Transcript H H - Prof. Dr. Suat Erdoğan | 2015

Prof. Dr. Suat Erdoğan
EBN Tıp Fakültesi
Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı
Ekim 2013
İçerik
 Lipidlerin tanımı
 Lipidlerin fonksiyonları
 Yağ asitleri
 Trigliserdiler
 Fosfolipidler
 Kolesterol
 Steroidler
Lipid
Lipos Grekçede yağ anlamına gelir
Lipidler (veya yağlar) çözünürlüklerine göre
sınıflandırılan ve doğal olarak bulunan organik
moleküllerdir.
Suda çözünmezler, fakat eter, kloroform, benzen ve
aseton gibi polar olmayan solventlerde (çözücü)
çözünürler.
Önemli lipidler
 Lipidler polar ya da nonpolar polar olabilir
(amfipatik).
 Bazı önemli lipidler
 trigliserol, fosfatidilgliserol, sfingolipidler, glikolipidler,
yağda çözünen vitaminler, prostaglandinler
 kolesterol, steroid hormonlar, safra asitleri
Lipidlerin özellikleri
 Suda çözünmezler
 Yağlar (fat) oda ısısında katıdırlar
 Sıvı yağlar (oil) oda ısısında sıvıdır
 Trigliseridler besin maddeleri ve insan
vücudundaki (depo) lipidlerin büyük
çoğunluğunu oluşturur
 Hidrolizlerinde yüksek enerji verirler (9 kcal/g)
Lipidlerin fonksiyonları
 Enerji verici
 Enerjinin etkili formda depo edilmesi
 Izolasyon
 Koruma
 Yağda çözünen vitaminlerin taşınması
 Membran yapıtaşı
 Tokluk hissi
 Ağızda tat!
Enerji verirler ve
enerji deposudurlar
Yağlar vücutta önemli enerji
depolarıdır (ATP). Adipoz dokuda
depo edilirler.
Vücuttaki yağ hücreleri
Yağlar yapılarında yağ hücreleri (= adiposit) adı verilen
anlı hücreleri bulundurur. Adipositler adipoz dokuyu
oluşturur.
Izolasyon
 Yağlar deri altında ve bazı
organların çevresinde (böbrek
gibi) ısı izolatörü gibi rol oynar
ve
 Sinir hücrelerinin myelin
kılıflarında elektrik izolatörü
gibi görev yaparak iletinin hızlı
akışına yardımcı olur.
Koruma
Deri altındaki yağlar
vücudu ısı ve soğuğa
karşı koruyucu
izolasyon görevi
yapar. Koruyucu ped
etkisi ve enerji deposu
olarak bulunur.
Yağda çözünen vitaminlerin kanda
taşınması
Yağ ve proteinlerin karışımından oluşan yapılar
(lipoproteinler) önemli hücresel yapılardır. Bu
yapılar kanda lipidlerin taşınmasından
sorumludur.
Membran yapısında lipidler
Membran lipidleri hücre yüzeyinde çift katmanlı tabaka
oluşturan ve yapısal olarak yağ ve lipidlere benzerlik
gösteren yapılardır. Membranda yer alan başlıca
lipidler: fospholipidler, glikolipidler ve kolesterol.
Tokluk hissi
Lipidler insan ve
hayvaların ince
bağırsaklarında
bulundukları sürede
gıda alımını baskılarlar.
Lezzet ve ağızda hoş tat
bırakırlar
 Yağlar lezzetsiz olmaların arağmen damak
tadı bırakırlar!
 Yağlar gıdaların alımını kolaylaştırır ve
lezzeti artırırlar. Lipid içerik ise gıdalarda
aroma, lezzet ve görünümünü belirler.
Lipidler basit ve karışık (kompleks) lipidler
olarak iki sınıfa ayrılır
1. Basit lipidler: çeşitli alkollerler yağ asitlerinin
yapmış olduğu esterlerdir.
Katı yağlar (fat): yağ asitlerinin gliserol ile yaptığı
esterlerdir.
b. Mumlar
a.
2. Karışık lipidler: yağ asitlerinin alkol dışında farklı
grupları bulundurmasıyla oluşur.
Fospholipidler:
b. Glikolipidler:
c. Diğer karışık lipidler:
a.
Yağ asitleri
Yağ asitleri doğal katı ve sıvı yağlarda eseterleşmiş olarak
bulunurken, plazmada serbet yağ asitleri ( free fatty acids
(FFA), şeklinde taşınır.
Bir yağ asidi doymuş (sature, çift bağ bulundurmayan) veya
doymamış (ansature, bir veya daha fazla çift bağ
bulunduran) yapıda olabilir. Ansatura yağ asitleri de iki
şekilde bulunabilir:
a. Monoansature yağ asitleri, yapısında bir adet çift bağ
bulunanlar (örn. oleik sit).
b. Poliansature yağ asitleri iki veya dada fazla çift bağ
bulundururlar (örn. linoleik asit, araşidonik asit).
