Transcript Slajd 1

Zamieszanie w polityce II RP.
Partyjne pomieszanie z
poplątaniem.
Po oddaleniu niebezpieczeństwa
bolszewickiego, trwające między partiami
„zawieszenie broni” zaczynało się kruszyć,
a wraz z nim koalicyjny rząd Witosa.
Najpierw odeszło PSL „Wyzwolenie” a
następnie PPS. To z rządku koalicyjnego
uczyniło rząd centrowy.
W Sejmie natomiast rozpoczęły się prace
nad konstytucją państwa, która z powodu
układów politycznych coraz bardziej
zmierzała w kierunku prawicy i centrum.
Konstytucja marcowa
Projekt konstytucji zakładał ograniczenie
kompetencji prezydenta na rzecz
parlamentu, gdyż prawica obawiała się, że
prezydentem zostanie Piłsudski. Takim
ograniczeniom sprzeciwiała się lewica i
ostatecznie w 1921 udało się przeforsować
kilka postanowień. M.in. zwiększenie
kompetencji prezydenta, likwidację Senatu
i postanowienie, że prezydentem może
być jedynie Polak i katolik.
Zasady konstytucji marcowej
Konstytucja uchwalona 17 III 1921 roku składała
się z 7 rozdziałów:
I – Rzeczpospolita
II – Władza ustawodawcza
III – Władza wykonawcza
IV – Sądownictwo
V – Powszechne prawa i obowiązki
VI – Postanowienia ogólne
VII – Postanowienia przejściowe
Zasady konstytucji marcowej
Organami ustawodawczymi miał być Sejm i Senat,
wybierane co 5 lat w wyborach powszechnych,
równych, bezpośrednich, tajnych i
proporcjonalnych przez obywateli, którzy
ukończyli 21 rok życia (Sejm) i 30 (Senat).
Prawo wybieralności mieli obywatele, którzy
ukończyli 25 rok życia (Sejm) i 40 rok życia
(Senat).
Prawo inicjatywy ustawodawczej posiadał również
rząd.
Zasady konstytucji marcowej
Władzę wykonawczą sprawował rząd i prezydent.
Wyboru prezydenta miało dokonywać Zgromadzenie
Narodowe składające się z członków Sejmu i Senatu, raz
na 7 lat.
Prezydent:
- reprezentował kraj na zewnątrz;
- miał prawo rozwiązywania Sejmu, ale za zgodą 3/5
posłów;
Rząd:
- był odpowiedzialny przed Sejmem;
- wotum nieufności dla jednego ministra nie oznaczało
wotum dla całego rządu;
Zasady konstytucji marcowej
Sądownictwo zostało oparte na zasadzie
niezawisłości i nieusuwalności sędziów.
Do orzekania o zgodności aktów
administracyjnych z konstytucją powołano
Najwyższy Trybunał Administracyjny.
Zasady konstytucji marcowej
Prawa i obowiązki obywateli:
- wierność wobec państwa;
- przestrzeganie prawa
- służba wojskowa
- ochrona życia, wolności, nietykalności i
mienia
- gwarancja wolności miejsca zamieszkania,
słowa, publikacji, stowarzyszeń;
Konstytucja marcowa była jedną z konstytucji republikańskich w
Europie wzorowaną na francuskiej ustawie zasadniczej.
Charakteryzowała się przewagą władzy ustawodawczej nad
wykonawczą.
Chwiejność rządów
W momencie uchwalenia konstytucji marcowej
Sejm Ustawodawczy spełnił swe zadanie, ale w
maju 1921 roku przedłużono kadencję Sejmu i
Naczelnika Państwa, do czasu ukonstytuowania
się nowych władz. Tym bardziej, że koalicyjny
rząd Witosa we wrześniu 1921 roku upadł. Nowy
rząd utworzył Antoni Ponikowski, który jednak
przetrwał tylko do czerwca 1922 roku.
