Transcript O konflikcie między religijnym a naukowym obrazem świata

O konflikcie między religijnym
a naukowym obrazem świata
z perspektywy naturalizmu radykalnego
Heleny Eilstein (1922-2009)
Andrzej Łukasik
Instytut Filozofii
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin
1
Postulat wewnętrznej intelektualnej rzetelności
• postulat ten (w odniesieniu do sądów opisowych) „nakazuje akceptację
sądów najlepiej uwiarygodnionych w rozumieniu kryteriów naukowych, a
nie takich, które bardziej odpowiadają naszym pragnieniom czy potrzebom
lub takich, których akceptacja nie narażałaby nas na konflikt z uznanymi w
danym środowisku autorytetami”
• postulat racjonalności poznania
2
Realizm metafizyczny, materializm, redukcjonizm
• realizm metafizyczny – przekonanie o istnieniu świata zewnętrznego
niezależnego od podmiotu poznającego (za Albertem Einsteinem)
• materializm – „[n]ie ma powodów do uznawania, że […] bytem
samoistnym powinno być coś innego niż byt fizyczny”
• redukcjonizm ontologiczny – istnienie i własności bytów wyższego
poziomu są determinowane przez istnienie i własności bytów niższego
poziomu, a w konsekwencji przez istnienie i własności podstawowego
poziomu organizacji materii
3
Scjentyzm
• pojęcia, metody i teorie nauk przyrodniczych mają zastosowanie
uniwersalne
• w odniesieniu do rzeczywistości będącej przedmiotem poznania nauk
przyrodniczych „nie istnieje prawomocny a niezależny od metody
akceptowanej w nauce sposób uwiarygodniania sądów”
• racjonalizm (przeciwko irracjonalizmowi – antyscjentyzm i
pseudoscjentyzm)
4
Scjentyzm vs antyscjentyzm
• antyscjentyzm „charakteryzuje się mniej lub bardziej jawnym odrzuceniem
racjonalistycznej tradycji Oświecenia, dyskursami teoretycznymi
oderwanymi od jakichkolwiek testów empirycznych oraz relatywizmem
poznawczym i kulturowym, który upatruje w nauce jedynie pewną
«opowieść», «mit» czy konstrukcję społeczną pośród innych”
• np. postmodernizm – przykład intelektualnej szarlatanerii i groźne
społecznie zjawisko godzące w humanistyczny system wartości
5
Scjentyzm vs pseudoscjentyzm
• pseudoscjentyzm – „bezprawne otaczanie nimbem autorytetu nauki
konstruktów ideologicznych, niekiedy odwołujących się do
zanachronizowanych teorii naukowych, niekiedy nic w ogóle z nauką nie
mających wspólnego”
• scjentyzm – postawa krytyczna, świadomość hipotetycznego charakteru
poznania (naukowego i potocznego)
• pseudoscjentyzm – dogmatyzm, brak świadomości hipotetycznego
charakteru poznania i traktowanie swoich prawd jako „dowiedzionych”,
„oczywistych”, „bezspornych”
• np. ideologie totalitarne
6
Realizm naukowy umiarkowany
• w dziedzinie poznania empirycznego (zarówno naukowego, jak i
potocznego) niemożliwe jest uzyskanie absolutnej wiarygodności
twierdzeń – wszelkie poznanie ma charakter hipotetyczny
• uzyskujemy (jak dotąd) coraz bardziej adekwatne, a zatem i coraz lepiej
uwiarygodniane modele obiektywnej rzeczywistości (chociaż nauka coraz
wyraźniej wskazuje granice swojej potencji poznawczej)
– pojęcie prawdy przybliżonej
– idea transferu cennych rezultatów poznawczych
– umiarkowany optymizm poznawczy
7
Naturalizm radykalny i ateizm
• naturalizm radykalny (humanizm naturalistyczny): postulaty humanizmu
naturalistycznego nie mają umotywowania teologicznego, czyli nie
odwołują się do jakiegokolwiek bytu nadprzyrodzonego
• ateizm: odrzucenie „poglądu przypisującego istnienie Bogu (lub bogom)”
• ateizm stosuje się do wszelkich postaci deizmu i panteizmu, głównie
