Transcript روش تحقیق در کتابداری و اطلاع رسانی

‫دکتر حسن اشرفی ریزی‬
‫عضو هیئت علمی گروه کتابداری و اطالع رسانی پزشکی‬
‫دانشگاه علوم پزشکی اصفهان‬
‫‪[email protected]‬‬
‫پژوهش‪ ،‬اندیشیدن به روش علمي است‪.‬‬
‫‪‬واژه تحقيق از زبان عربي اقتباس شده است‪ .‬معادل فارس ی آن‪،‬‬
‫پژوهش است‪.‬‬
‫‪‬در لغ تتت ع تتر معك تتاس درس تتت د تتردن‪ ،‬رس تتيدن‪ ،‬ع تتر رس تتيدن‪ ،‬پ تتژوهش‪،‬‬
‫رسيدگي‪ ،‬عررس ي‪ ،‬مطالعر‪ ،‬حقيقت و واقعيت است‪.‬‬
‫‪‬تحقيت تتق از وشت تتر روع شكاس ت ت ي‪ ،‬عبت تتار است تتت از‪ :‬كت تتاربرد روع هت تتاس‬
‫علمي در حل يك مسئلر يا پاسخگويي عر يك سؤال‪.‬‬
‫‪‬‬
‫مستكدسازی اثر در دست تدوین؛ ماوكد استكاد دقیق و درست عر آثار دیگران؛‬
‫‪‬‬
‫رعايت مسائل اخالقي و تضمين حقوق انساني آزمودني ها؛ ماوكد عدم مشارکت‬
‫در پژوهش‪ ،‬داشتن اسم مستعار و اوتشار پذيرع مسئوليت عر وسيلر پژوهشگر‪،‬‬
‫عدم آسیب عر پژوهش شوودگان (افراد مورد مطالعر)‪ ،‬فراهم کردن زميكر‬
‫همكارس داوطلباور‪ ،‬حفظ داده هاس محرماور ‪ ،‬عدم اغفال دیگران‪.‬‬
‫يافتن موضوع پژوهش يكي از مهم ترين وظايف پژوهشگران به حساب‬
‫مي آيد‪.‬‬
‫نکات مهم در انتخاب موضوع‪:‬‬
‫‪ ‬موضوع در ضمن پيوند علمي با پژوهش هاي پيشين‪ ،‬بايدد از تكدرار‬
‫آنچه ديگران انجام داده اند پرهيز كند‪.‬‬
‫‪ ‬موضددوع بايددد مددورد عو دده و توجدده پژوهنددده باشددد و لبددا ماي د باشددد‬
‫براي پرسش علمي پاسخي مناسب بيابد‪.‬‬
‫‪ ‬بر حوزه موضدوعي انتخداب شدده اشدرافي نسدبي داشدته و مبداني امدر‬
‫براي وي روشن و آشنا باشد‪.‬‬
‫‪ ‬پژوهنده توانايي انجام اين تحقيق را داشته باشد‪.‬‬
‫اولين آشنايي خواننده با تحقيق‪ ،‬از طريق عنوان صورت مي گيرد‪.‬‬
‫عنوان تحقيق بيانگر محتوا و هويت تحقيق است‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫بررسی تاثير دوره آموزشی نقدد تتداب بدر آگداهی‪ ،‬نگدرش و مهدارت‬
‫نقد تتاب اعضای هيات علمی دانشگاه علوم پزشدیی تهدران در سدا‬
‫‪1391‬‬
‫عي تتان مس تتئلر مو تتم ت تترسن و در ع تتين ح تتال س تتخت ت تترسن و يف تتر محق تتق درمراح تتل‬
‫آغازسن تحقيق است‪ .‬آوچر در ايتن قستمت آورده متي شتود‪ ،‬يستتگي عتر ماهيتت و‬
‫گستتددگي تحقيتتق دارد‪ .‬عتراس ستتوولت در وگتتارع عيتتان مستتئلر تتتد استت آن را عتتر‬
‫قستتمت هتتايي ماوكتتد مقدمتتر و اعریت مستتالر (ضتترور ااترای پتتژوهش) تقستتیم‬
‫وماییم‪.‬‬
‫بيددان مسددهله بددا مقدمدده اي آ دداز مددي شددود‪ .‬مقدمدده در وا ددح فددت بددابي بددراي‬
‫ورود به مسهله اصلي است و ندوعي توجيده و اسدتدد در جهدت پدرداختن‬
‫به مسهله مورد بررسي (به طور تلی) است‪.‬‬
‫نیته مهم اين اسدت تده در مقدمده بده دديد و اهميدت مسداله بده طدور تلدی‬
‫پرداخته می شود و پرداختن به موضوع به شی خاص در تعريف مسداله‬
‫انجام می گيرد‪.‬‬
‫اهميتت مستتئلر متتورد عررست ي و دايتل پتترداختن عتتر آن از املتتر مطتال ي استتت دتتر در ايتتن‬
‫عخش آورده مي شود‪ .‬تتد استت مستئلر عتر تور يتك ستؤال ووشتتر شتود؛ زسترا عاعت‬
‫ب‬
‫التتب تواتتر محقتتق عتتر مالوتتول و تالع ت ي ع تراس معلتتوم دتتردن آن متتي شتتود‪ .‬متتًال عتتر اتتاس‬
‫ووشتن «عررس ي دایل کتاهش مرااعتر عتر کتاعخاوتر هتای عیمارستتان هتای آموزعت ی شتور‬
‫ت تران»‪ ،‬ت تتد اس تتت اي تتن گوو تتر ووش تتتر ش تتود «دای تتل ک تتاهش مرااع تتر ع تتر کتاعخاو تتر ه تتای‬
‫عیمارس تتتان ه تتای آموزع ت ی ش تتور ت تران کدامك تتد »‪ .‬در اي تتن اعرس ت عراع تترس محت تتوايي ع تتا‬
‫عكوان تحقيق و هدف تحقيق عايد پيوستر مد وشر عاشد‪.‬‬
‫‪‬پرسش های اساس ی (سواا تحقیق)‬
‫‪‬فرضیر (ها)‬
‫‪‬پرسش های اساس ی و فرضیر ها‬
‫ب‬
‫ب‬
‫عررس ي مسئلر تحقيق عر دليل كليتي در دارد تقرسبا امرس مشكل و گاها محال است‪.‬‬
‫لذا عراس سوولت كار مي توان آن را عر اازاء و عخش هاس كوچكتدس عر وام پرسش هاس‬
‫اساس ي تقسيم درد‪.‬‬
‫اين بخش شام سه بخش هدف تلی‪ ،‬اهداف اختصاصی (ويژه) و‬
‫اهداف تاربردی می باشد‪ .‬در دو مورد او ‪ ،‬پژوهشگر بايد به اين‬
‫سوا پاسخ دهد ته «می خواهد چه تند؟» و در مورد آخر به دنبا‬
‫پاسخ به اين سوادت است ته «چه سودی بر آن مترتب است»؛ يا به‬
‫عبارت ديگر فوايد حاص از اين پژوهش چيست؟‬
‫برای نوشتن هدف تلی دزم است تده پژوهشدگر عندوان اصدلی پدژوهش‬
‫را انتخددداب‪ ،‬سدددپت تلمددداتی مانندددد «بررسدددی»‪« ،‬مطالعددده» و ‪ ...‬را از‬
‫ابتدای عنوان حذف ترده و به جای آن تلمه ی «تعيين» رار دهدد‪ .‬بايدد‬
‫توجه داشت به جزء موارد ياد شده‪ ،‬مطلبی ديگدر از عندوان حدذف نشدده‬
‫و چيزی نيز اضافه نگردد‪.‬‬
‫مثااال‪ :‬تعيددين ميددزان آشددنايی دانشددجويان دانشددگاه علددوم پزشددیی تهددران بددا‬
‫شيوههای مطالعه در سا ‪1391‬‬
‫عرای ووشتن اهداف اختصاص ی‪ ،‬ازم است پژوهشگر پرسش های‬
‫اساس ی و فرضیر ها را اوتخاب کرده‪ ،‬و کلمر ی« اعیين» را در اعتدای‬
‫آن ا قرار دهد‪ .‬در ضمن پرسش ها و فرضیر ها ويز عاید از حالت املر‬
‫خارج شده و حالت عبار داشتر عاشكد‪.‬‬
‫در این عخش از پژوهش‪ ،‬پژوهشگر عر فایده تحقیق و وتایج مفروض آن عر شکل‬
