Transcript kritik ve eleştirel düşünme
Dr. Cüneyt AYRIK Mersin Tıp Fakültesi Acil Tıp AD
Kritik Eleştirel Düşünme
Bir senaryo düşünün…
• Bir departman müdürü olduğunuz uluslararası bir firmada ayda 10.000 TL kazanıyorsunuz ve maaşınız diğer tüm departman müdürlerinin iki kat fazla.
• Çok daha büyük bir firmadan gelen, ayda 30.000 TL’lik departman yöneticiliği teklifini değerlendirmeniz isteniyor.
• Ne yaparsınız ??
Bu işi kabul etmek akla çok yatkın geliyor değil mi?
Düşünün !
• Belli ki yaşam kaliteniz çok artacak • Çalışma saatleriniz aynı olacak • Yine 30 iş günü yıllık izniniz • Daha büyük bir ofisiniz ve bir de asistanınız olacak • Hedeflerinize ulaşmanız durumunda da 3 aylık maaşınız tutarında bonus alma şansınız var
İşe başladıktan sonra fark ediyorsunuz ki;
• Yeni şirketinizdeki diğer tüm departman yöneticilerinin 60 gün yıllık izinleri • İkişer asistanları • Sizinkinden çok daha büyük ofisleri ve 60.000 TL. aylık geliri var !
Kendinizi şimdi nasıl hissediyorsunuz !
Bir karar vermek zorunda kaldığımızda bir çok faktörü göz önüne almamız gerekir ….verdiğimiz karar bize o anda doğru gibi gelse de sonradan yanlış olduğunu görebiliriz !!
Sunum Planı
• Düşünme • Eleştirel düşünme • Eleştirel düşünen bireylerin özellikleri • Eleştirel düşünmeyi etkileyen faktörler • Eleştirel düşünmenin önemi • Dr. Edward De Bono - CoRT düşünme programı • CoRT 1- (Breadth-Genişletme)
Giriş
• Nitelikli insan güçleri ancak nitelikli bir eğitimle sağlanabilir • 21. yy eğitimi – Esneklik – Kendi kendine öğrenme – Olaylara geniş açıdan bakabilme – Eleştirel düşünebilme – Problem çözme yeterliliğine sahip vatandaşlar gerektirmektedir
Düşünme Nedir ?
René Descartes
Hayatının çoğunu Hollanda’da geçirmiş Fransız bir filozof, matematikçi ve yazardır • Aklın kullanılmasının adıdır düşünme • Descartes felsefesinde “Düşünüyorum o halde varım” ilkesi bu durumun izahıdır • Descartes düşündüğünü söylerken düşündüğünden şüphe ettiğini de belirtmiştir
Düşünme
• Gestalt ekolünün psikologlarına göre düşünme problem çözme ile eş anlamlıdır • Bilişsel kuramcılar ise düşünmenin öğrenme gibi bir iç süreç olduğunu kabul etmiştir
Akılcı, realist, entelektüel, mantıklı, eleştirel düşünme, problem çözme, nesnel düşünme Sezgisel, duygusal, özgür, artistik doğal ve öznel düşünme, müzik becerisi
Düşünmenin Gruplandırılması
Düşük seviyede düşünme;
bir bilgiyi öğrenme ve alışkanlık haline getirmek
Yüksek seviyede düşünme;
bilginin analiz, sentez ve değerlendirilmesi aşamalarını kapsamaktadır
Kritik Düşünmek Eleştirel Düşünmektir
Eleştirel Düşünme Nedir ?
• Saplantısız, nesnel ve derinlemesine düşünmedir • Gözlem ve bilgiye dayanarak sonuçlara ulaşmadır
Eleştirel düşünce aklın ve bilginin kullanımı ile varılabilecek en doğru ve savunulabilir fikirlere ulaşmayı sağlayan bir süreçtir
Sosyolog Howard Gabennesch eleştirel düşünceyi; mantıksal becerilerin, dünya görüşlerinin ve değerlerin gerçeğe mümkün olduğunca çok yaklaşmak amacı ile kullanılması…
Eleştirel düşünen bir kişi….
• Sürekli araştırır • Açık fikirlidir • Ön yargısızdır • Yargılarında dürüsttür • Alçak gönüllüdür • Konular hakkında net bir bakış açısına sahiptir • Ölçüt seçiminde mantıklıdır • Sorunlara yönelik yeni çözümler bulmaya çalışır • Çeşitli görüşleri inceler ve karşılaştırır • Kendi düşünceleri üzerine düşünür….
