Transcript Öz yeterlik (self efficacy)

Öğrenme ve Öğretme Kuramları
Doç. Dr. İbrahim H. Diken

Gözleyerek öğrenme…Taklit yoluyla
öğrenme…
 İlk açıklamalar Plato ve Aristo’dan…
 Deneysel açıklama Thorndke’dan…
 Örn…sh.216…Kedi örneği…

Miller ve Dolard’a göre…
 Pekiştirilmek için başkalarının davranışlarını taklit
etme eğilimine genelenmiş taklit denmekte…
 Taklit yoluyla öğrenme: gözlemin, açık tepkinin ve
pekiştirmenin bir sonucudur…

Bandura’ya göre gözleyerek öğrenme; sadece
bir kişinin diğer kişilerin etkinliklerini basit
olarak taklit etmesi değil, çevredeki olayları
bilişsel olarak işlemesiyle kazanılan bilgidir.

Gözlem yoluyla öğrenme / taklit yoluyla
öğrenme
 Gözlem yoluyla öğrenme taklit yoluyla öğrenmeyi
içerebilir de içermeyebilir de…
 Sınav- Kopya çeken/yakalanan öğrenci- GözlemAma taklit etmeme..Örn…sh.218…


Bireyin davranışı dolaylı yaşantılardan yani
başkalarının geçirdiği yaşantılardan
etkilenmektedir…
Öğrenme ve performans ayrımı…Örn. Sh. 219220

ÖĞRENMEYİ SAĞLAYAN DOLAYLI YAŞANTILAR

1. Dolaylı pekiştirme…
 Gözlenen pekiştirildiğinde gözleyen de daha sık ve
kısa sürede taklit…

2. Dolaylı Ceza
 Gözlenen cezalandırılması, gözleyenin davranışlarını
engellemekte…

3. Dolaylı güdülenme
 Gözlenen ürünler bireyi sadece bilgilendirmez aynı
zamanda onu elde etmeye de güdüler..

ÖĞRENMEYİ SAĞLAYAN DOLAYLI YAŞANTILAR

4. Dolaylı duygu
 Birçok duygu gözlem yoluyla kazanılır…
 Korkulara sahip modellerin gözlenmesi yoluyla
korkulara sahip olabilirler..

5. Model özellikleri
 Modelin özellikleri model almayı etkiler…
 Model-gözlemci arasındaki özellikler arası benzerlik…
 Örn. Sh. 222…

KURAMIN DAYANDIĞI
İLKELER
birey

1. KARŞILIKLI BELİRLEYİCİLİK
 Bireysel faktörler, bireyin
davranışı ve çevre, karşılıklı olarak
birbirlerini etkilemekte ve bu davranış
etkileşimler bireyin sonraki
davranışını belirlemektedir.
çevre

KURAMIN DAYANDIĞI İLKELER

2. SEMBOLLEŞTİRME KAPASİTESİ
 İnsanlar dünyanın kendisinden çok bilişsel temsilcileriyle etkileşimde
bulunmakta, bilişsel temsilciler yoluyla dünyayı sembolik olarak görmekte…
 Geçmiş yaşantılar kaydedilir, gelecekteki muhtemel davranışlar zihinde
sembolik olarak yapılır, beklenir, merak edilir, test ediliri.
 Geçmiş ve geleceğin sembolü ya da bilişsel temsilcisi olan düşünceler,
sonraki davranışları etkileyen ya da onlara neden olan materyallerdir…

3. ÖNGÖRÜ KAPASİTESİ
 Sosyal öğrenme kuramı, sembolik kapasiteyi kullanmanın yanı sıra gelecek
için plan yapabilme kapasitesini de gerektirir…İleriyi düşünme…

KURAMIN DAYANDIĞI İLKELER

4. DOLAYLI ÖĞRENME KAPASİTESİ
 Başkalarının yaşantılarını, deneyimlerini gözleyerek
öğrenme…

5. ÖZ DÜZENLEME KAPASAİTESİ
 İnsanların kendi davranışlarını kontrol edebilme
yeteneğine sahip olmaları…Gösterilen davranışlar
insanların kendi içsel standartlarına ve kendi
güdülenmelerine dayalıdır…

KURAMIN DAYANDIĞI İLKELER

6. ÖZ YARGILAMA KAPASİTESİ
 İnsanların kendileri hakkında düşünme, yargıda
bulunma kendilerini yansıtma kapasitesine sahip
olmaları…
 Öz yeterlik (self efficacy): Kendi
yapabileceklerimize/yeterliklerimize ilişkin inançlar,
yargılar, düşünceler…
 Öz yeterliğe ilişkin algı gerçek öz yeterliği
yansıtmayabilir…içsel ve dışsal faktörler söz konusu…

