Transcript 2. Predavanje

Anatomija insekata
Unutrašnja građa tela insekata skoro da ima
jedinstven plan.
Koža, muskulatura i telesna duplja su kod većine
slično građeni.
Crevni sistem možda najviše varira u građi jer je
režim ishrane insekata raznolik, što je uticalo na
razvoj samog crevnog sistema.
Respiratorni sistem je uniforman, međutim,
mehanizmi funkcionisanja stigmi i razvoj trahejnog
sistema se donekle razlikuju među grupama.
Ekskretorni sistem je građen od Malpigijevih sudova,
koji su imali svoj poseban tok razvoja, od začetaka u
obliku tuberkula na granici srednjeg i zadnjeg creva,
preko razvoja velikog broja cevčica (polimerizacija)
kod taksona nižih redova pterigota do njihove
oligomerizacije kod taksona viših redova.
Nervni sistem je, iako lestvičast, imao svoj put
razvoja, od tipične lestvice do premeštanja
ganglijskih parova iz abdomena u toraks.
Razvoj čula je možda najraznovrsniji.
Žlezdani sistem je izuzetno dobro razvijen.
Građa polnog sistema je u osnovi istog plana, ali i u
njemu ima dosta specifičnosti, naročito u građi
spoljašnjih polnih struktura, legalice i muških
kopulatornih struktura.
Telesni zid insekata
Telesni zid
insekata je građen
od jednoslojnog
epidermisa koji
spolja luči kutikulu
složene građe.
Osnovu kutikule čini hitin (po sastavu sličan
celulozi), kome organska materija sklerotin i
neorganski CaCO3 daju čvrstinu. Pored hitina, u
kutikuli ima proteina, a među njima artropodina.
U strukturalnom pogledu kutikula je građena od više
slojeva. Spolja se nalazi epikutikula od više
podslojeva: cementni, voštani, polifenolni i
kutikulinski. Od posebnog je značaja voštani sloj, koji
sprečava odavanje vode iz tela.
Ispod epikutikule se nalazi prokutikula, građena od
spoljašnje egzo- i unutrašnje endokutikule. Kroz
kutikulu prolaze brojni kanalići kao izvodi
epidermalnih ćelija i nervnih završetaka. Kutikula
spolja obrazuje brojne kutikularne dodatke, dlačice
(hete) i ljuspice različitog oblika i veličine. Sa
unutrašnje strane kutikula formira unutrašnji skelet
koji se sastoji od apodema, apofiza i tentorijuma.
Apodeme su nabori kutikule na različitim mestima
tergita, sternita i pleura.
Apofize su nabori na krajevima sklerita.
Tentorijum je unutrašnji skelet glave. Ima formu slova
“H” i za njega se vezuju glaveni mišići.
Epidermis
• Epidermis je u vidu jednog sloja ćelija. Pored
lučenja kutikule, sadrži puno žlezda koje luče
hemikalije ka spoljašnjoj strani insekta.
• Ove hemikalije uključuju puno feromona, kojima
komuniciraju sa drugim predstavnicima iste
vrste, ali i odbrambena jedinjenja, koja često
služe kao repelenti za potencijalne neprijatelje.
• Žlezde sa repelentnim materijama često imaju
posebne rezervoare u kojima se štetne
supstance akumuliraju do momenta upotrebe.
Muskulatura
Ispod epidermisa se nalaze poprečno-prugasti mišići
koji pokreću ekstremitete i druge delove tela.
Najjače razvijena
muskulatura se nalazi u
glavi i toraksu. Mišići
glave omogućavaju
pokretanje usnih delova,
antena, usta, ždrela i
drugih struktura.
Mišići toraksa obezbeđuju pokretanje krila i nogu.
Krilna muskulatura kod nekih insekata se odlikuje
multipliciranim kontrakcijama na jedan nervni impuls,
što omogućava izuzetnu pokretljivost krila i brzo
letenje.
U nogama insekata je takođe dobro razvijena
muskulatura građena od fleksora (savijača) i
ekstenzora (istezača).
