Transcript Ders5_Yag asitleri, trigliserdiler, kolesterol

Dr. Suat ERDOĞAN
Sunum planı
 Trans yağlar ve zararları
 Esansiyel yağ asitleri nelerdir?
 Trigliserdiler
 Fosfolipidler
 Kolesterol
 Steroidler
Yağ asidinin doğal (cis) ve yapay
(trans) formu
 Cis kelimesi aynı taraf, aynı yön
anlamına gelir.
 Doğal olarak çift bağlı cis
yapısındaki yağ asitleri bir eğrilik
(kavis) oluşmaktadır.
 Doyamamış yağ asitleri herhangi
bir koşulda (diyette,
organizmada) kolay okside olur.
 Bunun önlenmesi için yağa
antioksidan maddeler (örn. E
vitamini, kükürt içeren amino
asitler) katılabilir.
Trans yağlar
 Trans ise karşı taraf demektir.
 Doymamış yağ asitleri
hidrojenlenerek kısmen veya
tamamen doyurulduğunda bu
eğrilik düzelerek zincir aynı yönde
uzar ve trans yapı oluşur.
 Margarinler, ticari kızartma yağları
trans yağ asitlerinden zengindir.
Trans yağlar niçin zararlı?
 Trans yağlar (veya yağ asitleri) LDL (kötü) kolesterolü




yükseltirken, HDL (iyi) düzeyini düşürür.
Trans yağlar kalp sağlığı için gerekli omega-3 yağ asitleri
dengesini bozar. Kardiyovasküler hastalıklar için risk
faktörüdür.
Diyette trans yağların % 2 artırılması kardiyovasküler
hastalık riskini % 23 oranında yükseltir….
Organizmada büyük yağ dokusu oluşumuna neden olarak
obeziteye neden olur.
İnsüline direnç gelişerek diyabete yatkınlığı artırır.
Doymamış yağ asitleri
 Palmitoleik asit (16:1)
 Oleik asit (18:1)
 Linoleik asit (18:2)
 -Linolenik asik asit (18:3)
 -Linolenik asit (18:3)
 Araşidonik asit (20:4)
16:1 mean: a fatty acid contains 16C and 1 double bond in the structure
Colored in red demonstrates essential fatty acids.
Monoansatüre (tek çift bağ) yağ asidi
H H H H H H H H
H H H H H H H O
H-C--C--C--C--C--C--C--C--C=C--C--C--C--C--C--C--C--C-OH
H H H H H H H H H H H H H H H H H
omega ucu
alfa ucu
bir çiftli bağ
Poliansature (birden fazla çift bağ) yağ asidi
H H H H H
H
H H H H H HH O
H-C--C--C--C--C--C=C--C--C=C--C--C--C--C--C--C--C--C-OH
H H H H H H H H H H H H H H H H H
Omega ucu
alfa ucu
> 2 çiftli bağ
Doymuş ve doymamış yağ asidi düzeyleri
Yağ
Doymuş Yağ Asidi
%
Doymamış
Doymamış
Tek Çift Bağ Taşıyan Çok Çift Bağ Taşıyan
Yağ Asidi
Yağ Asidi
%
%
Kuyruk Yağı
Tereyağ
Zeytinyağı
Mısırözü Yağı
57
66
14
16
38
30
77
32
5
4
9
52
Soya Yağı
Ayçiçek Yağı
Palmiye Yağı
Balıkyağı
16
13
50
29
22
21
39
48
62
66
11
23
Esansiyel yağ asitleri
 Organizmada sentezlenemeyen ve diyetle alınması
zorunlu yağ asitlerine esansiyel (zorunlu) yağ asidi adı
verilir. Metil (CH3) grubundan sonraki ilk çift bağa
kadar olan yapı organizmada üretilemez.