‫تیتدوار اشاره می کكد‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫عررس ی ميزان آشكایی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی ت ران عا شیوههای‬
‫مطالعر در سال ‪1391‬‬
‫اهداف کاربردی آن عبارتند از‪:‬‬
‫‪ .1‬اطالع دانشجویان از وضعیت و کیفیت مطالعر خود‪.‬‬
‫‪ .2‬آگاهی دانشجویان از ایكکر در هر موقعیت از چر شیوه ای عرای مطالعر‬
‫صحیح استفاده ومایكد‪.‬‬
‫‪ .3‬کمک عر عروامر ریزان اوت اتخاذ تداعيدی عرای آموزع شیوه های صحیح‬
‫مطالعر عر دانشجویان‪.‬‬
‫هددر چنددد پژوهشددگر مددي كوشددد مسددهله خددود را در عنددوان پددژوهش و‬
‫بيدددان مسدددهله پدددژوهش بددده روشدددني بيدددان كندددد‪ ،‬لددديكن ممكدددن اسدددت‬
‫اصطوحاتي در جاي جاي مسهله به كار رفته باشد كه دامنه مفهدومي‬
‫آن براي پژوهشگر و مخاطب يكسان نباشد‪ .‬به منظدور تصدري كدار‬
‫و ايجاد شرايط مناسب جهت درك مشترك از اصدطوحات و مفداهيم‪،‬‬
‫محقق (پژوهشگر) به تعريف برخي اصطوحات مي پردازد‪.‬‬
‫‪.1‬تعریف نظری ( منطقی یا واژه نامه ای)‬
‫تعريفی ته پديده ی مورد نظر را از نظر محتوا و يا ماهيت بشناساند‪ ،‬ولی‬
‫با توجه به پيچيدگی تعريف محتوا و ماهيت‪ ،‬خصوصيات پديده بيان می‬
‫شود‪ .‬نیته مهم اين است ته اگر چند تعريف نظری راجح به يک متغير‬
‫وجود داشت بايد از بين آنها‪ ،‬آنیه در اين پژوهش بيشتر تاربرد دارد‬
‫انتخاب گردد‪ .‬همچنين در تعريف نظری حتما تعريف بايد همراه با استناد به‬
‫منابح معتبر باشد‪.‬‬
‫‪.2‬تعریف عملی ( عملیاتی)‬
‫تعريفی است ته مد نظر پژوهشگر بوده و اب اندازه گيری است‪ .‬اما چرا‬
‫تعريف عملی مورد نياز است‪ :‬در پژوهش برای تمی سازی مفاهيم تيفی‪،‬‬
‫برای اندازه گيری و انجام عمليات آماری تعريف عملی ضرورت دارد‪ .‬اگر‬
‫مفهومی به صورت عملی تعريف نشود نمی توان آن را با مفاهيم ديگر‬
‫جمح‪ ،‬منها و مقايسه نمود و يا به طور تلی عمليات آماری بر روی آن‬
‫وسژه در مورد ماهيت پديده ها مي داود؛‬
‫عابي فرضير را عيان اوتشارا‬
‫ب‬
‫ن‬
‫اوتشارااي در از وشرسر نشا گرفتر اود‪ .‬و دالن معتقد است در فرضير‬
‫هماوكد وورافكن پرقدراي است در راه را عراس پژوهشگر روشن مي دكد‪.‬‬
‫عر عكوان مًال‪ :‬وقتي عرق خاور اس خاموع مي شود‪ ،‬احب خاور عر اساس‬
‫تالربر خود چكد حدس از قبيل مشكلي در فيوز دكتور‪ ،‬قطع سراسرس عرق‪،‬‬
‫اتصال سيم ها و ‪ ...‬مي زود‪ .‬اين ا در حقيقت فرضير هايي هستكد در عر ذهن‬
‫او خطور مي دككد‪ .‬پس شخص شروع عر علت يابي مي دكد‪.‬‬
Research Hypothesis ‫فرضير تحقيق‬

Null or Statistical Hypothesis ‫فرضير فر يا آمارس‬

‫فرضيه اي است كه از وجود رابطه‪ ،‬اثر و يا تفاوت بين متغيرها خبدر‬
‫مي دهد و در وا ح وجود اين حادت را تأييد نموده و آن را وا عي مدي‬
‫داندد‪ .‬فرضدديه تحقيدق خددود بده دو نددوع جهدت دار‪ ،‬كدده عدووه بددر وجددود‬
‫رابطه بين متغيرها جهت (‪ +‬و‪ )-‬آن را نيز نشدان مدي دهدد بده عبدارت‬
‫ديگر‪ ،‬تفاوتی را بين گروه ها پيش بينی مدی نمايندد و عدووه بدر آن بده‬
‫پيش بينی ماهيدت آن تفداوت (‪ +‬و‪ )-‬نيدز مدی پدردازد؛ و فرضديه بددون‬
‫جهددت‪ ،‬تدده صددرفا وجددود رابطدده بددين متغيرهددا را بيددان مددي كنددد‪ ،‬بدددون‬
‫اينكه اشاره اي به جهت رابطه يعني مثبت و منفي بدودن آن اشداره كندد‬
‫تقسيم می شود‪.‬‬
‫فرضيه اي كه به فرضيه پدو نيدز موسدوم اسدت‪ ،‬بدر خدوف فرضديه‬
‫تحقيددق‪ ،‬وجددود رابطدده‪ ،‬اثددر و يددا تفدداوت بددين متغيرهددا را رد كددرده و‬
‫انكار مدي نمايدد و اظهدار مدي كندد كده حدادت وا عدي نبدوده و حقيقدت‬
‫ندارد و صرفا ناشدي از تصدادف و اشدتباهات آمداري بده ويدژه اشدتباه‬
‫در نمونه گيري است‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫كارآيي تتابداران آمدوزش ديدده شدا‬
‫در تتابخانده هدای دانشدگاه علدوم‬
‫پزشیی تهران در سا ‪ 1391‬و آموزش نديده يكي است‪.‬‬
‫‪-1‬انواع متغیر بر اساس ارزش (عدد)‬
‫‪ ‬متغیرهاي كمي‬
‫متغيرهدددايي كددده از نظدددر كمدددي تغييدددر نمدددوده و تفددداوت هددداي حاصددد از ايدددن‬
‫تغييرات با استفاده از اعداد اندازه گيري و محاسبه مي شدود نظيدر دد‪ ،‬وزن‪،‬‬
‫ارتفاع‪.‬‬
‫متغيرهاي كمي خود به دو دسته متص (پيوسته) و منفص (گسسسدته) تقسديم‬
‫مي شوند‪:‬‬
‫‪ ‬متغیرهاي كمي متصل‬
‫متغيرهاي كمي متص ‪ ،‬متغيرهايي هستند كه ممكن است داراي مقادير اعشاري‬
‫و كسري باشند مث طو ‪ ،‬وزن و ‪ . ...‬مثو د ‪183/5‬‬
‫‪ ‬متغیرهاي كمي منفصل‬
‫متغيرهاي كمي منفص ‪ ،‬متغيرهدايي هسدتند كده بده هديا عندوان مقدادير اعشداري‬
‫نمي پذيرند‪ .‬مث تعداد تتاب های يک تتابخانه‪.‬‬
‫‪‬‬
‫متغیرهاي كیفي‬
‫متغيرهايي كه مقادير عددي بده خدود نمدي گيرندد‪ ،‬بلكده داراي ارزش هداي كيفدي‬
‫هسددتند نظيددر خددوش خلقددي‪ ،‬مهربدداني‪ ،‬شددجاعت‪ ،‬گددرايش مددذهبي‪ .‬بددا ايددن حددادت‬
‫محققين سعي كرده اند با روشهاي خاصي آنها را اب اندازه گيري سازند‪ .‬مدثو‬
‫آنها را به صورت رتبه بندي و يا درجه بندي اندازه گيري مي نمايند‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫بدراي سدديالي نظيددر«بدده نظددر شدما نحددوه برخددورد تتابددداران تتابخاندده بيمارسددتان‬
‫الزهرا با شما چگونه بوده است؟» مي توان طيفي به شرح زير در نظدر گرفدت‬