Izuzetno jaka muskulatura nogu je razvijena kod
insekata
skakača.
Muskulatura abdomena je znatno slabije razvijena i
sastoji se od uzdužnih, ventralnih, dorzoventralnih,
poprečnih i drugih mišića.
Telesna duplja
Definitivna telesna duplja je miksocel.
Nastaje tokom embriogeneze tako što se delovi
blastocela šire i spajaju sa celomskim meškovima
koji imaju segmentalan raspored.
Miksocel je podeljen
dvema uzdužnim
septama na tri sinusa:
perikardijalni,
perivisceralni i
perineuralni.
Perikardijalni sinus okružuje srce.
Perivisceralni sinus je oko creva i najobimniji je.
Perineuralni sinus je oko nervne lestvice i najmanje je
prostran.
Telesna duplja je napunjena hemolimfom u kojoj se
nalaze ćelije. U sva tri sinusa telesne duplje se
nalazi masno telo
(tkivo) u vidu agregacija
ćelija u kojima se
deponuju hranljive
materije i krajnji
produkti metabolizma.
Masno telo nastaje od ćelija celoma koje naležu na
zid creva.
Funkcije masnog tela su uglavnom deponovanje
hranljivih materija i ekskrecija.
Masno tkivo kod nekih vrsta insekata je depo
luciferina, nakon čijeg oksidovanja pomoću fermenta
luciferaze se stvara svetlost, koja je u funkciji
pronalaženja partnera za vreme polne aktivnosti, a
kod larvi služi za zaštitu od predatora.
Na sinuse miksocela se nastavljaju lakune, kroz koje
takođe struji hemolimfa koja je u neposrednom
kontaktu sa traheolama respiratornog sistema.
Crevni sistem
Crevni sistem je različito
strukturiran u zavisnosti od
načina i tipa ishrane.
Diferenciran je na prednje
(stomodeum), srednje
(mesenteron) i zadnje crevo
(proctodeum).
Prednje crevo počinje ustima, a nastavlja se u
vidu ždrela, jednjaka, voljke i želuca.
Za ovaj deo creva se vezuju pljuvačne žlezde.
Srednje crevo varira po dužini i formi. Kod nekih je
cevasto, kod drugih je prošireno sa izbočinama ili bez
njih. Epitel srednjeg creva je građen od dva tipa
ćelija: cilindričnih i regenerativnih.
Epitel srednjeg creva kod mnogobrojnih vrsta
insekata formira peritrofične membrane oko čestica
hrane, čime se štiti od ozleđivanja.
Peritrofične membrane su u
stvari hitinska vlakna i
proteini.
One svojom površinom
fiksiraju enzime koji vare
zaokružene čestice.
Srednje crevo prelazi u zadnje i na mestu prelaza
prima kanale Malpigijevih sudova.
Zadnje crevo može da bude diferencirano na ileum i
colon.
Insekti se hrane vrlo različitom
hranom, međutim, većina je
fitofagna i kod nekih u crevu postoji
bogata mikrofauna koja im
omogućava varenje celuloze; tako,
kod termita u crevu postoje brojne
Hypermastigina, koje razlažu
celulozne membrane suvih ćelija.
Insekti su generalno polifagi, nema hrane koju oni ne
jedu.
Od kvaliteta hrane zavise dužina razvića i života;
tako, npr. larva strižibube Cerambyx cerdo se razvija
3-4 godine jer se hrani siromašnom hranom.
Larve stršljena (Vespa crabro) se hrane proteinskom
hranom i završavaju razviće za godinu dana.
Razviće larvi parazitskih insekata (Braconidae) odvija
se za nekoliko dana ili nedelja zahvaljujući visoko
kvalitetnom hranom koju uzimaju od domaćina.
Respiratorni sistem
Respiratorni sistem je građen od
vrlo složenog sistema trahejnih
cevi koje se u spoljašnju sredinu
otvaraju stigmama.
Stigme su obično
elipsoidni ili
okrugli otvori
smešteni na
toraksu i
abdomenu.