 İnsanlar için esansiyel yağ asitleri:
 Linoleik (ω-6)
 Linolenik (ω-3)
 Araşidonik asitler
Esansiyel yağ asidi: omega-6 (linoleik asit)
H H H H H
H
H H H H H H H O
H-C--C--C--C-- C--C =C--C--C=C--C--C--C--C--C--C--C--C-OH
H H H H H H H H H H H H H H H H H
omega ucu
alfa ucu
Ilk çift bağ omega uçtaki 6. karbon atomunda
bulunur
Omega-6 yağ asidi
 Bitkisel yağlarda bulunur
 Günde yalnızca ~ 1 yemek kaşığı kadar gereklidir
 Araşidonik asit omega-6 yağ asidinden üretilebilir
 Eikosanoidlere metabolize edilir
Esansiyel yağ asidiOmega-3 (linolenik asit)
H H H H H H H H H H H H H H H HH O
H-C--C--C=C--C--C =C--C--C=C--C--C--C--C--C--C--C--C-OH
H H
H
H
H H H H H H H
omega uç
alfa uç
birinci çift bağ omega uca üçüncü karbonda yer
alır
Omega-3 yağ asidi
 Balık yağında bol bulunur
 Kanola ve soya yağında da vardır
 Günlük alınması gereken miktar haftada ~2 balık
yenilmesi ile sağlanabilir.
Besinsel ω-3 kaynakları
 Omega-3 kaynakları hayvansal ve bitkisel olmak üzere
ikiye ayrılır.
 Hayvansal omega-3 kaynakları aktif metabolit olarak
eikozapentaneoik asit (EPA) ve dokozapentaneoik asit
(DHEA) içerirler.
 Bitkisel olanlarda aktif metabolitler değil, alfa-linolenik
asit (ALA)’dir. ALA’nın %10-15’i insan vücudunda
bulunan enzimler aracılığı ile aktif metabolitlere (EPA ve
DHEA) dönüşür.
 Bebekler ve kronik hastalarda bu dönüşüm daha azdır.
 Omega-3’ten en zengin hayvansal ürün besin balık
yağlarıdır.
 Özgür dolaşıp beslenen hayvanların et, süt ve
yumurtaları da omega-3’ten zengindirler.
 Balıkların omega-3 içerikleri de farklıdır. En çok
omega-3 içeren balıklar soğuk su ya da derin dip
balıklarıdır.
 Omega-3’ler balıkların soğuğa dayanıklılıklarını
artırırlar.
Esansiyel (zorunlu) yağ asitleri
 Diyette mutlaka bulunmalıdır.
 Vücutta üretilemezler
 Bağışıklık fonksiyonları (immun sistem), görme, hücre
membranı yapısı ve hormon benzeri moleküllerin sentezi
için gereklidir.
 Yetmezliklerinde:
 Deride kaşınma
 İshal (diyare)
 Enfeksiyonlar
 Büyümede gerileme
 Yara iyileşmesinde güçlük ve
 Anemi gelişir
Esansiyel yağ asidi yetersizlikleri
 Esansiyel (zorunlu) yağ
asitleri yetmezliği
dermatitis ile sonuçlanır.
 Klinik belirtileri, deride
kuruluk, bebekler ve
çocuklarda büyümede
gerileme, enfeksiyonlara
duyarlılık ve yara
iyileşmesinde gecikmedir.
Mono-, di-, trigliseridler
 Monogliserid: gliserolün 1 yağ asidi ile oluşturduğu
esterler
 Digliserid: gliserolün 2 yağ asidi ile oluşturduğu
esterler
 Trigliserid: gliserolün 3 yağ asidi ile oluşturduğu
esterler
Trigliseridler (=triasilgliserol)
 Gerek hayvansal yağlar gerekse bitkisel yağlar
(trigliseridler), yağ asitlerinin gliserol ile
oluşturdukları esterlerdir.
 Trigliseridler yağ asitlerinin başlıca depo şekilleridir.
Yağlarda acılaşma
 Doymamış yağ asitlerinin çift bağlarının (-C=C-) havanın




moleküler oksijeni (O2) ile reaksiyona girerek peroksit,
enodil, epoksit, ketohidroksit gibi çeşitli gruplar açığa çıkar.
