادرند از انفجار های بمب هسته ای جان سالم به در برند چراکه نسبت به‬
‫تشعشعات اتمی مقاوم میباشند‪.‬‬
‫‪ -15‬سوسری ها شب فعال میباشند‪.‬‬
‫‪ -16‬سوسری ها با دنبال کردن اثر مدفوع سایر سوسری ها منابع غذایی‪ ،‬آب و دیگر سوسری ها را‬
‫می یابند‪.‬‬
‫کنترل سوسری ها‬
‫• رعایت اصول بهداشت در اماکن از مهمترین و کاراترین شیوه های کنترل سوسری ها محسوب‬
‫میگردد‪.‬‬
‫‪ -1‬تمام راه های نفوذ سوسری ها را شناسایی کرده و درز گیری کنید‪ .‬تمام حفره ها و درزهای اطراف‬
‫ستونها‪ ،‬پنجره ها‪ ،‬درها‪،‬لوله ها‪ ،‬دیوارها‪ ،‬سقفها‪ ،‬کفپوشها را بوسیله سیمان ویا بتونه مسدود‬
‫کنید‪.‬‬
‫‪ -2‬نشتی ها را شناسایی کرده و آنها را تعمیر کنید‪.‬‬
‫‪ -3‬کاغذ دیواريهای جدا شده از دیوار را مرمت کنید‪-‬موزاییک ها‪ ،‬کاش ی ها‪ ،‬سرامیک ها و سنگ ها ی‬
‫شکسته ولق را تعمیر کنید‪.‬‬
‫‪ -4‬خار وخاشاک و برگ های اطراف خانه را جمع آوری کنید‪.‬‬
‫‪ -5‬شاخه هایی که با دیوار خانه در تماس هستند را هرس کنید‪.‬‬
‫‪ -6‬توده های چوب را بدور از خانه انبار کنید‪.‬‬
‫‪ -7‬پنجره ها و درهای ورودی را به حالت باز رها نکنید‪ .‬به روی پنجره ها و دریچه های کولر و هواکش‬
‫ها حتما توری نصب کنید‪.‬‬
‫کنترل سوسری ها‬
‫• ‪ -‬هر هفته خانه را بطور کامل با جارو برقی تمیز کنید‪.‬‬
‫‪ -9‬خرده های نان و غذا را فورا از روی زمین جمع کنید‪ .‬چنانچه مواد غذایی مایع بروی زمین و یا‬
‫فرش ریخت فورا آن را تمیز کنید‪.‬‬
‫‪ -10‬اسفنج (ابر) و دستمالهای مرطوب را در کیسه های در بسته نگه داری کنید‪.‬‬
‫‪ -11‬پشت و زیر یخچال و اجاق گاز را هر چند وقت یکبار تمیز کنید‪.‬‬
‫‪ -12‬مواد غذایی را درون ظرفهای پالستیکی قطور و یا شیشه ای دربسته نگه داری کنید‪ .‬به خاطر‬
‫داشته باشید سوسری ها قادرند ظروف مقوایی و یا از جنس پالستیک نازک را بجوند‪.‬‬
‫‪ -13‬ظروف غذاخوری را در درون سینک ظرفشویی به حال خود رها نکنید و از انباشته شدن آنها‬
‫جلوگیری کنید‪.‬‬
‫‪ -14‬روی چاهک ها آشغالگیر پالستیکی قرار دهید‪.‬‬
‫• ‪ -15‬زباله ها را درون کیسه و در سطل زباله دردار با درب محکم قرار دهید‪.‬‬
‫کنترل سوسری ها‬
‫•‬
‫‪ -16‬در صورت باال بودن رطوبت در خانه از دستگاه های رطوبت زدا استفاده کنید‪.‬‬
‫‪ -17‬هر از چند گاهی آشپزخانه‪ ،‬توالت وحمام را نظافت کرده و بشویید‪.‬‬
‫‪ -18‬پس از کوددهی باغ و باغچه حتما روی کودها شن و یا خاک بریزید‪.‬‬
‫‪ -19‬ظروف غذا را کامال با مایع ظرفشویی بشویید تا اثر چربی روی آنها باقی نماند‪.‬‬
‫‪ -20‬ظرف غذا و یا آب حیوانات خانگی را به حال خود رها نکنید‪.‬‬
‫‪-21‬شبها روی سوراخ (کفشور) سینک (لگن) آشپزخانه و کاسه دستشویی درپوش(توپی) قرار دهید‪.‬‬
‫‪ -22‬دور چارچوب پنجره ها ودربها نوارهای درزگیر نصب کنید‪.‬‬
‫• ‪ -23‬از انباشته کردن روزنامه و مجالت خودداری کنید‪.‬‬
‫‪ -24‬لوله هایی که چگالش آب روی آنها زیاد است را عایق بندی کنید‪.‬‬
‫کنترل شیمیایی‬
‫• ‪ -1‬سمهای ابقایی‪ :‬این سموم معموال روغنی بوده و اثرشان تا چند هفته در محل اسپری باقی می‬
‫ماند‪ .‬اسپری کردن گوشه ها و کناره های دیوار و دیگر مخفیگا ه های سوسری ها که با مواد‬
‫غذایی در تماس نیستند کافی میباشد‪ .‬هنگام اسپری کردن رعایت نکات بهداشتی ضروری است‪.‬‬
‫(به کنترل پشه ها رجوع کنید)‬
‫‪ -2‬گردپاش ی‪:‬گردهای سوسک کش نیز بسیار اثر بخش میباشند‪ .‬اما در صورتی که حیوانی در‬
‫منزل نگه داری میکنید و یا فرزند کوچک دارید بهتر است از آنها استفاده نکنید‪ .‬در ضمن گرد‬
‫سوسک کش بایستی بسیار کم ضخامت پاشیده گردد‪.‬‬
‫‪ -3‬طعمه های مسموم‪ :‬اسید بوریک (بوراکس) یکی از موثر ترین سموم کنترل سوسک ها ودیگر‬
‫حشرات میباشد‪ .‬برای اینکار اسید بوریک را به نسبت مساوی با آرد و شکر مخلوط کنید و در‬
‫مسیر حرکت سوسری ها قرار دهید‪ .‬اسید بوریک با حمله به سیستم عصبی سوسری ها و‬
‫همچنین به عنوان یک عامل خشک کننده سوسری ها را از پای در می آورد‪.‬‬
‫کنترل شیمیایی‬
‫• ‪ -4‬از خشک کننده ها (جاذب رطوبت) نظیر سیلیکا ژل نیز میتوانید بهره گیرید‪ .‬سیلیکا ژل با از‬
‫بین بردن پوشش مومی بدن سوسری ها که آب بدن سوسری ها را حفظ میکند‪ ،‬باعث از‬
‫دست رفتن آب بدن و کشته شدن سوسری ها میشود‪.‬‬
‫‪ -5‬گرما و سرمای ناگهانی نیز میتواند سوسری ها را از بین ببرد‪ .‬قرار دادن در فریز در دمای ‪-8‬‬
‫درجه سانتی گراد به مدت ‪ 24‬ساعت سوسری ها را میکشد‪.‬‬
