Transcript upośledzenie-umysłowe

CHARAKTERYSTYKA
I PODZIAŁ KLINICZNY
UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO
Opracowała: Monika Haligowska
Zgodnie z ICD – 10 (1998)
UPOŚLEDZIENIE UMYSŁOWE
polega na obniżeniu poziomu rozwoju wielu procesów
i funkcji poznawczych, co przekłada się z jednej strony na
POZIOM INTELIGENCJI
mierzonej współczynnikiem inteligencji wg różnych
testów,
z drugiej – w ZDOLNOŚCIACH ADAPTACYJNYCH
Jednostki do warunków społeczno – kulturowych.
W DSM – IV dodaje się, że diagnoza U.U.
wymaga, aby obniżenie
poziomu intelektualnego
i adaptacyjnego
wystąpiło PRZED 18 ROKIEM ŻYCIA.
„W perspektywie klinicznej
UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE
jest traktowane jako nieodwracalne
zaburzenie psychiczne, które powstało na
skutek trwałego uszkodzenia lub dysfunkcji
mózgu, charakteryzujące się konkretnymi
objawami w sferze funkcjonowania
poznawczego i deficytami
w radzeniu sobie
w życiu codziennym”.
(Cierpiałkowska, 2011, s. 174)
STOPNIE UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO
W ICD – 10 wyodrębniono cztery stopnie
upośledzenia umysłowego, w oparciu o:
- poziom obniżenia sprawności intelektualnej,
- rozwoju mowy,
- funkcjonowania społecznego,
- sprawności motorycznej,
- zdolności do uczenia się i radzenia
w różnych obszarach życia.
STOPNIE UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO
wg ICD – 10
i DSM – IV
STOPIEŃ UPOŚLEDZENIA
UMYSŁOWEGO
ZAKRES IQ WG
ICD – 10
ZAKRES IQ
WG DSM - IV
WIEK
UMYSŁOWY
łagodny – lekki (DSM- IV)
50 - 69
50 – 55
do
ok.70
9
do poniżej 12
lat
85
35 – 40
do
50 – 55
6
do poniżej 9
lat
10
20 – 25
do
35 – 40
3
do poniżej 6
lat
4
poniżej 20
lub 25
poniżej 20
lub 25
umiarkowany
znaczny - głęboki
głęboki
35 – 49
20 - 34
< 20
% OSÓB
W POPULACJI
UPOŚLEDZONYCH
około 1
KLASYFIKACJI STOPNI UPOŚLEDZENIA
UMYSŁOWEGO dokonuje się:
1) w oparciu o wskaźnik inteligencji uzyskany
na podstawie liczby odchyleń standardowych
od wartości średniej ilorazu inteligencji
(np. przy użyciu Skali Inteligencji Wechslera);
2) charakterystyka stopnia spełnienia
standardów oczekiwanych od osób
w podobnym wieku, żyjących w określonych
warunkach społeczno – kulturowych
– stopień upośledzenia zdolności
adaptacyjnych;
STOPIEŃ UPOŚLEDZENIA
ZDOLNOŚCI ADAPTACYJNYCH
stwierdza się w oparciu występowanie deficytów
przynajmniej w dwóch z następujących obszarów:
- samodzielność w zakresie czynności samoobsługowych,
- umiejętności komunikowania się i utrzymywania relacji
społecznych,
- praktyczne umiejętności edukacyjne,
- dbanie o własną kondycję zdrowotną,
- umiejętności korzystania ze społecznych służb wsparcia,
- dbanie o bezpieczeństwo,
- wypoczynek,
- zdolność do pracy,
- zdolność do samodzielnego poruszania się
na określonym terenie (np. w mieście, ulicy) itp.
OBRAZ KLINICZNY POSZCZEGÓLNYCH
STOPNI UPOŚLEDZENIA
UMYSŁOWEGO
- CHARAKTERYSTYKA
UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM
Informacje ogólne:
Iloraz inteligencji waha się w granicach:
• od 55 do 69 (skala Wechslera)
• 52 – 67 – WHO
• od 2 do 3 odchyleń standardowych;
Jako osoby dorosłe nie przekraczają poziomu ogólnego
rozwoju intelektualnego 12 -letniego dziecka.