Na toraksu (mezo- i metatoraksu) se nalaze 2
para, a na abdomenu 8 pari stigmi i ovakav
trahejni sistem se u entomologiji označava kao
holopneustički.
Kod vrsta progresivnijih redova izražena je
oligomerizacija, tako da neki insekti imaju samo
jedan par grudnih stigmi i ovaj sistem se
označava kao peripneustički.
Kod nekih vrsta, pored jednog para torakalnih,
postoji još i dva do tri para abdominalnih stigmi,
pa se ovaj tip označava kao amfipneustički.
Kod nekih insekata je razvijen samo par stigmi
na abdomenu i ovaj sistem se označava kao
metapneustički.
Postoji i apneustički trahejni sistem, kod koga
ne postoje stigme, već vazduh difunduje u
njega kroz integument ili trahejne škrge (kod
larvi nekih parazitskih vrsta i onih koje žive u
vodi).
Stigme su građene od otvora peritreme, koji se
nastavlja u atrijum.
Na dnu atrijuma se nalazi aparat (mehanizam) za
otvaranje i zatvaranje stigmi.
Duž tela se pružaju trahejna
stabla koja su poprečno
spojena. Kod dobrih letača
(Hymenoptera, Diptera,
Odonata) na trahejnim
stablima se diferenciraju
vazdušne kese, koje služe
kao rezervoari kiseonika i
omogućavaju dugo letenje.
Izuzetno dobro razvijene
vazdušne kese ima
medonosna pčela (Apis
mellifera).
Na uzdužne trahejne cevi se nastavljaju trahejne
cevčice, koje se završavaju skoro kapilarnim
cevčicama traheolama.
Traheole su izuzetno sitne
cevčice, dijametra 0.2-0.3 μm,
zalaze u sve ćelije tela i
napunjene su hemolimfom.
Trahejne cevi i cevčice su obložene tankom kutikulom,
koja je zadebljala u vidu spirale (tenidije).
Insekti koji su se sekundarno prilagodili na život u
vodi na ulazima stigmi imaju ogroman broj sitnih
dlačica koje među sobom zadržavaju vazduh u obliku
mehura. Ovakve strukture se označavaju kao
plastroni.
Iz njih se koristi vazduh dok
su u vodi, a povremenim
izlascima na površinu vode
vazduh se obnavlja.
Tako, na primer, veliki gnjurac
(Coleoptera: Dytiscus
marginalis) na oko osam
minuta izlazi iz vode da bi
obnovio vazduh.
Larve insekata koje se razvijaju u vodi (Odonata,
Ephemeroptera i dr.) imaju telesne izraštaje trahejne
škrge.
One su slične škrgama akvatičnih životinja, samo što
umesto kapilara imaju trahejne cevčice preko kojih se
kiseonik osmozom prenosi u telo.
Kod larvi nekih
Odonata one su
razvijene u
zadnjem crevu.
Larve pumpnim
pokretima creva
pune i prazne
crevo vodom i
time pospešuju
respiraciju.
Larve endoparazitskih insekata uzimaju kiseonik
preko trahejnog sistema domaćina. Postoji i niz
drugih rešenja respiracije larvenih stupnjeva.
Svi insekti deo respiracije obavljaju celom površinom
tela, a posebno Apterygota.
Krvni sistem
Krvni sistem insekata je, kao i
kod ostalih zglavkara, otvoren.
Osnovu ovog sistema čini
cevasto srce koje se nalazi u
abdomenu.
Ono se nalazi u perikardijalnom sinusu miksocela.
Srce se kod većine insekata sastoji od serije komora,
na kojima se nalaze parne ostije i snažni lepezasti i
radijalni mišići.
Cirkulacija krvi se odvija tako što se kontrakcijama
kružne muskulature srca krv potiskuje iz srca u aortu,
a iz nje se razliva u lakune glave.
Iz glave krv prelazi u grudi i ekstremitete (noge, krila).
