Transcript MED. ve VET. ENT.4-Uyuz-Linguatula

MEDİKAL ve VETERİNER
ENTOMOLOJİ
Prof. Dr. M. Özkan ARSLAN
Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi
Parazitoloji Anabilim Dalı
Öğretim Üyesi
UYUZ ; Scabies ; Mange
Sarcoptes
Sarkoptik uyuz
Psoroptes
psoroptik uyuz
Chorioptes
chorioptik uyuz
Notoedres
notoedrik uyuz
Otodectes
otodektik uyuz
Demodex
Demodektik uyuz
Knemidocoptes
Knemidokoptik uyuz
Uyuz etiyoloji
Prostigmatik akarlar
Demodicidae
Demodex
Astigmatik akarlar
Sarcoptidae
Sarcoptes
Notoedres
Psoroptidae
Psoroptes
Chorioptes
Otodectes
Knemidocoptidae
Knemidocoptes
Uyuz etkenleri identifikasyon anahtarı
Familya özelliği
Cins Özelliği
Konak
Cins
Deride tünel açarlar,
vücut kaplumbağamsı,
3. ve 4. çift bacaklar
vücudun lateral
kenarını geçmez.
Abdomenin dorsalinde
dairesel çizgiler yok,
anüs terminaldedir.
İnsan-hayvan
Sarcoptes
Kanatlı
Knemidocoptes
Abdomenin dorsalinde
dairesel çizgiler var,
anüs dorsaldedir.
Kedi-Tavşan
Notoedres
Deride tünel açmazlar,
3. ve 4. çift bacaklar
vücudun lateral
kenarını aşar.
Ayaklarda vantuzları
Memeli Hayvan
taşıyan saplar uzun ve üç
eklemli.
Psoroptes
Ayaklarda vantuzları
taşıyan saplar kısa ve
eklemsiz.
Memeli Hayvan
Chorioptes
Köpek-Kedi
Otodectes
İnsan-hayvan
Demodex
Vücut uzunca, puro yada kurçuk şeklinde olup,
caput-thorax-abdomen olarak ayrılmıştır.
Knemidocoptes
Notoedres
Sarcoptes
Otodectes
Chorioptes
Psoroptes
Uyuz etkenleri
morfoloji
Demodex
Uyuz
Genel Bilgiler
•
•
•
•
•
•
•
Etkenler: 0.2-0.75 mm büyüklüğünde
Daimi parazittirler.
Biyolojileri: Ergin erkek ve dişi-yumurta-larva-nimf
( protonimf ve deutonimf) –ergin şeklindedir. Yaklaşık 3 haftada gelişme
tamamlanır.
Bulaşma: Direkt temasla olur.
Klinik Belirtiler: kabuklanma, kepeklenme, kaşıntı, kıl, tüğ, yapağı
dökülmesi.
Teşhis: Semptomlar önemlidir. Deri kazıntısı alınır. %10-20 lik NaOH ve
KOH ile karıştırılıp, direkt yada santrijüj ederek incelenir.
Tedavi: Banyo, pour-on, spot-on, SC/IM enjektabl olarak ektoparaziter
ilaçlar kullanılır.
Demodektik Uyuz, Demodicosis
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
D.folliculorum, D.brevis: İnsan
D. phylloides : Domuz
D. canis: Köpek
D. cati : Kedi
D. equi, D.caballi: At
D. bovis, D.ghanansis: Sığır
D. ovis: Koyun
D. caprae: Keçi
D. cuniculi : Tavşan
D.caviae: Kobay
D.musculi: fare
D.ratti: Rat
Sağlam derilerde de bulunurlar.
Köpeklerde
İmmun sistem baskılanmasında ortaya çıkar.
Anneden yavruya doğum sonrası temasla,
Genelliklede süt emme esnasında bulaşır.
Demodex
100-400µ
•kıl folliküllerine ve yağ bezlerine yerleşir.
•folliküler uyuza neden olurlar.
Demodex canis
Deri kesiti
Kıl
Yağ bezi ve
Demodex etkeni
Kıl follikülü ve
Demodex akarı
Kıl dökülmesi,
Kabuklanma, kaşıntı
Demodex’ler normal
sağlıklı deride de az
sayıda bulunabilir.