Eleştirel Düşünmedeki Entelektüel Özellikler
• Entelektüel bütünlük – Düşüncelerimizdeki tutarsızlıkların farkında olmak • Entelektüel empati – Diğer düşünceleri dikkate almak • Cesaret • Alçakgönüllülük – Düşünüş tarzımızdaki zayıflıklarımızın farkında olmak • Sabır gibi değerlerden oluşur – Sorunların üstesinden gelmek
Eleştirel Düşünmeyi Etkileyen Faktörler
• Kalıtımsal faktörler – Düşünebilme için belli bir düzeyde zihinsel kapasiteye gereksinim vardır – Zeka seviyesi yüksek olan bireyde eleştirel düşünme yeteneği daha çabuk gelişmektedir • Çevresel faktörler – Aile – Toplum – Okul
Aile
• Geliştirici aile ortamı çocuğun özgürce davrandığı, ailesi tarafından belli kalıplara sokulmaya çalışılmayan aile ortamıdır • Gereğinden fazla koruyucu olmanın yaratıcılığı engellediği sonucuna ulaşılmıştır
Çocuklarımız İçin…
• Örnek davranışlar sergilemeliyiz. • Model olmalıyız.
• Onlara düşünmeyi öğretmeliyiz.
• Ne düşüneceğinden çok, Nasıl düşüneceği üzerinde durmalıyız
Çocuklarımız İçin…
• Doğru soru sorma alıştırmaları yapmalıyız.
• Çocukları yargılayıcı tepkilerden kaçınmalıyız.
• Onları, karşı çıkmak için değil, anlamak amacıyla dinlemeliyiz.
• Tüm çocukların özgürce fikirlerini söyleyebileceği ortamları yaratmalıyız.
Toplum
• Eleştirel düşünmenin en büyük engeli önyargıdır • Yasaklarla dolu bir toplumda kendini ifade edebilen ve yaratıcı ürünler ortaya koyan bireylerin yetişmesinin zor olduğu söylenebilir
Okul
• Okulların en önemli görevi; – demokratik düşünceyi benimseyen – yaratıcı – üretici – çok yönlü düşünebilen – öğrenmeyi öğrenen – problem çözen – insanlara saygılı, hoşgörülü, iletişim becerileri gelişmiş bireyler yetiştirmektir.
Eleştirel Düşünmenin Önemi
• Toplum Kalkınması • Bilgi Üretimi • Demokrasi • Kendini Gerçekleştirme • Ahlak Gelişimi • Duygusal Zeka • Eğitim Programları
Toplum kalkınması
açısından baktığımızda; dünya coğrafyasında eleştirel düşünmenin egemen olmadığı toplumların kalkındığı görülmemiştir.
27
Bilgi üretimi
süreci açısından baktığımızda; eleştirel düşünme bilgi üretim sürecini tetikleyen bir güçtür, bilginin enerjisidir. Bilim sorgulama, yeni bilgiler, yeni görüşler ortaya çıkarılması ile ancak gelişebilir.
28
Demokrasi
açısından baktığımızda;. Sağlıklı kamuoyu eleştirel düşünebilen, okuduğunu ve dinlediğini sorgulayabilen olayları ön yargısız değerlendirebilen bireylerden oluşur.
29
Eleştirel ve yaratıcı düşüncenin egemen olmadığı bir toplumun gelişmiş bir toplum olamayacağı görüşü yaygın kabul görmektedir
Eleştirel ve yaratıcı düşünme toplumsal sorunların çözümünde de bireylere yol gösterici olmaktadır
Eleştirel Düşünme Becerileri Gelişmiş Bireyler: • Değişime açıktır.
• Gerçeğin değerini her şeyin üstünde tutar. • Gerçek ile söylentiyi ve önyargıyı birbirinden ayırt eder.
• Kendisi gibi düşünmeyenlerin, düşüncelerinin de kendisininki kadar değerli olabileceğinin bilincindedir.
Yeterli kanıtı olmadan karar vermez. Olasılık sınırları içinde olayları değerlendirir.
“Evet – Fakat” demesini bilir.
33
Tek yolculuktan veya toptancılıktan uzaktır.
Edilgen bir biçimde başkalarının güdümüne girmez.
Eleştirel düşünme insanları ön yargı ve fanatizmden uzaklaştırır !
Kritik Düşünmek
Bilginin sentezini yapmaktır Fikir üretmektir Kanıtsız karar vermemektir Tarafsızlıktır Ön yargılı olmamaktır Bilmediğinin tevazusudur “Sürüye” katılmamaktır Gerçekle, gerçek olma ihtimali olanı ayırmaktır Mantıklı ile duygusal kararı ayırmaktır
Kritik Düşünmek
Yanlışa cesaretle karşı çıkabilmektir Farklı düşünceye empatidir Düşüncesinin sorumlusu olabilmektir Hemen onaylayıcı olmamaktır Bilgi sahibi olmadan yorum yapmamaktır Sorgulamaktır Test etmektir Gereğini yapmaktır Bilişsel, duyuşsal ve davranışsal etkinliktir.
