Transcript İslam Dünyasında Bilim Genel bakış

İslam Dünyasında Bilim
Genel bakış




Batı Roma İmparatorluğunun çöküşü
Bilim merkezi İskenderiye’nin Müslümanların eline
geçmesi (642)
İslam topraklarının genişlemesi
Sanskritçe ve Yunancadan Arapçaya çeviriler






Geometri, cebir ve trigonometri
Astronomi
Fizik
Tıp ve biyoloji
Coğrafya
Mekanik
Genel bakış


Fetihler neticesinde Bizanslılarla ve Perslerle
karşılaşan ve kendilerinden önceki
medeniyetlerin yarattığı eserlerden yararlanmak
gerektiği inancı hakim olmuştur.
Özellikle Abbasîler döneminde yoğun bir çeviri
faaliyetine girişerek, bilim ve felsefe alanlarında
atağa kalkmışlar ve önce var olan birikimi
anlamaya ve daha sonra da geliştirmeye
çalışmışlardır.
Genel bakış
4

Yunanca'dan tercüme edilen eserler arasında:






Hipokrates'in Aforizmalar,
Platon'un Devlet ve Kanun,
Aristoteles'in Organon, Şiir Sanati, Oluş ve Bozuluş,
Gök Olayları, Hayvanlar, Ruh,
Eukleides'in Elementler,
Ptolemaios'un Almagest, Coğrafya, Optik,
Tetrabiblos,
Galenos'un Canlı Hayvan Teşrihi, Ölü Hayvan Teşrihi,
Organların Yararları, ilaçların Terkibi, Ruh Hastalıkları
adlı eserleri ile birlikte diğer ünlülere ait birçok ilmî ve
felsefî eser de bulunmaktadır.
Genel bakış

Hint bilimi de İslâm biliminin biçimlenmesinde
etkili olmuştur.

Brahmagupta'nın Siddhanta'sı aracılığıyla Hint
astronomisini tanımışlar ve Ptolemaios'u
keşfedinceye ve Arapçaya aktarıncaya kadar,
araştırmalarını bu esere dayandırmışlardır.
İslam dünyasında matematik
Harezmi
 Matematik ve astronomi alanında çalıştı,
 En önemli eseri “Al Kitab Al Cabr Al

Mugabalah”
(cebir konusundaki ilk bağımsız eser),
Al Cabr kelimesi Latinceye algebra olarak
çevrilerek bugünkü batının kullandığı halini almıştır,
Harezmi

Bilginin asıl kaynağının Allah olduğunu ve
hakikati onun bileceğini savunmuştur,
“ çemberin çevresini hesaplama bir
yaklaşık hesaplamadır. Hiç kimse
çemberin çevresi için mutlak doğruyu
yansıtacak bir hesap veremez. Bizim
bildiğimiz en iyi yöntem, çapı 22/7 ile
çarpmaktır. En iyisini Allah bilir.”
Harezmi

Bilinmeyen büyüklüğe → şey (x)

İkinci kuvvetine → mal (x2)

Kareköküne → ced (

Birim olarak dirhem sözcüğünü kullandı

Birinci ve ikinci derece denklemlerin çözümü üzerine
çalıştı,

İkinci derece denklemlerin çözümü ve binom açılımı için
geometrik hesabı kullandı

Birinci dereceden denklemleri, bilinmeyen yanlış bir değer
vererek çözmüştür
x)
Harezmi




Harezmi; x2+ 10x = 39 kökü ifade eden (x)
denklemindeki bilinmeyenini şu metotla
buluyordu:
(X2 + 10x) ifadesini ihtiva edecek tarzda
düzenlenen karenin alanı:
(x+5)2 = x2 + 10x + 25 ve buradan x2 + 10x
= 39 olduğundan
(x+5)2 = 25 + 39 = 64 yazıyor ve sonuçta;
(X+5)2 = 64 veya (x + 5) = 8 ve buradan da
x=3'ü elde ediyordu. Burada (x'in kat sayısı
olan 10 sayısının yanı sıra (5)e kök diyor ve
kareyi tamamlamak için "kök"ün karesini
sabit terim olarak yazıyordu. Bugün de aynı
işlem "Kareye tamamlamak" olarak
bilinmekte ve kullanılmaktadır.
5
x
Harezmi
(a-b)2
(a-b)2=a2+b2-2ab olduğunu gösteriniz
a-b
b
a
Ömer Hayyam (1048-1131)