Erişkin Demodex
Sığırlarda Demodex uyuzu
• D. bovis baş kısmı ve tüm
vücutta,
• D.ghanensis göz kapaklarında
lezyonlar oluşturur.
• Sığırlarda tipik olarak deride
bezelye büyüklüğünde nodüller
meydana gelir.
• Özellikle yaşlı süt sığırlarında
papül, pustül ve nodüller oluşur.
• Nodüllerin içerisinde peynirimsi
kıvamda kazeöz bir kitle ve
binlerce akar bulunur.
• Lezyonlar daha çok ağız, burun,
ve omuzda yaygındır.
Hayvanlarda demodicosis
• Domuz: pustüler formda görülür.
• Keçi: 2 cm'ye kadar varan büyüklükte oluşan kazeöz nodüller tüm
vücuda yayılabilir. Koyunlarda hafif seyreder.
• Atlarda: D. caballi göz kapakları ve burunda, D. equi ise bütün
vücutta lezyonlara neden olur. D. equi enfeksiyonlarında lezyonlar
pustuler ve kaşıntılı hal alabilir. Atlarda hafif seyirlidir.
Kedilerde
•Lokalize ve generalize tipte görülür.
•Değişik derecelerde kaşıntı vardır.
•Deride yüzeysel olarak yerleşirler.
•Köpeklere göre kedilerde daha hafif seyreder.
Demodex cati
Köpeklerde demodicosis, Köpek demodektik uyuzu
• Oldukça şiddetli seyreder.
• Kıl folliküllerine ve yağ bezlerine giren etkenler kronik yangıya neden
olurlar. Yangı sonucu epidermis kalınlaşır, kıllar dökülür, deri bakır
kırmızısı renk alır, sekunder bakteri enfeksiyonları ile pustüller oluşur,
hayvanlar ileri derecede zayıflar ve hatta ölebilirler.
• Bulaşma genellikle yavruların annelerinden süt emme esnasında olur.
• Klinik lezyonlar ilk önce baş bölgesinde dikkati çeker. Yüz ve ön
bacaklarda hafif kıl dökülmeleri olur. Bu kısımlardaki deri kalınlaşır.
Derideki lezyonlar bazen tüm vücuda yayılabilir ve genaralize şekil
oluşur.
• Köpeklerde demodektik uyuzun şiddeti; hayvanın yaşı, immun
direnci, immun yetmezlik durumunun olup olmaması gibi birçok
faktöre bağlı olarak değişir. Tüm bu faktörlere göre de klinik olarak
köpek demodicocici 3 tipte görülür. Bunlar; Lokalize demodicosis,
generalize demodicosis ve pododemodicosis.
Lokalize demodicosis
(pullu veya kuru şekli ;squamous form)
•Bir yaş altındakilerde görülür.
•Deride kıl dökülmesi yaygındır (alopecia).
deride kızarıklık, kabuklanma, kalınlaşma,
erythem ve hiperpigmentasyon
•Lezyonlar kuru tiptedir.
•Sekunder pyoderma oluşmadığı sürece
kaşıntı görülmez.
Generalize demodicosis
pustüler veya irinli form
•Genç ve yaşlılarda görülür.
•Sekunder pyoderma şekillenir.
•Deride pullanma, eritem, follkülitis, ödem,
seborrhoea, lenfadenopati, genellikle kaşıntı,
•Deride içleri dolu kabarcıklar veya
pustuller, apse ve nekrotik odaklar,
•Deri pis kokar, kırmızımsı renk alır.
Demodicosis Tedavi (Pet Klinik)
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Köpek ve kedilerde yapılacak her türlü uygulama biçimi hakkında hayvan
sahipleri önceden detaylı olarak bilgilendirilmeli.
Karnivorlarda zehirlenmelere karşı dikkatli olunmalıdır. Ayrıca 7 haftalıktan
küçük köpek yavrularında ilaç kullanımı önerilmez.
Pet kliniklerde yapılacak ektoparaziter ilaç uygulamasında süngerle yıkama
şeklinde ilaç uygulaması tercih edilmektedir.
Amitraz) 1/500, neguvon %2'lik yada parenteral olarak kullanılan ilaçlar bir
hafta aralıkla 3 defa uygulanır.
