Transcript Polityka gospodarcza Ryszkiewicz wykład 12

Polityka gospodarcza
Wykład 13:
Sytuacja gospodarcza i polityka
ekonomiczna w latach 1999-2008
Sytuacja gospodarcza i polityka
makroekonomiczna w latach 1999-2008
• Narastanie nierównowagi w latach 1998-1999 (rosnący
deficyt płatniczy, wysoka inflacja, deficyt finansów
publicznych, nadmierna aprecjacja kursu);
• Pojawienie się ryzyka kryzysu walutowego i finansowego
w 2000 roku;
• Zaostrzenie polityki pieniężnej w latach 2000-2001 i
radykalne „schłodzenie” gospodarki;
• Przywrócenie równowagi w 2002 r i powrót na ścieżkę
zrównoważonego wzrostu w latach 2003-2004;
• Okres szybkiego wzrostu po wejściu do UE;
• Słabości polityki gospodarczej: nieoptymalny policy-mix,
brak reformy finansów publicznych, wolne tempo reform
strukturalnych.
Popyt krajowy i PKB, 1995-20079, zmiany roczne w %
14
12
10
8
6
4
2
0
-2
-4
PKB
Popyt kraj.
-2
-4
-6
I/09
III/08
I/08
III/07
I/07
III/06
I/06
III/05
I/05
III/04
I/04
III/03
I/03
III/02
I/02
III/01
I/01
III/00
I/00
III/99
I/99
III/98
I/98
III/97
I/97
III/96
I/96
III/95
I/95
Nadwyżka tempa wzrostu popytu krajowego nad tempem wzrostu PKB
1995-2007 (w % PKB)
8
6
4
2
0
Saldo bilansu obrotów bieżących, 1995-2008 (% PKB)
3
2.50
1
Y95
Y96
Y97
Y98
Y99
Y00
Y01
Y02
Y03
Y04
Y05
Y06
Y07
Y08
-1
-1.00
-1.58
-2.12
-3
-3.11
-3.13
-3.54
-3.91
-5
-4.30
-4.36
-4.72
-6.10
-7
-8.05
-9
-5.04
Sytuacja w bilansie płatniczym
• Napływ kapitału (ZIB, prywatyzacja);
• Rosnące ujemne saldo handlowe;
• Rola kapitału portfelowego (instrumenty
dłużne, akcje);
• Reakcja kursu walutowego (deprecjacja);
Zmiany eksportu i importu w latach 1993-2006, (%, ceny stałe)
30
25
20
15
10
5
0
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
-5
Eksport
Import
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Napływ kapitału zagranicznego do Polski, 1997-2007,
(dane kwartalne, mln USD, netto)
10000
8000
6000
4000
2000
0
-2000
-4000
-6000
Instrumenty dłużne
ZIB i instrumenty udziałowe
-8000
Saldo obrotów bieżących i napływ FDI, 1997-2007 (mln USD)
5000
CA
4000
FDI
3000
2000
1000
-2000
-3000
XI
VI I
I/ 0
7
V
III
X
I/0
4
VI
II
XI
VI
IV
IX
II
V
XI
I
VI
I
-1000
III
X
I/9
7
VI
II
0
Mechanizm kryzysu walutowego
• Napływ kapitału zagranicznego w postaci ZIB i inwestycji
portfelowych powoduje umacnianie kursu waluty
krajowej i/lub wzrost inflacji (aprecjacja realna);
• Spada konkurencyjność eksportu, rośnie import i rośnie
deficyt obrotów bieżących;
• Zwiększają się czynniki ryzyka inwestycyjnego (sektor
eksportowy się kurczy, napływ kapitału może się
zatrzymać, kurs walutowy się umacnia, co zwiększa
prawdopodobieństwo osłabienia);
• Gdy deficyt bieżący przekroczy „poziom alarmowy” (ok.
5-8% PKB), najbardziej ostrożni inwestorzy wycofują się
z rynku; to wpływa na spadek kursu i uprawdopodobnia
przewidywane dalsze osłabienie;
• Wycofują się kolejni inwestorzy, spadają ceny SPW,
rosną rentowności i długoterminowe stopy procentowe,
kurs waluty krajowej obniża się jeszcze bardziej;
Mechanizm kryzysu walutowego (cd)
• Pojawia się panika, wycofują się pozostali inwestorzy (herd
behavior), następuje masowa wyprzedaż walorów krajowych, kurs
waluty krajowej gwałtownie spada;
• Bank centralny interweniuje w obronie kursu, sprzedając waluty
obce z rezerw i podnosząc stopy procentowe;
• Jeśli rynek oceni, że interwencja BC będzie nieskuteczna (niska
wiarygodność BC, niski poziom rezerw, zbyt duża nierównowaga),
następuje atak spekulacyjny na walutą krajową;
• Mechanizm ataku: „spekulanci” zaciągają pożyczki w walucie
krajowej i wykupują waluty obce; BC usiłuje temu zapobiec
interweniując na rynku walutowym i podnosząc drastycznie stopy
procentowe do 400-600% (Szwecja 1994), a nawet do 4000%
(Turcja 2001);
• Jednak żaden BC nie wygra z rynkiem – po wyprzedaniu 1/3 – 2/3
rezerw walutowych, BC poddaje się i kurs waluty krajowej ulega
załamaniu.
• Głęboka deprecjacja powoduje niewypłacalność kredytobiorców i
wywołuje kryzys w sektorze bankowym;
• Rozwija się kryzys finansowy, spada produkcja, gospodarka
wchodzi w recesję na okres 2-3 lat.