‫‪-7‬قرار دادن تله های چسبناک در مسیر حرکت سوسری ها‪.‬‬
‫نکته‪ :‬محلول آب و صابون سوسری ها را میکشد‪.‬‬
‫نکته‪ :‬جارو برقی سوسری ها را نمیکشد بایستی کیسه جاروبرقی را کامال تخلیه کنید‪.‬‬
‫شکارچیان طبیعی سوسری ها شامل‪:‬‬
‫قورباغه ها‪-‬جوجه تیغی ها‪-‬الک پشتها‪-‬مارمولکها‪-‬موشها‪-‬هزارپایان و یک نوع زنبور انگل که‬
‫تخمهای خود را درون کپسول سوسری ها قرار میدهد‪.‬‬
‫سموم مورد استفاده‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫برای سوسريهای درشت بهتر است از دسته سموم پایروتیروئیدی استفاده‬
‫کرد و مقدار مصرف آنها را با توجه به توصیه کارخانه سازنده تا ‪1/5‬‬
‫برابر استفاده نمود‪.‬‬
‫برای سوسريهای ریز بهتر است در درجه اول از سموم پایروتیروئیدی‬
‫و در صورت بروز مقاومت از سموم ترکیبی فسفره و پایروتیروئید به‬
‫میزان ‪ %50‬از مقدار دوز توصیه شده برای هر کدام از سمها استفاده کرد‬
‫‪.‬‬
‫برای مثال اگر قرار است که در یک پمپ ‪ 10‬لیتری ‪ 250‬س ی س ی از سم‬
‫دورسبان و یا‪ 150‬س ی س ی سم سیپرمترین به تنهایی استفاده شود مقدار‬
‫‪ 125‬س ی س ی از سم دورسبان را با ‪ 75‬س ی س ی سم سیپرمترین در ‪ 10‬لیتر‬
‫آب مخلوط می کنند‪.‬‬
‫• بسته به اينكه نوع سوسري (ريز يا درشت ) باشد نوع سمپاش ي فرق‬
‫دارد‪ .‬سوسريها بطور كلي در اماكني زندگي مي كنند كه گرم ‪ ،‬مرطوب ‪،‬‬
‫تاريك و داراي مواد آلي در حال فساد باشند ‪.‬‬
‫• براي مبارزه با سوسريهاي نوع آمريكايي (درشت ) بيشتر راه آبها ‪،‬‬
‫سرويسهاي بهداشتي ‪ ،‬تاسيسات ‪ ،‬انباري ‪ ،‬موتورخانه ‪ ،‬فاضالب ‪ ،‬و هر‬
‫آن چیزي كه با فاضالب سر و كار دارد بايستي به دقت سمپاش ي شود‪.‬‬
‫• در مورد سوسريهاي آملاني (ريز ) بايستي تاكيد سمپاش ي را بيشتر بر روي‬
‫آشپزخانه و آبدارخانه ها انجام داد و لذا پشت و داخل كابينت ها ‪،‬‬
‫پشت كليد و پريز شل ‪ ،‬سوراخ رول پالگ ‪ ،‬زير سينك دستشويي ‪،‬‬
‫اتصال لوله ها و سيم ها ‪ ،‬محل ورود و خروج انواع لوله ها و ‪ ....‬را‬
‫سمپاش ي كرد‪.‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫نقش سوسکها در انتقال بیماري‪:‬‬
‫سوسکها بطور مستقیم در انتقال بیماریها نقشی ندارند با این حال بعلت‬
‫سکون و رفت وآمد در داخل فاضالبروها‪ ،‬بسیار آلوده بوده و ازآنجا که‬
‫غذاي بلعیده شده را مجدداً برمیگردانند و مدفوع خود را همه جا پخش‬
‫میکنند لذا در تماس با مواد غذایی میتوانند باعث آلودگی متعاقب آن‬
‫موجبات بیماریهاي عفونی مانند اسهال‪ ،‬وبا و ‪...‬شوند؛ ضمن آنکه در‬
‫مدفوع سوسک آمریکایی مواد حساسیت زا وسرطانزا وجود دارد‪.‬‬
‫سوسري ها همه چیز خوارند ‪.‬از غذاهاي انسان گرفته همچون گیاهان‪،‬‬
‫سبزیجات‪ ،‬برنج‪ ،‬هویج‪ ،‬نان‪ ،‬شیر‪ ،‬مواد قندي‪ ،‬قهوه‪ ،‬روغن تجمع یافته‬
‫اطراف اجاق گاز و یا مواد غیرخوراکی نظیر ‪:‬کاغذ‪ ،‬مقوا‪ ،‬صابون‪،‬‬
‫حشرات مرده(حتی سوسریهاي مرده)‪ ،‬پارچه‪ ،‬کتاب‪ ،‬مدفوع‪،‬خلط سینه‪،‬‬
‫زخمهاي انسانی‪ ،‬هرگونه موجود مرده‪ ،‬چسب‪ ،‬چرم‪ ،‬ته سیگار‪ ،‬خمیر‬
‫دندان‪ ،‬رنگ‪ ،‬مو و ناخن انسان ‪.‬سوسریها به غیر ازغذا به آب نیز احتیاج‬
‫دارند اما تنها روزي یکقطره آب برایشان کفایت میکند‪.‬‬
‫سوسریها با تولید ماده اي روغنی باعث تولید بوي زننده و لکه دار شدن‬
‫سطوح ازجمله پارچه میشوند ‪.‬عمر سوسري هاي بالغ از ‪6‬ماه‬
‫تا چندین سال متغیر است ‪(.‬بسته به گونه سوسري و شرایطمحیط)‬
‫• شپش سر و بدن‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫اهمیت پزشکی‪:‬‬
‫شپش از انسان خونخواري می کند ‪.‬در محل گزش‪ ،‬خارش و سوزش‬
‫ایجاد می شود که ممکن است در اثر خارانیدن زخم شده و عفونی‬
‫شود‪.‬‬
‫بیماریهاي پدیکولوزیس ’تیفوساپیدمیکو آندمیک’تب خندق ’تب‬
‫راجعه اپیدمیک’تیفوئید ’تب ولگردان توسط شپش بدن انتقال می‬
‫یابد و بیماري زرد زخم توسط شپش سر ایجاد میشود ‪.‬‬
‫راههاي مبارزه ‪:‬‬
‫• شپش سر ‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫رعایت بهداشت شخصی و آموزش بهداشت در مدارس‪.‬‬
‫شستشوي مرتب سر با آب گرم و صابون یا شامپو ‪.‬‬‫شانه کردن موها با استفاده از شانه هاي فلزي یا چوب دندانه ریز‪.‬‬‫استفاده از شامپوهاي اختصاصی مانند شامپو پرمترین ‪1‬درصد ‪.‬‬‫وماالتیون ‪1‬درصد ‪. / -‬استفاده از گرد حشره کشها مانند پرمترین ‪5‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫‪-2‬شپش بدن ‪:‬‬