Po kolejnym kryzysie gabinetowym Piłsudski
mianował rząd Artura Śliwińskiego, ale i
ten rząd nie porządził długo. Prawica
wobec tego wysunęła wniosek o wotum
nieufności dla Naczelnika Państwa, ale
Piłsudski wyszedł z tej konfrontacji
zwycięsko i efekcie powołał następny rząd
pozaparlamentarny tolerowany przez
lewice i centrum, na którego czele stanął
Julian Nowak.
Wybory 1922 roku.
Do wyborów 1922 stanęły następujące bloki polityczne:
- Prawica – reprezentowana przez blok Chrześcijańskiej
Jedności Narodowej z udziałem endecji (Związek Ludowo
– Narodowy – ZLN) oraz Stronnictwo Chrześcijańsko –
Narodowe;
- Centrum – Chadecja (Chrześcijańska Demokracja),
Narodowa Partia Robotnicza (NPR) i PSL „Piast”
- Lewica – PSL „Wyzwolenie”, Stronnictwo Chłopskie i
PPS;
Marginalne znaczenie mieli komuniści, którzy dążyli do
wywołania rewolucji korzystając z pomocy ZSRR.
Wybory 1922 r.
Do wyborów przystąpiło 68 % uprawnionych.
W rezultacie w Sejmie:
Prawica osiągnęła 27% mandatów;
Centrum – 27 %
Lewica – 26 %
Największe zyski wyniosły mniejszości narodowe, które uzyskały 20 %
mandatów.
W Senacie:
Prawica – 36 % mandatów
Centrum – 25 %
Lewica 14 %
Mniejszości narodowe – 24%
Takie wyniki nie dały możliwości utworzenia własnego rządu, toteż najbardziej
prawdopodobne wydawało się utworzenie rządu centro-prawicowego.
Wybory prezydenta
9 XII 1922 roku zebrało się Zgromadzenie
Narodowe, by wybrać prezydenta. Zgłoszono 5
kandydatur, z których po serii 4 głosowań
pozostało 2 kandydatów:
- hr. Maurycy Zamoyski (prawica)
- Gabriel Narutowicz (część lewicy popierana przez
mniejszości narodowe);
O wyborze miały zadecydować głosy posłów PSL
„Piast” i NPR. Ostatecznie stosunkiem 289 do
227 prezydentem wybrano Gabriela
Narutowicza.
Zabójstwo Narutowicza
Wybór Narutowicza rozpoczął lawinę akcji
propagandowej endecji, która wysuwała hasła
niedopuszczenia do władzy nowego prezydenta.
Mimo to Narutowicz zdecydował się przyjąć urząd.
11 XII 1922 roku działacze i zwolennicy endecji
próbowali nie dopuścić do zaprzysiężenia nowego
prezydenta. Doszło do starć z policją. Jednak mimo
przeciwności udało się Narutowiczowi złożyć
przysięgę. Rozpoczęło to lawinę listów z
pogróżkami.
16 XII 1922 roku Narutowicz otwierał wystawę w
warszawskiej „Zachęcie”. Podczas oglądania
ekspozycji prezydent został zamordowany strzałem
z pistoletu przez Eligiusza Niewiadomskiego, który
najprawdopodobniej ideowo związanego z
endecją.
Próby stabilizacji politycznej
Po kryzysie politycznym w państwie trzeźwym
umysłem wykazał się Ignacy Daszyński, który
próbował ratować sytuację. Powołano
natychmiast marszałka Sejmu – Macieja Rataja
na stanowisko prezydenta. Ten z kolei powołał
nowy gabinet na czele z gen. Władysławem
Sikorskim.
20 XII ponownie zwołano Zgromadzenie Narodowe
by powołać nowego prezydenta. Tym razem
wybrano kandydata centrum i lewicy –
Stanisława Wojciechowskiego.
Pakt lanckoroński
Rząd Sikorskiego był jednak niestabilny,
podkopywany jeszcze propagandą endecji,
która od lutego 1923 roku prowadziła
tajne rozmowy z PSL „Piast”.
