Transcript LİPİDLERİN YAPISAL VE İŞLEVSEL ÖZELLİKLERİ V Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD1 Gliserol (Gliserin) Gliserol, tatlı, kıvamlı, sıvı karakterde, üç değerli bir alkoldür.

LİPİDLERİN YAPISAL VE
İŞLEVSEL ÖZELLİKLERİ V
Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK
ADÜTF Biyokimya AD
2006
1
Gliserol (Gliserin)
Gliserol, tatlı, kıvamlı, sıvı karakterde, üç değerli bir
alkoldür.
2
Gliserol, su ve etil alkolle her oranda karışabilir. Eter,
kloroform ve benzolde çözünmez.
3
Gliserol, bir çok madde için çok iyi bir çözücüdür. Su
çekici ve nemlendirici özelliğe sahip olduğundan
kozmetik ve ilaç yapımında kullanılır.
4
Gliserol, organizmada glukozun yıkılımı sırasında
oluşan dihidroksiaseton fosfattan oluşabilir.
5
Gliserol, organizmada esas
olarak depo yağlarının
hidrolizi sonucu oluşur.
6
Gliserol hafif alkalik ortamda demir tuzlarının katalitik
etkisi altında hidrojen peroksit (H2O2) ile oksitlenirse
gliseraldehit ve dihidroksiaseton meydana gelir.
7
Gliserin KHSO4 veya P2O5 gibi dehidre edici bir madde
ile ısıtılırsa, burnu iğneleyici keskin bir kokuya sahip
doymamış aldehit olan akrolein meydana gelir.
8
Gliserolü tanımlama deneyleri
Gliserolü akrolein kokusu ile tanımlama deneyi:
-Bir deney tüpüne 1 mL zeytin yağı konur
-Tüpteki zeytin yağının üzerine spatül ucu ile KHSO4
eklenerek karıştırılır.
-Tüp dikkatlice ısıtılırken tüpten karakteristik keskin
koku yayıldığı hissedilir.
9
Gliserolü fuksin-H2SO4 ile tanımlama deneyi:
-Bir deney tüpüne 1 mL zeytin yağı konur
-Tüpteki zeytin yağının üzerine spatül ucu ile KHSO4
eklenerek karıştırılır.
-Tüp dikkatlice ısıtılırken içine fuksin-H2SO4 ile
ıslatılmış bir filtre kağıdı sarkıtılır.
-Tüp içine sarkıtılan filtre kağıdının kırmızılaştığı
gözlenir.
10
Trigliseridler (triaçilgliseroller,
nötral yağlar, yağlar)
Gerek hayvansal yağlar gerekse bitkisel yağlar, yağ
asitlerinin gliserin (gliserol) ile oluşturdukları oldukça
kompleks esterlerdir. Bu esterlere gliserid adı verilir.
11
Gliserinin bir alkol grubu bir
molekül yağ asidi ile esterleşirse
monogliserid meydana gelir
Gliserinin iki alkol grubu iki
molekül yağ asidi ile esterleşirse
digliserid meydana gelir
Gliserinin üç alkol grubu da üç
yağ asidi ile esterleşirse
trigliserid meydana gelir
12
Genelde yağların yapısı trigliserid biçimindedir.
Trigliseridlerde gliserin ile esterleşen yağ asitlerinin üçü
de aynı ise yani , ,  pozisyonlarının hepsinde aynı tür
yağ asidi bulunuyorsa trigliseridler, basit yağlar olarak
tanımlanırlar.
13
Trigliseridlerde gliserin ile esterleşen yağ asitleri aynı
değilse yani , ,  pozisyonlarında farklı tür yağ asidi
bulunuyorsa trigliseridler, karışık yağlar (miks yağlar)
olarak tanımlanırlar.
14
Bitkisel yağlar, süt
ürünleri ve hayvansal
yağ gibi doğal yağların
çoğu, basit ve karışık
yağların kompleks
karışımlarıdırlar.
Bunlar, zincir uzunluğu
ve doygunluk
dereceleri farklı çeşitli
yağ asitleri içerirler.
15
Trigliseridler (yağlar, nötral yağlar), önemli biyolojik
fonksiyonlara sahiptirler.
16
Trigliseridlerin kimyasal özellikleri
-Yağlar, ya yüksek basınç altında su ile, ya da normal
basınç altında asitlerle kaynatılarak ya da lipaz gibi belirli
enzimlerin katalitik etkisiyle hidrolize olurlar; gliserol ve
yağ asitlerine parçalanırlar.
17
-Yağlar, kuvvetli bazlarla kaynatılırlarsa, sabunlar ve
gliserine ayrılırlar.
