Transcript Göz önünde canlandırma

Temel Mesleki Rehberlik ve
Danışmanlık Becerileri
Doç. Dr. Tuncay Ergene
[email protected]
Tartışma Soruları
• Çok fazla düşünür müsünüz?
• Yanlış anlamalarla karşılaştınız mı?
• Bir konu üzerinde çok fazla düşündüğünüz
için kaç kere başınızı derde soktunuz?
• Kendi kendinize neler söylersiniz?
• Kendi kendinize söyledikleriniz sıklıkla
gerçekleşir mi?
Düşünce - Duygu
• Duygularımızla düşüncelerimiz sıklıkla
karıştırılmaktadır?
• Çoğu insan düşünceleri ve duyguları arasında
ayrım yapmaz.
• Duygular genellikle iletişim sürecinde ihmal edilir.
• Düşünme insanların sahip olduğu çok özel bir
niteliktir, fakat yanlış da kullanılabilir.
• Yanlış kullanıldığında insanlar depresyona girer,
hastalanır, hatta intihara teşebbüs eder.
Bilişsel Müdahaleler
• Bilişler, kişinin kendisine ve diğer insanlara karşı
düşünceleri, duyguları, tutumları ve çevresindeki
dünyaya ilişkin algılarını içerir.
• Bilişlerin bireyin kim olduklarını, ne yaptıklarını ve
nasıl hissettiklerini belirlediğini ifade eder.
• Hatalı düşünme olarak isimlendirilen
düşünmedeki hatalarının özellikle rahatsız edici
duygular ve/veya sorunlu davranışlara neden
olması olasıdır.
Bilişsel Beceriler
• Düşünceleri ortaya çıkarma. Danışana düşünce ve
duygularını ayırt edebilmesinde ve fikirleri, inançları ve
kendi kuralları vb. ifade etmesinde yardım etme.
• Düşünceleri değiştirme. Uygun olduğu düşünüldüğünde,
danışana düşünce örüntülerini değiştirmesinde yardım
etme.
• Problem çözme. Danışana süreçleri değerlendirerek ve
daha etkili sorun çözme teknikleri geliştirerek sorunlarını
nasıl çözeceğini belirlemesinde yardım etme
• Bilgi verme. Danışanın sağlıklı kararlar vermesi için ne
gibi bilgiye gereksinim duyduğunu belirleme ve
danışana bu bilgiyi bulması için yardımcı olma
• Karar verme. Danışana sağlıklı karar verme alışkanlığı
geliştirmesinde yardım etme.
Bilişsel Müdahaleler
•
•
•
•
•
•
•
•
A-B-C-D çözümlemesi. Danışana düşünce örüntülerini çözümlemesinde yardım
etme
Tartışma. Danışanın düşünce ve davranış süreçlerini varsayımları ve
uygulamalar ile yüzleştirerek değiştirme.
Akıldışı İnançları Duyarsızlaştırma ve Karşılama Müdahaleleri. Rahatsızlık verici
duygularla ilintili tartışmalı düşünceleri belirleme ve değiştirme.
Yeniden karar çalışması. Danışanın çocukken aldığı (çocukluk yapma gibi)
komutları inceleme ve yetişkin olarak bu komutlara uymaya devam edip
etmeme konusunda bilinçli kararını verme.
Bilişsel yeniden yapılandırma. Danışana olumsuz kendilik ifadelerini belirlemesi
ve değiştirmesinde yardım etme
Düşünceyi durdurma. Danışana kendisi ve diğer insanlarla ilgili yıkıcı ve üretken
olmayan düşünceleri durdurma yolları geliştirmesinde yardım etme
Olumlu iç konuşma. Danışana olumsuz iç konuşmayı olumlu iç konuşmayla
değiştirme yollarını gösterme
Belirti reçetesi. Problemi açmasını sağlayarak, danışanın problemler üzerindeki
görünür kontrol eksikliğiyle yüzleşme.
Karar Verme
• Karar verme bir yüklenimle sonuçlanan değerlendirme
sürecidir.