‫و سپت براي هر يك از رتبه هاي اين ارزش عددي تعيين نمود‪:‬‬
‫خيلي خوب‬
‫‪5‬‬
‫خوب‬
‫متوسط‬
‫‪4‬‬
‫بد‬
‫‪3‬‬
‫خيلي بد‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫ در يك تحقيق ير آزمايشدي (توصديفی)‪ ،‬متغيدر مسدتق توسدط محقدق دسدتكاري نمدي‬‫شود‪ ،‬ولدي متغيدري اسدت كده از پديش وجدود دارد و فدرس شدده اسدت كده بدر متغيدر‬
‫وابسته تأثير دارد‪.‬‬
‫مثال‪ :‬بررسي ميزان رضايت تاربران از تتابخانه های بيمارستانی شدهر تهدران در‬
‫سا ‪1391‬‬
‫‪‬‬
‫متغیر وابسته یا تأثیرپذیر (متغير پاسخ‪ ،‬برونداد يا موك)‬
‫ متغيري كه مشاهده يا اندازه گيري مي شود تا تدأثير متغيدر مسدتق بدر آن معلدوم و‬‫مشخص شود‪.‬‬
‫‪ -‬متغيری ته تحت تاثير متغير مستق‬
‫رار می گيرد را متغير وابسته می گويند‪.‬‬
‫مثااال‪ :‬بررسددي تدداثير مطالعدده يددر درسددي بددر ميددزان پيشددرفت تحصدديلي دانشددجويان‬
‫تتابداری و اطوع رسانی دانشگاه تهران در سا ‪1391‬‬
‫‪ ‬متغیر دو ارزشي‬
‫متغيري كه به آن فقط دو ارزش داده مي شود‪ .‬مانند جنسيت كده يدا زن‬
‫است يا مرد‪.‬‬
‫‪ ‬متغیر چند ارزشي‬
‫متغيري كده بديش از دو عددد يدا ارزش بده خدود مدي گيدرد‪ .‬مانندد سدط‬
‫تحصيلي كه مي تواندد ابتددايي‪ ،‬راهنمدايي‪ ،‬متوسدطه يدا عدالي باشدد و يدا‬
‫متغير هوش كه داراي درجه هاي مختلفي است و به هر يك از درجات‬
‫مي توان عدد يا ارزش معيني اختصاص داد‪.‬‬
‫اين مطالتب معمتوا در فصتل دوم هتر پايتان وامتر گتردآورس متي شتود و نشتان متي‬
‫ده تتد پژوهش تتگر در زميك تتر موض تتوع تحقي تتق داراس اطالع تتا علم تتي اس تتت‪ .‬ادعي تتا‬
‫تحقيق عر دو عخش مباني وشرس و پيشيكر تحقيق تقسيم مي شود‪.‬‬
‫عخت تتش اول از ادعيت تتا تحقيت تتق‪ ،‬مبت تتاني وشت تترس در حت تتوزه تحقيت تتق است تتت‪ .‬در ايت تتن‬
‫قستمت پژوهشتتگر عتتا استتتفاده از مكتتايع علمتتي معت تتد توضتتيحااي پيدامتون موضتتوع‬
‫تحقي تتق خ تتود مط تتر م تتي دك تتد‪ .‬م تتًال اگ تتر پژوهش تتگرس عخواه تتد پيدام تتون ض تترسب‬
‫هوع ت ي عتتر پيشتترفت تحصتتيلي دانتتش آمتتوزان تحقيتتق دكتتد‪ ،‬عايتتد مطالتتب معت تتدس‬
‫پيدامتتون هتتوع‪ ،‬ضتترسب هوع ت ي‪ ،‬پيشتترفت تحصتتيلي و ديتتدگاه هتتاس مختلف تي دتتر‬
‫دانشمكدان در اين زميكر مطر درده اود‪ ،‬عكويسد‪.‬‬
‫عخت تتش دوم از ادعيت تتا تحقيت تتق‪ ،‬پيش ت تتيكر تحقيت تتق اس ت تتت‪ .‬آيت تتا در زميك ت تتر موض ت تتوع‬
‫تحقيت تتق دت تتر پژوهشت تتگر در دست تتت عررس ت ت ي دارد‪ ،‬قت تتبال پت تتژوهش هت تتايي در اامعت تتر‬
‫آمارس ديگر ور گرفتر است اگر تور گرفتتر‪ ،‬آن تا عتر چتر وتتاي ي دستت‬
‫يافتر اود‬
‫پت تتس از اعيت تتين مست تتالر پت تتژوهش و اشت تتخيص يت تتا ارائت تتر وشرست تتر مكاست تتب و تكش ت تيم‬
‫فرضير‪ ،‬پژوهشگر آماده است دتر روع تحقيتق را اوتختاب دكتد‪ .‬اوتختاب روع‬
‫تحقي تتق يس تتتگي ع تتر ماهي تتت موض تتوع‪ ،‬اه تتداف تحقي تتق‪ ،‬فرض تتير (ه تتاس) ت تتدوسن‬
‫شتتده‪ ،‬مالحشتتا اخالقتتي و انستتاني وتتا ر عتتر موضتتوع تحقيتتق و وستتعت و امكاوتتا‬
‫ااراي تتي آن دارد‪ .‬در اي تتن مرحل تتر پژوهش تتگر عاي تتد معل تتوم دك تتد د تتر عت تراس مست تالر‬
‫اوتخابي او چر روع تحقيقي مكاسب است‪.‬‬
‫‪-1‬انواع تحقيق بر اساس رویکرد‬
‫تحقيق عر اساس رویکرد عر تحقيق دمي وديفي تقسيم عكدس مي شود‪:‬‬
‫‪‬تحقيق كمي‬
‫تحقيتتق دمتتي عيشتتتد عتتر وتتتايج آمتتارس ارائتتر شتتده عتتر وستتيلر اعتتداد تكيتتر دارد‪ .‬روسكترد دمتتي يتتك‬
‫وشرسر را از طرسق روع هايي در متغيدها را عر وستيلر اعتداد اوتدازه گيتدس و تحليتل متي دكتد‪،‬‬
‫ع تتا روع ه تتايي آم تتارس م تتي آزماي تتد‪ .‬در اي تتن روسك تترد‪ ،‬يافت تتر ه تتا گس تتتدده و اعم تتيم پ تتذير اس تتت و‬
‫عقاي تتد و تال تتارب متك تتواي ع تتر طبق تتر ه تتاس متم تتايز مكطب تتق م تتي گ تتردد‪ .‬او تتواع روع ه تتای کم تتی‪:‬‬
‫پیمایش ی‪ ،‬ویمر تالربی‪ ،‬همبستگی‪ ،‬وتالربی و‪. ...‬‬
‫‪‬‬
‫تحقیق كیفي‬
‫تحقيق كيفي بر چارچوب هاي از ب تعيين شده متكي نيست‪ .‬مثو در اين‬
‫نوع تحقيق‪ ،‬پژوهشگر فرضيه هاي خود را در حدا گدردآوري اطوعدات‬
‫يا پت از آن مي سازد‪ .‬همچنين موضدوع تحقيدق محددود نمدي شدود‪ ،‬زيدرا‬
‫بررسي بخشي از يك موضوع كلي‪ ،‬كار تحقيق را تصنعي مي سازد‪ .‬ايدن‬
‫نوع تحقيق هر چند برخدي از ندوا ص تحقيقدات كمدي را نددارد‪ ،‬ولدي خدود‬
‫دچار مشكوتي از بي دخالت ديدگاه هاي پژوهشدگر در تفسدير اطوعدات‬
‫و مشك تعميم نتايج به جامعه است‪.‬‬
‫‪‬‬
‫تحقیق بنیادي‬
‫پددژوهش بنيددادي‪ ،‬پژوهشددي اسددت كدده بددا عدددم كدداربرد فددوري نتددايج سددروكار‬
‫دارد‪ .‬اين نوع پژوهش به پژوهش صرف نيز معروف است‪ .‬هر گاه محقدق‬
‫بر مبناي كنجكاوي درباره پديده اي در صدد كشف يا پاسدخ يدابي باشدد و بده‬
‫هدديا گوندده كدداربردي بددراي نتددايج تحقيددق خددود نيانديشددد‪ ،‬تحقيددق وي بنيددادي‬
‫خواهد بود‪.‬‬
‫‪‬‬
‫تحقیق كاربردي‬
‫تحقيق كاربردي همراه با وجود سيا يا تقاضاي ويژه اي در ذهن شك‬
‫ميگيرد‪ .‬تحقيق كاربردي عووه بر به دست آوردن دانش فني و علمي جديد‪،‬‬
‫از ابتدا براي رسيدن به يك هدف عملي مشخص جهت داده مي شود و نتايج‬
