Transcript uczenie się poprzez warunkowanie sprawcze

UCZENIE SIĘ POPRZEZ
WARUNKOWANIE
SPRAWCZE
PROBLEMATYKA



Uczenie się poprzez warunkowanie instrumentalne- analiza
teorii behawiorystycznych (koneksjonistycznych) przyjmujących,
że podstawą uczenia się są różnego typu połączenia między
bodźcami i reakcjami; praktyczne implikacje teorii
warunkowania– warunkowanie sprawcze, dydaktyka w
koncepcji behawiorystycznej; magia pochwał, aktywne i bierne
uczestnictwo w zajęciach lekcyjnych, ocena behawioryzmu w
kontekście pracy dydaktycznej.
Słowa- klucze: warunkowanie sprawcze, wzmocnienie
pozytywne, wzmocnienie negatywne, kara, nagroda, prawo
efektu, pierwotne i wtórne czynniki karzące i nagradzające
Mietzel, G. (2002). Psychologia kształcenia. Gdansk: GWP. s.
156-183
PLAN WYKŁADU




 Warunkowanie sprawcze
 Karanie
 Warunkowanie instrumentalne w
realnym świecie
 Porównanie warunkowania
klasycznego i instrumentalnego
Natura warunkowania
sprawczego
Warunkowanie klasyczne – uczenie się
przewidywalnych sygnałów
Warunkowanie sprawcze – uczenie się o
konsekwencjach

zachowanie sprawcze (ang. operant), zachowanie
organizmu, które można scharakteryzować w kategoriach
dających się zaobserwować efektów jego wpływu na
środowisko.
Odkrycie warunkowania
sprawczego

Skrzynka problemowa Thorndike’a
Dlaczego zachodzi
warunkowanie instrumentalne
ﾖ
Prawo efektu
prawo efektu (ang. law of effect), podstawowe prawo
uczenia się, które głosi, że zdolność bodźca do
wywoływania reakcji rośnie, gdy po reakcji następuje
nagroda, a spada, gdy nagroda po niej nie następuje.

ﾖ
Mapa poznawcza
mapa poznawcza (ang. cognitive map), reprezentacja
psychiczna przestrzeni fizycznej.

Wzmocnienia w warunkowaniu
instrumentalnym




Wzmocnienia pozytywne i negatywne

negatywny czynnik wzmacniający (ang. negative reinforcer), bodziec, którego
usunięcie lub uniknięcie po jakiejś reakcji zwiększa prawdopodobieństwo tej
reakcji

pozytywny czynnik wzmacniający (ang. positive reinforcer), bodziec, którego
otrzymanie po reakcji zwiększa prawdopodobieństwo jej wystąpienia w
przyszłości
Nagroda i kara

Pierwotnie i wtórne czynniki nagradzające i karzące
Wzmacnianie ciągłe i sporadyczne
Rozkłady wzmocnień-plan, według którego podaje się lub wstrzymuje wzmocnienie.

według stałych proporcji

według zmiennych proporcji

według stałych odstępów czasowych

według zmiennych odstępów czasowych
Obecność bodźca
nasila
się
Co się
dzieje z
reakcją?
słabni
e
Brak bodźca
Wzmocnienie pozytywne
Wzmocnienie negatywne
Sumienność w wykonywaniu
zadań domowych wzrasta,
kiedy
następstwem
jest
pochwała
Stosowanie aspiryny wzrasta, gdy następstwem
jest złagodzenie bólu głowy
Wzmocnienie pozytywne
Wzmocnienie negatywne
Nawyk obgryzania paznokci
słabnie, kiedy następstwem
jest
gorzki
smak
pokrywającej je substancji
Zwyczaj parkowania w strefie zabronionej
słabnie, kiedy następstwem jest strata pieniędzy
(mandat)
Zbieżność trójczłonowa między bodźcami
dyskryminacyjnymi, zachowaniem
i konsekwencjami 1
Bodziec
dyskryminacyjny
(SD)
Reakcja
emitowana
(R)
Konsekwencj
e bodźcowe
(S)
Wzmocnienie pozytywne: reakcja w
obecności efektywnego sygnału (SD)
powoduje pożądane konsekwencje.
Częstość tej reakcji wzrasta.
Automat do
sprzedaży
napojów
Wrzucenie
monety do
otworu
Otrzymanie
napoju
Wzmocnienie negatywne (ucieczka):
dzięki reakcji sprawczej „ucieka się” z
nieprzyjemnej sytuacji. Częstość reakcji
ucieczki wzrasta.
Gorąco
Wachlowani
e się
Ucieczka od
gorąca
Copyright © Wydawnictwo Naukowe PWN SA 2004
Zbieżność trójczłonowa 2
Bodziec
dyskryminacyjny
(SD)
Reakcja
emitowana
(R)
Konsekwencj
e bodźcowe
(S)
Wzmocnienie negatywne (unikanie):
bodziec sygnalizuje danemu
organizmowi, że wkrótce nastąpi jakieś
nieprzyjemne zdarzenie. Odpowiednia
reakcja pozwala uniknąć tego zdarzenia.
Częstość reakcji unikania wzrasta.
Dźwięk brzęczyka
przy pasie
bezpieczeństwa w
samochodzie
Zapięcie
pasa
Uniknięcie
przykrego
dźwięku
Wygaszanie: po reakcji sprawczej nie
następuje czynnik wzmacniający.
Częstość tej reakcji maleje.
Żaden lub SΔ
Błaznowa
-nie
Nikt nie
zwraca uwagi
Karanie: po reakcji następuje przykry
bodziec. Reakcja ta zostaje
wyeliminowana lub stłumiona.
Atrakcyjne
pudełko zapałek
Zabawa
zapałkami
Oparzenie się
lub otrzymanie
klapsa
Copyright © Wydawnictwo Naukowe PWN SA 2004
Zasada Premacka

