Transcript 13 Ekim 1921

1921
YILININ BELLİ BAŞLI
OLAYLARI
Askerî ve Siyasî Gelişmeler
Birinci İnönü Muharebesi
6 – 10 Ocak 1921
ve
Londra Konferansı
21 Şubat-12 Mart 1921
Birinci İnönü muharebesi,
düzenli Türk ordusunun
batı cephesinde
Yunan ordusu
ile yapmış olduğu ilk
muharebe özelliğini taşır...
Sebepleri:
1) Anadolu'daki millî kuvvetlere karşı
harekete geçmek için uygun zaman ve
ortam kollayan Yunanlıların,
Çerkez Ethem ayaklanmasının
bölgede yarattığı bunalımdan
faydalanmak istemeleri...
2) Henüz kurulmuş olan yeni
millî ordunun daha fazla
güçlenmesine fırsat vermek
istememeleri...
3) Yukarıdaki sebeplere bağlı olarak
ortaya çıkan oluşumları fırsat bilerek,
Sevr anlaşmasını zorla kabul ettirip
bu anlaşmadan paylarına düşenleri
bir an önce elde etmek istemeleri...
4) Yunanlıların, müttefiklere
Venizelos’un iktidardan düşmesinin
Anadoludaki saldırgan
politikalarını etkilemeyeceğini
göstermek istemeleri...
Yunanlılar, Bursa ve Uşak
mıntıkalarından Eskişehir ve
Afyon istikametlerinde 6 Ocak
1921'de ileri harekete geçtiler,
üç günlük yürüyüşten sonra
9 Ocak günü İnönü
mevzilerinin önüne geldiler...
10 Ocak günki çetin
çarpışmalarda
Yunan saldırıları
püskürtüldü...
Sonuçları:
1) İnönü’de kazanılan bu zafer yeni
Türk devleti'nin iç durumunu
güçlendirmiştir...
2) Türk halkına büyük bir moral güç
ve ümit vermiştir...
3) Düşman karşısındaki mücadelenin
ancak düzenli bir ordu ile
kazanılabileceği görülmüştür...
4) Düzenli ordu / kuvvayı milliye
tartışması son bulmuştur...
5) Zafer T.B.M.M.'nin otoritesini
güçlendirmiş, saygınlığını
arttırmıştır...
6) Artık vergi toplama ve askere alma
işlemleri düzenlilik kazanacaktır...
7) Son olarak B.M.Meclisi bu
zaferin kendisine kazandırdığı
prestijle
20 Ocak 1921'de Teşkilat-ı Esasiye
kanunu adıyla yeni bir anayasa
kabul etmiştir...
1921 Anayasası Metni
Kanun Numarası: 85
Kabul Tarihi: 20/Ocak/1337 (1921)
Madde 1.- Hâkimiyet bilâ kayd-ü şart
milletindir. İdare usulü halkın mukadderatını
bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına
müstenittir.
Madde 2.- İcra kudreti ve teşri salâhiyeti
milletin yegâne ve hakikî mümessili olan
Büyük Millet Meclisinde tecelli ve temerküz
eder.
Madde 3.- Türkiye Devleti Büyük Millet
Meclisi tarafından idare olunur ve hükümeti
"Büyük Millet Meclisi Hükümeti" unvanını
taşır.
Madde 4.- Büyük Millet Meclisi vilâyetler
halkınca müntahap âzadan mürekkeptir.
Madde 5.- Büyük Millet Meclisinin intihabı
iki senede bir kere icra olunur. İntihap
olunan âzanın âzalık müddeti iki seneden
ibaret olup fakat tekrar intihap olunmak
caizdir. Sabık heyet lâhik heyetin içtimaına
kadar vazifeye devam eder. Yeni intihabat
icrasına imkân görülmediği takdirde içtima
devresinin yalnız bir sene temdidi caizdir.
Büyük Millet Meclisi âzasının her biri
kendini intihap eden vilâyetin ayrıca vekili
olmayıp umum milletin vekilidir.
Madde 6.- Büyük Millet
Meclisinin heyet-i
umumiyesi Teşrinisâni
iptidâsında davetsiz
içtimâ eder.
Madde 9.- Büyük Millet Meclisi Heyet-i
Umumiyesi tarafından intihap olunan reis,
bir intihap devresi zarfında Büyük Millet
Meclisi Reisidir. Bu sıfatla Meclis nâmına
imza vaz'ına ve Heyet-i Vekile
mukarrerâtını tasdika salâhiyettardır.
İcra Vekilleri Heyeti içlerinden birini
kendilerine reis intihap ederler. Ancak
Büyük Millet Meclisi Reisi Vekiller Heyetinin
de reis-i tabiisidir.