Iz grudi hemolimfa prelazi u abdomen i razliva se u
perineuralni, a iz njega u perivisceralni sinus. Iz
perivisceralnog sinusa hemolimfa prelazi u
perikardijalni, čime se tok krvi zatvara
Krv insekata se sastoji od krvne plazme i hemocita.
Krvne ćelije hemociti su različitog oblika i broja.
Hemociti imaju više funkcija, a pre svega transport
hranljivih materija od creva do svih organa i tkiva,
krajnjih produkata metabolizma do Malpigijevih sudova,
fermenata, hormona i dr.
Značajna uloga krvnih ćelija se ogleda i u
zgrušavanju krvi na ozleđenim mestima tela i
zarastanju rana.
Kod nekih insekata krv ima ulogu u odbrani od
predatora; tako, na primer, španska buba (Lytta
vesicatoria) izlučuje krv sa dosta otrova (kantaridina),
kojim se brani.
Ekskretorni sistem
Glavni ekskretorni organi
insekata su Malpigijevi
sudovi.
Oni su distalnim krajevima
slobodni, a samo su kod
nekih adulata i larvi
Coleoptera, gusenica
leptira i manjeg broja
drugih insekata vrhovima
prirasli za zadnje crevo.
Ovakva pojava se u
entomologiji označava kao
kriptonefrija.
Ekskreti insekata su mokraćna kiselina i urati
kalijuma, natrijuma i azota.
Broj Malpigijevih sudova dosta varira među
insektima.
Kod najprimitivnijih (Collembola) oni nisu razvijeni i
ekskrecija se obavlja crevom. Kod Protura oni su u
obliku kvržica.
Evolucija ovog sistema je dalje tekla kroz
diferencijaciju velikog broja dugih cevčica (kod
hemimetabolnih insekata).
Kod vrsta progresivnijih redova insekata dolazi do
oligomerizacije, pa kod Coleoptera postoje samo
dva do tri para Malpigijevih sudova.
Pored Malpigijevih sudova, ekskreciju vrše i labijalne
žlezde, masno telo, perikardijalne ćelije, nefrocite
i fagocite.
Labijalne žlezde su razvijene kod vrsta apterigotnih
redova (Protura, Diplura i Thysanura).
One se smatraju homologim antenalnim ili
maksilarnim žlezdama rakova, odnosno
metanefridijama Annelida.
Masno telo obavlja ekskretornu funkciju na dva
načina. Ćelije ovog tela u svoj lumen nagomilavaju
ekskrete u obliku kristala ili ih predaju Malpigijevim
sudovima.
Perikardijalne ćelije se nalaze na dorzalnoj strani
dijafragme perikardijalnog sinusa i u samom sinusu.
One fagocitiraju čvrste čestice ekskreta i krvi. Slično,
funkciju ekskrecije obavljaju i nefrocite i fagocite.
Nervni sistem
Sastoji se od centralnog,
simpatičkog i perifernog.
Centralni nervni sistem
čine mozak i nervna
lestvica.
Mozak (cerebrum) je građen od proto-, deuto- i
tritocerebruma.
Protocerebrum je najjače razvijen deo. Na njemu se
nalaze očni režnjevi (lobi optici). Oni inerviraju
složene oči.
Dorzalno se nalaze tanki nervi koji vode do prostih
očiju ocela.
Po sredini se nalaze čeoni režnjevi (lobi frontales).
U njima su koncentrisane nervne ćelije, tako da na
preseku izgledaju kao pečurke, zbog čega su i
nazvane pečurkasta tela (corpora pedunculata).
Pečurkasta tela su najvažniji asocijativni centri.
Kod mnogih insekata, bočno sa ventralne strane
protocerebruma se nalaze ventralna tela (corpora
ventrales).
Deutocerebrum se nalazi ispod protocerebruma. On
je znatno slabije razvijen. Na njemu se nalaze mirisni
režnjevi (lobi olfactorii).