Przykłady kryzysów walutowych
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Wlk. Brytania 1992 („atak Sorosa” - dewaluacja 20%);
Szwecja 1994 (dewaluacja 20%);
Meksyk 1994 („tequila crisis” - dewaluacja 75%);
Węgry 1995 (dewaluacja 25%);
Czechy 1997 (dewaluacja 20%);
Kryzysy azjatyckie 1997 (Korea Płd, Indonezja, Filipiny,
Tajlandia – dewaluacja 30-80%);
Rosja 1998 (dewaluacja 400%);
Brazylia 1999 (dewaluacja 25%);
Argentyna 2001 (dewaluacja ok. 100%);
Turcja 2001 (dewaluacja 40%);
Główne przyczyny kryzysów walutowych
• Zły stan finansów publicznych (duży deficyt i dług) i
nadmierny popyt sektora rządowego;
• Nadmierna ekspansja kredytu krajowego, brak
nadzoru nad sektorem bankowym i nadmierny
popyt sektora prywatnego (np. nieruchomości);
• Sztywny i „nadwartościowy” kurs walutowy i
nadmierny popyt na import;
• Efekt „zarażenia” (contagion effect);
• Kryzysy I generacji (lata 1980-te) i II generacji (lata
1990-te).
Jak zapobiec kryzysowi walutowemu?
Przypadek Polski w 2000 roku
Poprzez ograniczenie wydatków finalnych i dostosowanie ich
do możliwości finansowania
Podstawowa tożsamość makroekonomiczna:
S + CA = I + D
czyli
Oszczędności krajowe + deficyt bieżący =
= Inwestycje + deficyt budżetowy
Dane dla Polski 2000r:
19% + 8% = 24% + 3%
Opcje polityki dla Polski w 2000 r.
• Wzrost oszczędności krajowych S w krótkim okresie jest
niemożliwy;
• Ograniczenie inwestycji I poprzez wzrost stóp
procentowych (skutki: spadek produkcji i zatrudnienia,
recesja);
• Ograniczenie deficytu budżetowego D - decyzja polityczna
(skutki: ograniczenie popytu bez spadku produkcji i
zatrudnienia);
• Dodatkowo, bardzo niekorzystna sytuacja w otoczeniu
zewnętrznym: załamanie rynku ICT i kryzys na giełdach
światowych (NASDAQ) w IV/00 wyhamował wzrost
gospodarczy w USA i w Europie, jednocześnie zaczęły
drożeć paliwa i surowce, co przyspieszyło inflację w Polsce.
Deficyt sektora finansów publicznych w latach, 1999-2009, (% PKB)
7.0
6.0
6.0
5.5
5.2
5.1
5.0
5.0
4.5
3.9
4.0
3.1
3.0
3.0
2.1
2.0
Y06
Y07
2.0
1.0
0.0
Y99
Y00
Y01
Y02
Y03
Y04
Y05
Y08
Y09*
Stopa podstawowa (referencyjna) NBP, 1998-2009 (%)
25
20
15
10
5
0
Reakcja polityki makroekonomicznej
• Polityka fiskalna nie reagowała (deficyt nie
zmniejszał się);
• W obliczu bezczynności polityki fiskalnej, RPP
podniosła stopy procentowe (IX/99, XI/99, II/00,
VIII/00) łącznie z 13% do 19%;
• W efekcie obniżyła się dynamika inwestycji, spadła
dynamika PKB i spożycia;
• Nieoptymalny policy-mix: luźna polityka fiskalna i
bardzo restrykcyjna polityka pieniężna.
Tempo wzrostu inwestycji w Polsce, 1990-2009, (% r/r.)
25.0
22.2
19.2
20.0
17.9 17.6
17.1
15.3
15.0
10.0
8.1
7.7
8.2
6.5
5.9
5.0
2.3
1.4
0.6
0.4
0.0
-5.0
-4.6
-10.0
-10.1
-15.0
-5
-9.5
-10
Stopa referencyjna NBP, nominalna i realna, 1995-2005 (%)
Skutki polityki „schładzania”
• Odsunięto ryzyko kryzysu walutowego;
• Nieoptymalny policy-mix spowodował duże
koszty makroekonomiczne stabilizacji:
tempo wzrostu PKB spadło do < 1%, popyt
krajowy zaczął spadać, bezrobocie zaczęło
szybko rosnąć;
• Dostosowanie przedsiębiorstw: redukcja
zatrudnienia, obniżka kosztów i wzrost
eksportu.
Zmiany eksportu w cenach stałych, 1995-2006 (% p.a.)
30
25,3
25
20
18,7 18,2
16,7
16,1
13,7
15
10
5
11,8
9,7
9,4
10,6
8,3
2
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Powrót na ścieżkę wzrostu w latach 2003-2006 i
perspektywy na lata 2007-2009
• Głębokie poluzowanie polityki pieniężnej: od III/01 do VI/03
nominalna stopa interwencyjna NBP spadła z 19% do 5,25%, a
realna stopa do < 5%;
• Stopniowe zmniejszenie deficytu fiskalnego;
• Poprawa policy-mix;
• Efekt akcesji do UE: antycypacja akcesji powodowała napływ
funduszy strukturalnych, inwestycji zagranicznych i wzrost zakupów
w przewidywaniu wzrostu cen (VAT, akcyza), nastąpiła poprawa
nastrojów i spadek niepewności;
• Po akcesji w V/2004 wzrósł eksport w wyniku zniesienia barier
(głównie rolno-spożywczy);
• Jednak przyspieszenie wzrostu nie przełożyło się początkowo na
spadek bezrobocia, dopiero po 2005 roku bezrobocie wyraźnie
spada;
• Szybki wzrost w latach 2005-2007 nie został wykorzystany dla
reform (finanse publiczne, system opieki zdrowotnej), nie stworzono
też perspektywy wejścia do strefy euro; rodzi to niepewność co do
przyszłości i może spowodować wyhamowanie wzrostu już w 2008
roku.