ÖZ YETERLİK
 ‘Bireyin belli bir performansı göstermek için gerekli etkinlikleri organize edip


1.
2.
3.
4.
başarılı olarak yapma kapasitesine ilişkin yargı (Bandura, 1986; s.391’
Kendi hakkında yargısı, inancı…
Dört temel kaynak:
Bireyin doğrudan yaşantıları sonucu elde edilen bilgiler..
Dolaylı yaşantılar sonucu elde edilen bilgiler
Sözel ikna…
Psikolojik durum
Öz yeterliği yüksek olan birey, herhangi bir şeyi denemekten yaşantı
geçirmekten düşük olana göre daha az korkar…


GÖZLEM YOLUYLA ÖĞRENME SÜREÇLERİ
1. DİKKAT ETME SÜRECİ
 Modele dikkat etme ve doğru biçimde algılama…
 Gözlemciye ve modele ilişkin faktörler:
 Gözlemcinin duyu organlarının yeterliği…
 Gözlenecek etkinliklerin, gözlemcinin amacına uygun olması…
 Gözlemcinin geçmişte aldığı pekiştirmeler….
 Modelin işlevsel değeri..
 Modelin basit, yalın, açık ve çarpıcı olması..
 Modelin yaş, cinsiyet, saygınlık, statü, çekicilik, güç, ün, vb.
özellikleri…

GÖZLEM YOLUYLA ÖĞRENME SÜREÇLERİ

2. HATIRDA TUTMA SÜRECİ
 Modelin davranışlarının hatırlanması…
 Gözlenen bilgi sembolleştirilip kodlanmakta ve
bellekte saklanmakta…imgesel ya da sözel
semboller…

GÖZLEM YOLUYLA ÖĞRENME SÜREÇLERİ

3. DAVRANIŞI MEYDANA GETİRME SÜRECİ
 3.aşama…
 Öğrenilenlerin performansa dönüştürülmesi…
 Bireyin fiziksel ve psiko-motor özelliklerinin de uygun olması…
 Öz yeterliğe sahip olma…

GÖZLEM YOLUYLA ÖĞRENME SÜREÇLERİ

4. GÜDÜLENME SÜRECİ
 Güdülenme süreci, öğrenilenleri performansa
dönüştürmeyi sağlayan bir süreç…
 Davranışı yapmaya güdüleninceye ya da ihtiyaç
duyuncaya kadar performans gösterilmez…

MODEL ALMA YOLUYLA KAZANILAN ÜRÜNLER
• Yeni bilişsel beceriler (Örn., etkili okuma, problem
•
•
•
•
•
çözme)
Yeni psiko-motor beceriler (Örn., masa tenisi oynama),
Yasaklar
Yeni değerler, inançlar
Eşyaların nasıl kullanıldığı
Duygu açıklama

KURAMIN EĞİTİM AÇISINDAN DOĞURGULARI
 Öğretmen, anne-babanın, etkileşimdeki önemli kişilerin uygun model




olması…
1. Dikkat çekme: Öğretimi dikkat çekici hale getirme…
2. Hatırda tutma: Model alınacak etkinlikleri düzenlerken öğrencilerin sözel
yeteneklerini, dili anlama ve kullanma becerilerini dikkate alma
3. Davranışı üretme: Öğrencinin bilişsel özellikleri yanında fiziksel
özelliklerinin de model alınan davranışı yapmaya uygun olması…
▪ Öğretmen ve öğrencinin öz yeterlik düzeyi…
4. Güdülenme: öğrencinin modelin davranışlarının sonuçlarını gözlemeye
fırsat verme…
▪ Modelin pekiştirilen ve cezalandırılan davranışlarına dikkat çekme…
▪ Öğrencinin amaçları, gereksinimleri, ilgileri, tercihlerine dayalı öğrenmeöğretme ortamını düzenleme…

KURAMIN EĞİTİM AÇISINDAN DOĞURGULARI

Öğrencinin öz yeterliğini arttırmak için:
 Ödevler çok uzun ve geniş değil, başarabileceği düzeyde





olmalı…
Değerlendirme ölçütleri önceden öğrenciye bildirilmeli…
Ödevin her aşamasında sık sık dönüt verilmeli…
İyi yapılanlara/olumlulara daha çok vurgu yapılmalı…
Öğrencinin ne yapması gerektiğini yazılı olarak yazması teşvik
edilmeli…
Teşvik edici, harekete geçirici ek puanlar verilmeli..

Senemoğlu, N. (2010) Gelişim, Öğrenme ve
Öğretim: Kuramdan Uygulamaya. Ankara:
Pegem Akademi.