Tritocerebrum je najslabije razvijeni deo mozga. Na
njemu se nalaze dva ispupčenja sa kojih polazi po
jedan nerv koji se grana. Jedna grana inervira labrum
i deo glave, a druga se spaja sa frontalnom ganglijom
simpatičkog nervnog sistema.
Od tritocerebruma polaze okoloždrelni konektivi koji
se spajaju za podždrelnu gangliju. Ona je nastala
srastanjem tri para ganglija segmenata
gnatocefalona. Od nje polaze nervi koji inerviraju
mandibule, maksile 1 i labijum.
Na podždrelnu gangliju se nastavlja nervna lestvica
građena od tri para torakalnih ganglija i nekoliko pari
abdominalnih ganglija.
Simpatički (visceralni) nervni sistem inerviše
unutrašnje organe. U anatomskom pogledu
organizovan je u tri dela: usno-želudačni,
abdominalno-ventralni i kaudalni.
Periferni nervni sistem je građen od nerava koji
polaze od centralnog nervnog sistema do površine
tela, gde se nalaze senzitivni neuroni. Oni percepiraju
draži koje se transformišu u nervne impulse.
Čulni organi
Najčešće se dele na mehanoreceptore, hemijska
čula, čula za percepciju toplote i vlažnosti, čula sluha
i vida.
Mehanoreceptori
Percepiraju dodir podloge i predmeta u okruženju.
Smešteni su u čulnim kvržicama, dlačicama,
čekinjama i ljuspicama.
Postoji nekoliko tipova
senzila: trihogene
(najčešće), bazikonične,
stilokonične, celokonične,
plakoidne i ampuloidne.
Poseban tip mehanoreceptora je čulo
sluha, koje je specijalizovano za
percepciju zvučnih signala, odnosno
vibraciju vazduha. Najbolje je razvijeno
kod onih insekata koji proizvode zvuk,
kao što su skakavci, zrikavci, cvrčci i
neki leptiri.
Osnovu čula sluha čine strukture
nazvane skolopidije ili skolopofori.
Skolopidijalne senzile su bipolarni
neuroni koji su kod nekih insekata
jednim krajem slobodni, a kod drugih
razapeti između timpanalnih membrana,
tankih kutikularnih tvorevina.
Timpanalni organi su građeni u vidu doboša.
Timpanalni organi se kod skakavaca i cvrčaka nalaze
na pleurama prvog abdominalnog segmenta. Kod
zrikavaca i popaca oni su na tibijama prednjih nogu,
a kod leptira su u osnovi prednjih krila
(Nymphalidae), mezotoraksu (Erebidae),
metatoraksu (Erebidae, Noctuidae) ili abdomenu
(Geometridae).
Hordotonalni
organi su slične
građe.
Najbolje su
razvijeni kod
Diptera u
njihalicama
(haltere), kod
leptira u
osnovama krila,
a kod nekih
Orthoptera
(Ensifera)
nalaze se na
nogama.
Skolopidije su
razapete, naime,
vezane su za
timpanalne
membrane na
oba kraja i
funkcionišu po
principu gudala.
Strujanje
vazduha ih
nadražuje celom
dužinom.
Džonstonov
organ je oblik
hordotonalnog
organa koji je
smešten na
pedicelusu
antena. On je
čulo za
percepciju
zvučnih draži.
Hemijska čula
Hemijska čula su prisutna u vidu dva oblika:
čula mirisa i ukusa.
Čula mirisa se uglavnom nalaze na antenama,
a čula ukusa su smeštena u okviru usnog
aparata (na maksilarnim i labijalnim palpusima),
na antenama i nogama.
Čula za percepciju toplote
Ova čula su slabo istražena. Smeštena su na
antenama. Insekti koji se hrane krvlju životinja
zahvaljujući ovim čulima lako pronalaze domaćina;
tako, buve na prisustvo domaćina reaguju masovnim
napadom.
Ako je temperatura visoka, mravi jaja i lutke prenose
dublje u mravinjak, a kada je hladno iznose ih bliže
površini.
Medonosne pčele su takođe vrlo osetljive na
promene temperature: zimi se organizuju u klube, a
leti mahanjem krila održavaju podnošljivu
temperaturu u košnici.