Doymuş (sature) yağ asitleri
H H H H H H H H H H H H H H H HHO
H-C--C--C--C--C--C--C--C--C--C--C--C--C--C--C--C--C-C-OH
H H H H H H H H H H H H H H H H H
omega uç
Stearik asit: C18H38O2
alfa uç
Doymuş yağ asitleri
 Laurik asit (12 C)
 Miristik asit (14 C)
 Palmitik asit (16 C)
 Stearik asit (18 C)
 Araşidik asit (20 C)
Doymamış yağ asitleri
 Palmitoleik asit (16:1)
 Oleik asit (18:1)
 Linoleik asit (18:2)
 -Linolenik asik asit (18:3)
 -Linolenik asit (18:3)
 Araşidonik asit (20:4)
16:1 mean: a fatty acid contains 16C and 1 double bond in the structure
Colored in red demonstrates essential fatty acids.
Monoansature (tek çift bağ) yağ asidi yapısı
H H H H H H H H
H H H H H H H O
H-C--C--C--C--C--C--C--C--C=C--C--C--C--C--C--C--C--C-OH
H H H H H H H H H H H H H H H H H
omega end
alpha end
One double bond
Poliansature (birden fazla çift bağ)
yağ asidi yapısı
H H H H H
H
H H H H H HH O
H-C--C--C--C--C--C=C--C--C=C--C--C--C--C--C--C--C--C-OH
H H H H H H H H H H H H H H H H H
omega end
alpha end
> 2 double bonds
Esansiyel yağ asidiOmega-6 (linoleik asit)
H H H H H
H
H H H H H H H O
H-C--C--C--C-- C--C =C--C--C=C--C--C--C--C--C--C--C--C-OH
H H H H H H H H H H H H H H H H H
omega end
alpha end
Ilk çift bağ omega uçtaki 6. karbon atomunda
bulunur
Omega-6 (linoleik) yağ asidi
 Bitkisel yağlarda bulunur
 Günde yalnızca ~ 1 yemek kaşığı kadar
gereklidir
 Araşidonik asit omega-6 yağ asidinden
üretilebilir
 Eikosanoidlere metabolize edilir
Esansiyel yağ asidiOmega-3 (linolenik asit)
H H H H H H H H H H H H H H H HH O
H-C--C--C=C--C--C =C--C--C=C--C--C--C--C--C--C--C--C-OH
H H
H
H
H H H H H H H
omega end
alpha end
1st double bond is located on the 3rd carbon
from the omega end
Omega-3 (linolenik) yağ asidi
 Balık yağında bol bulunur
 Kanola ve soya yağında da vardır
 Günlük alınması gereken miktar haftada ~2
balık yenmesi ile sağlanabilir.
Esansiyel (zorunlu) yağ asitleri
Diyette mutlaka bulunmalıdır.
Vücutta üretilemezler
Bağışıklık fonksiyonları (immun
sistem), görme, hücre membranı
yapısı ve hormon benzeri
moleküllerin sentezi için gereklidir.
Esansiyel yağ asidi yetmezliklerinde
görülen belirtiler
 Deride kaşınma
 Ishal (diyare)
 Enfeksiyonlar
 Büyümede gerileme ve yara
iyileşmesinde güçlük
 Anemi
Esansiyel yağ asidi yetersizlikleri
 Esansiyel (zorunlu) yağ
asitleri yetmezliği
dermatitis ile sonuçlanır.
 Klinik belirtileri, deride
kuruluk, bebekler ve
çocuklarda büyümede
gerileme, enfeksiyonlara
duyarlılık ve yara
iyileşmesinde gecikme.
Trigliserdler (=triasilgliserol)
 Trigliseridler yağ asitlerinin başlıca depo şekilleridir.
 Trigliceridler yağ asitlerinin alkoller ile yaptığı
esterlerdir.
Trigliserdid
H
O
H--C--OH
HO-C-R
H
H--C--O--C-- R + H2O
O
H--C--OH
+
HO-C-R
O
H--C--O--C-- R + H20
O
H--C--OH
HO-C-R
H
Gliserol
O
O
H--C--O--C-- R + H20
H
+ 3 FA’s
(Ester bağı)
Trigliserid + 3 H20
Trigliseridler
H
H
H--C--OH
H--C--OH
Yağ asidi
+
Yağ asidi
Yağ asidi
H--C--OH
O
H--C--O--C-- Yağ asidi
O
H--C--O--C-- Yağ asidi
O
H--C--O--C-- Yağ asidi
H
H
esterifikasyon/reesterifikasyon
desterfikasyon
Trans ve cis yağ asitleri
Trans yağlar niçin zararlı?
 Trans yağlar (veya yağ asitleri) LDL (kötü)
kolesterolü yükseltirken, HDL (iyi) düzeyini
düşürür.
