Transcript Oligofrenopedagogika

Oligofrenopedagogika
Dr hab. prof. AP Jolanta Zielińska
Rehabilitacja dzieci upośledzonych umysłowo:
Przedmiotem
rehabilitacji
dzieci
upośledzonych
umysłowo
(oligofrenopedagogiki) „jest jednostka upośledzona umysłowo i proces
jej rehabilitacji, obejmujący optymalny wszechstronny rozwój i
przystosowanie do życia w społeczeństwie ludzi pełnosprawnych.
Definicje upośledzenia umysłowego:
Upośledzenie umysłowe (mental retardation) jest to niższy niż przeciętny
ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego (kryterium A), któremu
towarzyszą istotne ograniczenia w funkcjonowaniu przystosowawczym,
przynajmniej w zakresie dwóch spośród takich sprawności jak:
 komunikowanie się słowne,
 porozumiewanie się,
 samoobsługa,
 radzenie sobie w obowiązkach domowych,
 sprawności interpersonalne,
 korzystanie ze środków zabezpieczenia społecznego,
 kierowanie sobą,
 zdolności szkolne,
 praca,
 sposoby spędzania wolnego czasu,
 troska o zdrowie (kryterium B).
Niższy poziom funkcjonowania intelektualnego i istotne ograniczenia w
zachowaniu przystosowawczym muszą wystąpić przed 18. rokiem życia
(kryterium C).
Kryteria oceny upośledzenia umysłowego:
 składnik organiczny: zaburzenia i uszkodzenia w budowie i
fizjologii układu nerwowego,
 składnik psychologiczny: obniżenie sprawności intelektualnej i
jego różne konsekwencje dla psychicznego funkcjonowania
jednostki,
 komponent społeczny: szczególne uwarunkowania roli społecznej
osoby upośledzonej.
Stopnie upośledzenia:
Przyjmuje się kryterium oparte na Podręczniku diagnostyki i
statystyki DSM-IV22. W latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku (IX
rewizja klasyfikacji obowiązuje od 1 stycznia 1980 roku) dokonano
zmiany podziału klasyfikacji upośledzenia umysłowego na cztery
stopnie:
 lekkie,
 umiarkowane,
 znaczne,
 głębokie.
Klasyfikacja upośledzenia umysłowego
Lekki niedorozwój umysłowy
iloraz inteligencji 52-67 pkt.
Umiarkowany niedorozwój umysłowy
iloraz inteligencji 36-51 pkt.
Znaczny niedorozwój umysłowy
iloraz inteligencji 20-35 pkt.
Głęboki niedorozwój umysłowy
iloraz inteligencji 0-19 pkt.
Wcześniej obowiązywała skala trzystopniowa upośledzenia umysłowego, która jest
nadal używana w niektórych krajach i przez niektórych specjalistów: idiotyzm (iloraz
inteligencji 0-19), imbecylizm (iloraz inteligencji 20-49) oraz debilizm (iloraz
inteligencji 50-69).
Istota upośledzenia umysłowego:
 dotyczy nie tylko intelektu, ale
uspołecznienia, sprawności motorycznej,
sfer
rozwoju:
emocji,
 nie można go wyeliminować, jedynie poprawić stan, nauczyć się z
nim żyć,
 powstaje w okresie rozwojowym, do 18 roku życia,
 jest wieloczynnikowe, czym głębsze, tym bardziej działają czynniki
biologiczne (uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego),
 istotne, wyraźne względem norm obniżenie ogólnego poziomu
sprawności intelektualnej i możliwości zachowań przystosowawczych.
Czynniki etiologiczne wpływające na wystąpienie
upośledzenia umysłowego można podzielić na:
u
dziecka
 endogenne,
 egzogenne.
Czynniki endogenne:
dziedziczne, występujące w okresie przed zapłodnieniem (na przykład
choroby przenoszone w rodzinie w wyniku uszkodzonej struktury
genetycznej).