22-24 Ocak 1921
âsi Ethem’in ayaklanması
bastırıldı...
26 Ocak 1921
İtilaf Devletleri, Sadrazam
Tevfik Paşa’dan Londra
Konferansı’na delege
göndermesini istedi.
5 Şubat 1921
Ankara yönetimi,
Londra Konferansı’na heyet
göndermeye karar verdi.
BEKİR SAMİ (KUNDUH)BEY
 ilk TBMM hükümetinin,
bu anlamda da Türkiye'nin
ilk dışişleri bakanı olma
unvanını taşıyan siyaset
adamı ve diplomattır.
21 Şubat-12 Mart 1921
Londra Konferansı
Müttefikler, Kocaeli yarımadası ve İstanbul'un
Türk yönetimine bırakılması gibi bir takım
küçük tavizler vermek suretiyle, Mustafa Kemal'i
direnişten vazgeçirmek planı üzerinde
duruyorlardı.
Bunun için Ankara hükûmetini tanımadıkları
halde, TBMM temsilcilerini de konferansa
çağırmak zorunda kalmışlardı...
Londra Konferansı'nda öncelikle
“Trakya ve İzmir'de yapılan nüfus mübadeleleri ile
ortaya çıkan durumun milletlerarası bir komisyon
tarafından tetkik ve tespiti” üzerinde duruldu.
Türk heyeti böyle bir araştırmanın ancak
bölgelerdeki Yunan birliklerinin çekilmesinden
sonra kabul edilebileceğini ifade etti.
Ancak, Yunan Başbakanı Kallogeropulos bu teklifi
kabule yanaşmadı.
Londra'da ayrıca,
-Türkiye üzerinde malî kontrol,
-Boğazlar,
-Kürdistan gibi meseleler tartışıldıysa da
Türk heyetinin "Misak-ı Millî"
prensiplerinden taviz vermemesi üzerine
konferans bir sonuca varamadan dağıldı...
15 Mart 1921
Talât Paşa
Berlin’de
Ermeni bir saldırgan tarafından
vurularak
şehit edilir...
• AFGANİSTAN DOSTLUK ANTLAŞMASI
(1 Mart 1921)
• a) Türk Hükümeti Afganistan'ın tam
bağımsızlığını tanıyacak.
• b) Taraflardan birine yapılacak bir saldırıyı
diğer taraf kendine yapılmış sayacak.
• c) Türk Hükümeti Afganistan'a kültür
bakımından yardım edecek. (Subay, öğretmen
gönderilecek)
MOSKOVA ANTLAŞMASI (16 Mart 1921)
• Moskova Büyükelçisi Ali Fuat Paşa'nın
çabalarıyla Soyvet Rusya ile imzalanmıştır.
Nedenler
• 1. Sovyet Rusya ile TBMM Hükümeti'nin
ortak düşmana karşı mücadele etmeleri
• 2. Rusya'nın güney sınırlarını güvence
altına alma isteği
O arada, Sovyet Rusya ile
Ankara Hükümeti arasında
askerî yardım içerikli“Moskova
Andlaşması”
imzalanır :
16 Mart 1921
 Yusuf Kemal
Tengirşenk (ismi bazı
kaynaklarda Tengirşek şeklin
de geçer) Osmanlı Meclisi
Mebusan'ında ve TBMM'nin
ilk dönemlerinde
milletvekilliği, ayrıca farklı
hükümetlerde İktisat, Hariciye
ve Adliye Vekilliği görevleri
yürütmüş, yüzyıla yaklaşan
ömrünün son 40 yılını
akademisyen olarak
sürdürmüş bir siyasetçidir.
Türkiye’nin doğu sınırı, bu
16 Mart 1921 tarihli Moskova
Anlaşması ile çözülmüş,
böylece güvence altına alınmış
ve Lozan’da tekrar söz konusu
edilmemiştir...
Moskova Anlaşması ile
Kars ve Ardahan’ın
Türkiye’ye katılması
resmîleşir.
[Batum ise Sovyet
Gürcistan’ında kalmıştır]
İkinci İnönü Muharebesi
23 Mart – 1 Nisan 1921
Önemi
• ilk kez büyük bir devlet, TBMM'yi tanıdı.
Misak-ı Milli sınırlarından ilk taviz verildi.
(Batum kaybedildi)
• Doğu cephesi güvenlik altına alındı. (Ordu
batıya kaydırıldı)
• Ordunun ihtiyaçlarının sağlanması için
Sovyet yardımının gelmesi olanağı doğdu.
ÖRNEK SORU
• TBMM Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında 1921 'de imzalanan
Moskova Antlaşması'nın başlangıç kısmında ''milletlerin kendi
geleceğine serbestçe karar verebilmesi'' ilkesine yer verilmiştir.