‫آن اساسا جهت افزايش كارآيي يك محصو يا عمليات‪ ،‬روش ها و نظام ها به‬
‫‪‬‬
‫تحقیق میداني‬
‫پژوهشي كه در دنياي وا عي مانند كوت درت‪ ،‬مح كار و جامعه‬
‫صورت ميگيرد‪ .‬در اين نوع پژوهش سط كنتر پژوهشگر معمود‬
‫محدود است‪.‬‬
‫‪‬‬
‫تحقیق آزمایشگاهي‬
‫پژوهشي كه در محيط كامو سازمان يافته ي آزمايشگاه صورت مي‬
‫گيرد و لذا پژوهشگر كنتر بيشتري بر پژوهش دارد‪.‬‬
‫‪‬‬
‫تحقيق تجربي‪،‬‬
‫‪‬‬
‫تحقيق تاريخي‪،‬‬
‫‪‬‬
‫تحقيق همبستگي يا همخواني‪،‬‬
‫‪‬‬
‫تحقيق علي يا پت از و وع‪،‬‬
‫‪‬‬
‫تحلي محتوا‪،‬‬
‫‪‬‬
‫مطالعه موردي‪،‬‬
‫‪‬‬
‫تتابسنجی‪،‬‬
‫‪‬‬
‫تحقيق پيمايشي‪.‬‬
‫اين نوع تحقيق براي كسب اطوع از وجود رابطه بين متغيرها انجام مي‬
‫گيرد ولي الزاما كشف رابطه علت و معلولي مورد نظر نيست‪ .‬به عبارت‬
‫ديگر در اين نوع تحقيق محقق مي خواهد بداند كه آيا بين دو متغير رابطه و يا‬
‫همبستگي وجود دارد و يا نه؟ يعني اينكه تغيير در يك متغير با تغيير در متغير‬
‫ديگر همراه است يا نه؟ اگر چنين ارتباطي وجود دارد از چه نوع بوده و‬
‫ميزان آن چقدر است؟ همبستگي ممكن است به دو شك مثبت و منفي وجود‬
‫داشته باشد‪ .‬در همبستگي مثبت جهت تغيير در يك متغير با جهت تغيير در‬
‫متغير ديگر همسو است‪ .‬يعني افزايش يا كاهش يك متغير با افزايش يا كاهش‬
‫متغير ديگر همراه است‪ .‬به عبارت ديگر افزايش در يك متغير باعث افزايش‬
‫ديگري مي شود يا كاهش يكي منجر به كاهش ديگري مي شود‪ .‬مث رابطه‬
‫بين درت خريد و تقاضا‪ .‬اما در همبستگي منفي جهت تغييرات دو متغير‬
‫مورد بررسي معكوت است‪ .‬يعني اينكه افزايش يك متغير با كاهش در متغير‬
‫ديگري همراه است‪ .‬نظير رابطه تورم يمت و درت خريد مردم‪.‬‬
‫در تحقيقا همبستگي پس از اشخيص واود همبستگي و اعيين اوتت آن اقتدام عتر‬
‫محاست تتبر مقت تتدار يت تتا ضت تترسب همبست تتتگي مت تتي شت تتود‪ .‬طي ت ت يت تتا دامكت تتر اغيي ت تدا ضت تترسب‬
‫همبستتتگي از ‪ 1+‬تتتا ‪ 1-‬در ووستتان استتت‪ .‬تتفر نشتتاوگر عتتدم راعطتتر و عتتدد يتتك نشتتان‬
‫دهكده واود راعطر كامل است‪ .‬در ضرسب همبستگي عين فر تا ‪ 1+‬اوت همبستگي‬
‫مًبت و اغييدا متغيدها همسو استت‪ .‬لتذا هتر چتر از ‪ 1+‬عتر طترف تفر وزديتك شتوسم‬
‫همبس تتتگي ض تتعيفتد م تتي ش تتود‪ ،‬و اگ تتر ض تترسب همبس تتتگي ع تتين تتفر ت تتا ‪ 1-‬عاش تتد او تتت‬
‫همبستتتگي مكفتتي يتتا معكتتوس استتت‪ .‬عتتر عبتتار ديگتتر اغيي تدا همستتو ويستتت‪ .‬عكتتاعراين‬
‫تحقيق تتا همبس تتتگي ع تتر س تتر و تتوع س تتؤال پاس ت ت م تتي دهك تتد‪ :‬آيت تتا ع تتين دو متغي تتد مت تتورد‬
‫مطالعت تتر راعطت تتر اس وات تتود دارد در ت تتور وات تتود راعطت تتر اوت تتت آن مًبت تتت است تتت يت تتا‬
‫مكفتتي و عتتااخره مي تزان و مقتتدار راعطتتر متتذكور چقتتدر استتت عتتر عبتتار ديگتتر ضتترسب‬
‫همبستگي چقدر است‬
‫در تحقيقت تتا همبست تتتگي ع ت تراس مقياست تتواس اوت تتدازه گيت تتدس فا ت تتلر اس و نس ت ت ي از‬
‫روع پيدست تتون و عت تراس مقيت تتاس هت تتاس اوت تتدازه گيت تتدس رتبت تتر اس از روع اس ت ت يدمن و‬
‫دكدال استفاده مي شود‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫عررس ت ی راعط تتر ع تتين مو تتار ه تتای ارتب تتاطی و ه تتوع هیال تتانی کتاع تتداران ش تتاغل در‬
‫کتاعخاور های دانشگاهی شور ا فوان در سال ‪1391‬‬
‫روش تحليد محتددوا‪ ،‬در اصد ‪ ،‬تحليد نظددام منددد بسددامد واژه هددا‪ ،‬عبددارت هددا‪،‬‬
‫مفاهيم و يره در كتداب هدا‪ ،‬فديلم هدا و سداير اندواع مدواد اسدت‪ .‬هددف از ايدن‬
‫نوع تحقيق توصيف عيني و كيفي محتدواي متدون بده صدورت نظامددار اسدت‪.‬‬
‫حددوزه كدداري تحليدد محتددوا منددابح مكتددوب‪ ،‬شددفاهي و تصددويري مربددوط بدده‬
‫موضوعي خاص است (نظير كتاب ها‪ ،‬مجوت‪ ،‬روزنامده هدا‪ ،‬سدخنراني هدا‪،‬‬
‫تصاوير و‪ .)...‬مثو اگر محققي بخواهد ميزان حضدور و اثرگدذاري مفهدوم يدا‬
‫مفاهيمي را در يك متن يا مجموعده اي از متدون بررسدي كندد از روش تحليد‬
‫محتوا استفاده مي كندد‪ .‬مدثو كتدابي مدي خدوانيم يدا فيلمدي را مدي بينديم و سدپت‬
‫مي گوييم كه موضدوع كتداب يدا فديلم چيسدت‪ .‬در اينجدا بده تحليد محتدوا دسدت‬
‫زده ايم‪ .‬و تي كه رار است در يك متن تحليد محتدوا صدورت بگيدرد‪ ،‬محقدق‬
‫يكايك اصطوح هاي به كار رفته در متن را شناسايي و ضبط مدي كندد و آنهدا‬
‫را بر اسات يك سلسله مشخصه هايي كه در صورت مسهله شك گرفته گروه‬
‫بندي مي كند‪.‬‬
‫مثا ‪ :1‬طبيعت در اشعار سهراب سپهري‬
‫مثددا ‪ 2‬بررسددی مولفدده هددای تفیددر انتقددادی در تتابهددای رشددته تتابددداری و‬
‫اطوع رسانی‬
‫مثا ‪ :3‬بررسي انديشه هاي ا تصادي امام خميني‬
‫اين روش روي دو مفهوم مقوله و واحد بيشتر تأكيد مي شود‪ .‬مقولده عبدارت‬
‫است از‪ :‬واحدها و عناصري است كه به دلي وجوه مشترك تعريف شدده اي‬
‫كنار هم رار مي گيرندد‪ .‬مدثو طبيعدت يدك مقولده اي اسدت كده از عناصدر و‬
‫واحدهايي چون خورشيد‪ ،‬ابر‪ ،‬درخت و ‪ ...‬تشكي شده است‪ .‬همچندين واحدد‬
‫عبارت است از‪ :‬عنصري است كه به عنوان يدك كميدت تلقدي و محاسدبه مدي‬
‫شددود‪ .‬مددثو و تددي مددي خددواهيم بدددانيم كدده ددرآن در چنددد جددا در مددورد احسددان‬