 Trans yağlar aynı zamanda vücutta kalp sağlığı için
gerekli olan omega-3 yağ asitleri dengesini bozar. Bu
sebeple kardiyovasküler hastalıklar için risk
faktörüdür.
 Diyette trans yağların % 2 artırılması
kardiyovasküler hastalık riskini % 23 oranında
yükseltiyor….
Trans yağlar nasıl elde edilir?
 Doymamış yağ asitlerinden zengin sıvı yağların uygun
bir katalizör eşliğinde (örn. Nikel) karıştırma, ısı ve
hidrojen basıncının uygulanması ile elde edilir.
 İnek sütü, eti, tereyağı ve peyniri % 2-8 oranında trans
yağları içerir.
 Endüstriyel yolla üretilen margarinler ise çok daha
yüksek oranlarda trans yağ bulundurur.
Fosfolipidler
 Hücre membranlarında bulunan en önemli yapısal
lipidlerdir.
 Fosfolipidler yapısında digliserid, bir fosfat grubu,
gliserol ve kolin bulundurur.
 Vücut ihtiyaç duyduğu kadarını üretebilir
Fosfolipid yapı
Fosfolipidlerin fonksiyonları
Hücre membranını oluştururlar
Eikozonoid sentezini
Emülsifiyer görevi
Safra tuzları
Lektinler
Emülsifiye ediciler
Hidrolitik uç
(suya cazibe)
Hidrofobik uç
(lipidlere cazibe)
Emülsifikasyon
Suda çözünmeyen
maddelerin daha
küçük parçalara
ayrıştırılarak çözünür
duruma
getirilmesine
emülsifikasyon
denir.
Fosfolipidler yağ
moleküllerinin
etrafını sararark suda
çözer.
Glikolipidler
Glikolipidler, lipidlerin –OH uçlarına karbonhidrat
birimlerinin bağlanması ile oluşan lipidlerdir. Görevleri
enerji sağlamak ve hücresel tanınmada (reseptör) rol
almaktır.
( CH2 ) 12 CH3
a uni t of
-D-glucopyranose
HO
O
NHCR
H OH
HO
HO
HO
O
H
H
OH
H
a -gl ucos i de
bond
Steroller
 Steroller steroid alkoller olarak da bilinir ve organik
moleküllerin önemli bir grubunu oluşturur.
 Bitki, insan ve hayvanlarda doğal olarak oluşur. En
önemli hayvansal sterol kolesteroldür.
 Kolesterol, insanlar için hayati öneme sahiptir. Membran
yapıda bulunur, yağda çözünen vitaminlerin ve steroid
hormonların sentezinde öncül moleküldür.
 Çok halkalı bir yapı gösterir.
 Gliserol taşımaz.
 Suda çözülmez.
Kolesterolün fonksiyonları
 Hücre membranlarının
esansiyel bileşenidir
 Önemli hormonların
yapıtaşıdır:
 Östrojenler, testosteron,
vitamin D
 Safra asitlerinin öncül
maddesi
 Karaciğerde üretilir
 Hayvansal besinlerde
bulunur ve insanlar için
önemli kaynaktır.
Androjenler
 Erkek cinsiyet hormonlarıdır (ör. testosteron)
 Testiste üretilir
 İkincil erkeklik karakterlerinin gelişiminden
sorumludur.
H3 C
H3 C
OH
H
H
H
H3 C
H3 C
H
O
H
H
H
HO
Te stoste ron e
An dros te ron e
O
Östrojenler
 Östrojenler dişilerde cinsiyet hormonudur
 Ovaryumlarda (yumurtalık) üretilir
 İkincil dişilik karakterlerinin gelişiminden sorumludur
CH3
H3 C
H
H3 C C= O
H
H 3 C OH
H
H
H
H
O
HO
Proge s te rone
Estradi ol
H
Lipoprotein nedir?
 Lipoproteinler lipid ve proteinlerin karışımından oluşan özel
biyokimyasal yapılardır.
 Lipid veya diğer türevleri proteinlere kovalent veya nonkovalent olarak bağlanır.
 HDL: Yüksek yoğunluklu lipoproteinler.
 LDL: düşük yoğunluklu lipoproteinler.
Lipoproteinlerin sınıflandırılması
Atheroskloroz
Özet
Lipid biyokimyasının öğrenilmesi obezite,
diabet, ateroskleroz gibi birçok
biyomedikal alanın kavranmasında fayda
sağlayacaktır.
Bilinmesi gerekenler
 Lipidlerin vucuttaki önemli fonksiyonları
nelerdir?
 Esansiyel yağ asitleri nelerdir?
 Doymuş yağ asitlerinin doymamış
olanlardan farkları
 Lipoproteinler, yapı ve çeşitleri, önemi
 Emülsifikasyon nedir?