Imidacloprid %10 +Moxidectin%2.5 (AdvocateSpot-on). Köpek generalize
demodicosis 1 ml / 3-5kg, 2.5 ml / 10-25kg
Kediler organofosfatlar ve permethrine duyarlıdır.
Deltamethrin tasmaları kedilerde kullanılmaz.
Köpek ve kedilerde fibronil (6.7 mg/kg, spot-on aylık uygulama) selamectin
(6 mg/kg, spot-on) uygulanır.
Collie ırkı ve melezi köpeklerde ivermectin, moxidectin, doramectin
kullanılmaz. Bu ırklarda milbemycin oxime (2 mg/kg) ve selamectin
kullanılır.
Sarkoptik uyuz
•
•
•
•
•
•
•
S. scabei : İnsan
S. canis: Köpek
S. suis : Domuz
S. ovis : Koyun
S. bovis : Sığır
S. caprae : Keçi
S. equi : At
200-500 mikron
Biyoloji: 2 hafta kadar sürer.
Konakların üst deri içinde yaşar.
Deride tünel açarlar.
Genellikle baş bölgesine yerleşirler.
Sarcoptes
Sarkoptik uyuz
• Sarcoptes türleri deriyi delerek lenf sıvısı
ve genç epitel hücreleri ile beslenirler.
• Bu sırada parazitler hayvanları şiddetli
olarak irrite ederler, kaşınır ve sağa sola
sürtünürler.
• Deride yangı oluşur, meydana gelen
çatlaklardan exudat sızar ve pıhtılaşır.
• Bunun sonucunda yüzeysel kabuklar
meydana gelir.
• Daha sonra bağdoku keratizasyonu ve
proliferasyonu oluşur.
• Sonuçta deri kalınlaşır, buruşuk bir hal
alır ve üzerindeki kıllar dökülür.
• Enfestasyonun başlangıcından 10-15 gün
sonra kaşıntı başlar.
• Özellikle vücudun kılsız bölgelerinde
görülür.
Sarcoptes bovis
Sarkoptik uyuz
•
•
•
•
•
•
•
Kış ve ilkbahar başlangıcında yaygındır.
Lezyonlar geniş bir bölgeye yayıldığında
hayvanların yavaş yavaş zayıflamasına ve
ölümüne neden olurlar.
Tipik klinik belirtiler şiddetli kaşıntı, kılların
dökülmesi ve derinin kalınlaşmasıdır.
Koyunlarda baş bölgesi kireç sürülmüş gibidir.
İnsanlarda uyuz izleri “sillon”
Her tür kendi konağında gerçek uyuza neden
olur.
Sarcoptes türleri ile enfeste hayvanlar (köpek,
tilki, domuz, sığır, at, deve, tavşan) ile
tekrarlayan direkt temaslar sonucu insanlarda;
Sarkoptik uyuz zoonotik olarak görülebilir ve
yalancı uyuz olarak tanımlanır.
Psoroptik uyuz
•
•
•
•
•
P. ovis : Koyun
P. caprae : Keçi
P. bovis : Sığır
Psoroptes equi : Tektırnaktılar
P. cuniculi : Tavşan
•
•
Deride tünel açmazlar.
Yüzeysel olarak oluşan kabuklar altında
bulunurlar.
Deriyi delerek lenf sıvısı emerek
beslenirler.
Vücut uyuzu.
Kıl, yapağı dökülmesi, kabuklanma,
kaşıntı.
•
•
•
Psoroptes, 0.75mm
Psoroptes ovis
Psoroptes, erkek
Psoroptes equi
Psoroptes cuniculi
Psoroptes, dişi
Chorioptik uyuz
•
•
•
•
•
•
C. bovis: Sığır
C. ovis: Koyun
C. caprae: Keçi
C. texanus: Keçi
C. equi: At
C. cuniculi: Tavşan
Chorioptes, dişi; erkek
Chorioptes, vantuzları taşıyan
saplar kısa ve eklemsiz.
Chorioptik uyuz
• Deri yüzeyinde yaşarlar,
Vücudun yan kısımları,
bacak, ayak, kuyruk
kısımlarına yerleşir.
• Tavşanlarda kulakta.
• Kaşıntı, kepeklenme ve
kıl dökülmelerine neden
olurlar.
• Ayak uyuzu.