‫صحبت كرده است‪ ،‬دزم است كه حتمدا متدرادف هدا و مشدتقات كلمده احسدان‬
‫را نيز در نظر بگيريم‪ .‬همچنين ممكن است در جايي نده كلمده احسدان وجدود‬
‫داشته باشدد و نده مشدتقات آن‪ ،‬امدا مفهدوم آيده دربداره احسدان باشدد‪ .‬بندابراين‪،‬‬
‫بعضي موا ح عنصر ممكن است يك كلمه‪ ،‬جمله‪ ،‬بيت و حتي يدك پداراگراف‬
‫باشد‪ ،‬چرا كه به هيا عنوان نمي توان در مورد ذهنيات يدك نويسدنده‪ ،‬شداعر‬
‫به طور كلي هدف از تحلي محتوا اين است كه مشخص شود‪ ،‬گرايش‬
‫يك متن يا يك پيام به كدام سمت است و سپت نتيجه گيري كرد كه اين‬
‫پيام چه تأثيري مي تواند بر مخاطب داشته باشد‪.‬‬
‫زماني كه محقق در پي بررسي توزيدح ويژگدي هداي افدراد يدك جامعده باشدد و يدا‬
‫بخواهددد نظددر يددك جامعدده آمدداري را در خصددوص پديددده‪ ،‬فددرد يددا عقيددده اي را‬
‫مشخص كند از روش پيمايشدي اسدتفاده مدي كندد بده عبدارت ديگدر هددف شدناخت‬
‫صفات‪ ،‬ويژگي ها‪ ،‬عقايد‪ ،‬نگرش هدا‪ ،‬رفتارهدا و سداير مسداه افدراد يدك جامعده‬
‫از طريددق مراجعدده بدده آنهاسددت‪ .‬لددذا اطوعدداتي از ايددن بيد گددردآوري مددي شددود‪:‬‬
‫الدددف) اطوعددداتي دربددداره جمعيدددت نظيدددر سدددن‪ ،‬جدددنت‪ ،‬سدددواد‪ ،‬درآمدددد و‪ ...‬ب)‬
‫اطوعدداتي دربدداره آگدداهي افددراد دربدداره مسدداه مختلددف جامعدده و زندددگي نظيددر‪،‬‬
‫اطوعات افراد درباره خدماتي كه سدازمان هداي خاصدي مثد هدو احمدر اراهده‬
‫مددي دهنددد‪ .‬ج) اطوعدداتي دربدداره رفتارهدداي انسدداني و انگيددزه هدداي آنهددا نظيددر‪،‬‬
‫انگيزه هاي مختلف افراد در استفاده از كتابخانه‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫بررسی ميزان توجه تتابداران تتابخانه های دانشدگاه علدوم پزشدیی اصدفهان بده‬
‫اصو اخوق حرفه ای در سا ‪1390‬‬
‫كتابسنجي كاربرد رياضيات و روشهاي آماري در مدورد كتابهدا و‬
‫سددداير رسدددانههاي ارتبددداطي اسدددت‪ .‬لنكسدددتر كتابسدددنجي را مطالعددده‬
‫الگوهدداي ارتبدداطي نويسددندگان‪ ،‬انتشددارات‪ ،‬و متددون بددا بددهكارگيري‬
‫روشهاي مختلف تجزيه و تحلي آماري توصيف ميكند‪.‬‬
‫حوزه های اساسي در كتابسنجي‪:‬‬
‫‪‬‬
‫واعددد توزيددح پراكندددگي در كتابسددنجي‪ ،‬نظيددر واعددد بردف دورد‪،‬‬
‫لوتكا و زيپف؛‬
‫‪‬‬
‫تحلي استنادي؛‬
‫از مطالع تتا دتايس تتك ي در اوتخ تتاب م تتواد‪ ،‬مطالع تتر الگوه تتاس اوتش تتارااي‪ ،‬معر تتي حوزههت تاس‬
‫علمتتي‪ ،‬دوكگ تتي مت تتون‪ ،‬معر تتي وويس تتكدگان الپ تتر تولي تتد‪ ،‬و مقتتاا پراس تتتفاده و ارزس تابي ديفي تتت‬
‫مت تتواد (مت تتدون)‪ ،‬وسژگيهت تتاس موضت تتواي متت تتون‪ ،‬ارزست تتابي مالموعت تتر‪ ،‬دتايشكاس ت ت يها‪ ،‬مطالعت تتا‬
‫تارسخي‪ ،‬و اامعرشكاس ي كاربردها استفاده ميدككد‪.‬‬
‫عرطور دلي مطالعا دتايسك ي در موارد زسر قاعتل كتاربرد استت‪ :‬تحليتل دمتي توليتد‪ ،‬توزيتع‪،‬‬
‫و اس تتتفاده از مت تتون مكتش تتر ش تتده ي تتا ويمرمكتش تتر ش تتده؛ مطالع تتر رش تتد مت تتون در يع ت ت ي از‬
‫موضوعا و ايككر چر مقدار از متون عا ددام زبان توليد ميشود؛ دانستن ايككر يع ي از‬
‫متتتون چگووتتر توزيتتع ميشتتوود (يعنتتي عتتر استتاس وتتوع زبتتان استتكاد و يتتا مالتتال )‪ ،‬و پتتس از چ تر‬
‫مداي دوكر خواهكد شد (مطالعا دوكگي)‪.‬‬
‫مثااال‪ :‬عررس ت ی تولی تتدا علمتتی اعض تتای هیگ تتت علمتتی دانش تتگاه عل تتوم پزشتتکی ت تران در پایگتتاه‬
‫اسکاپوس عين سالوای ‪2012-2007‬‬
‫در تحقيق تجربي محقق به نحوي در پديده هدا و و دايح مداخلده مدي كندد تدا‬
‫از آن طريددق بدده رابطدده علددت و معلددولي بددين دو يددا چنددد متغيددر پددي بب درد‪.‬‬
‫بنابراين در تحقيق تجربي سوژه يا موضوع مورد مطالعه در زير پوشدش‬
‫و كنتر مشخصي مورد مطالعه رار مي گيرد و آگاهانده سدعي مدي شدود‬
‫كه متغير يا متغيرهاي مدورد مطالعده (مسدتق ) دسدتكاري شدده تدا تدأثير آن‬
‫بر متغير يا متغيرهاي ديگدر (وابسدته) مشداهده و كنتدر شدود‪ .‬بده عبدارت‬
‫ديگر در تحقيق تجربي محقق به منظور كشف روابط علت و معلولي‪ ،‬يك‬
‫يا چند گدروه را بده عندوان گدروه آزمدايش تحدت شدرايط خاصدي درار مدي‬
‫دهد و نتيجه به دست آمده را با نتيجه گروه يدا گدروه هداي شداهد يدا كنتدر‬
‫كه تحت آن شرايط نبوده اند مقايسه مي كند‪.‬‬
‫مثال‪ :‬بررسي اثدرات دو روش تددريت بدر يدادگيري داندش آمدوزان در يدك‬
‫درت خاص يا تأثير نور بر نوع تغذيه موش‪.‬‬
‫جامعه‪ ،‬مجموعه اي از واحدها است كه پژوهشگر مدي خواهدد نتدايج‬
‫مطالعدده تحقيقددي را بدده آن تعمدديم دهددد‪ .‬در تعريددف ديگددر‪ ،‬جامعدده ب ده‬
‫گروهي از افدراد‪ ،‬اشدياء يدا رويددادها كده حددا‬
‫ويژگي مشترك باشند‪ ،‬اطوق مي شود‪.‬‬
‫داراي يدك صدفت يدا‬
‫تعریف نمونه‬
‫نمونه به جزهي از جامعه گفته مدي شدود كده معدرف و نمايندده وا عدي‬
‫آن جامعه باشد‪.‬‬
‫انواع نمونه گیري‬
‫‪‬‬
‫نمونه گيري احتمالي (‪)Probability sampling‬‬
‫‪‬‬
‫نمونه گيري ير احتمالي (‪)Nonprobability sampling‬‬
‫نمونه گيري‪ ،‬انتخاب مواردي است كه نماينده وا عي ك جامعه اي باشدند كده‬
‫اين موارد از آن گرفته شده اند‪ .‬نمونه گيدري احتمدالي‪ ،‬امكدان رسديدن بده ايدن‬