Čula vida
Čula vida su kod insekata razvijena u obliku prostih i
složenih očiju i pojedinačnih receptornih ćelija po
celom telu.
Proste oči su razvijene kod larvi (označavaju se kao
stemmata) i većine imaga (temene ili čeone ocellae).
Stemata su najjednostavnije građene oči. Na površini
se nalazi prozračna kutikula, rožnjača (cornea). Ispod
se nalaze staklaste ćelije, tj. modifikovane epidermalne
ćelije.
Smatra se da stemata i ocele služe insektima da
razlikuju svetlo od tame.
Složene oči imaju složenu građu. Sastoje se od
pojedinačnih faceta (ommatidia), kojih može biti od
20 pa do preko 25.000.
Svaka faceta je šestougaona, građena od
dioptrijskog i senzitivnog dela.
Dioptrijski deo čine
prozračna kutikula,
rožnjača (cornea),
ispod koje se nalazi
staklasto telo (kristalni
konus, sočivo).
Senzitivni deo faceta
je građen od čulnog
štapića, rabdoma, koji
je okružen retinalnim
ćelijama. Oko njih se
nalaze pigmentne
ćelije.
Ovako strukturirane omatidije su lepezasto
raspoređene i svaka od njih vidi samo deo lika, a sve
zajedno formiraju ceo lik.
Apoziciono oko ima
pigmentne ćelije koje
okružuju staklasto telo i
retinalne ćelije, tako da
svetlost na rabdom i
retinalne ćelije pada
samo po pravoj liniji.
Superpoziciono oko ima pigmentne ćelije koje
okružuju samo distalni deo oka, pa tako svetlost na
retinalne ćelije i rabdome pada direktno po pravoj
liniji i sa strane.
Insekti uglavnom bolje vide
plavi deo spektra, a crveni
mnogi skoro i da ne vide.
Ovu osobinu čovek je
iskoristio za lov insekata
i njihovo suzbijanje (npr.
komaraca i muva
ultraviolentnim lampama u
mesarama, restoranima i
drugim objektima).
Neki insekti imaju sposobnost da produkuju svetlost.
Svetlost se produkuje na više načina (bakterije,
hrana, enzimi). Najizraženiji oblik ove osobine se
sreće kod vrsta familija Lampyridae i Cantharidae
(Coleoptera).
One za vreme polne aktivnosti uveče aktivno svetle
abdomenom zahvaljujući oksidaciji luciferina pomoću
fermenta luciferaze.
Žlezdani sistem insekata
• Insekti imaju vrlo raznovrstan i složeno razvijen
žlezdani sistem, zbog čega su i danas
najuspešnija grupa životinja.
• Žlezdani sistem je građen od jednoćelijskih i
višećelijskih žlezda, koje su specijalizovane za
vršenje određenih funkcija.
• One mogu biti dvojake: egzokrine i endokrine.
• Egzokrine žlezde svoje sekrete izlučuju izvan
tela, a endokrine u samo telo.
• Aktivnost žlezda je periodična ili stalna.
• U egzokrine žlezde spadaju aromatične
(mirišljave), otrovne, voštane, predivne
(glavene) i sluzne.
Aromatične žlezde
• Luče sekrete specifičnog mirisa: odbijanje
(repelenti) ili privlačenje (atraktanti).
• Kod mrava značajni za orijentaciju i
obeležavanje putanja.
• Kod pčela i nekih drugih insekata su vrlo
značajni za orijentaciju, a kod nekih leptira za
pronalaženje partnera.
• Repelentne (smrdljive) žlezde su dobro
razvijene kod bubašvaba, stenica, nekih
tvrdokrilaca i mrežokrilaca.
• Sekreti prijatni za čoveka: strižibuba Aromia
moschata i stenica Sciocoris cursitans.