Chorioptes equi
Chorioptes bovis
Notoedres (Notoedrik uyuz)
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
N. cati: Kedi
N. cuniculi: Tavşan
N. muris: Rat
Deride tünel açarlar. Üst deri içinde
yaşarlar.
Az tüylü bölgelerde görülür.
Kulak üstünden başlar tüm vücuda
yayılabilir.
Burun üzerinde ve yüzde başlayan
kaşıntı, kepeklenme, vezikül, kalınlaşma.
Kulak. Burun ve kuyrukta yaygın olarak
görülür.
Rat ve tavşanlarda kulak ve kuyrukta
lezyonlar vardır.
Zoonoz olup, temas halindeki insanlara
geçer. İnsanlarda şiddetli kaşıntı ve deri
lezyonları oluşur.
Dairesel çizgiler var,
anüs dorsalde.
Otodektik uyuz (Otodectes)
• Karnivorların dış kulakları içinde bulunur ve
kulak uyuzuna neden olurlar.
• Köpek ve kedilerin dış kulak yolunda bulunan
tür Otodectes cynotis.
• Klinik Belirtiler: Kulak akıntısı ve dış kulak
yangısına neden olurlar. Başlarını sağa-sola
sallama, kulaklarını arka ayakları ile vurarak
kaşıma (podal refleks ). Kulaklarını aşağı
sarkıtma, kahverenkli kulak akıntısı.
• Sekunder bakterilerin işe karışması ile de
irinleşme ve yangılar oluşur. Bu irinli yangı orta
iç kulağa ve hatta beyine kadar yayılabilir.
Kulakta kanamalardan dolayı çeşitli travmalar
görülür.
• Teşhis : Laboratuar tanı otoskopla yapılır. Bu
muayene ile etkenler görülebilir. Kesin tanı için
kulak kiri alınır ve deri kazıntısı gibi işleme tabi
tutulduktan sonra incelenir.
Knemidokoptik Uyuz (Knemidocoptes)
•
•
•
•
•
Kanatlılarda ve kafes kuşlarında üst
derinin içinde yaşarlar.
Larvipardırlar ve deride açtıkları
tünellere dişi akarlar larvalarını
bırakırlar.
Knemidocoptes mutans: Kümes
hayvanları: ayak pullarının altındaki
deride yerleşir.
Knemidocoptes laevis: Kanatlılar:
Baş, boyun ve tüy dip kısımlarında
Knemidocoptes pilae: Kafes kuşları,
süs kuşları: Gaga çevresinde
Knemidokoptik uyuz
• K. mutans hindi, tavuk, güvercinlerin bacak üst
derileri içinde yaşar. Ayak pulları altındaki
deride lokalize olurlar. Ayak derisinde
kabuklanma, kalınlaşma, kaşıntı vardır.
Hiperkeratoz, kabuklanma sonucu ayak pulları,
gevşer ve dökülür.
• Hastalık ilerledikçe bacaklar kirece bulaşmış
gibi görülürler (kireçlenme hastalığı).
• Hastalık ilerledikçe hayvanlar topallar,
ayaklarda deformasyonlar oluşur ve hayvanların
yürümesi zorlaşır.
Knemidocoptes pilae
• K pilae kafes kuşlarında gaga çevresi başta
olmak üzere lezyonlara neden olur.
• K. laevis kanatlıların baş, boyun ve daha ileri
hallerde vücudun diğer bölgelerinde tüy (telek)
diplerinde yerleşirler. Tüy dökülmesine,
kabuklaşma, deride kalınlaşma ve kaşıntıya
sebep olur.
Knemidocoptes mutans
Oribatid Akarlar
Oribatidae
•
•
•
•
•
•
•
•
Parazit değillerdir.
Meralarda serbest olarak yaşarlar. Doğada yosun ve çimenlerin üzerinde ya da
taş altlarında bulunurlar.
Koprofaj akarlar, dışkı yiyerek beslenirler.
Vücutları cephalothorax ve hareketsiz olan abdomenden oluşmuştur. Arka
kısımları yuvarlaktır. Kutikula çok sert ve düzdür. Vücutları üzerinde tek tük kıl
bulunur. Şeliserleri oldukça kuvveti yapıdadır.
Larva, nimf ve erişkinlerine yılın her mevsiminde rastlamak mümkündür. Ancak
çok soğuk havalarda hareketsiz olarak kalırlar.