‫تعویض لباسها ‪.‬‬‫عدم استفاده از لباسهاي دیگران ‪.‬‬‫شستشوي لباسها و ملحفه ها در حرارت ‪60‬درجه سانتیگراد‪.‬‬‫‪ -‬اطو کشیدن لباسها خصوصا درزها و چین هاي لباسها‪.‬‬‫وسایل خواب و لباسها را در محل سردي به مدت یکماه نگهداري‬‫کنید تا شپشها بدون غذا مانده و تلف شوند‪.‬‬
‫لباسهاي اضافی و وسایل خواب آلوده به شپش را پس از شستشو‬‫در مقابل اشعه آفتاب و یا هواي سرد خارج اتاق پهن نمایند ‪.‬در‬
‫زمستان گاهی درب و پنجره اتاق را باز گذارده و ملحفه‪ ،‬لحاف و پتو‬
‫ها را در معرض هواي سرد قرار دهید‪.‬‬
‫استفاده از گرد حشره کشها ’مانند استفاده از کارباریل(سوین ) ‪5‬‬‫درصد ’پروپکسور(بایگون) ‪ 1‬درصد ’تمفوس ‪2‬درصد ’و سایر‬
‫حشره کش هایی که شپشها نسبت به آنها مقاومت نشان نداده اند‪.‬‬
‫عقربها و رتیل‬
‫عقربها جانورانی شب فعال هستند‬
‫• هنگام روز در زیر سنگ ها ‪ ،‬کلوخ ها‪ ،‬بقایای انباشته شده گیاهان ‪،‬‬
‫البه الی شکاف دیوارها و در گونه های حفار عقرب در سوراخهایی که‬
‫در زمین کنده می شود استراحت می نمایند ‪.‬‬
‫• سمیت عقربها به اندازه و رنگ آنها بستگی ندارد و بعض ی از عقربهای‬
‫بزرگ بدون خطر بوده در حالی که گزش انواعی از عقربها که از جثه‬
‫کوچکتری برخوردار می باشد که به علت وجود فاکتورهای سمی‬
‫خطرناک می تواند مرگ آخرین باشد‪.‬‬
‫• خطرناکترین عقرب ایران یک عقرب زرد رنگ با طول ‪ 7‬سانتی متر با‬
‫نام محلی گادیم می باشد‪.‬‬
‫روشهای مبارزه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫استفاده از حشره کشها باید در داخل اماکن و محلهایی که عقرب ها‬
‫تمایلی به ورود یا مخفی شدن دارند مانند زیر وسایل منزل ‪ ،‬زیر زمینها ‪،‬‬
‫زیر شیروانی ‪ ،‬کنار اتاقها‪ ،‬داخل کمدها انجام گیرد‬
‫و در فضای باز خارج از منازل باید حشره کشهایی را در قسمتهایی بکار برد‬
‫که ساختمان با خاک تماس دارد‬
‫از جمله این مناطق می توان به پی و پایه ساختمان ‪ ،‬ستونها و راهروها و‬
‫ایوانها و رواقها اشاره کرد‬
‫ارتفاع سمپاش ی در این مناطق تا ‪ 60‬سانتی متر از سطع زمین می باشد و‬
‫سمپاش ی توده های سنگ و چوب و الوار انباشته شده در اطراف‬
‫ساختمان نیز ضروری است‪.‬‬
‫حشره کشهای مورد استفاده‬
‫• ماالتیون بی بو به میزان ‪ 50‬گرم ماده موثر در لیتر‬
‫• لیندین به میزان ‪ 5‬گرم ماده موثر در لیتر‬
‫• پروپوکسور به میزان ‪ 20‬گرم در لیتر به تنهایی یا به همراه دیکلرووس به‬
‫میزان ‪ 5‬گرم در لیتر استفاده نمود‪.‬‬
‫• رتیلها یا عنکبوتهای سمی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫تمام عنکبوتها که در لفظ عامه به رتیل شناخته شده اند دارای سم می باشند ‪ ،‬لکن‬
‫فقط تعداد محدودی از آنها برای انسان خطرناک هستند ‪.‬عنکبوتهای سیاه و قهو های از‬
‫جنس الترودکتوس ‪ ،‬عنکبوتهای نسبتا کوچکی هستند که برای انسان بسیار خطرناک تر از‬
‫عنکبوتهای بزرگ به ظاهر خطرناک به نام تارانتوال می باشد‪.‬‬
‫روشهای مبارزه‬
‫سمپاش ی عنکبوتها و توده های تخم و تارهای آنها با حشره کشها بهترین روش برای مبارزه‬
‫است در این راستا باید دیوارها ‪ ،‬زوایای اماکن ‪ ،‬شکافها ‪ ،‬فضاهای زیر لوازم منزل منزل و‬
‫توده های آشغال و مواد زائد و تودهای چوپ و الوار و سایر مواد زائد را سمپاش ی کرد‪.‬‬
‫احتیاط‪:‬‬
‫در مواقعی که سمپاش ی در سقف اتاقها و اماکن انجام می شود که باید دقت نمود که‬
‫عنکبوتها خصوصا سیاه ممکن است تحریک شده و از باال به پایین افتاده و موجبات گزش‬
‫فرد را فراهم نمایند‪.‬‬
‫سموم مورد استفاده‬
‫• برای سمپاش ی بر علیه عقرب به ویژه در اماکن نزدیک به محل‬
‫سکونت افراد بایستی عملیات سمپاش ی در ابتدای صبح انجام داد تا‬
‫در اثر تحریک عقربها توسط سم افراد در معرض گزش آن قرار‬
‫نگیرند‪.‬‬
‫• سموم مورد استفاده عبارتند از ‪ :‬دیازینون به میزان ‪ 10‬گرم در لیتر‬
‫‪ ،‬لیندین به میزان ‪ 5‬گرم در لیتر ‪ ،‬ماالتیون به میزان ‪ 30‬گرم در لیتر‬
‫‪ ،‬بندیوکارپ به میزان ‪ 4/2‬تا ‪ 8/4‬گرم در لیتر و سموم پایروئروئیدی‬
‫و یا سمومی که دارای خاصیت ابقایی باال و نیز خاصیت تاثیر تدخینی‬
‫دارند طبق دوزهای اعالم شده استفاده نمود‪.‬‬
‫ساس ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫بطور کلی ساس ها موجودات مزاحمی بوده که از نظر انتقال بیماری‬
‫دارای اهمیت نیستند ‪.‬‬
‫هر دو جنس نر و ماده آن در تمام مراحل نمفی و بالغ خونخوار بوده و در‬