Otrovne žlezde
• Uglavnom su dobro razvijene kod opnokrilaca
podreda Apocrita. One su kod vrsta diviziona
Parasitica u funkciji paralizovanja domaćina pri
aktu polaganja jaja na ili u njega (Braconidae i
Ichneumonidae).
• Kod Aculeata one služe za paralizovanje žrtvi,
odbranu od neprijatelja i za napad (Sphecidae,
Vespidae i Apidae).
• Sekreti otrovnih žlezda su složenog sastava. Za
čoveka sekreti osa i nekih pčela mogu da budu
toliko toksični da izazovu i smrt kod preosetljivih
osoba.
Voštane žlezde
• Razvijene su kod nekih
Hemiptera i pčela.
• Kod medonosne pčele
one se nalaze u trbuhu,
a izlivaju se na
sternitima, tj. voštanim
ogledalcima, gde vosak
očvrsne.
• Sa njih radilice vosak
skidaju nogama, a
mandibulama ga
obrađuju u saću.
• Homoptera (biljne i štitaste vaši i cvrčci) luče
sekrete koji im služe višestruko. Kod nekih služe
za zaštitu tela od prevelikog gubljenja vode.
• Penuše (Cercopidae) ovim sekretima presvlače
larve i tako ih štite od predatora.
• Biljne vaši iz kornikula sa abdomena luče
materiju kojom se brane od predatora.
• Štitaste vaši luče sekrete kojima se ženke
prepokrivaju radi zaštite od predatora (Laccifer
lacca luči sekret koji je poznat kao najbolji lak za
stolariju).
•
•
•
•
•
Glavene (predivne) žlezde
Nalaze se u glavi, a sekrete izlučuju na delovima
usnog aparata.
Mandibularne žlezde imaju otvore u osnovi
mandibula, a rezervoari su im u glavi. Razvijene
su kod vrsta Apterygota, Isoptera, Hymenoptera,
Trichoptera i Coleoptera.
Imaju više namena: kod brakonida ove žlezde su
dobro razvijene i verovatno služe za podmazivanje
osnova mandibula; kod medonosne pčele one su
dobro razvijene kod radilica i matica, a kod trutova
su redukovane.
Maksilarne žlezde su razvijene kod manjeg broja
insekata, uglavnom kod Apterygota (Collembola,
Protura) i kod larvi nekih Pterygota (Neuroptera,
Hymenoptera).
Smatra se da njihovi sekreti omogućavaju lakše
pokretanje delova usnog aparata.
• Labijalne žlezde su razvijene kod većine insekata, a
jedino ih nema kod nekih Coleoptera.
• Ove žlezde se nalaze u toraksu i parne su. Od njih
polaze kanali koji se u glavenom regionu spajaju. Ove
žlezde luče sekrete koji imaju više funkcija, a
najvažnije su podmazivanje usnih delova, vlaženje
hrane i početne faze varenja.
• Kod gusenica leptira i Trichoptera ove žlezde luče
materije koje služe za ispredanje kokona pre
ulutkavanja. Sekret ovih žlezda je složenog sastava, u
dodiru sa vazduhom očvrsne i jedinke ga ispredaju u
fine niti.
• Vrlo dobro su razvijene kod gusenica svilene bube
(Bombyx mori) i vrsta roda Antheraea, pa se njihovi
kokoni koriste za proizvodnju prirodne svile.
Sluzne žlezde
• Nalaze se na svim delovima tela, ali ih ima
najviše na abdomenu, gde se njihovi sekreti luče
između spojeva tergita i sternita, čime se
obezbeđuje lakše pokretanje segmenata.
Endokrine žlezde
• Ovaj žlezdani sistem čine neurosekretorne
ćelije mozga, corpora cardiaca, corpora allata,
protorakalne žlezde, Vajsmanov prsten i dr.
• Neurosekretorne ćelije mozga su male
agregacije nervnih ćelija koje su locirane kao
dve ili četiri grupe na bokovima mozga.
• Sekreti ovih ćelija se transportuju duž aksona do
corpora cardiaca, a manje u corpora allata.