Felsefe, şiir, matematik, fizik, astronomi
Denklemlerle ilgili başarılı çalışmalar yaptı
Denklemleri çoğunlukla geometrik metot kullanarak
çözdü ve çözümlerini konikler üzerinden yaptı
Öklid’in postulatları üzerine çalışmış ve Öklid dışı
geometrinin kurulmasına öncülük etmiştir.
Binom açılımını buldu. Binom teoremini ve bu
açılımdaki katsayıları ( (a+b)n ) bulan ilk kişi olduğu
düşünülmektedir. (Pascal üçgeni diye bildiğimiz şey
aslında bir Hayyam üçgenidir )
Ömer Hayyam (1048-1131)

Üçüncü derece denklemleri terim sayılarına göre
tasnif etmiş ve her grubun çözüm yöntemini
belirlemiştir(2 --x3--, 3 ve 4 terimli)

Selçuklu Sultanı Melikşah’ın isteği üzerinde
Melikşah gözlemevinde diğer bilginler ile birlikte
Celali takvimini hazırlamıştır (365,2424 gün). Bu
takvimin başlangıcı 15 Mart 1079 (9 Ramazan
471) Cuma olmuştur.
İslam Dünyasında Astronomi


İslâm Dünyası'nda bilimsel faaliyetlerin gelişmesinde
devrin devlet adamlarının ve bizzat halifelerin önemli
rolü olmuştur. Bunlardan, örneğin Hârûn el-Reşid
(775-809) ve Memûn (Beyt el-Hikme) (813- 833),
bazı vezirler ve zengin aileler bilimsel faaliyetleri
maddi ve manevi olarak desteklemişlerdir.
Bunlardan Memûn 830 Bağdat’ta Bilgelik Evi (Beyt
el-Hikme) adıyla çevirilerin yoğun olarak
gerçekleştirildiği bilimsel bir akademi kurmuştur.
İslam Dünyasında Astronomi

Hem pratik (doğrudan gözleme dayanan) hem de
kuramsal astronomi üzerine çalışmışlardır.

Yeni gözlem araç-gereç, teknik ve teknolojileri
üretmişlerdir (trigonometri kullanılmıştır).

Aristo’yu takip ederek Dünya merkezli evren modeli
üzerinde çalışmışlardır.

Ptolemaios’un dış merkezli ve çember merkezli
sistemlerini kullanmışlardır.

İç içe geçmiş küreler sistemi de tartışılmıştır.
İslam Dünyasında Astronomi

Fergani

Gezegenlerin ve sabit yıldızların uzaklıklarını
hacimlerini ve çaplarını hesaplamıştır

Astronominin esasları adlı eseri batı
dünyasında büyük ilgi görmüştür
İslam Dünyasında Astronomi
Battani



Rakka’da gözlemevi kurdu
Trigonometrik fonksiyonları ilk kullanan kişidir,
Presesyonun (devinme) yıllık değerini ve
ekliptiğin eğimini hesapladı
dünya ekseninin 27.000 yılda bir tamamladığı 360 derecelik dönüş
İslam Dünyasında Astronomi
Battani
 Sinüs fonksiyonunun cetvelini hazırladı
 Gözleme dayalı astronomiyle uğraştı,
 Kuramsal bilgilerin gözlemlerle doğrulanması
çabasındaydı,
 Gelişmiş aletlerle ölçüm yaptığı için
çalışmaları hassas ve tutarlı olmuştur
İslam Dünyasında Astronomi
İbn el-Heysem
 Ptolemaios (Batlamyus) un evren sistemini hem
dinamik hem de matematik açıdan eleştirmiştir.
Beyruni
 Daha hassas ölçümler almak amacıyla yeni
teknikler geliştirdi (verniye ilkesinin)
 Yerin çevresini 42000 km olarak buldu (
~40000km)
İslam Dünyasında Astronomi
Tusi
 Yeni bir yer merkezli sistem önerisinde
bulunmuştur
 Tusi çifti olarak adlandırılan iki dairesel
hareketten doğrusal hareketin oluştuğu sistemi
geliştirmiştir
İslam Dünyasında Fizik
İbn Sina



Havadaki hareketin nedeni hava değil
nesneye aktarılan hareket etme isteği olarak
tanımlamıştır
Direnç yoksa hareket sürekli olur
Momentum (kütle x hız)
İslam Dünyasında Fizik
İbn el-Heysem
 Optik alanında çığır açıcı çalışmalar yapmıştır
 Görme
 Yansıma-Kırılma
 Gökkuşağı
 Karanlık oda
Kemalüddin el-Farisi
 Gökkuşağının oluşumu
İslam Dünyasında Kimya


