Transcript таваарын биржийн хөгжлийн чиг хандлага

ТАВААРЫН БИРЖИЙН
ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА
Док (PhD), проф Б. Энхтуяа
2012.05.24
Яагаад чухал гэж
Таваарын зах зээл нь аливаа улс орны санхүүгийн
зах зээлийн нэн чухал бүрэлдэхүүн хэсэг болдог.
Идэвхтэй, хөрвөх чадвар сайтай таваарын зах
зээлийг бий болгож хөгжүүлэх нь улс орнуудын
хувьд тун чухал.
Таваарын зах зээлийн өсөлт нь улс орны эдийн
засгийн хөгжлийн нэг шинж болдог.
Өнөө үед таваарын арилжаа ихэвчлэн таваарын
бирж дээр стандартчилагдсан гэрээний үндсэн
дээр хийгдэж байна.
Таваарын бирж гэж юу вэ?
Таваарын бирж нь чанарын шаардлага
хангасан олон төрлийн таваарыг худалдагч
талаас худалдан авагч талд дамжуулах
төвлөрсөн төв юм.
Таваарын бирж нь таваарын арилжааг
тогтсон журмын дагуу зориулалтын байранд,
эсвэл цахим сүлжээгээр дуудлага худалдааны
хэлбэрээр зохион байгуулдаг.
Таваарын бирж дээр төрөл бүрийн таваар
болон таваарын гэрээнүүд арилжаалдаг.
Таваарын биржийн үүсэл
Анхны таваарын бирж 17-р зуунд
Японы фермерүүд цагаан будааны
фьючерсийн гэрээг Осака хотод
арилжиж эхэлснээр үүссэн гэж
үздэг. Японы худалдаачид
ирээдүйд ашиглах зорилгоор
цагаан будааг агуулахад хадгалж,
нөөцөлсөн цагаан будааг ирээдүйд
худалдан авах эрхийн бичгийг
худалддаг байв. Энэхүү эрхийн
бичиг нь фьючерс гэрээний анхны
хэлбэр байсан.
Дожима будааны бирж анх 1697
онд байгуулагдсан. 1939 онд
шинэчлэн зохион байгуулагдаж
Засгийн газрын Будааны
Агентлаг нэрээр үйл ажиллагаа
явуулж байна.
Орчин үеийн таваарын
биржийн үүсэл
Таваарын фьючерсийн арилжаа нь улирлын чанартай хөдөө аж
ахуйн бүтээгдэхүүнийг баталгаатай, тасралтгүй нийлүүлэх
хэрэгцээ шаардлагаас үүдэн бий болсон.
 19-р зуунд АНУ-ын улаан буудай тариалагч фермерүүдэд
худалдан авагч хайх, худалдаа хийх, нийлүүлэх үйл ажиллагаа
бэрхшээлтэй, зардал өндөр байсан тул үр тариагаа удаан
хугацаагаар хадгалах шаардлага тулгардаг байсан. Хураасан
ургацаа хадгалах зориулалтын төхөөрөмж дутмаг байсан тул
худалдан авагч олж чадаагүйн улмаас борлогдоогүй үлдсэн үр
тарианы чанар алдагдах, муудах явдал элбэг тохиолддог байв.
Түүнчлэн жин ба чанарын нэгдсэн механизм байсангүй. Энэ
байдал нь фермерүүд ба худалдан авагчдыг хооронд нь холбох,
улаан буудайг нийлүүлж оронд нь бэлэн мөнгө авах гэрээ
хэлцэл байгуулах уулзах газрыг шаардах болсон.

Орчин үеийн таваарын
биржийн үүсэл
Дээрх шаардлагын үүднээс Америкийн нэгдсэн
улсад 1848 онд Чикагогийн Худалдааны Хороо
хэмээх анхны орчин үеийн зохион байгуулалттай
биржийн хэлбэр үүссэн. Энэ бирж дээр улаан
буудай үйлдвэрлэгчид бүтээгдэхүүнээ худалдан
авагчид ирээдүйд тогтсон хугацаанд тохиролцсон
үнээр худалдахыг зөвшөөрөх болсон. Анх уг бирж
дээр зөвхөн улаан буудайн арилжаа явагдаж байсан
бол яваандаа арилжаалагдах бүтээгдэхүүний нэр
төрөл нэмэгдсэн. Өнөө үед уг бирж дээр ихэнх
хөдөө аж ахуйн таваар арилжаалагдаж байна.
Чикагогийн Худалдааны Хороо
Металын ба эрчим хүчний
түүхий эдийн биржийн үүсэл
 1877 онд Их Британий Лондонгийн Металын
Бирж байгуулагдсан.
Лондонгийн Металын Бирж
Эрчим хүчний түүхий эдийн фьючерсийн арилжаа
1980 онд Лондон хотод Олон улсын Газрын тосны
Бирж байгуулагдсан үеэс эхэлсэн.
Олон улсын Газрын тосны Бирж
Хөгжиж буй орнууд дахь
таваарын бирж
1990 оноос зүүн Европ, Ази, Өмнөд Америкийн
улс орнуудад бараа түүхий эдийн биржүүд шинээр
байгуулагдаж эхэлсэн.
 Хөгжиж буй орнуудын таваарын биржүүдээс
хамгийн том биржүүд: Хятад, Энэтхэг, Бразил,
Малайз, Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах улсын
таваарын бирж.