• Seçenekler tartılır, sonuçlar değerlendirilir, kişisel yatırım
incelenir ve yüklenim altına girmeye istekliliği gözden
geçirilir.
• Hatta bu noktada bir hareket tarzından diğerine son hamle
söz konusudur.
• Birçok danışan, bu süreç boyunca birçok noktayı sorunlu ve
engelleyici bulurlar.
• Psikolojik danışman, sık sık doğru hareket tarzı olduğunu
kabul ettikleri kararları dahi, bir nedenden ötürü almakta
çok zorlanan danışanlarla karşılaşacaktır.
Davranışsal Beceriler
•
•
•
•
•
•
Davranışın tanımlanması (Defining behavior) Davranışsal görevlerin
karmaşıklığını anlama konusunda danışana yardımcı olma; görevleri sıralı
davranışlara bölme.
Davranışın değiştirilmesi (Modifying behavior). Uygun olduğu
düşünüldüğünde, davranış örüntülerini değiştirmede danışana yardımcı
olma.
Amaç oluşturma (Goal setting). Amacın zorluğunu değerlendirmede ve
değişim için amaç sıralamada, planlamada danışana yardımcı olma.
Göz önünde canlandırma (Visualization). Bir olayı, davranışı veya süreci
bunun arzu edilen şekilde nasıl izah edilebileceğini göz önünde
canlandırmada danışana yardımcı olma.
Kontrat yapma (Contracting). Söz verme, kronolojik sıralama yapma ve
değişim için kayıt tutma konularında danışana yardımcı olma.
Destekleme ve pekiştirme (Supporting and reinforcing). Amaçlara yönelik
ilerleyiş düzeyini değerlendirme ve tanımada danışana yardımcı olma.
Davranışsal Müdahaleler
• Sosyal model olma (Social modeling). Danışana neyi, nasıl
değiştireceğini öğretmek için diğer kaynaklardan örnekler verme.
• Eş zamanlı gerçek (in vivo) model olma (In vivo (live) modeling).
Danışana neyi model olarak alacağını öğretmek amacıyla
hedeflenen davranış(lar)ı sergileyen gerçek (fiziksel olarak var olan)
modeller kullanma.
• Sembolik olarak model olma (Symbolic modeling). Danışana neyi
model alacağını öğretmek amacıyla hedeflenen davranış(lar)ın yer
aldığı görüntü veya ses kaydı biçiminde örnekler kullanma.
• Örtük model olma (Covert modeling). Değişim sürecinin bir
görüntüsünü oluşturmada danışana yardımcı olmak için göz önünde
canlandırma yönteminden faydalanma.
Davranışsal Müdahaleler
• Rol oynama ve davranışın prova edilmesi (Role-play and
rehersal). Yeni davranışları, sözlü etkileşimleri, vb.
incelemek ve prova etmek için simulasyonlardan
yararlanma.
• Hiyerarşi oluşturma (Hierarchi construction). Değişim
planı olarak kullanılmak üzere, zorluk veya karmaşıklık
sırasına göre davranışsal alt amaçlar belirleme.
• Gevşeme eğitimi (Relaxation training). Danışanın fiziksel
veya zihinsel süreçlerin kontrolünü ele almasına
yardımcı olma.
• Sistematik Duyarsızlaştırma (Systematic
desensitization). Kaygıları ve fobileri azaltmak için uygun
gevşeme tepkilerini kullanma.
Davranışsal Müdahaleler
• Kendi Kendini Ayarlama (Self-monitoring). Davranış örüntülerini
zaman içerisinde nasıl gözlemleyebileceğini ve yönetebileceğini
öğrenmesi konusunda danışana yardımcı olma.
• Kendi Kendini Ödüllendirme (Self-reward). Davranışsal amaçlara
ulaşıldığında veya ulaşılan amaçlar korunduğunda, kendi kendisini
nasıl takdir edeceğini veya arzu edilen diğer türden sonuçları
kendisine nasıl sağlayacağını öğrenmede danışana yardımcı olma.
• Kendi Kendiyle Kontrat Yapma (Self-contracting). Esas itibariyle
kontrat yapmaya (daha önce anlatılmıştır) benzemektedir. Amaçlara
yönelik süreci, psikolojik danışma sürecinin dışında yönetmesi
konusunda danışana yardım etme.