‫شب فعالند‪.‬‬
‫در هنگام خونخواری بزاق ترشح کرده ایجاد تحریک و خارش شدید می‬
‫کنند‬
‫در طی روز نمفها و بالغین بی حرکت در محلهای تاریک و خشک مانند‬
‫شکاف ها و درز لوازم چوبی منزل ‪ ،‬دیوارها ‪ ،‬سقف ها ‪ ،‬البالی‬
‫کفپوشهای چوبی‪ ،‬زیر درز کاغذ دیواری ‪ ،‬بین تشک و تختخواب مخفی می‬
‫شوند ‪.‬‬
‫گزش آنها ممکن است ایجاد کم خونی و آلرژی نماید که بستگی به‬
‫حساسیت افراد و تعداد گزشهای وارده دارد‪.‬‬
‫نقل و انتقال ‪ :‬ساسها توسط اجناس دست دوم خریداری شده و یا‬
‫وسایل چوبی کرایه ای مثل میز و صندلی مجالس صورت می گیرد ‪.‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫روش مبارزه شیمیایی‬
‫اساس مبارزه شیمیایی با این حشرات انجام سمپاش ی ابقایی در داخل‬
‫اماکن بوده وبایستی عمل سمپاش ی را صبح زود انجام داد‬
‫مناطق مورد سمپاش ی شامل قسمتهای مختلف تختخواب ‪ ،‬تشکها ‪،‬‬
‫وسایل چوبی ‪ ،‬پشتی ها و کلیه درزها و شکافهای موجود در کف اتاق و‬
‫دیوارها می باشد‪.‬‬
‫سموم مورد مصرف‬
‫گامگسان ‪ %0/5‬و در صورت بروز مقاومت ماالتیون ‪ ، %1-2‬دیازینون‬
‫‪ ، %0/5‬دی کلرووس ‪ ، %0/5‬پریمفوس متیل به میزان ‪ 10‬گرم ماده موثر‬
‫در لیتر ‪ ،‬دلتامترین به میزان ‪0/05‬گرم در لیتر استفاده از ترکیبات‬
‫پیروتروئیدی مانند بیورزمترین ‪ ،Bioresmetrin‬پرمترین یا سیپرمترین‬
‫به مقدار ‪ 1-2‬گرم در لیتر به فرموالسیون حشره کش های فوق به دلیل‬
‫تحریک این حشرات و خارج کردن آنها از محلهای اختفاء و در نتیجه تماس‬
‫با حشره کش بسیار مفید خواهد بود‬
‫• راههای کنترل حشرات در‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫خانه‪:‬‬
‫پشه‪:‬‬
‫پس از تجهيز پنجره ها به توری به عنوان مهمترين اقدام برای ورود‬
‫اين حشره و همچنين ديگر موجودات موذی مانند آن از بيرون از‬
‫خانه‪ ،‬همه انواع حشره کش ها برای از بين بردن پشه ها مناسب‬
‫هستند‬
‫ولی اگر در شرايطی قرار گرفتيد که هيچ يک از امکانات فوق وجود‬
‫نداشت‪ ،‬نگران نباشيد روش های خانگی متعددی برای رهايی هر چند‬
‫موقتی از اين حشره وجود دارد‪:‬‬
‫‪) ١‬می گويند پشه از بوی پياز و پرتقال متنفر است ‪.‬بنابراين چند عدد‬
‫پياز را پوست کنده و به صورت قاچ شده در گوشه ای از اتاق قرار‬
‫دهيد يا اينکه به جای آن مقداری پوست و يا خود پرتقال را جايگزين‬
‫کنيد‪.‬در ضمن ماليدن پوست پرتقال و يا آب آن و يا پياز بر روی‬
‫پوست نقاطی از بدن که بدون پوشش لباس بوده و احتمال گزيدگی پشه‬
‫وجود دارد‪ ،‬به خصوص به هنگام خواب‪ ،‬از جمله راهکارهای‬
‫جلوگيری از پشه گزيدگی است‪.‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫‪) ٢‬پشه ها به نور عالقه مندند ‪.‬بنابراين اگر وزوز پشه ای در اتاق خوابتان‬
‫مانع به خواب رفتن شما شده و تمام سعی شما برای کشتن آن نيز بی نتيجه‬
‫مانده است‪ ،‬چراغ اتاق خواب را خاموش کرده و به جای آن چراغ فضای‬
‫خارج از اتاق را روشن کنيد ‪ .‬به اين ترتيب پشه به دنبال روشنايی از محل‬
‫خواب شما خارج می شود ‪.‬حال در را بسته و کشتن پشه را به فردا صبح‬
‫موکول کنيد‪.‬‬
‫‪) ٣‬استفاده از جاروبرقی برای پشه های در حال پرواز نيز روش ديگری‬
‫برای رهايی از اين حشره موذی است‪.‬‬
‫نکته ‪:‬اگر با توجه به تمام تمهيدات فوق دچار پشه گزيدگی شديد‪ ،‬چند عدد‬
‫برگ ريحان تازه را له کرده و آن را بر روی محل نيش زدگی قرار دهيد ‪.‬‬
‫به اين ترتيب سوزش و خارش آن التيام می يابد‪.‬‬
‫‪2‬سوسک های خانگی‪:‬‬
‫اين سوسک ها در دو نوع ريز و درشت در خانه ها يافت می شوند ‪ .‬آنها‬
‫گذشته از ظاهر نازيبايشان به جهت آنکه در فاضالب و چاه ها زاد و ولد‬
‫می کنند‪ ،‬از جمله آلوده ترين حشرات خانگی نيز به شمار می آيند ‪.‬بنابراين‬
‫مبارزه با سوسک های خانگی به خصوص در فصل بهار که زمان تخم‬
‫ريزی همه حشرات است‪ ،‬از جمله اقدامات بسيار ضروری در خانه‬
‫محسوب می شود ‪.‬‬
‫• توليد مواد شيميايی انواع حشره کش ها و ضدسوسک های‬
‫مختلفی را توليد کرده اند که در قالب مايع‪ ،‬اسپری و گچ‬
‫در دسترس مصرف کنندگان قرار گرفته و بسيار مفيد و‬
‫موثر هستند ولی عالوه برآنها مواد ديگری وجود دارند که‬
‫تاثير آنها را نمی توان ناديده گرفت ‪ .‬از اين جمله به پودر‬
‫اسيدبوريک وهمچنين نفت می توان اشاره کرد ‪.‬کاربرد نفت‬
‫يکی از قديمی ترين و موثرترين راه های نابود کردن انواع‬
‫سوسک های خانگی است ‪.‬برای اين منظور می بايست در‬