• Moždani hormon iz corpora cardiaca deluje na
rad protorakalnih žlezda, koje luče hormon
presvlačenja ekdizon.
• Osim moždanih neurosekretornih ćelija, duž
nervne lestvice se nalaze neurosekretorne
ćelije (slabo poznata funkcija).
• Parna žlezda u vezi sa
prednjom aortom.
Razvijena je kod svih
insekata (osim
Collembola).
• Corpora cardiaca je
nervima napred
povezana za
neurosekretorne ćelije
mozga, a pozadi za
corpora allata.
• Ima dve osnovne
funkcije: sakupljanje
sekreta moždanih
neurosekretornih ćelija,
a njen žlezdani deo luči
hormon koji reguliše rad
srca.
Corpora cardiaca
Corpora allata
• Parna žlezda (kod nekih Diptera srasla u jednu
masu). Nalazi se iznad jednjaka, uz corpora
cardiaca.
• Corpora allata luči juvenilni hormon, koji se još
naziva i hormon rasta, larvalni ili inhibitorni
hormon.
• Najvažnija funkcija mu je da kod stadijuma larve
tokom razvoja stupnjeva sprečava presvlačenje i
metamorfozu poslednjeg stupnja u lutku.
• On inhibira dejstvo ekdizona protorakalnih
žlezda (hormon presvlačenja).
• Juvenilni hormon se tokom razvoja larvenih
stupnjeva izlučuje u najvećim količinama
sredinom razvoja svakog stupnja, a krajem se
lučenje smanjuje, tako da ekdizonovo delovanje
preovlađuje i larve se presvlače iz jednog u
drugi stupanj ili metamorfoziraju u imaga kod
hemimetabolnih ili u lutku kod holometabolnih
insekata.
• Juvenilni hormon kod imaga ima više funkcija.
Dokazano je da utiče na razvoj gonada,
funkcionisanje nervnog i ekskretornog sistema,
masnog tela i formiranje kasti kod socijalnih
insekata.
Protorakalne žlezde
• Kod većine insekata smeštene u protoraksu, a kod
manjeg broja vrsta u mezotoraksu (žlezdane ćelije
koje su nervima povezane za protorakalnu ili
podždrelnu gangliju).
• Razvijene su dobro kod larvi insekata i luče hormon
presvlačenja ekdizon. Intenzitet lučenja ekdizona
je pod kontrolom moždanih sekretornih ćelija.
• Ekdizon u pripremi za presvlačenje larvi iz jednog
stupnja u drugi deluje prvo na ćelije epidermisa,
koje izazivaju pucanje kutikule po mediodorzalnoj
liniji.
• Nakon ovoga njegova aktivnost opada, a pojačava
se aktivnost juvenilnog hormona, koga luči corpora
allata. Sve se isto dešava pri metamorfozi
poslednjeg larvalnog stupnja u imaga kod
hemimetabola i pri metamorfozi lutke u imaga
holometabola.
• Pored primarne funkcije izazivanja presvlačenja i
metamorfoze, ekdizon ima i niz drugih, a
najpoznatije su regulacija dijapauze i formiranje
kutikule.
Ventralne žlezde
• Nalaze se na ventralnom delu glave, a po građi i
funkciji su dosta slične protorakalnim žlezdama.
• Dobro su razvijene kod hemimetabolnih
insekata. Utvrđeno je da stimulišu presvlačenje
larvi iz jednog stupnja u drugi, a pretpostavlja se
da imaju i druge funkcije.
Perikardijalne žlezde
• Žlezdane mase koje se nalaze u perikardijalnom
sinusu miksocela, neposredno uz srce
(strukturalno i funkcionalno slične ventralnim
žlezdama).
Vajsmanove žlezde (prsten)
• Ova struktura je nastala
srastanjem delova corpora
cardiaca, corpora allata i
protorakalnih žlezda, koji
formiraju prsten oko aorte.
• Najbolje su razvijene kod
larvi Diptera podreda
Brachycera Cyclorrhapha.
Smatra se da sekreti ovih
žlezda regulišu presvlačenje.