i Wpływ systemu rentowego orzecznictwa na aktywność zawodową osób z niepełnosprawnościami

Aleksander Waszkielewicz Komisja Ekspertów ds. Osób z Niepełnosprawnością przy RPO Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego Debata „Rynek pracy dla osób z niepełnosprawnościami” Warszawa, 31 stycznia 2013 r.

Konwencja a system wsparcia

• Prawo do odpowiedniego poziomu życia (art. 28 ust. 1) i pomocy socjalnej (ust. 2).

• Pomoc państwa m.in. o charakterze kompensacyjnym – pokrywanie zwiększonych wydatków (art. 28 ust. 2 lit. c).

• Prawo do pracy, z której można się utrzymać, prawo do pracy w otwartym środowisku pracy (art. 27 ust. 1).

• Prawo do powrotu do pracy (art. 27 ust. 1 lit. e) i prawo do pierwszego wejścia na rynek pracy (pośrednio z art. 27 ust. 1).

• Każdy jest – co do zasady – zdolny do pracy (pośrednio z art. 3 lit. a).

Potrzeby w kontekście systemu wsparcia (rentowego)

• Kompensowanie wyższych kosztów funkcjonowania związanych z niepełnosprawnością, podjęcie pracy zwykle je zwiększa.

• Wsparcie posiadanej zdolności do pracy – uzupełnienie potencjalnie ograniczonych przychodów z pracy (np. niepełny wymiar pracy, mniejsza wydajność, trudności w zdobyciu wysokich kwalifikacji).

• Większe problemy w znalezieniu pracy, zwłaszcza w małych miejscowościach, w tym dłuższy czas poszukiwania zatrudnienia.

• Większa potrzeba i intensywność korzystania z usług ochrony zdrowia, konieczność rehabilitacji społecznej.

• Przeciwdziałanie ubóstwu.

Kryteria wsparcia obecnego systemu rentowego

• Niepełnosprawność nie wymaga wsparcia.

• Problemy takie jak: wyższe koszty funkcjonowania, trudności w znalezieniu pracy, potrzeba uzupełniania przychodów z pracy nie są adresowane.

• Wspierane są tylko osoby niezdolne do pracy.

Orzecznictwo na cele rentowe (1/2)

• Niezdolność to pracy to brak możliwości podjęcia pracy w ogóle (całkowita ndp) lub tylko poniżej kwalifikacji (częściowa ndp).

• Orzekanie niezdolności do pracy (zamiast zdolności do pracy) – skupianie się na deficytach, utrwalanie stereotypów.

• Podjęcie pracy (nawet historyczne) oznacza zdolność do pracy i utratę prawa do renty.

• „Trudna” niepełnosprawność (utrata ręki, poruszanie się na wózku, dysfunkcja wzroku lub słuchu), jeśli nie uniemożliwia pracy (na przykład umysłowej), nie daje prawa do renty.

Orzecznictwo na cele rentowe (2/2)

• Brak mierników niezdolności do pracy, regulacje niedookreślone i miękkie, miejscami sprzeczne – nieprzewidywalność systemu.

• Orzecznicy (lekarze) nie oceniają czynników medycznych tylko ekonomiczne (niezdolność do pracy).

• Czasowość orzeczeń.

• Mała „ziarnistość”, stopniowalność orzeczeń.

• Wielość systemów rentowych i orzecznictwa.

• Duży udział orzeczeń kwestionowanych przez sądy powszechne.

Wpływ na rynek pracy

• Zjawisko pułapki świadczeniowej – bierność zawodowa świadczeniobiorców z obawy przed utratą świadczeń.

• Racjonalny wybór: ograniczone, pewne świadczenie może być oceniane jako lepsze niż potencjalnie wyższe, bardzo niepewne wynagrodzenie za pracę. Pracują hazardziści.

• Pracujący nie mają dostępu do innych elementów systemu wsparcia z powodu kryterium dochodowego.

• System zamiast zachęcać do pracy, usuwa z rynku pracy i spycha na margines i w ubóstwo.

Propozycja reformy systemu wsparcia

Wzorem innych krajów zamiast obecnego systemu (renty, dodatek pielęgnacyjny, świadczenia opiekuńcze, system rehabilitacji, ulga podatkowa, pomoc społeczna, inne świadczenia): • stała „renta z tytułu niepełnosprawności” kompensująca wyższe koszty funkcjonowania, • „renta wspierająca pracę” uwarunkowana stopniem zdolności do pracy, kompensująca ograniczoną możliwość generowania przychodów z pracy, wygaszana przez wzrost przychodów, • zasiłek dla bezrobotnych (świadczenie wygasające).

Dziękuję za uwagę Aleksander Waszkielewicz Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego mejl [email protected]

tel. 508 21 33 22 WWW www.firr.org.pl