jednak – odrzucenie stanowiska teistycznego z koncepcją Boga zawartą w
Biblii
8
Religijny (teistyczny) a naukowy obraz świata
• Bóg teizmu (nieskończenie dobry i wszechmocny)
– stwórca świata (creatio ex nihilo, akt woli)
– dzieło zostało wykonane w jakimś celu (zaspokojenie jakiejś potrzeby absolutu)
– Bóg ingeruje w świat i przejawia „miłosierdzie, dobroć, łaskawość względem zdolnych do
cierpienia istot w stworzonym przez niego świecie”
• naukowy obraz świata – ukształtowany na podstawie nauk przyrodniczych
(fizyki, kosmologii, biologii... )
• „[…] nauka empiryczna dostarcza mocnych argumentów przeciwko
mniemaniu, że wszechświat jest wytworem celowo, a wobec swej
wszechwiedzy i wszechmocy również doskonale skutecznie działającego
stwórcy”
• „doświadczenie uwiarygodnia negację tezy teistycznej aż do stopnia
praktycznej pewności”
9
Fizyka:
celowość a II zasada termodynamiki
dS (t )
0
dt
• w każdym układzie izolowanym entropia rośnie (lub pozostaje stała)
• każdy układ zmierza do destrukcji
• dotyczy to każdego układu nieożywionego, biosfery, wszechświata jako
całości
• zasada zachowania energii nawet przy uwzględnieniu
kwantowomechanicznej nieoznaczoności dla energii i czasu E  t   / 2
niezgodna jest z koncepcją creatio ex nihilo
10
Kosmologia:
celowość a scenariusze eschatologiczne
• model standardowy – wszechświat powstał 13,7 mld lat temu w Wielkim
Wybuchu i rozszerza się…
• możliwe scenariusze „końca świata”
– wieczna ekspansja (stan śmierci cieplej)
– kolaps grawitacyjny
• obydwa scenariusze są „scenariuszami destrukcji”, co podważa sens tezy o
celowości „stworzenia”
11
Biologia:
celowość a ewolucja gatunków
• ewolucja, zagłada gatunków, cierpienie
• „[…] po co jest stwórcy potrzebne występowanie w przyrodzie życia, i to
życia takiego właśnie, którego nieodłącznymi składnikami są walka,
wzajemne pożeranie się, cierpienie i strach? Jeśli zaś owo życie zaspokaja
jakieś potrzeby absolutu, to czemu, jak nas o tym zapewnia nauka, wszelka
biosfera jest skazana na zagładę?”
• zadziwiająca wizja „Boga bawiącego się w Penelopę”: „po co było Bogu
stworzyć na ziemi erę dinozaurów, a potem doprowadzić dinozaury do
zagłady, stworzyć Neandertalczyków, a potem dać im zginąć
bezpotomnie…”
12
Poznanie potoczne:
unde malum
• potrzeba czucia się przedmiotem troski „usposabia rzesze ludzi do
uznawania doktryny kreacjonistycznej i do mniej lub bardziej świadomego
oporu przeciwko intelektualnie rzetelnemu (tzn. nie skażonemu wpływem
tzw. myślenia życzeniowego) zmierzeniu się z podważającymi ją
argumentami […] Ten świat przecież ocieka cierpieniem zamieszkujących go
istot najrozmaitszego rodzaju”
• antropogenne zło moralne (na tym skupiają się myśliciele religijni)
• zło naturalne (wady genetyczne dzieci, choroby, ból, strach przed
śmiercią, klęski naturalne, epidemie – ich autorstwo myśliciel religijny
musi przypisać Bogu)
• „Bluźnierstwem jest posądzać Boga o istnienie” (Tadeusz Kotarbiński)
13
Świat nie wie, że w nim jesteśmy
• ateizm nie ma żadnego logicznego ani psychologicznego związku z
odczuwaniem przez jednostkę świata jako absurdalnego, ani też nie
implikuje stanowiska pesymizmu
• człowiek, by uczynić swe życie wartościowym i uznać je za sensowne, nie
potrzebuje żadnego nadprzyrodzonego autorytetu
• odrzucenie teizmu może być „wyzwoleńcze”
• „Świadomość zła inherentnego w świecie jest dla tych osób łatwiejsza do
zniesienia, kiedy wiąże się z przekonaniem, że «świat nie naigrawa się z
nas, ale nie wie, że w nim jesteśmy».”
14