Eğitim
İnançlar Duygular Tutumlar Eylemler Sonuçlar 38
Düşünmenin beceri temelli öğretilmesi gerektiğini savunan kişilerden biri Dr. Edward De Bono’dur Edward de Bono, Malta Royal Üniversitesi tıp mezunudur. Oxford ve Cambridge Tıp Fakültesinde öğretim görevlisi olarak çalıştı. 58 kitap yazdı. En son kitabı olan “New Thinking for the New Millenium” (Yeni Milenyum İçin Yeni Düşünme Teknikleri) 1999 Sonbaharında yayınlandı. Kitapları 34 dile çevrilmiştir. Internet’te çalışmalarıyla ilgili 4.000.000 referans bulunmaktadır.
CoRT Düşünme Programı (
CoRT Thinking Lessons) • CoRT (Cognitive Research Truth) düşünme etkinlikleri, Edward De Bono tarafından düşünmenin doğrudan beceri olarak öğretilmesi için hazırlanmış ve 1970’den beri uygulanmakta olan bir düşünce programıdır • Program basit, açık ve uygulamalı pratik derslerden oluşmaktadır
Edward De Bono –
CoRT Düşünme Programı
• CORT düşünme programı 6 bölümden meydana gelir ve her bölümde on ders bulunmaktadır • Program Amerika, Britanya Adaları, İrlanda, Kanada, Avustralya Malta, Yeni Zelanda, Venezüela gibi ülkelerde yoğun bir şekilde uygulanmakta • Her duruma uyarlanabilir
Edward De Bono –
CoRT Düşünme Programı
• De Bono tarafından programın değişik yaş grubundaki öğrencilere (6 yaşındaki çocuklardan yetişkinlere kadar) ve 75 140 arası zeka düzeyine sahip bireylere uygulanabileceği belirtilmiştir • CoRT düşünme programı 6 bölümden meydana gelir
Cort-1 Genişletme (Breadth)
• Bu bölümdeki dersler – Bireyin geniş bir perspektif içinde düşünmesini sağlayarak, olayların farklı yanlarını görmesine yardımcı olur – Bono’ya göre gerek yetişkinlerin gerekse çocukların düşünmesinde yaygın olarak yapılan yanlış, görüşlerini çok dar tutma ve ani karar verme eğilimidir
Cort 2 –Organizasyon (Organization)
• Bu bölümdeki dersler – Bireylere tanıma, analiz etme, karşılaştırmak, fark etmek, seçme gibi önemli düşünme becerileri kazandırmayı amaçlar
Cort 3 –Etkileşim (Interaction):
• Bireylerin bir olaydaki kanıtları bulup, bu olaydaki doğru ve yanlış olan şeyleri eleştirmesi ve tartışmasını sağlamaya yöneliktir
Cort 4 Yaratıcılık (Creativy)
• Bireylerin sorunlar karşısında daha etkili ve yaratıcı düşünmesini ve daha çok alternatifler üretmesi amaçlanır
Cort 5- Bilgi-Duygu (Information and Feeling)
• Bilgiye pratik olarak ulaşma ve değerlendirme yolları ile inançlar, beklentiler, tutumlar gibi duygulara yönelik dersler yer almaktadır
Cort 6- Tepki (Action)
• Bu bölümdeki dersler bireyin zihinsel veya düşünsel becerilerini geliştirmeyi amaçlar
Cort-1 Genişletme (Breadth)
• Cort-1’de bulunan dersler eleştirel düşünme becerilerini kazandırmaya daha uygun olduğu için bu bölümdeki on dersin içeriği üzerinde kısaca durulacaktır
Ders 1: Fikirlerin ele alınış yöntemi (Treatment of Ideas –PMI Becerisi) • Bir fikri hemen ret etmek yada kabul etmekten çok bu fikrin iyi, kötü ve ilginç yönleri üzerinde düşünerek karar vermek söz konusudur
Ders 1: Fikirlerin Ele Alınış Yöntemi (PMI Becerisi)
–Bir fikir hakkındaki iyi (pozitif) yönler –Bir fikir hakkındaki kötü (negatif) yönler –Bir fikir hakkında ilginç bulduğumuz yönler Bir fikri her yönüyle düşündükten sonra o fikir hakkında karar verin
Ders 2: Bütün Faktörleri Göz Önüne Almak (CAF (Consider All Factors) • Bir durum yada olaya tüm faktörleri kapsayan bir şekilde bakmak önemlidir… • Bu faktörler şunlardır – Kişiyi etkileyen faktörler – Diğer insanları etkileyen faktörler – Genel olarak toplumu etkileyen faktörler