‫هدف را با احتما بيشتري فراهم مدي كندد و از آنجدا كده از نظريده احتمدادت‬
‫كه اسات تخمين پارامتر هاي جامعه و خطاي احتمالي است استفاده مي كندد‪،‬‬
‫فنوني بدراي تخمدين درجده احتمدا موفقيدت فدراهم مدي سدازد‪ .‬آنچده كده بدراي‬
‫نمونه گيري احتمالي ضرورت حياتي دارد‪ ،‬اين اسدت كده هدر عنصدر جامعده‬
‫از نظر رار گرفتن در نمونه داراي احتما باشد‪ .‬انتخداب نمونده احتمدالي بده‬
‫شددانت بسددتگي دارد و ندده ضدداوت يددا دانددش پژوهشددگر‪ .‬اشددتباهات در نموندده‬
‫احتمالي عمدتا از مقوله اشتباهات تصادفي بوده و اب اندازه گيري است‪.‬‬
)Simple Random Sampling (SRS) ‫وموور گيدس تصاد ي ساده‬
)Systematic sampling( ‫وموور گيدس وشام مكد‬
)Stratified random sampling( ‫وموور گيدس تصاد ي طبقر اس‬
)Cluster sampling( ‫وموور گيدس خوشر اس‬
‫وموور گيدس تصتاد ي ستاده‪ ،‬شتيوه ا تلي در ومووتر گيتدس احتمتا ي استت و عمتدتا‬
‫عتتا دمتتك اتتدول اعتتداد تصتتاد ي تتور متتي پتتذيرد‪ .‬در ايتتن شتتيوه‪ ،‬شتتانس همتتر‬
‫واح ت تتدهاس امعي ت تتت عت ت تراس ورود ع ت تتر وموو ت تتر عراع ت تتر اس ت تتت و اوال ت تتام آن مس ت تتتلزم‬
‫دستدس ت ي عتتر فورستتت كامتتل واحتتدهاس اشتتكيل دهكتتده امعيتتت متتي عاشتتد‪ .‬روع‬
‫قرعر کش ی ويز روع دیگر در وموور گيدی تصاد ی ساده است‪.‬‬
‫يكدددي از روش هددداي انتخددداب نمونددده تصدددادفي كددده بددده اعتقددداد بسدددياري از‬
‫متخصصددان بدده همددان اندددازه نموندده گيددري تصددادفي سدداده‪ ،‬د يددق و معتبددر‬
‫اسددت‪ ،‬نموندده گيددري نظددام منددد اسددت‪ .‬در ايددن روش‪ ،‬هددر عنصددر ‪ n‬ام از‬
‫فهرست انتخاب مي شود و اين كار تا تمام شدن فهرست ادامه مي يابد‪ .‬به‬
‫عنوان مثا ‪ ،‬پژوهشدگر ممكدن اسدت‪ ،‬جامعده اي متشدك از ‪ 100‬عنصدر‬
‫داشته باشد و تصميم بگيرد هر دهمين عنصر را براي نمونه انتخاب كندد‪.‬‬
‫در اينجددا فاصددله نموندده گيددري ‪ 010‬اسددت؛ در نتيجدده‪ ،‬نددره نموندده گيددري‬
‫‪ 1:10‬و تعداد موارد نمونه ‪ 100‬خواهد بود‪ .‬فهرسدت عناصدر جامعده را‬
‫بايد به شك دايره وار در نظدر گرفدت‪ ،‬يعندي بدا انتخداب يدك نقطده شدروع‬
‫تصادفي‪ ،‬نام هاي ‪ n‬ام را انتخاب نماييم‪.‬‬
‫نمونه گيري نظام مند در فهرست هداي طدودني‪ ،‬آسدان تدر و سدريح تدر از‬
‫نمونه گيري تصادفي ساده است‪ .‬مثو‪ ،‬اگر بخواهيم يك نمونده تصدادفي از‬
‫دفترچه راهنماي تلفن انتخاب كنيم‪ ،‬انتخاب نام هاي ‪ n‬ام بسديار سدريح تدر‬
‫از جدددو تصددادفي خواهددد بددود‪ .‬بددا ايددن حددا ‪ ،‬در نموندده گيددري نظددام منددد‪،‬‬
‫تمامي تركيبات عناصر‪ ،‬شانت مساوي براي انتخاب شدن ندارندد‪ .‬در ايدن‬
‫روش با انتخاب تصادفی يک عضو از جامعه آ از می شدود و بعدد از آن‬
‫هر عضو ‪ n‬ام انتخاب می گردد‪.‬‬
‫در انتخاب يك نمونه تصدادفي طبقده اي‪ ،‬ابتددا بايدد كليده عناصدر جامعده را بده‬
‫گددروه هددا يددا طبقدداتي تقسدديم كددرد و سددپت نموندده هدداي تصددادفي مسددتقلي از هددر‬
‫گروه يا طبقه انتخاب نمود‪ .‬اين فدن‪ ،‬شدك اصدوح شدده نمونده گيدري تصدادفي‬
‫ساده و نظام مند است و با انتخاب تعداد كمتري از موارد مي تواندد يدك نمونده‬
‫د يق و معرف جامعده بده دسدت دهدد‪ .‬طبقدات بايدد چندان تعريدف شدوند كده هدر‬
‫عنصر تنها در يدك طبقده درار گيدرد‪ .‬در نمونده گيدري از طبقدات مختلدف مدي‬
‫توان از روش هاي نمونده گيدري متفداوت اسدتفاده كدرد‪ .‬مدثو از يدك طبقده مدي‬
‫تددوان يددك نموندده تصددادفي سدداده گرفددت و از طبقدده ديگددر يددك نموندده نظددام منددد‬
‫انتخاب كرد‪.‬‬
‫نمونه تصادفي طبقه اي‪ ،‬بده دو ندوع اصدلي تقسديم مدي شدود‪ :‬درصددي و يدر‬
‫درصدي‪ .‬در نمونه گيري طبقه اي درصدي‪ ،‬انتخاب عناصدر از هدر طبقده بدا‬
‫درصد مساوي انجام مي گيدرد‪ .‬مدثو‪ ،‬اگدر جامعده داراي ‪ 1000‬عنصدر باشدد‬
‫كه به ‪ 10‬طبقه ‪ 100‬تايي تقسيم شده اندد و بخدواهيم يدك نمونده ‪ 100‬تدايي از‬
‫ايددن جامعدده بگيددريم‪ ،‬بايددد از هددر طبقدده ‪ 10‬عنصددر يعنددي ‪ %10‬انتخدداب كندديم‬
‫(البته در بيشتر موارد احتما دارد كه تعدداد عناصدر در كليده طبقدات مسداوي‬
‫نباشد‪ ،‬اما باز هم بايد انتخاب از كليه طبقات با درصد مساوي انجدام گيدرد كده‬
‫در اين صورت تعداد عناصر انتخاب شده از طبقدات مختلدف‪ ،‬متفداوت خواهدد‬
‫در پددژوهش هدداي علددوم اجتمدداعي معمددود مددواردي پدديش مددي آيددد كدده تهيدده‬
‫فهرسددت از جامعدده بددراي نموندده گيددري ممكددن نيسددت‪ ،‬مددثو در مددواردي ماننددد‬
‫جمعيددت كشددورها يددا همدده دانشددجويان دانشددگاه هدداي ايددران و مددواردي از ايددن‬
‫دسددت چنددين امكدداني وجددود ندددارد‪ .‬اگددر تهيدده فهرسددت جددامح عناصددر ك د يددك‬
‫جامعددده‪ ،‬نددداممكن يدددا يدددر عملدددي باشدددد‪ ،‬نمونددده گيدددري خوشددده اي‪ ،‬راه حددد‬
‫سودمندي است‪.‬‬
‫فن نمونه گيري خوشه اي‪ ،‬جامعه را بده خوشده هدا يدا گدروه هدايي تقسديم مدي‬
‫كند و از اين خوشه ها نمونه مي گيرد‪ .‬در وا دح جامعده ممكدن اسدت خدود بده‬
‫جامعه هاي فرعي تقسيم شده باشد كه در اين صورت نمونه گيري خوشده اي‬
‫تنها فهرست اين جامعه هاي فرعي يا خوشه ها را تهيه مي كند و از آنها يدك‬