Pod względem dojrzałości społecznej
osiągają poziom 17 – latka.
(Kirejczyk, 1981)
UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM
Dzieci o tym samym ilorazie inteligencji (tu: u.u. w stopniu
lekkim), w podobnym wieku i poziomie dojrzałości społecznej,
„ cechują się wielką różnorodnością w zakresie
funkcjonowania poszczególnych zdolności i umiejętności.
Jedne dzieci mają kłopoty z analizą i syntezą słuchową, inne
wykazują braki w zakresie percepcji wzrokowej.
Są dzieci, które mają kłopoty z koncentracją uwagi,
z zaburzoną pamięcią. Dzieci różnią się między sobą
zdolnościami manualnymi, różne jest bowiem
u różnych dzieci upośledzenie koordynacji
wzrokowo – ruchowej
rzutującej na precyzję
wykonywanych ruchów”.
(Kosmowska, 1999, s. 8)
UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM
Obniżony poziom:
- wielu funkcji poznawczych,
- ogólnej sprawności motorycznej,
- rozwoju mowy i zdolności komunikowania się z ludźmi.
• Największe obniżenie możliwości intelektualnych występuje
w zakresie myślenia, gdyż są pozbawione zdolności
do myślenia abstrakcyjnego, pozostając na etapie operacji
konkretnych.
• Trudność z logicznym wnioskowaniem.
• Obniżony krytycyzm.
• Niedokładność postrzegania.
• Trudności w ocenie
stosunków przestrzennych.
• Obniżenie zdolności do analizy
i syntezy wzrokowej.
UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM
• Upośledzenie pamięci świeżej i trwałej.
• Obniżenie zdolności do koncentracji, podzielności
i przerzutności uwagi.
• Trudności w nauce szkolnej, w dobrym opanowaniu
czytania, pisania, liczenia.
• Osiągają podstawowe umiejętności komunikowania się
konieczne do nawiązywania i podtrzymywania
rozmowy.
Słownictwo dość ubogie.
Wolniejsze tempo osiągania różnych zadań
rozwojowych na danym etapie życia.
UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM
Niedojrzałość emocjonalna.
Trudności w kontroli emocji i potrzeb.
Problem w procesie uwewnętrznienia norm oraz w rozwoju
uczuciowości wyższej.
Niskie poczucie własnej wartości.
Większość z nich osiąga pełną niezależność w zakresie
samoobsługi oraz wykonywanie różnych prac domowych,
jest zdolna do pracy wymagającej
niezbyt wysokich kwalifikacji.
( Kościelska, 1995; ICD – 10, 2000; Wyczesany 2004; Cierpiałkowska 2011)
UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU UMIARKOWANYM
Informacje ogólne:
Iloraz inteligencji waha się w granicach:
• od 40 do 54 (skala Wechslera)
• 36-51 – WHO
• od 3 do 4 odchyleń standardowych
W wieku 15 lat osiąga wiek inteligencji 7-8 lat.
Pod względem dojrzałości społecznej
max. osiągają poziom 10 – latka.
(Kirejczyk, 1981)
UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU UMIARKOWANYM
- obniżony poziom sprawności intelektualnej;
- schorzenia różnych receptorów (np. słuchu, wzroku,
kinestezji), co pogłębia trudności w nauce szkolnej
i osiąganiu zadań rozwojowych na różnych etapach życia;
W zależności od rodzaju i miejsca
uszkodzeń mózgu
obraz kliniczny
niepełnosprawności intelektualnej
st. umiarkowanego
może być różny.
UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU UMIARKOWANYM
• myślenie przedoperacyjne, konkretno – obrazowe;
• znacznie ograniczona zdolność do rozumienia rzeczywistości
i formułowania wniosków o niej;
• spowolnienie dynamiki myślenia i spostrzegania;
• obniżona zdolność do wyodrębniania istotnych szczegółów,
cech przedmiotów i zjawisk;
•
błędy w ujmowaniu związków między zdarzeniami,
co sprzyja zmyśleniom i konfabulacjom;
dominuje uwaga mimowolna, ze zmniejszoną
zdolnością do utrzymywania uwagi;
poważne problemy w zapamiętywaniu,
przechowywaniu i odtwarzaniu informacji ;
UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU UMIARKOWANYM
• spowolniony rozwój mowy, niewielki zasób słów,
chaotyczne, agramatyczne wypowiedzi;
czasem mowa jest niewyraźna lub bełkotliwa;
proste polecenia są rozumiane;
• ograniczone postępy w nauce; tym niemniej niektóre dzieci
opanowują podstawowe umiejętności w zakresie czytania,
pisania i liczenia;
•
w życiu dorosłym są zdolne do wykonywania prostych,
praktycznych czynności; zazwyczaj nabywają
umiejętności w zakresie samoobsługi, dbania
o higienę, wykonywania prostych prac
domowych (sprzątanie, przygotowanie posiłku);
UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU UMIARKOWANYM
• raczej nie jest możliwe, aby w dorosłości prowadziły
całkowicie samodzielne i niezależne życie;
• mogą ujawniać nadpobudliwość, gwałtowność, zachowania
aspołeczne, autodestrukcyjne, buntownicze,
negatywistyczne, które zwykle są efektem stosowania
niewłaściwych metod wychowawczych lub złych relacji
z opiekunami;
występowanie całościowych zaburzeń rozwoju
(np. autyzm dziecięcy, różne choroby
neurologiczne);
UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU ZNACZNYM
Informacje ogólne:
Iloraz inteligencji waha się w granicach:
• od 25 do 39 ( skala W. Wechslera)
• 20-35 – WHO
• 4 do 5 odchyleń standardowych
Jako osoby dorosłe nie przekraczają poziomu ogólnego
rozwoju intelektualnego 6-letniego dziecka.
Pod względem dojrzałości społecznej osiągają
poziom dziecka 8-letniego.
(Kirejczyk, 1981).
UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU ZNACZNYM
• poważnie obniżona sprawność i szybkość spostrzegania;
• znacznie zaburzona koncentracja uwagi: koncentruje się
tylko na przedmiotach służących zaspokajaniu potrzeb
lub wyróżniających się np. zdecydowaną barwą;
dominuje uwaga mimowolna, brak jest uwagi dowolnej;
• mała trwałość pamięci;
rozwój mowy głęboko opóźniony: pojedyncze
wyrazy wypowiada dopiero się w wieku
szkolnym; często nie buduje zdań, wypowiada
się monosylabami lub jednym wyrazem; niekiedy
używa prostych zdań, nie odmienia przez przypadki;
UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU ZNACZNYM
• myślenie jedynie sensoryczno – motoryczne, bardzo słabo
rozwinięte w działaniu; głęboko upośledzone jest myślenie
pojęciowo – słowne;
• głęboko upośledzony rozwój ruchowy: siadanie i chodzenie
opanowuje w wieku przedszkolnym; poważnie upośledzona
jest motoryka rąk;
• zdolne do okazywania uczuć, przywiązania, choć wyrażają je
w sposób prymitywny; nie kontrolują emocji i popędów;
są mało samodzielne, realizują proste potrzeby
oraz dbają o higienę osobistą;
nie są zdolne do samodzielnego życia; wymagają
opieki osoby drugiej.
(Kirejczyk, 1981; Sękowska, 1983; Doroszewska, 1989; Dykcik, 1997; Sowa, 1997)
UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU GŁĘBOKIM
Informacje ogólne:
Iloraz inteligencji waha się w granicach:
• od 0 do 24 (skala W. Wechslera)
• 0-19 - WHO
• 5 i więcej odchyleń standardowych
Nie wykształcone są procesy intelektualne i myślenie.
Maksymalny poziom dojrzałości społecznej
to 4 lata.
Zwolnione są z obowiązku szkolnego,
wymagają stałej opieki i pielęgnacji.
(Kirejczyk, 1981).
UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU GŁĘBOKIM
• objawy związane ze specyfiką uszkodzenia mózgu
i narządów;
• inteligencja osiąga poziom pozwalający na postrzeganie
i doświadczanie rzeczywistości w wymiarze zmysłowo –
ruchowym;
• umiejętności komunikacyjne bardzo zróżnicowane: od braku
kontaktu do rozumienia prostych poleceń i mówienia
kilku słów;
minimalne lub brak zdolności
do zapamiętywania i utrzymywania uwagi dowolnej;
UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU GŁĘBOKIM
• bardzo zaburzone procesy orientacyjne,
• głęboko zaburzone spostrzeganie,
• niektóre dzieci nie są w stanie skoncentrować wzroku
na przedmiocie, reagują głównie na bodźce sygnalizujące
pokarm,
u niektórych brak objawów koncentracji uwagi
mimowolnej; niemożliwe jest zapamiętywanie
i uczenie się;
zdolne są do wyrażania prostych emocji,
najczęściej jednak występuje u nich brak
objawów życia uczuciowego i przejawów
samodzielności;
-
UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU GŁĘBOKIM
• ciężkie wady neurologiczne i fizyczne upośledzające zdolność
do poruszania się, a czasem percepcji rzeczywistości;
• mogą pojawić się choroby: nietypowy autyzm, padaczka,
schorzenia somatyczne;
• przejawiają zachowania autostymulacyjne, które mogą
przebierać charakter wizualny, słuchowy i dotykowy;
pojawiają się one w sytuacji, kiedy dziecko nie
otrzymuje odpowiedniej dawki stymulacji;
prawdopodobnie służy to utrzymaniu
przy życiu sytemu nerwowego, który musi
być pobudzany;
(Garlicki, 1978; Olechnowicz, 1979; Kościelska, 1995; Pileccy, 1998;
Orkisz i in. 2000; Siwek 2006)
LITERATURA:
L. Cierpiałkowska. Psychopatologia. Rozdz. 6.4. Obraz kliniczny upośledzenia
umysłowego. Warszawa Scholar.
J. Doroszewska (1989). Pedagogika specjalna. T. I i II. Wrocław – Warszawa – Kraków –
Gdańsk – Łódź Ossolineum.
W. Dykcik (red.) (1997). Pedagogika specjalna. Poznań Wyd. UAM.
R. Garlicki (1978). Charakterystyka osób upośledzonych umysłowo w różnych stopniach
według wieku metrykalnego w: J. Dziedzic. Kultura fizyczna w szkołach i zakładach
dla upośledzonych umysłowo. Warszawa WSiP.
ICD (2000). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania
w ICD-10. opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne (wyd.2 uzupełnione).
Kraków- Warszawa Uniwersyteckie Wyd. Medyczne Vesalius, Instytut
Psychiatrii i Neurologii.
K. Kirejczyk (red.) (1981). Upośledzenie umysłowe-pedagogika.
Warszawa PWN.
B. Kosmowska (1999). Dzisiaj się bawimy. Rewalidacja indywidualna prowadzona
Metodą Dobrego Startu. Scenariusze zajęć dla klas I-IV szkoły specjalnej. Warszawa
WSiP.
M. Kościelska (1995). Oblicza upośledzenia. Warszawa PWN.
H. Olechnowicz (1979). Wychowanie i nauczanie głębiej upośledzonych. Warszawa
WSiP.
M. Orkisz, M. Piszczyk, A. Smyczek, J. Szwiec (red.) (2000). Edukacja uczniów
z głębokim upośledzeniem umysłowym. Przewodnik dla nauczycieli. Warszawa CPMPN.
W. Pilecka, J. Pilecki (1998). Psychoruchowy rozwój dzieci o obniżonej
sprawności ruchowej w: (red.) W. i J. Pileccy. Stymulacja
psychoruchowego rozwoju dzieci o obniżonej sprawności
intelektualnej. Kraków WSP.
Z. Sękowska (red.) (1983). Wybrane zagadnienia z psychologii
dziecka upośledzonego umysłowo. Lublin UMCS 1983.
S. Siwek (2006). Upośledzenie umysłowe w: (red.) A.R. Borkowska, Ł. Domańska.
Neuropsychologia kliniczna dziecka. Warszawa PWN.
J. Sowa (1997). Pedagogika specjalna w zarysie. Rzeszów Wydawnictwo Oświatowe
FOSZE.
J. Wyczesany (2004). Pedagogika upośledzonych umysłowo. Kraków Impuls.