Dnia 17 V podpisały one tzw. „pakt
lanckoroński” – przewidywał on powołanie
do życia rządu większości parlamentarnej,
opartego na koalicji endecji.
W wyniku paktu lanckorońskiego rząd
Sikorskiego podał się do dymisji, a pod
koniec maja 1923 roku prezydent
Wojciechowski misję tworzenia nowego
rządu powierzył Wincentemu Witosowi.
W skład rządu weszli przedstawiciele
endecji, chadecji i PSL „Piasta”, koalicji
zwanej „Chjeno- Piastem”.
Wkrótce potem Piłsudski zrzekł się
przewodzenia Ścisłej Rady Wojennej i
odsunął się z życia politycznego do swej
willi w Sulejówku.
Nowy rząd Grabskiego
Rząd Witosa przetrwał do grudnia 1923 roku. Rozpadł się
na skutek zamieszek i strajków powszechnych
organizowanych w całym kraju.
Dymisja rządu nastąpiła w chwili całkowitego załamania się
gospodarki. Z dnia na dzień rosły ceny, inflacja
bezrobocie.
19 XII 1923 roku prezydent Wojciechowski powołał gabinet
pozaparlamentarny złożony z fachowców, a nie
przedstawicieli poszczególnych ugrupowań w
parlamencie. Głównym zadaniem rządu było ratowanie
skarbu państwa. Na czele zaś stanął Władysław Grabski.
Problemy polityczne rządu
Grabskiego
Rząd Grabskiego dla ratowania kraju przeprowadził
szereg reform, a że nie składał się z ugrupowań
parlamentarnych nie miał wśród polityków zbyt
wielkiego poparcia.
Szczególnie w obliczu kryzysu na wschodnich
kresach w 1924 roku ujawnił się brak poparcia i
brak propozycji rozwiązań konfliktu mniejszości
narodowych na terenie II RP (zamieszki i walki
nadgraniczne z Ukraińcami i Białorusinami)
Konkordat
Jednym z większych sukcesów rządu Grabskiego
było podpisanie w 1925 roku konkordatu z
Kościołem rzymskokatolickim.
Umowa przewidywała nominację biskupów i
arcybiskupów przez papieża po zasięgnięciu
opinii polskiego rządu. Uznano i potwierdzono
prawa majątkowe Kościoła w Polsce, z
wyjątkiem tych majątków, które miały zostać
parcelowane na zasadach ogólnych. Konkordat
przewidywał tez nowy podział administracyjny
Kościoła w Polsce.
Kryzys i upadek rządu Grabskiego.
Rząd Skrzyńskiego.
Reformy rządu Grabskiego nie poprawiły sytuacji
gospodarczej kraju. Zła koniunktura 1924 roku
obniżyła wpływy do budżetu, zmniejszyły się
zdolności płatnicze przedsiębiorstw, na skutek
nadprodukcji bilonu pojawiły się zwyżki cen i
inflacja. Sytuacja budżetowa skomplikowała się.
W tej sytuacji w połowie listopada 1925 roku
rząd Grabskiego podał się do dymisji. Misję
utworzenia nowego gabinetu powierzono
Aleksandrowi Skrzyńskiemu.
Rząd Skrzyńskiego
Upadek gabinetu Grabskiego zaktywizował zwolenników
Piłsudskiego, którzy udali się do willi marszałka i oddali
się do jego dyspozycji.
Wobec napiętej sytuacji Sejm w 1925 roku wyłonił rząd
szerokiej koalicji, od endecji po PPS ze Skrzyńskim na
czele.
Od początku istnienia rząd ten walczył z kryzysem
ekonomicznym, ale od wiosny 1926 roku sytuacja
zaczęła się poprawiać. Słabości polskich rządów lat 1919
-25 jednoczyły zwolenników wokół osoby Piłsudskiego,
zwolenników rządów twardej ręki.