‫تمام چاهک ها‪ ،‬فاضالب ها و به طور کلی هرگونه راه‬
‫خروجی از اين قبيل مقداری نفت ريخته و بر روی دريچه‬
‫آن درپوش بگذاريد ‪.‬اين کار را در پايان شب انجام دهيد تا‬
‫نفت مدت زمان بيشتری در مسير و آب داخل آن باقی بماند‪.‬‬
‫•‬
‫مورچه‪:‬‬
‫•‬
‫مورچه ها اگر چه حشرات به ظاهر بی آزاری به نظر می آيند ولی هنگامی که در گوشه ای از خانه النه کنند‪ ،‬با‬
‫دردسرهای بسياری مواجه می شويد ‪ .‬به همين جهت الجرم مجبور خواهيد بود يکی ازروش های زير را به کار ببريد‪:‬‬
‫‪) ١‬کمی فلفل سفيد را در نقاطی از خانه که محل عبور و مرور مورچه ها هستند‪ ،‬بپاشيد‪.‬‬
‫‪ ) ٢‬اگرچه اين ادعا عجيب به نظر می آيد ولی بعضی ها عقيده دارند برای آنکه در جهت عبور و مرورمورچه ها‬
‫محدوديتی ايجاد کنيد‪ ،‬دور فضای مورد نظر بر روی زمين يا ديوار را با گچ خط بکشيد ميگويند مورچه ها از روی‬
‫خط گچی عبور نمی کنند برخی ديگر به جای گچ پودر تالک را پيشنهاد ميکنند‪.‬‬
‫‪) ٣‬گفته می شود سيب دارای اسيدی است که ملکه و سربازان آن را از بين می برد ‪ .‬بنابراين مقداری پوست سيب يا‬
‫تکه هايی از خود آن و يا حتی هسته های داخل آن را در ورودی النه مورچه قرار دهيد‬
‫‪ ) ۴‬مخلوطی از عسل و پودر اسيد بوريک را بر روی تکه کاغذی ريخته و در مکانی نزديک النه مورچه ها‬
‫قرار دهيد ‪ .‬با حمل اين ترکيب به ظاهر خوشمزه توسط مورچه های رهگذر‪ ،‬مورچه های داخل النه نيز ازبين می‬
‫روند ‪ .‬البته بعضی از مورچه ها به مواد چربی بيشتر از مواد شيرينی تمايل دارند لذا شما ميتوانيد به جای عسل کره را‬
‫جايگزين کنيد‪.‬‬
‫راه مبارزه ‪:‬با ريختن نمک در محل حرکت‪ ،‬مورچه حرکت خود را در آن محل متوقف ميکند ‪.‬از حشره کش و‬
‫پودرهاي ضدمورچه نيزميتوان استفاده نمود به صورتيکه آنها را در مسير حرکت آنها ميريزيم وبعد از سه روز محل‬
‫را با جاروبرقی تميز ميکنيم‪..‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫آشنایی با خانواده های جوندگان‬
‫• جوندگان با حدود ‪ 2280‬گونه بزرگترين راستة پستانداران‬
‫روی زمين را تشکيل میدهند (حدود ‪ 40‬درصد از‬
‫پستانداران ايران و جهان در اين راسته جای دارند)‪ .‬از‬
‫ت جمعيت نيز جوندگان بيشترين تعداد را شامل‬
‫نظر کثر ِ‬
‫میشوند‪ .‬بعضی از جوندگان بسيار به يکديگر شبيهاند و‬
‫برخی ديگر از نظر شکل و جثه بسيار متفاوتاند (موش‪،‬‬
‫سنجاب‪ ،‬هامستر‪ ،‬تشی)‪ .‬اکثر جوندگان بدن استوانهای و‬
‫گردنی کلفت دارند‪ ،‬و از نيمرخ بدون سر به نظر میآيند‪.‬‬
‫• مشخصة اصلی جوندگان داشتن دو جفت دندان پيشين بلند‬
‫يک جفت در آرواره باال و يک جفت در آرواره پايين‬
‫است‪ .‬اين دندانها بدون ريشه هستند و دائما ً رشد میکنند و‬
‫حيوان برای سائيدن آنها مواد مختلفی را میجود‪.‬‬
‫• چنانچه يکی از اين دندانها به عللی بيفتد‪ ،‬دندان مقابل رشد‬
‫زيادی میکند و اغلب سبب مرگ حيوان میشود ‪.‬سطح‬
‫بيرونی دندانهای پيشين سختتر از سطح داخلی است و‬
‫اين باعث تيز شدن لبه دندانها میشود‪.‬‬
‫• چشمهای جوندگان که در دو طرف صورت قرار گرفتهاند‬
‫موجب میشود که جلو و پشت خود را کامالً ببينند و خطر‬
‫را به سرعت حس کنند ‪.‬اندازة چشمها بسته به نوع زندگی‬
‫آنها متفاوت است‪ :‬در جوندگان حفار که اغلب زيرزمين‬
‫زندگی میکنند چشمها کوچک و گاهی زير پوست مخفی‬
‫هستند ولی در اکثر جوندگان شبگرد چشمها درشت است‪.‬‬
‫اغلب جوندگان دارای چهار انگشت در دستها و پنج‬
‫انگشت در پاها هستند‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫بعضی در فصول سرد به خواب زمستانی فرو میروند و عدة معدودی نيز در فصل‬
‫تابستان که درجه حرارت محيط باالست ومواد غذايی ناياب است خواب تابستانی دارند‪.‬‬
‫اکثر جوندگان در تمام فصول سال فعالند‬
‫اکثر جوندگان‪ ،‬اجتماعی هستند‪ ،‬توليدمثل زيادی دارند‪ .‬علت بقاء اکثر جوندگان را‬
‫میتوان در جثة کوچک‪ ،‬توليدمثل زياد و برای برخی از گونهها خواب زمستانی و خواب‬
‫تابستانی دانست‪ ،‬افزايش جمعيت آنها بستگی به فراوانی غذا دارد‪،‬‬
‫از راسته جوندگان تا کنون هشت خانواده و ‪ 69‬گونه در ايران شناسايی شده است‬
‫• راههاي مبارزه با موش‬
‫موش پستانداري است كوچك از راسته جوندگان كه از دير باز با محيط‬
‫زندگي انسانها سازگار بوده و عالوه بر آوردن خسارت به منابع غذايي‬
‫و پايين آوردن ارزش آنها در انتشار و انتقال بيماريها نقش داشته و‬
‫دارد‪....‬‬