Tıbbi Önemi
Tektırnaklı ve ruminantlarda bulunan cestodlara arakonaklık yaparlar.
Anoplocephala perfoliata, A. magna, Paranoplocephala mamillana, Moniezia
expensa, M. benedeni ve Thysaniesia giardi cestodlarına arakonaklık yaparlar.
Doğada ve merada dışkının parçalanmasını sağladıkları için ekolojik dengenin
sağlanmasında faydalıdırlar.
Diğer Akarlar
“Mite”
“akar”
Acarus siro
Peynir güvesi, Gıda akarı
Buğday, un, peynirde bulunur
Gastrit, kataral enterit
Dermatophagoides
Ev tozu akarı
Halı, kilim, eşyalarda bulunur
Ev tozu akar alerjisi
Kanatlı hayvan akarları
Cytodites nudus
Kanatlı solunum yollarında
Hava keselerinde yaşar (endoparazit)
Hava keseleri akariasisi
Pulmoner bozukluklar,
Bronşları tıkama, asfeksi-ölüm
Epidermoptes
Kanatlıların ciltlerinde yaşar
Deride alerjik dermatiti
İnsanlarda alerji
Laminosioptes cisticola
Kanatlıların deri altında
Kanatlı deri altı akarı
Deri altında küçük nodüller, kabartılar
Tüberküloz lezyonları ile karışabilir
Pentastomida sınıfı ; Linguatulidae Ailesi
Linguatula ( Linguatulosis ); Linguatula serrata
•
Sonkonakları: Erişkinleri
köpek, tilki ve kurtların,
nadiren de insan, at, keçi ve
koyunların burun ve solunum
yollarında yaşarlar.
•
Arakonakları: Larva ve
nimfleri ot yiyenlerde yani
at, koyun, keçi, sığır, tavşan,
insan ve farelerde bulunur.
Yumurta
70 x 90 mikron
Erişkin; vücut yassı,
ön tarafı geniş, arka kısmı ince,
Erkekleri 2 cm, dişileri 10cm
nimf
Linguatula serrata yaşam çemberi
•
•
•
•
•
•
Sonkonak köpeklerin burun akıntısı yada
dışkıyla atılır yumurtalar atılır.
Arakonaklar ( sığır, koyun, tavşan, )
tarafından yumurtalar alındığında sindirim
kanalında açılır
Yumurtadan çıkan larvalar mesenterik
lenf yumrularına giderler. Yumurta ile
enfeksiyondan ilk 16 saat sonra larvalar
arakonakta görülmeye başlar.
Larvalar yedi aylık sürede 6 defa gömlek
değiştirir ve nimfler oluşur. Nimflere en
çok mesenterik lenf yumrularında
rastlanmaktadır.
Sonkonak olan karnivorlar pişmemiş
nimfli organları yiyerek enfekte olurlar.
Enfektif nimfleri alan sonkonaklarda
direkt olarak ağızda yada mideye gidenler
ağıza gelerek burada gömlek değiştirir
genital organlar şekillenir ve erişkin
parazit yumurtlamaya başlar.
Linguatulosis
•
Klinik Belirtiler
Enfekte hayvanlarda aksırık, öksürük, burun akıntısı, burun yollarında
irritasyon ve solunum güçlüğü görülür. Köpeklerde burundan içinde kan
çizgileri bulunan mukuslu bir akıntı gelir.
Erişkin parazitler iki yıl kadar yaşarlar.
•
Zoonotik Önemi
İnsanlarda nimfleri boğazda, bademciklerde ve burun boşluğunda
bulunmuştur. Larvaları mezenteriyal lenf bezlerinde, akciğer ve
karaciğerde, erişkinleri de burun yollarında bulunmuştur. İnsanlarda
bulunan bu rastlansal parazit laringo-farengite neden olmaktadır.
•
Teşhis
Klinik bulgular dikkate alınır, burun akıntısı veya dışkıda içinde larva
bulunan yumurtaları görerek, yada burun yollarında erişkin parazitleri
otopsi sonucu görerek tanı konulur.
•
Tedavi
Organik fosforlu ilaçlar kullanılır. Erişkin parazitler cerrahi müdahale ile
çıkarılırlar.
Embriyolu yumurta