Czynniki egzogenne:

wrodzone, dotyczące okresu prenatalnego i natalnego (okresu
rozwoju płodu oraz czynników mogących mieć wpływ na jego
rozwój, na przykład alkoholizm matki, niedożywienie, skażenie
środowiska itp.),

nabyte, dotyczące okresu postnatalnego (okres pierwszych lat
życia, zdeterminowany kontaktem dziecka ze środowiskiem, który
może być zaburzony poprzez nieprawidłową opiekę i stymulację
rozwoju tegoż dziecka).
Sfery funkcjonowania osób upośledzonych umysłowo:
 czynności
orientacyjno-poznawcze:
uwaga,
pamięć,
spostrzeganie, myślenie, operacje logiczne, tworzenie pojęć
abstrakcyjnych, inteligencja, mowa słownictwo,
 procesy emocjonalno-motywacyjne: emocje - wyrażanie,
widoczne potrzeby psychiczne, intuicyjne uczucia moralne, kontrola
nad popędami, oznaki przywiązania, wahania nastroju,
 rozwój społeczny: widoczne potrzeby kontaktów społecznych,
załatwianie potrzeb fizjologicznych – samodzielność, wykonywanie
prostych prac domowych i zawodowych,
porozumiewanie się w
prostych sprawach, samodzielne dbanie o bezpieczeństwo, wymogi
opieki.
Prawo osób upośledzonych umysłowo:
 do opieki,
 stymulowania rozwoju,
 korzystania z pomocy rehabilitacyjnych,
 kształcenia w :
 warunkach domowych,
 ośrodkach rehabilitacyjnych: wczesnej interwencji,
 przedszkolach: specjalistycznych, integracyjnych,
 szkołach: specjalnych, życia, integracyjnych,
 i innych: warsztatach terapii zajęciowej dla młodzieży i dorosłych.
Stadia i fazy w rozwiązywaniu problemów przez rodziców dzieci
z głębszym upośledzeniem umysłowym:
Stadium I: co się właściwie dzieje?, przecież to niemoce być
prawda, dlaczego mnie to spotkało?,
Stadium II: faza agresji, faza nieracjonalnych działań, faza depresji,
Stadium III: faza racjonalnych działań, faza aktywności, faza
solidarności.
Dobór metody pracy pedagogicznej z dzieckiem upośledzonym
umysłowo:
 cel i zadania oddziaływań,
 sytuacja podopiecznego – wiek, możliwości, ograniczenia,
 realne warunki – np. rodzaj placówki.
Metody rewalidacji osób upośledzonych umysłowo:
 metoda Montessori, metoda Freineta, metoda ośrodków pracy –
upośledzenie lekkie,
 metoda pielęgnacji wychowującej – upośledzenie głębsze.
Praktyki dyskryminacyjne w odniesieniu do osób upośledzonych
umysłowo:
 dystansowanie - unikanie bliskiego kontaktu,
 dewaluacja - uwypuklanie cech negatywnych,
 delegitymizacja - negatywne przepisy prawne,
 segregacja - izolowanie w środowisku,
 eksterminacja - biologiczne wyniszczenie.
Zasady pracy pedagogicznej z dzieckiem upośledzonym umysłowo:
 zasada akceptacji dziecka,
 zasada podmiotowości i indywidualności,
 zasada refleksyjności – oceny i analizowania działań, modyfikowania
metod, programów,
 zasada systematyczności i konsekwencji – warunek poczucia
bezpieczeństwa, przewidywania zdarzeń,
 zasada stopniowania trudności,
 zasada komfortu psychicznego – pozytywny wzajemny stosunek,
dobry czas i moment zmotywowanej osoby upośledzonej,
 zasada liczenia się z innymi osobami uczestniczącymi w realizacji
programu wychowawczego – oczekiwania rodziny, nie przekraczanie
możliwości dziecka.
Dobór metody pracy z dzieckiem upośledzonym umysłowo wymaga:
 dobrego poznania ucznia,
 zrozumienia jego trudności w poznawaniu świata,
 uświadomienia istoty rewalidacji uczniów,
 znajomości potrzeb rozwojowych dziecka,
 tworzenia korzystnych warunków emocjonalnych w zespołach
uczniowskich.