‫سه گونه از موشها كه اهميت بهداشتي دارند عبارتند از ‪:‬‬
‫موش خانگي ‪ :‬موشي است با دم دراز ‪ ،‬چشمهاي درشت و الله‬
‫گوش نسبتاً بزرگ كه در سوراخها و شكافهاي موجود در خانه ها النه‬
‫گزيده و در اماكن انساني زياد ديده مي شود‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫موش سقف يا بام‪:‬‬
‫كه به موش سياه يا قهوه اي يا موش كشتي معروف است و در داخل ديوارها ‪ ،‬سقف خانه ها ‪،‬‬
‫محلهاي نگهداري مواد غذايي ‪ ،‬انبارها و بازار ها و وسايل حمل و نقل مواد غذايي النه مي‬
‫سازد‪.‬‬
‫موش فاضالب يا موش رودي‪:‬‬
‫موشي است با جثه نسبتا ً بزرگ كه در انبارها ‪ ،‬كشتارگاهها و اطراف مجاري فاضالب النه مي‬
‫سازد‪.‬‬
‫عادات و رفتار‪:‬‬
‫موشها به محيط هاي ساكت و تاريك كه حرارت معين و ثابت و همچنين رطوبت نسبي داشته‬
‫باشد عالقمند هستند‪.‬‬
‫موشها معموالً روزها در النه استراحت و شبها براي تغذيه بيرون مي آيند‪.‬‬
‫موشها حس بويايي فوق العاده اي دارند‪ .‬فصل زاد و ولد موشها بهار و پائيز است‪ .‬توليد مثل‬
‫موشها سريع و در طول يكسال ‪ 5‬بار و هر بار ‪ 6‬تا ‪ 12‬بچه به دنيا مي آورند كه بچه ها در ‪3‬‬
‫ماهگي قادر به توليد مثل هستند‪ .‬و در شرايط مناسب و بدون مرگ و مير جمعيت شان در سال‬
‫به ‪ 500‬عدد و در سه سال به بيش از سه ميليون قطعه مي رسد و تنها شرايط نامناسب به شدت‬
‫از جميعت آنها مي كاهد‪.‬‬
‫چون دندانهاي اين حيوان مقل ساير جوندگان رشد دائمي دارد براي جلوگيري از رشد بيش از‬
‫حد دندانها مجبور است كه دندانهاي خود را با جويدن چيزهاي نسبتا ً سخت از قبيل دانه ها و‬
‫حبوبات بفرسايد‪.‬‬
‫موشهاي نر حداقل يكبار در روز محيط اطراف خود را بازرسي مي كنند و چنانچه تغييراتي در‬
‫محيط مشاهده نمودند بالفاصله النه خود را معدوم و جاي ديگري را براي خود آماده مي كنند‬
‫• اهميت بهداشتي مبارزه با موش ها‪:‬‬
‫• موشها مخزن بسياري از بيماريها هستند و مي توانند ‪ 35‬بيماري‬
‫مختلف را به انسان منتقل كنند كه اين بيماريها عبارتند از ‪ :‬طاعون‬
‫‪ ،‬تيفوس لپتوسپيروزيس ‪ ،‬حصبه ‪ ،‬يرسينيوزيس توكسوپالسموزيس‬
‫تب راجعه‪ ،‬توالرمي‪ ،‬سالك و غيره‬
‫• آلودگي مواد غذايي به ادرار و مدفوع موش ‪ ،‬گاز گرفتگي توسط‬
‫موش و گزيدگي انسان توسط انگل هاي خارجي موجود در بدن‬
‫موشها ( مثل كك) موجب ابتالي انسان به اين بيماريها ميگردد‪.‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫روشهاي فیزیکی‪:‬‬
‫‪-1‬مقاوم سازي در برابر نفوذ موشها درساختمانها‪:‬‬
‫کنترل محیطی جوندگان اهلی در اولین قدم شامل حذف منابع تامین غذا‪،‬‬
‫آب‪ ،‬مواد النه گزینی و محلهاي النه سازي و در مرحله دوم‪،‬‬
‫ساختمان ها میباشد ‪. .‬تمام مجاري و مسیرهاي پهن تر از ‪6‬میلیمتر با‬
‫مواد ضد موش شامل سیمان‪Rat proofing ،‬ضد موش کردن‬
‫صفحه فلزي‪ ،‬توري سیمی و…مسدود شوند‪ ،‬به فضاهاي زیر درب هاي‬
‫ورودي و جاهائیکه لوله ها و کابلها از دیوارها عبور می کنند‪،‬‬
‫پنجره ها و بقیه محلهاي باز‪ ،‬شبکه تهویه‪ ،‬شکاف ها و فاصله هاي بین‬
‫دیوار و پوشش سقف توجه کامل بشود‪.‬دیوارهاي اماکن به ارتفاع‬
‫‪1‬متر و قطر ‪10‬سانتیمتر و تا عمق ‪60‬سانتیمتر زمین سیمانی باشد‪.‬‬
‫‪-2‬تله گذاري ‪:‬انواع تله هاي کشته گیر‪ ،‬زنده گیر با طعمه و بدون طعمه‬
‫براي کنترل جوندگان و موشها و همچنین صید جمع آوري آنها براي‬
‫مقاصد علمی استفاده شده است ‪.‬تله ها بیشتر در جائیکه امکان بکارگیري‬
‫جونده کشها وجود ندارد‪ ،‬روش مناسبی براي صید وکشتن آنها میباشد‪.‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫اقدامات بهسازي و بهداشتي‬‫استفاده از امواج مافوق صوت اولتراسونيك كه با توليد امواج صوتي كه جوندگان‬‫نسبت به آن حساس مي باشند باعث دور شدن و فرار اين موجودات به محدوده خارج‬
‫از تاثير امواج ميگردد‪.‬‬
‫در مبارزه با موشها موثرترين راه بهسازي محيط است ‪ .‬موش براي توليد مثل و‬‫ازدياد جمعيت احتياج به غذا ‪ ،‬آب و پناهگاه دارد و در صورتكيه با سالمسازي محيط‬
‫شرايط را طوري نامناسب سازيم و موش به اين سه عامل دسترسي نداشته باشد‬
‫بزرگترين گام را در مبارزه با اين حيوان موذي بر داشته ايم‪.‬‬
‫حذف غذا‪:‬‬‫پس مانده هاي مواد غذايي موجود در زباله ها بزرگترين منبع غذايي براي موشها مي‬
‫باشد‪ .‬لذا بايستي به طور موثر و بهداشتي جمع آوري ‪ ،‬حمل و دفع شوند‪ .‬جمع آوري و‬