Temel Davranışsal Müdahaleler
•
•
•
•
Davranışsal değişimler üzerinde çalışan psikolojik danışmanlar,
çalışmalarında birtakım temel becerilerden yararlanırlar.
Bu beceriler, davranış ve davranış değişiminin kavramsallaştırılmasına
yarayan yöntemleri kapsarlar.
Başlangıç noktası, davranışı fiziksel bir hareket (physical movement) veya
sözel bir üretim (verbal production) olarak düşünmektir.
Mikrodavranışların tanımlanması da bu beceriler arasındadır.
–
–
–
–
–
–
Davranışın tanımlanması
Davranışın değiştirilmesi
Amaç oluşturma
Göz önünde canlandırma
Kontrat yapma
Destekleme ve pekiştirme
Duygular İle İlgili
Müdahaleler
Tartışma Soruları
• Bazı insanlar belirli duygulara sahip olduklarını redetmekte.
Bazıları da duygularını utanacak şeyler veya zayıflık belirtisi
olarak kabul etmektedirler.
• Bazı kültürler, duyguları kişisel olaylar olarak kabul eder.
• Duygunun insanların sorunlarındaki rolü nedir? Sorunun
kaynağı mıdır? Yoksa sonucu mudur?
• İnsanlar bir şey hakkında hissetme biçimini nasıl
değiştirirler?
• Bir duygu, örneğin ilgisizlikten beğeniye doğru değişir ise
bu durum kişinin dünyasına ait algılarına yansır mı?
Temel Duygusal Beceriler
• Duyguları yeniden ifade etme. Danışanın ortaya
koymuş olduğu bir duygunun tanımlanmasında
danışanın kelimelerinin kullanılması.
• Duyguları yansıtma. Danışanın ortaya koymuş
olduğu bir duygunun tanımlanmasında kendi
kelimelerinizin kullanılması.
• Duyguları yeniden ifade etme Danışan tarafından
ortaya konulmuş birden fazla duygunun bir araya
getirilmesi veya bu duygularla ilişki kurulması için
kendi kelimelerinizin kullanılması.
Duygusal Müdahaleler
• Duyguların tanımlanması. Ortaya konulmuş veya ima
edilmiş bir duygunun tanınmasında veya
sınıflandırılmasında danışana yardım edilmesi.
• Sözel olmayan ipuçlarının kullanılması.Danışanın
(örneğin, duruş, mimikler gibi) fiziksel özellikleri
duygunun var olduğunun ilk göstergeleri olabilir.
• Sözel ipuçlarının kullanılması. Danışanın konuşma dili
duygunun var olduğunun ikinci bir göstergesidir.
• Duyguların sınıflandırılması. Araştırılacak duygunun
türünün belirlenmesi için danışana yardım edilmesi
• Duygu envanteri.Bu, danışanın var olan duyguların
belirlenmesi için (başlangıçta dahi) kullanılabileceği
• bir kontrol listesidir.
• Duygu balonları Bu çocuklarda kullanabilecek bir
alıştırmadır.
Duygusal Müdahaleler
• Odaklaşma yöntemi. Duyguların bilinçli bir şekilde ortaya
çıkabileceği kavrayışlı bir düşünce durumuna danışanın sahip
olmasına yardım edilmesi
• Rol provası. Danışana başka bir kişin algısından etkileşimleri
değerlendirmesine izin verme.
• Saklı ben alıştırması (alter ego). İçindeki kendisiyle rekabet eden
veya alternatif duyguların tanınmasında danışana yardım edilmesi.
• Boş sandalye alıştırması. Danışanın kendisiyle veya başkasıyla
konuşabildiği veya hatta kendisiyle veya başkasıyla tartışabildiği
bir dialog alıştırması kullanılması
• Rüyalar ile çalışma yönteminin kullanılması. Danışana anlamlı
gelecek yöntemlerin araştırılması için danışanın tekrarlanan
rüyalarının kullanılması.