Ders 2: Bütün Faktörleri Göz Önüne Almak (CAF (Consider All Factors) • Bu faktörlerden bazılarını dışarıda bırakırsak verdiğimiz karar bize o anda doğru gibi gelse de sonradan yanlış olduğunu görebiliriz
Ders 3: Kurallar (Rules)
• Yeni önerilen bir kural PMI uygulaması için, kural yaratmadaki faktörlerde CAF uygulaması için bir fırsattır • Neyi düşünürsek düşünelim bazen kırılması zor olan belirli kuralları takip ederiz • Düşünerek ve tartışarak kuralları ortaya koymak önemlidir
Ders 4: Sonuçlar (Consequences)
• Sonuçlar becerisi – bir hareketin, planın, kuralın, buluşun vb. sonuçlarını görüp ona göre önlem almak için ortaya konulan bir inceleme sürecidir – En önemli nokta dikkatin direk geleceğe odaklanmasıdır • Bir karar verirken kısa, orta ve uzun dönem sonuçlarının hepsinin göz önüne alınması önemlidir • Kısa ve uzun dönem sonuçları birbirinin zıttı olabilir
Ders 5: Amaçlar (Objectives)
• Eylemi yapan kişi neyi amaçlamaktadır ? Ne yapılmaya çalışılıyor? soruları önemlidir • Eyleme geçmeden önce neyi başarmak istediğimiz konusunda düşünmek daha sağlıklı sonuçlar elde etmemizi sağlar
Ders 6: Planlama (Planning)
• PMI, CAF, hedefler, sonuçlar, gibi önemli hususlar ele alınmadan planlama yapılamaz • Planlama ileride bir işi nasıl yapacağımızı düşünmemiz anlamına gelmektedir
Ders 7: Öncelikler (Priorities)
• Önceliklere odaklanma becerisinde en önemli fikirlerin, faktörlerin, hedeflerin ve sonuçların ortaya çıkarılması hedeflenmektedir • Bunun için başlangıçta PMI, CAF, Kurallar, Amaçlar, Sonuçlar becerilerini kullanıp (önce geniş düşünüp) sonra önceliklere odaklanma becerisi kullanılır
Ders 8: Alternatifler (Alternatives)
• Alternatifler becerisi, ilk anda düşünmediğimiz tüm alternatifleri, olasılıkları, seçenekleri bulmaya çalışmaktır • Düşünerek ilk anda bize görünmeyen bir çok seçenek bulabiliriz
Ders 9: Kararlar (Decisions)
• Sağlıklı ve etkili kararların verilmesi için tüm faktörlerin (CAF), hedeflerin, önceliklerin, sonuçların ve alternatiflerin göz önünde bulundurulması çok yararlıdır
Ders 10: Başka İnsanların Görüşleri (Other People’s Views-OPV) • Diğer insanların herhangi bir olaya bakış açıları, bakış açımızı genişletmenin unsurlarından biridir • Bu beceri düşünmede bireyselliğin ortadan kaldırılması açısından çok önemlidir
Eleştirel Düşünme Becerileri Nasıl Kazandırılır ?
• • Bu bir süreçtir.
• Ailede; Anne-babalar • • Okulda; Öğretmenler Eleştirel düşünme becerilerini geliştiren dersler….
Yaşamın tüm dönemlerinde kültürün parçası olarak kazandırılıp, geliştirilmeye çalışılmalıdır.
Özet… …yeni bir fikir, sistem, karar, durum, kural…
• PMI uygulaması • CAF (tüm faktörleri göz ününe alın)….
• Kuralları oluşturun: düşünerek tartışarak • Sonuçlar: karar/kural - kısa, orta ve uzun dönem sonuçları • Amaçlarınızı hedeflerinizi tanımlayın • Planlamanızı yapın, taslak hazırlayın..
• Önceliklerinizi belirleyin • Alternatifleri göz önünde bulundurun • Kararlar alın ve diğer insanların bakış açılarını inceleyin
Havadan ağır makinelerin uçması imkansızdır….
Lord Kelvin, 1895, Royal Society Başkanı
Açıkçası bilgisayar denen makineye dünyada en fazla 5 adet ihtiyaç olacağını düşünüyorum….. 1943 (IBM) Başkanı.
Ya herkes onlar gibi düşünseydi !
Herkesin baktığı yerden bakarsan sadece aynı şeyi görürsün Herkesin yürüdüğü yoldan yürürsen sadece aynı yere çıkarsın
Farklı düşünün !
Bakış açınızı değiştirin
Teşekkürler
Kaynaklar
• Örneklerle Düşünme ve Eleştirel Düşünme Dr. Birsel AYBEK • Eleştirel Düşünme Prof.Dr. Nevzat BATTAL