‫دفع صحيح زباله حدود ‪ 65‬درصد در كنترل موشها موثر است‪.‬‬
‫حذف آب‪:‬‬‫در صورت عدم دسترسي به آب موشها در كمتر از سه الي چهار روز از بين مي‬
‫روند‪.‬‬
‫حذف پناهگاه‪:‬‬‫موشها تمايل به وارد شدن به اماكن انساني دارند لذا ساختمانها بايد به طريقي ساخته‬
‫شوند كه از ورود آنها جلوگيري بعمل آيد‪.‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫اقدامات بهسازي و بهداشتي‪:‬‬
‫راههاي خروجي لوله هاي دفع فاضالب را كه به جوي خيابان باز مي شود با درپوش‬
‫ببنديد‪.‬‬
‫هرگونه زباله خشك نظير لوازم اسقاطي كارتن و لوازم غيرضروري را از محيط كار‬
‫خود دور كنيد زيرا پناهگاه مناسبي براي موشها هستند‪.‬‬
‫علفهاي هرز حواشي كانالهاي آب و فاضالب و رودخانه هااز بين ببريد و با زيبا‬
‫سازي و هرس درختان مقابل مغازه يا محيط منزلتان را تميز نگه داريد‪.‬‬
‫خانه هاي قديمي و متروكه محله تان را ساماندهي كنيد و وضعيت ساختمانهاي نيمه‬
‫تمام و رها شده اطراف منزلتان را بخواهيد تا مشخص كنند‪.‬‬
‫ديوارهاي گلي منزلتان را با ديوار آجري يا سيماني جايگزين كنيد‪.‬‬
‫آبهاي راكد را با راههاي مناسب خشك كنيد‪.‬‬
‫گوني هاي غالت را روي پايه قرار دهيد و هر‪ 2‬ماه يكبار آنها را جابجا كنيد‪.‬‬
‫زباله ها را در ظرف در بسته و ر وي محلي كه باالتر از زمين نگهداري كنيد‪.‬‬
‫اگر از تله استفاده مي كنيد آن را در مسير رفت و آمد موش ها ( محل هايي كه فضله‬
‫موش ريخته شده يا رد پاي موش مشخص است ) قرار دهيد‪.‬‬
‫سوراخ ها و شكاف هاي روي ديوار و اطراف پنجره ها و پي ساختمان را مرمت‬
‫كنيد‪ .‬سوراخ هاي بزرگتر از ‪ 6‬ميليمتر ميتواند محل عبور و مرور موشها باشد‪.‬‬
‫شاخه درختاني را كه به سقف يا ديوار منزلتان نزديك شده است را هرس نماييد‪.‬‬
‫• روش شيميايي‪:‬‬
‫• ‪-‬استفاده از سموم شيميايي‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫استفاده از طعمه مسموم‬‫استفاده از دور كننده ها‬‫در مبارزه شيميايي نوع موش ‪ ،‬فصل مبارزه ‪ ،‬محل زندگي موش ها ‪،‬‬
‫غلظت سم و انتخاب ماده براي طعمه اهميت زيادي دارد‪.‬‬
‫به علت آلودگيهاي زيست محيطي معموالً استفاده از سموم شيميايي‬
‫آخرين راه حل مي باشد‪.‬‬
‫در صورتي كه اقدامات بهداشتي و بهسازي به طور كامل موثر نبودند‬
‫مي توان از سموم مجاز و موثر با مشورت كارشناسان وزارت‬
‫بهداشت استفاده كرد‪.‬‬
‫مبارزه شيميايي عليه موشها بايد توسط افراد آموزش ديده و موسساتي‬
‫كه تاييديه معتبر از وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكي دارند‬
‫انجام شود‪.‬‬
‫• تعریف ‪ :‬آفت کش یک نام عمومی است و به دسته‬
‫ای از مواد شیمیایی اطالق می شود که شامل حشره‬
‫کشها ‪ ،‬کنه کشها ‪ ،‬جونده کشها ‪ ،‬نماتد کشها ‪،‬‬
‫قارچ کشها ‪ ،‬و علف کشها می باشد‪.‬‬
‫آفت کش ها و تجهیرات کاربردی‬
‫• تعاریف‬
‫‪:LD50‬شاخص ی است که میزان سمیت یک ماده سمی را نشان‬
‫می دهد و نمایانگر حداقل میزان سم مورد نیاز برای کشتن ‪50‬‬
‫درصد جمعیت حیوان استاندارد آزمایشگاهی است واحد‬
‫سنجش این شاخص ‪ mg/kg Body Weight‬است‪.‬‬
‫این معیار عموما براساس میزان خوراکی برای موش ها ارزیابی‬
‫می گردد‪.‬‬
‫درجه سمیت آفت کش ی‪ /‬مقادیر ‪ LD50‬خوراکی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫فوق العاده سمی = یک میلیگرم بر کیلوگرم یا کمتر‬
‫خیلی سمی = ‪1-50‬میلیگرم بر کیلوگرم‬
‫متوسط = ‪ 50-500‬میلیگرم بر کیلوگرم‬
‫کمی سمی = ‪ 500-5000‬میلیگرم بر کیلوگرم‬
‫عمال غیر سمی = ‪ 5000-15000‬میلیگرم بر کیلوگرم‬
‫نسبتا بی ضرر = بیشتر از ‪15000‬‬
‫• ‪LD50‬‬
‫•‬
‫‪ :‬دوزی از آفت کش که ‪50‬درصد جانواران مورد آزمایش را می کشد‪.‬‬
‫هر چه این مقدار کمتر باشد آفت کش خطرناک تر است‪.‬‬
‫طبقه‬
‫بندی سموم سنتتیک براساس معیار‪LD50‬‬
‫‪LD50‬‬
‫سمیت‬
‫کمتر از ‪ 0/025‬میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن‬
‫بی نهایت سمی )‪(Extremely Toxic‬‬
‫‪0/025<X<1‬‬
‫بسیار سمی )‪(High Toxic‬‬
‫‪1<X<50‬‬
‫با سمیت متوسط )‪(Moderate Toxic‬‬
‫‪50<X<500‬‬
‫سمی )‪(Toxic‬‬
‫‪500<X<5000‬‬
‫با سمیت کم )‪(Low toxic‬‬
‫درجه سمیت آفت کش ی‪ /‬مقادیر ‪ LD50‬جلدی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫فوق العاده سمی = ‪ 20‬میلیگرم بر کیلوگرم یا کمتر‬
‫خیلی سمی = ‪20-200‬میلیگرم بر کیلوگرم‬
‫متوسط = ‪ 200-1000‬میلیگرم بر کیلوگرم‬
‫کمی سمی = ‪ 1000-2000‬میلیگرم بر کیلوگرم‬