• Antlaşmaya bu ilkeyi koymakla, TBMM ve Sovyet Rusya
aşağıdakilerin hangisi yönünde karşılıklı olarak birbirlerine
güvence vermişlerdir?
• A) Bağımsızlıklarına saygı duyma
• B) Dünyadaki bloklaşmalar dışında kalma
• C) Avrupa diplomasisini izleme
• D) Milletler Cemiyeti'ne üye olma
• E) Ekonomik ilişkilerde bulunma
• Milletlerin kendi geleceğine özgürce karar
vermeleri bağımsızlıkla ilgilidir
• YANIT: A
• 12 Mart. 1921’de
İstiklal Marşı Kabul
edildi.
Sebepleri:
1) Yunanlıların I.İnönü savaşında
kaybettikleri prestijlerini yeniden
kazanmak istemeleri.
2) Eskişehir - Kütahya -Afyon gibi
stratejik bölgeleri ele geçirerek Yunan
cephesini İzmir'den İzmit'e kadar
kesintisiz demir yolu ile birleştirmek
istemeleri.
3) Türk ordusunu daha fazla
güçlenmeden yok etmek istemeleri.
4) Siyasî açıdan hedefleri ise
I.İnönü savaşında olduğu gibi
Sevr anlaşmasını zorla kabul ettirerek
bu anlaşmadan paylarına düşeni
almak istemeleriydi.
23 Mart 1921 günü ileri harekâta geçen
Yunanlılar, biri Afyonkarahisar diğeri Eskişehir
istikametinde iki koldan saldırıyı başlattılar.
24 Mart'ta Dumlupınar,
27 Mart'ta da Afyon düştü.
Eskişehir yönünde gelişen Yunan saldırısı ise
Birinci İnönü Muharebesi'nde takip edilen
yoldan ilerlemekteydi.
İnönü mevkiindeki çatışmalar
27 Mart sabahı başladı...
Türk savunması karşısında Yunan
kuvvetleri 31 Mart'tan itibaren bu
kere de Bursa yakınlarındaki
mevzîlerine çekilmek zorunda
kaldılar...
1 Nisan'da sonuçlanan
İkinci İnönü Muharebesiyle
Yunanlılar, Türk savunmasını
aşabilmek için daha geniş çaplı
bir harekâtın gerektiğini
anlamışlardı...
İkinci İnönü Muharebesi'nden
sonra, İtalya ve Fransa gibi
İngiltere de,
“Mustafa Kemâl Paşa tarafından
Ankara’da organize edilen Türk
kuvvetleriyle Yunanlılar’ın
başa çıkamayacağını” anlamıştı...
28 Nisan 1921
İngilizlerin Malta’dan serbest
bıraktıkları
Ziya Gökalp ile 39 arkadaşı
İstanbul’a geldi...
Sakarya
Meydan
Muharebesi
23 Ağustos –
13 Eylül 1921
Kral Konstantin ve hükûmeti
I. ve II. İnönü yenilgilerinden sonra,
Anadolu'da
üçüncü bir saldırı için ülkenin bütün
imkânlarını
topyekûn seferber etmişlerdi...
Yunan parlamentosu Vuli oybirliği ile savaş için
yüzmilyonlarca drahmilik bir ödenek kabul
etmiş
ve
yedi tertip daha silah altına alınarak,
orduya 53.000 kişi daha katılmış, böylece
Anadolu’daki Yunan askerî varlığı
200bine yaklaşmıştı...
Bu arada Konstantin de
11 Haziran 1921'de
Atina'da yapılan görkemli törenlerden
sonra orduyu denetlemek ve yeni
harekâtı yönetmek üzere
İzmir'e gelmişti...
13 Haziran 1921 :
Büyük Millet Meclisi
tarafından
Mustafa Kemal’e,
Başkomutanlık görevi verildi.
Yunan propaganda
bildirilerinden:
“na ine o mustafa kemal su”
(işte sizin mustafa kemaliniz)
Kütahya- Eskişehir
Muharebeleri:
Yunan birlikleri 10 Temmuz’da
geniş çaplı bir ileri saldırıya geçer...
13, 17, 19 Temmuz günlerinde
Afyon, Kütahya ve Eskişehir
peş peşe düşer...
KÜTAHYA -ESKİŞEHİR SAVAŞLARI
(10-24 Temmuz 1921 )
Neden:
• Yunanlıların Türk ordusunun saldırı
gücünün olmadığını anlamaları
Oluşum
• Yunanlılar Afyon, Kütahya, Eskişehir'i ele
geçirdiler.
• Mustafa Kemal, strateji gereği orduyu
Sakarya'nın doğusuna çekti.
Sonuç
• 1. İnönü savaşlarının yarattığı iyimser hava ortadan kalktı.
