Transcript Yağ asitleri - Prof. Dr. Suat Erdoğan | 2015

Dr. Suat ERDOĞAN
İçerik
 Lipidlerin;
 Tanımı
 Fonksiyonları
 Sınıflandırılmaları
 Yağ asitleri
 Doymuş yağ asitleri
 Trans yağlar
Lipid nedir?
 Lipos Grekçe’de yağ anlamına gelir
 Lipidler, yağlı bileşiklerin kimyasal olarak farklı
grupları olup; enerjinin yoğunlaşmış bir formudur.
 Lipidler (yağlar) suda çözünmeyen; eter, kloroform,
benzen ve aseton gibi polar olmayan organik
çözücülerde (solventlerde) çözünen biyomoleküllerdir.
 Alkoller ile uzun zincirli yağ asitlerinin esterleridirler.
Lipidlerin özellikleri
 Suda çözünmezler
 Yağ asitleri karboksil ucundan (-COOH) hidrofilik özellik





gösterir.
Hidrokarbon zincir uzadıkça hidrofilik özellik ade azalır
Yağlar (fat) oda ısısında katıdırlar
Sıvı yağlar (oil) oda ısısında sıvıdır
Trigliseridler, besin maddeleri ve insan vücudundaki (depo)
lipidlerin büyük çoğunluğunu oluşturur
Hidrolizlerinde yüksek enerji verirler (9 kcal/g)
Yağ asitlerinin yapısı
 Membran lipidlerinin çoğu amfipatiktirler. Yapılarında
non-polar uç ve polar son uç taşırlar.
 Yağ asitleri bir ucunda polar karboksilik asit (-COOH)
taşıyan hidrokarbon zincirden oluşur.
16-C’lu yağ asidi:
CH3(CH2)14-COONon-polar polar
Lipidler hayvan ve bitki hücrelerinde depo edilir
Lipidlerin fonksiyonları
 Biyolojik enerji kaynağı
 Enerjinin etkili formda depo edilmesi
 İzolasyon
 Organizmayı dış etkenlerden koruma
 İç organlara destek sağlama
 Yağda çözünen vitaminlerin taşınması
 Isı ve elektrik izolasyonu
 Hücre membranlarının yapıtaşı
 Metabolizmayı düzenleyici hormonları depolama
 Yiyeceklere gevreklik, lezzet ve doygunluk verirler
Enerji kaynağı olarak besinler
Enerji verir ve enerji
deposudurlar
Yağlar vücutta önemli enerji
depolarıdır (ATP). Adipoz dokuda
depo edilirler.
Vücuttaki yağ hücreleri
Yağlar yapılarında yağ hücreleri (= adiposit) adı verilen
hücreleri bulundurur.
Adipositler adipoz dokuyu oluşturur.
Vücutta yağ oranı ve adipositler
 Sağlıklı bireylerde (obez
olmayan), beyaz yağ oranı
erkeklerde vücut ağırlığının
% 20’sini, kadınlarda ise %
25’ini oluşturur.
 Adipositler,
 Yüzeylerinde insülin,
büyüme hormonları,
norepinefrin, glikokortikoid
gibi çok sayıda reseptörü
bulundurur,
Izolasyon görevi
 Yağlar, deri altında ve bazı
organların çevresinde (böbrek
gibi) ısı izolatörü gibi rol oynar
ve
 Sinir hücrelerinin myelin
kılıflarında elektrik izolatörü
gibi görev yaparak iletinin hızlı
akışına yardımcı olur.
Myelin kılıfın yapısının
%70-80’ini lipidler oluşturur.
Koruma
Deri altındaki yağlar
vücudu ısı ve soğuğa
karşı koruyucu
izolasyon görevi
yapar. Koruyucu ped
etkisi ve enerji deposu
olarak bulunur.
Taşıma: yağda çözünen vitaminlerin
kanda taşırlar
Yağ ve proteinlerin karışımından oluşan yapılar
(lipoproteinler) önemli hücresel yapılardır. Bu
yapılar kanda lipidlerin taşınmasından sorumludur.
Membran yapısında lipidler
Membran lipidleri hücre yüzeyinde çift katmanlı tabaka
oluşturan ve yapısal olarak yağ ve lipidlere benzerlik
gösteren yapılardır. Membranda yer alan başlıca
lipidler: fospholipidler, glikolipidler ve kolesterol.
Şişman ve obez bireylerin daha hassas olduğu
hastalık ve sağlık sorunlarından bazıları:
 Yüksek tansiyon
 Uyku apnesi, solunum
 Osteoartrit (kıkırdak doku
problemleri
 Kanserler