Simyadan kimyaya
Yapısal dönüşüm kuramı




Bütün metaller kükürt-civa bileşimidir
Az değerlilerden değerli metaller elde edilebilir
İksir bulunumlaya çalışılmıştır
Elementlerin tanınması ve tekniklerin
geliştirilmesine büyük katkıları olmuştur
İslam Dünyasında Kimya
Cabir ibn Hayyan
 Hem simya hem de kimya ile ilgilenmiştir
 Kuramsal ve deneysel çalışmalar yapmıştır
 Civa-kükürt kuramı: cıvadan oluşum ve kükürt ile
katılaşma
 İksir: ölümsüz yaşam ve altın elde etme
 Maddeler: ruhlar (ateşte uçan), metaller (çekiçle
dövülebilen) ve cisimler (eriyen ve erimeyen)
 Kimyasal bileşikler ve çözücüler üzerine çalışmıştır
Cabir ibn Hayyan
 İşlemler: buharlaştırma, damıtma, kireçlendirme
 Element ve nicelik kullanma anlayışlarına katkıda
bulunmuştur
Zekeriya el-Razi
 Atomcu anlayışı benimsemiştir
 Maddelerin sınıflandırılması üzerine çalışmıştır:
Mineraller ve bitkisel-hayvansal maddeler
 İşlemler: Çözdürme, kristallendirme, süblimleşme
İslam Dünyasında Biyoloji ve Tıp
Çalışmaları

Çalışmalar çoğunlukla Antik Yunandaki bilim
adamlarının etkisi altında kalınarak
yürütülmüştür

Bilimsel veriler dini bilgilerle desteklenmeye ya
da dini bilgiler bilimsel verilerle doğrulanmaya
çalışılmıştır
Cahiz

Kitab-el Hayvan (hayvanlar kitabı) en önemli
eseridir.

Kitabın yazılış amacı, Allah’ın varlığını
yaratılmışlardan örnekler vererek ispatlamaya
çalışmıştır.

Canlı varlıklar hayvanlar ve bitkiler olarak ikiye,
hayvanlar ise hareketlerine göre 4’e ayrmıştır:
Yürüyenler, uçanlar, yüzenler ve sürünenler
Zehravi

Cerrah olması dolayısıyla, cerrahi alanda
çalışmalar yapmıştır.

Hayvanlar üzerinde deneysel çalışmalar ve
kadavra incelemeleri yapmıştır.

Çalışmalarıyla batı dünyasına da öncülk
etmiştir.
İbn Baytar

İki önemli eseri vardır

1. Hastalıklar ve tedavisi yöntemleri hakkında

2. Mineraller ve hayvanlardan ilaç yapma
hakkındadır.
İbn Nefis

Dönemin ünlü hekimlerindendir,

Küçük kan dolaşımını tam olarak
tanımlamıştır.

Çalışmaları 2yy. sonra batıda Servetus ve
Colombus tarafından tekrar keşfedilmiştir.
İSLAM DÜNYASINDA COĞRAFYA


İslam dünyasında coğrafya eserleri farklı
özeliklerdedir
1. (yer bilimi) Yerin sureti tarzı eserler, (şehirler arası
yolları, fiziki ve siyasi haritaları içerenler)

2. kitab-el buldan tarzı eserler, (şehirlerden ve
ülkelerden söz eden, harita içermeyenler)

3. yollar ve memleketlerden bahseden eserler
İdrisi

Dönemin en mükemmel dünya haritasını
çizmiştir.

Bu haritada yer yüzü 70 parçaya bölünerek
her parçanın coğrafi özellikleri belirtilmiştir.
İSLAM DÜNYASINDA MEKANİK


Farabi
Hava ve boşluk üzerine çalışmalar yapmıştır,




Hava içinde bulunduğu kabın şeklini alır,
Cisimlerin boş bıraktığı bütün hacimleri her yöne doğru
doldurur,
Havanın hacmi basınçla ters orantılı olarak değişir
Havası boşaltılmış bir şişe suya daldırıldığında suyu çeker
(doğa boşluktan sakınır varsayımı)
Hazini

Denge, ölçme ve tartma aletleri geliştirme
üzerinde çalışmıştır

4,5 kg de 0,75 g lık farklı gösterebilen
hassasiyetinde terazi yapmıştır
Cezeri

Hava, boşluk, denge ve hidrostatik
konularında çalışarak pek çok araç yaptı,

Otomat yapımı üzerine çalıştı,

Fil su saatini icat etti
Ortaçağ Türk
Dünyasında Bilim
1. İslam Öncesi Dönem
2. İslam Sonrası Dönem
35
İslam Öncesi Dönem