• 2. Meclis'in Kayseri'ye taşınması teklif edildi.
• 3. Mustafa Kemal'e, muhaliflerinin de desteği ile üç ay süre
ile .'başkomutanlık ve meclis" yetkileri verildi.
• 4. Erzurum Kongresi öncesinde askerlikten ayrılan Mustafa
Kemal askerlik görevine döndü (5 Ağustos 1921).
• 5. 7-8 Ağustos'ta ordunun savaşa hazırlanması için Tekalif-i
Milliye Emirleri yayımlandı.
a) Her ilçede Tekalif-i Milliye komisyonları kuruldu.
b) Halkın elindeki malın % 40'ına, sonra geri ödenmek şartıyla
el kondu.
c) Emirlere uymayanları cezalandırmak amacıyla istiklal
Mahkemeleri kuruldu.
Türk birliklerinin tamamı geri
çekilerek,
hızlı ve düzenli bir şekilde
Sakarya’nın doğusuna
sevk edilir...
Yunan birlikleri Sivrihisar’da :
1921-Ağustos ayının başları...
Ağustos ortalarında
Yunan “küçükasya ordularına”
<stin Ankira >
“Ankara’ya”
emrini veren kral Konstantin ve
kuvvetleri,
Sakarya’yı geçince, arkalarındaki
Sakarya Nehri ile,
karşılarında mevzilenmiş Türk
kuvvetleri arasında kalırlar...
22 gün , 22 gece
devam eden çok kanlı
çatışmalardan sonra
Sakarya’nın doğusunda
tek bir Yunan artığı
kalmamıştı...
Sakarya Cephesi
Sakarya Meydan
Muharebesi’nden sonraki
Yunan mevzîleri
“Megali İdea”
ve
“Büyük Helen İmparatorluğu”
rüyasında
SONUN BAŞLANGICI
olmuştu, Sakarya...
19 Eylül 1921
Mustafa Kemal
Paşa’ya
TBMM’nce
“Gazi” ünvanı ve
“Mareşal” rütbesi verildi...
Türkiye ile
Ermenistan – Gürcistan –
Azerbaycan arasında yapılan
anlaşma:
13 Ekim 1921
“Kars Anlaşması”...
24 Eylül-20 Ekim 1921
Türk-Fransız Görüşmeleri
Franklin-Bouillon
21 Eylül’de Ankara’ya geldi, Gazi
Mustafa Kemal ile görüşmeler başladı...
KARS ANTLAŞMASI
(13 Ekim 1921)
• Sovyet Rusya'nın aracılığı ile Azerbaycan,
Gürcistan, Ermenistan ve TBMM arasında
imzalanmıştır.
• Önemi: Gümrü ve Moskova antlaşmaları
esas alınarak Doğu sınırımız kesin şeklini
almıştır.
ANKARA ANTLAŞMASI (20 Ekim 1921)
Fransa ve TBMM arasında imzalanmıştır.
Özellikleri
1. Fransa TBMM'yi tanıdı.
2. Fransa ile savaş kesin olarak sona erdi.
3. Hatay'daki Türklere geniş haklar verildi.
4. Bugünkü Suriye sınırımız (Hatay dışında) çizildi.
Önemi
• Güney Cephesi'nde serbest kalan Türk birlikleri
Batı Cephesi'ne kaydırıldı.
• Misak-ı Milli'den ikinci taviz verildi. (Hatay
kaybedildi)
ÖRNEK SORU
• Sakarya Savaşı'ndan sonra TBMM Hükümeti ile Fransa
arasında yapılan Ankara Antlaşması'yla Türkiye'nin
güney sınırı çizilmiştir. Ancak bu antlaşma, Fransa'nın
müttefiki olan İngiltere’yi tedirgin etmiştir.
• İngiltere’nin bu tedirginliğinin nedeni aşağıdakilerden
hangisidir?
• A) Yunanlıların Sakarya'ya ilerlemesi
• B) Yeni Türk Devleti'nin daha güçlü hale gelmesi
• C) Anlaşmazlıkların çok uluslu toplantılarda çözülmesi
• D) Demokratik rejimlerin tehlikeye düşmesi
• E) Hatay'ın Türkiye sınırları dışında kalması
• Fransa’nın yeni Türk devleti ile anlaşma
imzalaması, itilaf bloğunun zayıflamasına
Yeni Türk Devleti’nin güçlenmesine neden
olmuştur.
• YANIT:B
20 Ekim 1921
TBMM Hükümeti ile
Fransa Hükümeti
arasında
Ankara İtilâfnâmesi
(Anlaşması)
imzalandı...
6 Aralık 1921
Sait Halim Paşa
Roma’da Ermenilerce vurularak
şehit edildi . . .