• Duygusal hayal kurma. Bir yaşantının duygu boyutunu araştırması
için danışana yardım edilmesi
Sistemik Müdahaleler
Sistem
• “(1) İnsanın sorunları bireyin kendinden çok o
bireyin içinde yaşadığı sisteme bağlıdır.
• (2) Sistemin herhangi bir kısmındaki değişiklik
bütün sistemi, dolayısıyla problemi yaşayan
bireyi de etkiler.
• (3) Sistemik değişim sadece içerisinde
gerçekleştiği sosyal sistemi değil, sistemin
özelliklerine ve değerlerine etki etmeleri
nedeniyle diğer sistemleri de – örneğin, cinsiyet,
kültür, ırk – yansıtmalıdır.”
Bu Konuda Ne Dersiniz?
• Sistemik düşüncenin merkezinde, problemlerin
sistemlerden kaynaklandığı görüşü yatmaktadır.
• Buna yönelik eleştirilerden biri, bireyi söz konusu
problemlerle ilgili herhangi bir sorumluluktan
muaf tutmasıdır.
• Buna katılıyor musunuz? Bu durum, bireyin
psikolojik danışmaya katılımını nasıl
etkileyebilir?
Bu Konuda Ne Dersiniz?
 Sistemik Psikolojik Danışmanın son
derece aktif olduğunu ve iç görüden çok
değişimi vurguladığını göreceksiniz.
 Sizce bu yaklaşım ne gibi avantajlar
sağlayabilir?
 Diğer taraftan ne gibi sorunlar
yaşanabileceğini düşünüyorsunuz?
Bu Konuda Ne Dersiniz?
 Bu müdahaleler sizce aile haricindeki
sosyal oluşumlarda yaşanan problemlere
nasıl uygulanabilir?
 Bu müdahalelerin, ailenin odak noktası
olduğu süreçlerden farkı ne olabilir?
Sistemik Bakış Açısı
• Sistemik müdahaleler, bireyi daha büyük bir sosyal
yapının parçası olarak gören farklı yaklaşımlardan
türetilmiştir.
• Bu şekilde bakıldığında, birey sürekli o daha büyük
yapıyla etkileşim halindedir; en iyi biçimiyle sosyal
bağlamı anlamak olarak adlandırılabilecek şekillerde
katkıda bulunur ve tepki verir.
• Dolayısıyla, insan davranışıyla ilgili psikolojik görüşlerin
büyük bölümüyle karşılaştırıldığında sistemin rolü daha
anlamlı ve etkili hale gelmekte, bireyin rolü ise
azalmaktadır. Bunu daha iyi anlatmak, aile kurumunun
işleyişini incelemek yoluyla olanaklıdır.
İletişim Becerilerinin Geliştirilmesi
• İletişim becerilerinin geliştirilmesi genellikle
iletişimin temel kurallarına girişle başlar.
• Bu “kurallar” açık ve öz mesajlar gönderme ve
almanın gerçek ilkeleridir.
• Bu basit kurallar çoğu kez, özellikle de bireyin
kültürel iletişim örüntülerine karşıt olduklarında,
üzerlerinde uzmanlaşması zor olan kurallardır.
• Sonuç olarak yeni bir örüntünün edinilmesi
eğitim, prova, değerlendirme ve sürekli pratik
gerektirebilir.
Sistemik Beceriler
• Uzlaşma (Negotiating)
• Aile yapısını değiştirme (Altering family
structure)
• Katılım (joining)
• Dairesel sorular sorma (Circular questioning)
• Etkileşim oluşturma (Generating interactions)
• Koalisyonları tanıma (Recognizing coalitions)
AB SORUMLULUK REDDİ
Bu yayın Avrupa Birliği’nin desteğiyle hazırlanmıştır. Bu yayının içeriği sadece Cambridge Education liderliğindeki WYG Türkiye, LSN,
WYG International ve Project Group konsorsiyumunun sorumluluğundadır ve hiç bir şekilde Avrupa Birliği’nin görüşlerini
yansıtmamaktadır. Bu Projenin Sözleşme Makamı Merkezi Finans ve İhale Birimi’dir.