‫نمونه تصدادفي انتخداب مدي نمايدد‪ .‬بده عندوان مثدا ‪ ،‬هدر چندد كده ممكدن اسدت‬
‫فهرستي از ساكنان شدهر وجدود نداشدته باشدد‪ ،‬امدا چدون شدهر بده منداطق چندد‬
‫گانددده اي تقسددديم شدددده‪ ،‬مدددي تدددوان نمونددده اي از منددداطق شدددهر انتخددداب كدددرد و‬
‫فهرست ساكنان اين مناطق را تهيه كرد و سپت از افرادي كده در هدر منطقده‬
‫در مواقعي در استفاده از روع هاس وموور گيدس احتما ي غيد عملي يا غيد ضرورس‬
‫است از روع هاس غيد احتما ي استفاده مي شود‪ .‬اين شيوه ها هكگامي عر كار مي‬
‫روود در چارچوب وموور گيدس مواود ويست يا پرادكدگي امعيت يسيار زساد است‬
‫و يا عر هر دليل ديگر‪ ،‬محدوديت هايي عر سر راه پژوهشگر واود دارد در وموور‬
‫گيدس احتما ي را واممكن مي سازد‪ .‬عر عكوان مًال‪ ،‬عراس تحقيق در مورد معتادان و‬
‫اسيدان اكگي و يا گروه هاس خاص ي از زوداويان ممكن است استفاده از شيوه هاس‬
‫وموور گيدس احتما ي عملي وباشد‪ ،‬لذا در اين گوور موارد معموا از روع هاس وموور‬
‫گيدس غيد احتما ي استفاده مي شود‪.‬‬
‫‪ ‬وموور گيدس اتفاقي (‪)Hazard sampling‬‬
‫‪ ‬وموور گيدس اعمدس يا قضاواي (‪)Purposive sampling‬‬
‫‪ ‬وموور گيدس زواليده اس یا گلولر عر ی (‪)Snow ball sampling‬‬
‫اگر پژوهشگر واحدهايي را كه بر حسب اتفداق در دسدترت او درار‬
‫مددي گيرنددد بددراي پددرت و جددو انتخدداب نمايددد از شدديوه نموندده گيددري‬
‫اتفددا ي بهددره گرفتدده اسددت‪ .‬فددرس كنيددد پژوهشددگري مددي خواهددد در‬
‫مورد عادت جواندان شدهر در رابطده بدا سدينما رفدتن‪ ،‬كتابخانده رفدتن‬
‫و‪ ...‬تحقيدددق كندددد و بدددراي ايدددن كدددار پرسشدددنامه اي تهيددده كدددرده و از‬
‫جواناني كه در كوچه و خيابان با او برخورد مي كنندد سدوادت خدود‬
‫را مي پرسد و يا از آنها درخواست مي كند كده پرسشدنامه اي را كده‬
‫بدين منظور تهيه كرده تكمي نمايند‪ ،‬در اين صورت از نمونه گيري‬
‫اتفا ي استفاده نموده است‪.‬‬
‫هماوگوو تتر د تتر از عك تتوان آن ع تتر م تتي آي تتد‪ ،‬وموو تتر گي تتدس اعم تتدس ع تتر اس تتاس ي تتك و تتوع داورس‬
‫اوليتتر تتور متتي گيتتدد‪ ،‬عتتدین معنتتي دتتر پژوهشتتگر عتتا تواتتر عتتر هتتد ي دتتر دوبتتال متي دكتتد‬
‫مكان ها يا گروه هتاس خاصت ي را شكاستايي و در آن مكتان هتا و يتا از ميتان آن افتراد ومووتر‬
‫ختتود را اوتختتاب متتي ومايتتد‪ .‬عتتر فتترض پژوهشتتگرس متتي خواهتتد آراس حتتوزه هتتاس اوتخاعتتااي‬
‫خاصت ي را عكتتا عتتر دايلتتي عررست ي دكتتد‪ ،‬لتتذا عتتر اتتاس مرااعتتر عتتر تمتتام قستتمت هتتاس شتتور عتتر‬
‫اساس قضاواي در نسبت عر مفووم يا پيام گروه هاس وستژه اس از راس دهكتدگان دارد عتر‬
‫همان حوزه هتاس متورد وشتر مرااعتر و ومووتر هتاس ختود را گتزسدش متي دكتد‪ .‬عتدييي استت‬
‫در شكاسايي حوزه هاس خاص عا تواتر عتر هتدف پژوهشتگر اعيتين متي شتود‪ .‬عتدعن معنتي‬
‫دتتر پژوهشتتگر ممكتتن استتت عتتر دوبتتال عررست ي وگتترع گتتروه هتتايي وشيتتد دانشتتجوسان‪ ،‬متتردم‬
‫اكت تتوب شت تتور و‪ ...‬عت تتوده عاشت تتد و لت تتذا محت تتل هت تتايي ع ت تراس تحقيت تتق گت تتزسدش دكت تتد دت تتر اف ت تراد‬
‫موردوشر عيشتد در آن حوزه ها رأس مي دهكد‪.‬‬
‫در مواردس دتر دستدست ي عتر افتراد پاستخگو عتا مشتكال و محتدوديت هتايي همتراه استت از‬
‫اي تتن ش تتيوه اس تتتفاده م تتي دك تتيم‪ .‬ع تتدين مكش تتور ت تتالع م تتي ش تتود ت تتا چك تتد وف تتر را د تتر داراس‬
‫مشخصتتا متتورد وشتتر هستتتكد پيتتدا دتترده و پتتس از مصتتاحبر عتتا آن تتا‪ ،‬وتتام و مشخص تتا‬
‫اف ت تراد ديگت تترس دت تتر داراس همت تتان وسژگت تتي هت تتا عت تتوده و حاضت تتر عت تتر مصت تتاحبر هست تتتكد از آن ت تتا‬
‫درخواس تتت م تتي دك تتيم‪ .‬ع تتدين ترتي تتب ه تتر پاس تتخگو ع تتر مگزل تتر حلق تتر اتص تتال پرسش تتگر ع تراس‬
‫و تتل شتتدن عتتر پاستتخگوسان احتمتتا ي ديگتتر تلقتتي متتي گتتردد و علتتت وامگتتذارس آن هتتم ع تر‬
‫هم تتين ام تتر ع تتر م تتي گ تتردد‪ .‬ف تترض دكي تتد ع تتر دوب تتال تحقي تتق در م تتورد معت تتادان هس تتتيم و م تتي‬
‫داويم در يسيارس از معتادان حاضر ويستكد در مورد اعتياد خود حرف عزوكتد و يتا ا تال‬
‫آن را دتمان مي دككد‪ ،‬لذا معتاداني را در مايتل عتر پاستخگويي هستتكد شكاستايي دترده و‬
‫از آن تتا وتتام افتراد ديگتترس را دتتر حاضتتر عتتر مصتتاحبر هستتتكد عتتر دستتت متتي آورستتم‪ .‬عتتر همتتين‬
‫ترتيب از هر پاسخگويي در دردستتدس متا قترار متي گيتدد وتام و مشخصتا افتراد ديگترس را‬
‫اوسا مي شوسم تا عر وموور مورد وشر دست پيدا دكيم‪.‬‬
(Questionnaire) ‫ پرسشكامر‬
(Interview) ‫مصاحبر‬
(Observation) ‫مشاهده‬
‫يددك سلسددله پرسددش كدده بدده منظددور كسددب اطوعددات‪ ،‬بدده شددماري از افددراد‬
‫عرضه مي شود‪.‬‬
‫نكات مهم در تهیه پرسشنامه‪:‬‬
‫‪‬پرسش ها بايد از نظمي منطقي برخوردار باشند‪.‬‬
‫‪‬حتي المقدور تعداد پرسش ها زياد نباشد‪.‬‬
‫‪‬پرسش ها كوتاه‪ ،‬ساده‪ ،‬روشن‪ ،‬اب فهم و بدون پيچيدگي باشند‪.‬‬
‫‪‬پرسش ها بايد معقو ‪ ،‬مشخص و جامح باشند‪.‬‬
‫‪‬از پرسشي كه پاسخ آن ايجاد ابهام مي كند بپرهيزيد‪.‬‬