Metody pracy z dzieckiem upośledzonym umysłowo w stopniu
lekkim:
 kształcenie i zdobywanie wiedzy poprzez poznanie zmysłowe:
metoda Montessori i Decrolyego, metoda Freineta dla klas
wyższych,
 metoda ośrodków pracy Grzegorzewskiej.
Metoda ośrodków pracy Grzegorzewskiej:
treści programowe należy możliwie wszechstronnie poznać, a zatem
(Doroszewska, 1989):
 obserwować,
badać,
porównywać,
wyciągać
wyodrębniać cechy najważniejsze na plan pierwszy,
wnioski,
 zebrać wszelkie dostępne materiały o ich różnymi drogami i w
różnej postaci,
 skonkretyzować zebrane wiadomości i przeżycia związane z tym
poznaniem.
WNIOSEK:
Poznanie świata zewnętrznego poprzez stwarzanie odpowiednich
warunków do właściwej percepcji bodźców, ich sprawnej przeróbki
oraz zastosowania przyswojonych wiadomości w praktyce.
Metoda pracy z dzieckiem z głębokim upośledzeniem umysłowym :
metoda tzw. pielęgnacji wychowującej (Olechnowicz, w: Kirejczyk,
1981):
 W normalny tok życia rodzinnego i opieki wplata się elementy
kształcące i usprawniające.
 Wykorzystanie sytuacji pielęgnacyjnych
ubieranie) do wspomagania rozwoju dziecka.
(mycie,
karmienie,
 Rzetelna, systematyczna praca, brak kategorii „dzieci leżących”.
Metody pracy z dzieckiem
upośledzeniem umysłowym:
z
umiarkowanym
i
znacznym
 Metoda zabawowa: zabawy manipulacyjne, ruchowe, tematyczne,
 Metoda niedyrektywnej terapii zabawowej ( dzieci lękliwe, z
zaburzeniami zachowania),
 Metoda terapii zabawą Jernberga (Piszczek, 1997),
 Metoda Weroniki Sherborne,
 Metody kształcenia o nachyleniu behawioralnym: system nagród
i kar,
 Metoda Blissa: posługiwanie się za pomocą gestów, symboli, słów,
 Metody nauczania technik szkolnych: głównie czytania i pisania
w ograniczonym zakresie (metoda globalna czytania według Domana),
 Metoda terapii zajęciowej, terapii wspomnieniami.
Organizacja pracy z dzieckiem upośledzonym umysłowo, formy i
środki powinny być:
 dobierane indywidualnie,
 z uwzględnieniem możliwości percepcji, wygodne,
 podporządkowane celowi, czemu mają służyć,
 czas trwania i częstotliwość zajęć dobrane zgodnie z zasada
stopniowania trudności.
System kształcenia dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo w
stopniu lekkim:
 oddziały klas specjalnych w szkołach podstawowych,
 oddziały klas
zawodowych,
integracyjnych
w
szkołach
podstawowych
i
 indywidualne włączanie uczniów do klas w szkołach podstawowych,
 szkoły integracyjne i specjalne an poziomie podstawowym i
zawodowym.
Przygotowanie do pracy zawodowej dziecka upośledzonego umysłowo
w stopniu lekkim:
 Preorientacja zawodowa w klasach początkowych szkoły podstawowej.
 Orientacja zawodowa w klasach starszych szkoły podstawowej.
 Nauka zawodu w szkołach zawodowych specjalnych przy klasach
specjalnych przy szkołach zawodowych.
Przedstawiciele zajmujący się problematyką dziecka upośledzonego
umysłowo:
Halina Borzyszkowska,
Władysław Dykcik,
Tadeusz Gałkowski,
Andrzej Giryński,
Joanna Głodkowska,
Czesław Kosakowski,
Janusz Kostrzewski,
Ryszard Kościelak,
Małgorzata Kościelska,
Stanisław Kowalik,
Joanna Kruk-Lasocka,
Hanna Olechnowicz,
Jan Pańczyk,
Ignacy Wald,
rena Stawowy-Wojnarowska,
Janina Wyczesany.