18
Bilinen ağırlıkta bir yağın sabunlaşması için gerekli
alkali miktarı hassas olarak ölçülebilir.
1 gram yağın sabunlaşması için gerekli olan mg
cinsinden KOH miktarına, sabunlaşma sayısı denir.
19
Sabunların işe yararlılığı, suda çözünmeyen maddeleri
miseller denen mikroskopik agregatlar oluşturarak
çözme ve dağıtma yetenekleridir.
20
Sabunlar, sert sularda kullanıldıklarında suda
çözünmeyen kalsiyum ve magnezyum tuzları haline
dönüştürülürler ve tortu oluştururlar.
21
-Yağlardaki yağ asitlerinin doymamış bağları hidrojen ile
doyurulabilir ve böylece doymuş yağlar meydana gelir.
22
-Yağlardaki yağ asitlerinin doymamış bağlarına, klor,
brom, iyot gibi halojenler katılabilir.
100 gram yağ tarafından absorbe edilen gram cinsinden
iyot miktarına iyot sayısı denir.
23
-Yağlardaki yağ asitlerinin doymamış bağları, çeşitli
oksidan etkenlerle, çeşitli bileşikler oluşturmak üzere
okside olurlar.
24
-Yağlar, hava, ışık, rutubet, ısı ve bakteri etkisiyle
kendilerine özgü koku ve tatlarını kaybederek acılaşırlar.
Yağların acılaşması, çeşitli oksidasyon olaylarından ileri
gelebilir.
Oksijenin ortadan kaldırılması veya kinon, fenol,
bilirubin, vitamin E gibi antioksidanların eklenmesi
yağlarda oksidasyondan ileri gelen acılaşmayı geciktirir.
25
Trigliseridlerin biyosentezi
Trigliseridler ve fosfatidil
etanolamin gibi
gliserofosfolipidler,
gliserol-3-fosfat ve yağ
açil KoA prekürsörlerinden
sentezlenirler ve
sentezlerinde birkaç
enzimatik basamak ortaktır.
26
Gliserol-3-fosfat, iki yolda oluşturulur. Ya glikoliz
sırasında oluşan dihidroksiaseton fosfattan NADH bağımlı
sitozolik gliserol-3-fosfat dehidrojenaz etkisiyle
meydana gelir ya da gliserolden ATP bağımlı gliserol
kinaz etkisiyle meydana gelir.
27
Gliserol kinaz aktivitesi, yağ dokuda düşüktür. Bu
nedenle gliserol, yağ dokuda trigliserid sentezi için
kullanılamaz; karaciğerde kullanılır.
28
Trigliseridlerin diğer prekürsörü olan yağ açil KoA’lar,
yağ asitleri ve KoASH’den, ATP’nin AMP ve PPi’a
hidrolizinden sağlanan enerji kullanılarak, açil KoA
sentetaz etkisiyle oluşurlar.
29
Gliserol-3-fosfat ile 2 molekül yağ açil KoA, açil
transferazlar tarafından katalizlenen iki kademeli bir
reaksiyonda birleşirler ve 1,2-diaçilgliserol-3-fosfat
(fosfatidat) oluşur.
30
Trigliserid sentez yolunda fosfatidat, fosfatidat fosfataz
vasıtasıyla, 1,2-diaçilgliserol (digliserid) oluşturmak
üzere hidroliz edilir.
31
1,2-diaçilgliserol, üçüncü bir yağ açil KoA ile
reaksiyonlaşarak trigliseride dönüşür ki reaksiyonu
digliserid açil transferaz katalizler.
32
33
Karbohidrat ve proteinlerin fazla miktarda alınması
durumunda glukoz ve amino asitlerden trigliserid oluşur
ki bu olay liponeojenez olarak tanımlanır.
34
Liponeojenez, dihidroksiaseton fosfat ve gliserol-3-fosfat
üzerinden doğrudan trigliserid sentezi şeklinde olduğu
gibi, mitokondride pirüvattan oluşan asetil KoA üzerinden
önce yağ asidi sentezi şeklinde de olabilir.
35
Hayvanlarda trigliserid sentezi, hormonlar vasıtasıyla
düzenlenir. İnsülin, glukozun trigliseride dönüşümünü
uyarır.
36
Lipoliz
Depo yağları devamlı olarak mobilize olurlar ve
yerlerine yenileri depo edilir.
Lipidlerin adipoz doku depolarından oksidasyon için
karaciğere ve diğer dokulara yağ asitleri şeklinde
mobilize edildiklerine inanılır.
Yağ dokuda trigliseridlerin hidrolizi lipoliz olarak
tanımlanır.
37
Lipoliz, hormona duyarlı triaçilgliserol lipaz tarafından
katalizlenir ve düzenlenir.
38