(ang. Premack principle), zasada
wykryta przez Davida Premacka,
zgodnie z którą czynność bardziej
preferowana może służyć do
wzmacniania czynności mniej
preferowanej.
Metoda kolejnych przybliżeń

Metoda w której wzmacnia się
zachowania coraz to bliższe
pożądanemu
KARANIE
Wady kary:






Nieadekwatne lub
stanie pobudzenia,
wymierzane
w
Ukarany reaguje lękiem obawą lub
złością,
Skutek kary jest czasami krótkotrwały,
ściśle uzależniony od obecności
osoby karzącej lub od okoliczności,
Większość złych zachowań trudno
ukrać od razu,
Dostarczają niewiele informacji,
Działanie, które ma być karą może się
okazać wzmocnieniem, ponieważ
oznacza zainteresowanie.
Środki zwiększające efektywność karania:

Umożliwianie
osobie
innych
zachowań, które mogą zastąpić
zachowanie karane,

Uzupełnianie karania wzmacnianiem
pozytywnym,

Dbanie o to, by karany dokładnie
wiedział, za co spotkała go kara,

Stosowanie kary zaraz po
niepożądanym zachowaniu,

Używanie kar wystarczająco silnych,
by mogły powstrzymać niepożądane
zachowania, ale nie silniejszych, niż
jest to niezbędne,

Uniemożliwienie uniknięcia kary, jeśli
niepożądane zachowanie miało
miejsce,

Przedkładanie kar polegających na
pozbawianiu przyjemności nad
zadawanie fizycznego lub
psychicznego bólu.
Problemy modyfikacji zachowania w
realnym świecie




Problem kary/problem nagrody“karzemy dzieci pracą i nagradzamy
oglądaniem telewizji”
W szkole
W pracy
W domu
Porównanie warunkowania
klasycznego i instrumentalnego
WARUNKOWANIE
KLASYCZNE
WARUNKOWANIE
INSTUMENTALNE
Reakcja
mimowolna, automatyczna
„dobrowolna”, działa na środowisko
Nabywanie
kojarzenie faktów; BW zapowiada BB
kojarzenie reakcji z konsekwencjami
(bodźce wzmacniające lub karzące)
Wygasanie
RW
słabnie,
jeżeli
BW
wielokrotnie
prezentowany
wzmocnienie
jest
bez
reagowanie słabnie po zaprzestaniu
wzmacniania
Procesy poznawcze
rozwijają się oczekiwania, że po BW
pojawi się BB
rozwijają się oczekiwania, że reakcja
będzie wzmacniana lub karana;
wstępuje również uczenie utajone bez
wzmocnienia
Predyspozycje
biologiczne
naturalne predyspozycje warunkują,
jakie bodźce i reakcje mogą być łatwo
ze sobą skojarzone
organizm najłatwiej uczy się zachowań
podobnych
do
naturalnych;
zachowania nienaturalne instynktownie
upodabniają się do naturalnych.
Kluczowe znaczenie
styczność
w
czasie
bodźca
warunkowego i bezwarunkowego
styczność w
konsekwencji
czasie
reakcji
i
jej