‫عمال غیر سمی = ‪ 2000-20000‬میلیگرم بر کیلوگرم‬
‫نسبتا بی ضرر = بیشتر از ‪20000‬‬
‫انواع سموم آلی سنتتیک‬
‫سموم ارگانوکلره (هیدروکربن های کلره)‬
‫• د‪.‬د‪.‬ت و مشتقات آن‬
‫• حشره کش های کلره هگزیدین (آلدرین‪ ،‬دیلدرین‪ ،‬اندرین‪،‬‬
‫ایزودرین‪ ،‬هپتاکلر)‬
‫• بنزن هگزاکلراید یا ‪ BHC‬یا ‪ Silvent&CHC‬نیز نام دارد‪.‬‬
‫دارای سه ایزومر ‪ β ،α‬و‪ γ‬است‪ .‬به ایزومر ‪ γ‬آن لیندین می گویند‪.‬‬
‫انواع سموم آلی سنتتیک‬
‫سموم ارگانوفسفره‬
‫• دارای سمیت باالتر نسبت به گروه ارگانوکلره‬
‫• دارای پایداری کمتر از گروه ارگانوکلره در محیط هستند‬
‫• کلیه ترکیبات ارگانوفسفره مشتق شده از یکی از ترکیبات اسیدی‬
‫فسفردار هستند‪.‬‬
‫• مکانیسم اثر کاهش فعالیت آنزیم کولین استراز است‪.‬‬
‫• هگزا اتیل پیروفسفات)‪،(H.E.P.P‬پاراتیون‪،‬ماالتیون‪،‬‬
‫انواع سموم آلی سنتتیک‬
‫سموم کاربامات‬
‫• مشتقات اسید کاربامیک‪،‬اثرآنتی کولین استراز‬
‫• سوین (کارباریل)‬
‫• دی متیالن‬
‫• زکتران‬
‫• پروپکسور (بایگون)‬
‫انواع سموم آلی سنتتیک‬
‫سموم پیرتیروئید‬
‫• مشتقات مصنوعی پایرترین های طبیعی‬
‫• آلترین‬
‫• سیکلوترین‬
‫• رزمترین‬
‫• فن والرات‬
‫• پرمترین‬
‫• سایپرمترین‬
‫تقسیم بندی آفت کشها در یک نگاه‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬
‫‪.7‬‬
‫مهار کننده های آنزیم استیل کولین استراز‬
‫‪ .1‬ارگانوفسفره ها‪ :‬پاراتیون‪ ،‬دیازینون‪،‬کلر پیروفوس‬
‫‪ .2‬کارباماتها‪ :‬سوین‪ ،‬آلدیکارب‪ ،‬دیکوفول‪ ،‬پروپوکسور‬
‫ارگانوکلره ها‪ :‬ددت‪ ،‬اندوسولفان‪ ،‬لیندان‪،‬‬
‫ترکیبات آلی ازت دار‪:‬دی نیتروفنول‪،‬دینوکاپ‬
‫ترکیبات معدنی‪ :‬اومایت‪،‬‬
‫هورمونهای رشد‪ :‬توفوردی‬
‫ترکیبات سنتز شده از گیاهان‪:‬پرمترین‪،‬تترامترین‬
‫متفرقه‪ :‬آمیدی‪ ،‬بنزیمدوازول‪ ،‬بی پیریدلیومی‬
‫مكانيسم هاي مقاومت به سموم در حشرات‬
‫استفاده مداوم از سموم بر عليه حشرات در طي سال هاي‬
‫متمادي باعث انتخاب طبيعي و مقاومت حشرات به سموم‬
‫شده است‪.‬‬
‫انسان با انواع و اقسام سموم به جنگ با حشرات پرداخته‬
‫است و حشرات براي مقابله و فرار از اين هجوم انسان‬
‫سپرهائي را در جهت بقاء بكار برده اند‪.‬‬
‫مكانيسم هاي مقاومت به سموم ‪:‬‬
‫‪ -1‬كاهش نفوذ سم)‪(Reduced penetration‬‬
‫• در اين نوع مقاومت‪ ,‬تغيیراتي در جلد حشره بوجود ميآيد كه از نفوذ‬
‫سم بداخل بدن آن ممانعت مينمايد‪.‬‬
‫• ممانعت از ورود سريع سم به داخل بدن حشره فرصت كافي براي‬
‫ساير مكانيسم هاي مقاومت را فراهم ميآورد‪.‬‬
‫نمونه های متعددي از اين نوع مقاومت و همچنین ژن هاي مسئول‪ ،‬در مگس خانگي‬
‫گزارش شده است‬
‫‪ -2‬مقاومت از طريق شكست سم توسط آنزيم هاي حشره‬
‫)‪(Metabolic resistance‬‬
‫• سه گروه از آنزيم ها در مقاومت به انواع و اقسام سموم دخالت دارند‪.‬‬
‫‪• Glutathione S-transferases.‬‬
‫‪• Mixed function oxidases‬‬
‫‪• Esterases .‬‬
‫اين گروه از آنزيم ها در فعل و انفعاالت مهم شيميايي كه باعث شكسته شدن سموم‬
‫ميشوند مشاركت دارند‬
‫‪ 3‬ـ تغيیر در سيستم هدف در حشرات‬
‫)‪(Target site insensitivity‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫مكانيسم عمل سموم بر روي حشرات اكثرا بر روي سيستم عصبي است‪.‬‬
‫در اين نوع مقاومت كه از بدترين مكانيسم هاي مقاومت در حشرات ميباشد‪,‬‬
‫حشره با تغيیر در ساختمان اهداف سموم كه اكثرا كانال هاي يوني هستند‬
‫باعث عدم اثربخش ي سموم ميباشد‪.‬‬
‫بطور مثال حشره با تغيیر در تعداد كانال هاي يوني سديم و پتاسيم و كاهش آنها‬
‫باعث مقاومت ميگردد‪.‬‬
‫مقاومت به سموم فسفره باعث تغيیر ساختماني در آنزيم استيل كولین استراز‬
‫شده و لذا سم به آنزيم نچسبيده و در نهايت باعث عدم انتقال پيامهاي عصبي‬
‫نخواهد شد‪.‬‬
‫‪ 4‬ـ تغيیرات رفتاری )‪(Behavior change‬‬
‫• تحريك پذيري خيلي از سموم باعث شده است كه حشره از تماس با‬
‫سم دوري نمايد‬
‫• و يا به مكانهائي كه سمپاش ي شده است وارد نشود‪.‬‬
‫• اين نوع مكانيسم مقاومت در حقيقت حاصل تغيیرات فیزيولوژيكي‬
‫در بدن است‪.‬‬
‫• تغيیرات رفتاري در حشرات باعث عدم تأثیرپذيري سم بر روي حشره‬
‫شده و باعث شكست كنترل بيماريهاي منتقله توسط حشرات در‬
‫دنيا شده است‪.‬‬
‫• دفع سم يكي از مكانيسم هاي مقاومت به سموم در حشرات است‪.‬‬
‫بدين معني كه سم بدون جذب شدن از طريق مقعد حشره دفع‬
‫ميشود‪.‬‬
‫با تشکر‬
‫پايان‬