‫‪‬پرسشنامه باز ( آزاد)‬
‫‪‬پرسشنامه بسته ( طراحي شده)‬
‫در ای تتن و تتوع پرسش تتكامر پاس تتخگو ع تتر ا تتاس مقي تتد ع تتودن ع تتر اوتخ تتاب از مي تتان پاست ت ه تتاس‬
‫مشتتخص‪ ،‬در پاست دادن آزاد استتت‪ .‬ايتتن وتتوع پرستتش هتتا عخصتتوص در مطالعتتا ادتشتتا ي‬
‫ستتودمكد واقتتع متتي شتتوود و زمتتاني متتورد استتتفاده ق ترار متتي گيدوتتد دتتر موضتتوع متتورد عح ت‬
‫پيچيتتده استتت و ايع تتاد وامشخو ت ي دارد و يتتا پژوهش تتگر عتتر دش ت ي تتك فرايكتتد يتتا اط تتالع از‬
‫وحتوه عيتان يتتك موضتوع توست افتراد مختلت عالقتر مكتد استتت‪ .‬از ستوس ديگتتر از آوالتا دتر‬
‫عراس پاسخگويي عر يك سؤال عاز حد معيني واود وتدارد‪ ،‬طبقتر عكتدس و تحليتل ايتن پاست‬
‫ب‬
‫هتتا معمتتوا مشتتكل تتتر از پاستتخواس مربتتوي عتتر پرستتش هتتاس يستتتر استتت‪ .‬پرستتش هتتاس عتاز از‬
‫آوالا در عتر زمتان عيشتتدس عتراس پاستخگويي ويتاز داروتد‪ ،‬ممكتن استت مواتب بتي ميلتي پاست‬
‫دهكدگان شوود‪ .‬مًال‪ :‬درباره خدما کتاعخاور های دانشگاه چر وشرس دارسد‬
‫پرسش هاس طراحي شده در پاس ثاعتي دارود‪ .‬پاس هاس شردت دككدگان را عر چكتد گزسكتر‬
‫از پتتيش اعيتتين شتتده‪ ،‬محتتدود متتي دككتتد‪ .‬امتیتتاز ايتتن استتت دتتر پاست هتتاس پرستتش هتتاس طراحتتي‬
‫ش تتده نس تتبت ع تتر پاس ت ه تتاس پرس تتش ه تتاس آزاد داراس پاي تتايي عيش تتتدس هس تتتكد‪ ،‬زس ترا ع تتر س تبب‬
‫مح تتدود ع تتودن پاس ت ه تتاس اوتخ تتابي‪ ،‬امك تتان اغيي تتد از ي تتك آزم تتون ع تتر آزم تتون ديگ تتر دمت تتد اس تتت‪.‬‬
‫امتيازه تتاس ديگ تتر ش تتامل قاعلي تتت اس تتتاودارد ش تتدن‪ ،‬س تتوولت ع تتر ك تتارگيدس و وي تتز فو تتم آست تان از‬
‫ااوب پاس دهكدگان عر دليل روشن عودن ايعاد پاس ها است‪ .‬همچكتين پرستش هتا در يتك‬
‫چارچوب مرتب عا اهداف پژوهش‪ ،‬پاس داده خواهد شد‪.‬‬
‫يكي از وارسايي هاس پرسش هاس طراحي شده این است کر احتمال دارد هيچ دتدام از گزسكتر‬
‫هتتاس ارائتتر شتتده عتتر طتتور دقيتتق وضتتعيت پاس ت دهكتتده وباشتتد و در عتتين حتتال پاس ت دهكتتده‬
‫امكان وداشتر عاشد توضيحااي را در ازم متي داوتد‪ ،‬ادا دكتد‪ .‬واتود گزسكتر «ستاير متوارد» متي‬
‫تواود تا حدس اين مسئلر را حل دكد‪.‬‬
‫مصاحبه عبارت است از‪ :‬گفتگويي مدنظم‪ ،‬جهدت دار و هدفمندد كده بدا تكيده بدر‬
‫موضوعي مشخص به عنوان محور بحث‪ ،‬بين دو يا چندد نفدر انجدام مدي شدود‪.‬‬
‫يكددي از اولددين گددام هددا در اجددرای مصدداحبه‪ ،‬تهيدده برنامدده مصدداحبه يددا فهرسددت‬
‫پرسش هايي است كه بايدد پرسديده شدوند‪ .‬در مدورد برنامده مصداحبه نيدز مانندد‬
‫پرسشددنامه‪ ،‬اجددراي پدديش آزمددون ويددا توصدديه مددي شددوند‪ .‬در اينجددا نيددز پ ديش‬
‫آزمون بايد امكان تعبير و تفسير پرسش ها را براي پاسخ دهندگان فدراهم كندد‪.‬‬
‫گام ديگر اجراي مصاحبه‪ ،‬آمدوزش مصداحبه گدران اسدت‪ ،‬حتدي اگدر مصداحبه‬
‫گران در كار خود مجرب باشند‪ ،‬باز هم آشنا كدردن آنهدا بدا پرسدش هداي ويدژه‬
‫مصاحبه ضرورت دارد‪ .‬مصاحبه گراني كه مصاحبه هاي اصلي را انجام مي‬
‫مشاهده عر معني تماشاس دقيق عر شيوه اس علمي يتا وشتام مكتد استت‪ .‬اطالعتااي‬
‫را در محقق از طرسق روع مشاهده ميتواوتد دستب دكتد‪ ،‬دمتتد ميتتوان از طرستق‬
‫روع هت تتاس ديگت تتر عت تتر دست تتت آورد‪ ،‬زس ت ترا مشت تتاهده عت تتر محقت تتق اات تتازه ميدهت تتد دت تتر‬
‫ب‬
‫مست تتتقيما پديت تتده مت تتورد مطالعت تتر را عبيكت تتد و واقعيت تتت را عت تتر ت تتور مست تتتقيم يت تتا‬
‫بيواستتطر درن دكتتد‪ .‬روع مشتتاهده وتتر تن تتا ختتود عتتر طتتور مستتتقل ميتواوتتد ي تك‬
‫مكب تتع ق تتوس و ش تتيوهاس مكاس تتب عت تراس گ تتردآورس اطالع تتا ع تتر وس تتژه در تحقيق تتا‬
‫آزمايش تتگاهي عاش تتد‪ ،‬علك تتر ع تتر عك تتوان ي تتك روع تكميل تتي در دك تتار س تتاير روع ه تتاس‬
‫گردآورس اطالعا ويز مورد استفاده قرار ميگيدد‪.‬‬
‫در تكتتوسن و ااتراس يتتك مطالعتتر پژوهشت ي‪ ،‬اعتبتتار و پايتتايي آن پيوستتتر عايتتد متتورد‬
‫توار قرار گيدد‪ .‬عر اعبيد دلي‪ ،‬پژوهش زمتاني از اعتبتار عرختوردار استت دتر وتتايج‬
‫آن ص تتحيح عاش تتد و هكگ تتامي داراس پاي تتايي اس تتت د تتر يافت تتر ه تتاس آن تكت ترار پ تتذير‬
‫عاشد‪.‬‬
‫يک ابزار اندازه گيری تا چه حد می تواند آنچه را ته اندازه گيری آن مدد‬
‫نظر است را وا عا اندازه گيری تند‪ .‬متخصصان روش هاي پدژوهش مدي‬
‫توانند ضعف هداي اصدولي ابدزار‪ ،‬مانندد نادرسدت بدودن مقيدات‪ ،‬نارسدايي‬
‫دسدددتورالعم هدددا و مدددواردي از ايدددن بيددد را گوشدددزد كنندددد‪ .‬متخصصدددان‬
‫موضوعي نيز مي توانند پژوهشگر را در ارزيابي اعتبدار پرسشدها يداري‬
‫كنند‪ .‬آيا پرسش ها معناي درستي دارندد و بده آسداني ابد فهدم هسدتند و يدا‬
‫اوتتدازه گيتتدس زمتتاني پايتتايي دارد دتتر اع تزار تتتا چتتر حتتد آوچتتر را دتتر عايتتد اوتتدازه گيتتدس دكتتد‪ ،‬عتتر‬
‫درستي و عا ثبا اودازه گيدس درده است‪.‬‬
‫روش های سنجش پايايي يا ثبات فنون اندازه گيري‪:‬‬
‫يكي از متداولتدين روع ها اعيين« همبستگي آزمون‪ -‬آزمون مالدد» است‪ .‬و دوم استفاده‬
‫از آلفای کرووباخ است‪.‬‬