Oluşan grupların yüksek ısı derecelerinde parçalanmaları
ile asit ve aldehitlerden oluşan çeşitli ürünler meydana
gelir.
Yağlardaki acılaşma kısmen bu tür oksidasyonlar
sonucudur.
Ortamda serbest kalan bu kimyasal moleküller yağa
karakteristik acımış tat ve kokusunu verir.
Acılaşmayı önlemek amacıyla yağlara doğal A ve E
vitaminleri katılabilir.
Fosfolipidler
 Fosfolipidler yapısında
digliserid, bir fosfat grubu,
gliserol ve kolin bulundurur.
 Hücre membranlarında
bulunan en önemli yapısal
lipidlerdir.
 Eikozonoid sentezine katılırlar
 Vücut ihtiyaç duyduğu
kadarını üretebilir.
Glikolipidler
Glikolipidler, lipidlerin –OH uçlarına karbonhidrat
birimlerinin bağlanması ile oluşan lipidlerdir. Görevleri
enerji sağlamak ve hücresel tanınmada (reseptör) rol
almaktır.
( CH2 ) 12 CH3
a uni t of
-D-glucopyranose
HO
O
NHCR
H OH
HO
HO
HO
O
H
H
OH
H
a -gl ucosi de
bond
Steroller
 Steroller, steroid alkoller olarak da bilinir ve organik
moleküllerin önemli bir grubunu oluşturur.
 Bitki, insan ve hayvanlarda doğal olarak oluşur. En
önemli hayvansal sterol kolesteroldür.
 Kolesterol, insanlar için hayati öneme sahiptir. Membran
yapıda bulunur, yağda çözünen vitaminlerin ve steroid
hormonların sentezinde öncül moleküldür.
 Çok halkalı bir yapı gösterir.
 Gliserol taşımaz.
 Suda çözünmez.
Kolesterolün fonksiyonları
 Hücre membranlarının
esansiyel bileşenidir
 Önemli hormonların
yapıtaşıdır:
 Östrojenler, testosteron
 Vitamin D öncül molekülü
 Safra asitlerinin öncül
maddesi
 Karaciğerde üretilir
 Hayvansal besinlerde
bulunur ve insanlar için
önemli kaynaktır.
Eikozanoidler
 Eikozanoidler, omurgalı hayvanların çeşitli
dokularında son derece güçlü hormon benzeri
etkilerinin çeşitliliği ile bilinen, 20 karbonlu
araşidonik asit türevi bileşiklerdir.
 Kan basıncı, pıhtılaşma, immun yanıt,
enflamasyon yanıtı, pıhtılaşma gibi
fonksiyonları vardır.
Eikozanoidler: 3 çeşittir
Prostaglandinler: eikozanoidlerin alt sınıfından
olup, enflamasyon ve anaflaktik şok
reaksiyonlarına aracılık ederler.
Tromboksanlar: trombositler tarafından
sentezlenir, arterleri daraltır ve trombosit
agregasyonunu tetikler.
Prostasiklinler: trombositlerin kümeleşmesini
engeller ve arterleri genişletici (vazodilatasyon)
etkilidirler.
Lipoproteinler
 Lipoproteinler lipid ve
proteinlerin karışımından
oluşan özel biyokimyasal
yapılardır.
 Lipid veya diğer türevleri
proteinlere kovalent veya
non-kovalent olarak bağlanır.
 HDL: Yüksek yoğunluklu
lipoproteinler.
 LDL: düşük yoğunluklu
lipoproteinler.
Lipoproteinlerin sınıflandırılması
İnsan plazmasındaki lipidler
Lipit türü
Düzey (mg/100ml)
Ortalama
Sınır aralığı
Toplam lipit
570
360-820
Trigliserit
142
80-180
Toplam fosfolipid
215
123-390
Toplam kolesterol
< 200
107-320
LDL (kötü)
< 130
HDL (iyi)
> 35
Serbest kolesterol
55
26-106
Serbest yağ asidi
12
6-16
Atheroskloroz