hasarına bağlı)
Hiperlipidemi
Tip 2 diyabet
Koronar kalp hastalıkları
İnme (felç)
Safra kesesi hastalıkları
 Endometriyal
 Meme
 Kolon
 Ayrıca, hastalıkların seyri
obezlerde daha ağır seyreder.
Vücut Kitle İndeksi (Body Mass Index, BMI)
BMI = vücut ağırlığı [kg]/boy [m]2
Kategori
Kabul edilebilir
(düşük risk)
Orta düzey kilolu
(artmış risk)
Aralık
20.0-25.0 kg/m2
25.1-27.0 kg/m2
Orta düzey kilolu/obez
27.1-30.0 kg/m2
Belirgin kilolu/obez
30.1-40.0 kg/m2
Ölümcül obez
>40.0 kg/m2
Lipidlerin sınıflandırılması
Yapılarına göre lipidler:
 Basit lipidler
 Bileşik lipidler
 Türev lipidler
I. Basit lipitler:
Yağ asitlerinin çeşitli alkollerle yapmış olduğu
esterleridir.
Yağlar (fat): yağ asitlerinin gliserol ile yaptığı
esterlerdir. Sıvı yağlar (oil) ise oda ısısında sıvı
olan yağlardır.
b. Mumlar: gliserolün haricinde yüksek alkollerle
esterleşmiş yağ asitleridir.
a.
II. Bileşik (kompleks) lipitler:
Yapılarında yağ asidi ve alkol e ek olarak farklı
gruplar içeren lipitlerdir:
Fosfolipidler: Bu lipitlerde yağ asidi ve alkolün
yanı sıra fosforik asit bulunur.
b. Glikolipidler: Yağ asidi, karbonhidrat ve azot
içerirler.
c. Diğer bileşik lipidler: Sülfolipid, aminolipidler
ve lipoproteinler bu grupta yer alır.
a.
III. Türev lipidler
 Bu gruptaki lipidler yağ asitleri, gliserol, steroidler,
diğer alkoller, yağ aldehidleri, keton cisimcikleri,
hidrokarbonlar, yağda çözünen vitaminler ve
hormonlardır.
Yağ asitleri (fatty acids)
 Yağ asitleri vücutta genellikle doğal yağlar ve sıvı
yağların esterleri olarak bulunur.
 Plazmada ise esterleşmemiş olarak serbest yağ asitleri
(free fatty acids, FFA) şeklinde bulunur.
 Doğal yağlarda bulunan yağ asitleri genellikle çift sayılı
karbon atomundan oluşur (16, 18, 20 karbonlu gibi).
Yağ asitlerinde zincir uzunluğu
Karbon (C) uzunluğuna göre:
Kısa zincirli yağ asitleri (2-4 C)
Orta zincirli yağ asitleri (6-10 C)
Uzun yağ asitleri (12-28 C)
- Yağ asitlerinin karbon uzunluğu beslenmede önem
taşır.
-En sık rastlanan yağ asitleri 14-22 C atomlu olanlarıdır.
Yağ asitlerinin başlıca özellikleri
 Yağ asitlerinin uzunlukları ve doymamışlık dereceleri
fiziksel özelliklerini belirler.
 Yağ asitleri, suda az çözünen apolar özellikteki
hidrokarbon zincirleridir.
 Karboksilik asit grubu (COOH) polardır ve bu
hidrofilik kısım sayesinde kısa zincirli yağ asitleri az da
olsa suda çözünür.
Doymuş ve doymamış yağ asitleri
Bir yağ asidi doymuş (satüre, çift bağ bulundurmayan) veya
doymamış (ansatüre, bir veya daha fazla çift bağ
bulunduran) yapıda olabilir.
Ansatura yağ asitleri de iki şekilde bulunabilir:
a. Monoansature yağ asitleri, yapısında bir adet çift bağ
bulunanlar (örn. oleik sit).
b. Poliansature yağ asitleri iki veya dada fazla çift bağ
bulundururlar (örn. linoleik asit, araşidonik asit).
Doymuş (satüre) yağ asitleri
H H H H H H H H H H H H H H H HHO
H-C--C--C--C--C--C--C--C--C--C--C--C--C--C--C--C--C-C-OH
H H H H H H H H H H H H H H H H H
omega uç
Stearik asit: C18H38O2
alfa uç
Yağ asitlerinde numaralandırma
 Yağ asitlerindeki C atomları, karboksil grubundan (COOH)
numaralandırılır.
 COOH grubuna bitişik C atomu 2 nolu C atomudur ve bu
C atomu aynı zamanda α-C diye de bilinir. 3 nolu C atomu
-karbondur.
 Son metil (CH3) grubundaki C atomu ise omega () veya
n-karbon atomu olarak bilinir.
CH3 CH2.......CH2 CH2 CH= CH 4 CH2 3CH2 2CH2 1COOH
CH3
CH2CH2...CH2 CH= CH CH2 CH2 αCH2 COOH
Doymuş yağ asitleri
 Doymuş yağ asitleri, zincirde bulunan CH3- ve -
COOH uç grupları arasına sırayla metilen (-CH2)
gruplarının eklendiği bir serinin ilk üyesi asetik
asite (CH3-COOH) dayalı yapı şeklinde kabul
edilebilir.
 Serinin diğer yüksek üyelerine mumlarda rastlanır
 Özellikle bitkisel kaynaklardan elde edilen yağlar
arasında fitanik asit gibi dallı zincirli yağ asitleri de
bulunur.
Bazı doymuş yağ asitleri
Laurik asit (12 C)
Miristik asit (14 C)
Palmitik asit (16 C)
Stearik asit (18 C)
Araşidik asit (20 C)