Hun Devleti






Göktürk Devleti




Dokumacılık
Oymacılık
Boyama
Ayna yapımı
Mumyalamayı gerçekleştirdiler
Orhun yazıtları
12 hayvanlı takvimini (her aya bir hayvan ismi) kullandılar
Bitkileri hastalıkların tedavisinde kullandılar,
Uygurlar



Yeni bir alfabe geliştirdiler
Mimariyi geliştirdiler ve taş binalar yaptılar
Demiri ve diğer madenleri kullandılar
36
İslam Sonrası Dönem

Müslüman Türklerin bilime en büyük katkı
sağladıkları dönemdir

Bilimsel eserler Yunancadan Arapçaya hızla
çevrildi (özellikle 9. ve 10. yy)
37

Karahanlılar (İlk Müslüman Türk devleti)



Edip Ahmet Yükneki: Atabetü'l Hakayık
(Gerçeklerin Eşiği)
Yusuf Has Hacib: Kutadgu Bilig (Mutluluk Veren
Bilgi )
Kaşgarlı Mahmud: Divânu Lügati't-Türk (Türk
Dili Sözlüğü)
Eserleri bu dönemde yazıldı
38

Kaşgarlı Mahmut, bir Türk tarafından
çizilmiş ilk dünya haritasını Divânu
Lügati't-Türk’te yayınladı
39

Selçuklular Dönemi


Türk bilim ve kültürünün Anadolu’ya yayılmasını
sağladılar
Eğitim öğretime büyük önem verdiler


Gözlemevlerini kurdular





İlk medrese Nizamiye Medresesini kurdular
Ömer Hayyam-İsfahan Gözlemevi
Nasürüiddin Tusi-Meraga Gözlemevi
Uluğbey- Semerkand Gözlemevi (bu gözlemevinde
yapılan gözlem ve araştırmalarla Uluğ Bey Zici adlı eser
yazıldı)
Tıp bilimine büyük katkılar sağladılar
Simya ile ilgilendiler
40
Osmanlı Dönemi


14 ve 15. yy’lardan itibaren eğitime önem
verilmeye başlandı ve bir çok medrese açıldı
Ali Kuşçu



Dönemin en önemli matematikçisi
Medreselerde matematik öğretiminin kurucusu
Muhammediyye adlı eseri aritmetik ve arazi
ölçümleri üzerine en çok okutulan kitap oldu
41
Osmanlı Dönemi

Takiyüddin
Matematik ve özellikle trigonometriyle ilgilendi
 Kopernik’in kullanmadığı sinüsü kullandı, sinüs
teoremini, tanjant ve kotanjantı tanımladı ve
ispatlarını yaptı
 Optikle uğraştı,
 Güneş saatleri ve mekanik
saatleri tasarladı

42
Takiyüddin 1575 te İstanbul gözlemevini kurdu,
Avrupada Tyco Brahe’nin yaptığından daha
fazla bilimsel gözlem yaptı ve güneş kuramı
ortaya attı
43
Piri Reis


Büyük Türk denizcisi,
Üç önemli eseri vardır:
Birinci Dünya Haritası;
Harita GB Avrupa, Batı Afrika, GD ve orta
Amerika kıyılarını göstermektedir,
dağlar, denizler, kumlu sığ yerler, bölgelerin
bitkisel ve hayvansal çeşitliliği yer almaktadır,
2. İkinci dünya Haritası;
ilk haritanın eksik ve hatalı kısımları düzeltilmiştir,
3. Denizcilik kitabı; Akdeniz, Kızıldeniz, Hint okyanusu
ve Çin deniziyle ilgili ayrıntılı bilgiler verilmiştir.
1.
44
Katip Coğrafya
Çelebive tarih alanlarında

eserler verdi
En önemli eseri Cihannüma
Cihânnümâ'da kırk adet renkli levha yer alıyor. Bunlardan 13'ü astronomi,
kozmografya ve coğrafya ile ilgili. 27 tanesi ise haritalara ayrılmış. Haritalarda
yerleşim birimlerinin Türkçe isimleri ya da Arapça yazılışları eksiksiz olarak
belirtilmiş. Kitaptaki çizimlerden biri de pusulayı ve İstanbul'un manyetik
sapmasını gösteriyor
45

Osmanlı Döneminde kurulan iki önemli
kurum:

1. Darül-Fünun (1863)


1933 te İstanbul Üniversitesi oldu
2. Kandilli Gözlemevi (1867)

Kandilli rasathanesi olarak günümüzde varlığını
sürdürüyor..
46