Дэлхийн таваарын биржүүдийн зураглал
Одоо дэлхий дахинд 60 гаруй
таваарын бирж үйл ажиллагаа
явуулж байна.
АНУ, Их Британи, Канад, Энэтхэг, Япон,
Авсртали, Хятад гэх мэт 20 гаруй улсад
Таваарын фьючерсийн гол биржүүд үйл
ажиллагаа явуулдаг.
АНУ болон Европын биржүүд хөгжлөөрөө
дэлхийд тэргүүлж байна.
Дэлхийн гол таваарын
биржүүд
№ Биржийн нэр
1 Chicago Board of
Trade
Вебсайт
cbot.com
2
cme.com
3
4
5
6
Товчлол Байршил
Таваар
CBOT Америкийн Хөдөө аж ахуйн
Нэгдсэн
бүтээгдэхүүнүүд,
Улс
метал, газрын тос
CME
Chicago Mercantile
Америкийн Хөдөө аж ахуйн
Exchange
бүтээгдэхүүнүүд
Нэгдсэн
Улс
NYMEX Америкийн
New York
Эрчим хүчний
Mercantile
Нэгдсэн
түүхий эд, үнэт
Exchange
Улс
метал, аж
үйлдвэрийн метал
ICE
Их Британи Эрчим хүчний
Intercontinental
Exchange
түүхий эд
LME
Их Британи Аж үйлдвэрийн
London Metal
Exchange
метал, хуванцар
WCE
Канад
Winnipeg
Хөдөө аж ахуйн
бүтээгдэхүүнүүд
Commodity
Exchange
cme.com
theice.com
lme.co.uk
wce.ca
Дэлхийн голлох таваарын
биржүүд
№
7
Биржийн нэр
Tokyo Commodity
Exchange
Товчлол
TOCOM
Байршил
Япон
8
Shanghai Metal
Exchange
Dalian Commodity
Exchange
SHME
Хятад
DCE
Хятад
Brazilian Mercantile
and Futures Exchange
11
Risk Management
Exchange
BM&F
Бразил
RMX
Герман
12 National Commodity
and Derivatives
Exchange
NCDEX
Энэтхэг
9
10
Таваар
Эрчим хүчний
түүхий эд, метал,
хөдөө аж ахуйн
бүтээгдэхүүн
Метал
Вебсайт
tocom.or.jp
Хөдөө аж ахуйн
бүтээгдэхүүнүүд,
хуванцар, эрчим
хүчний түүхий эд
Хөдөө аж ахуйн
бүтээгдэхүүнүүд
Хөдөө аж ахуйн ба
малын гаралтай
бүтээгдэхүүнүүд
Хөдөө аж ахуйн
бүтээгдэхүүнүүд ба
метал
dce.com.cn
shme.com
bmf.com.br
wtb-hannover.de
ncdex.com
Дэлхийн голлох таваарын
биржүүд
№
Биржийн нэр
Товчлол
Байршил
Таваар
Вебсайт
13
New York Board of
Trade
NYBOT
Америкийн
Нэгдсэн Улс
Хөдөө аж ахуйн
бүтээгдэхүүнүүд
theice.com
14
Kansas Board of
Trade
KCBT
Америкийн
Нэгдсэн Улс
Хөдөө аж ахуйн
бүтээгдэхүүнүүд
kcbt.com
15
Bursa Malaysia
Derivatives Exchange
MDEX
Малайз
Био түлш
bursamalaysia.com
16
Singapore
Commodity
Exchange
SICOM
Сингапур
Хөдөө аж ахуйн
бүтээгдэхүүнүүд,
каучук
sgx.com
17
Dubai
Gold&Commodity
Exchange
DGCX
Арабын
нэгдсэн
Эмират улс
Үнэт метал
dgcx.ae
18
European Energy
Exchange
EEX
Герман
Эрчим хүчний
түүхий эд
eex.com
Дэлхийн таваарын зах зээл
улам тэлсээр байна.
Таваар экспортлогч гол
орнууд
Таваарын үнийн индекс
Эх үүсвэр: Дэлхийн банк
Таваарын зах зээлд арилжаалагдаж буй
бүтээгдэхүүи
Дэлхийн газрын тосны үйлдвэрлэл ба
нийлүүлэлт
Дэлхийн газрын тосны үйлдвэрлэл
Дэлхийн газрын тосны нийлүүлэлт
Эх үүсвэр: Дэлхийн банк
Зарим металын үнэ
Эх үүсвэр: Дэлхийн банк
Дэлхийн зарим металын хэрэглээ
Дэлхийн металын хэрэглээ
Эх үүсвэр: Дэлхийн банк
Хөдөө аж ахуйн зарим таваарын үнэ
Эх үүсвэр: Дэлхийн
Дэлхийн хөдөө аж ахуйн зарим
таваарын хэрэглээ
Эх үүсвэр: Дэлхийн банк
Таваарт хөрөнгө оруулж буй сангууд
Эх үүсвэр: Bloomberg
Таваарын биржийн
хөгжил
 2010 оны байдлаар дэлхий дахинд таваарын биржээр нийт 2.5
тэрбум сая таваарын гэрээ арилжаалагдсан нь 2008 онтой
харьцуулахад 5 дахин өссөн дүн юм. Арилжааны нийт мөнгөн
дүн 2010 онд 2008 онтой харьцуулахд 380 тэрбум доллараар
нэмэгджээ.
 Дэлхийн таваарын зах зээлийн өсөлттэй уялдан Дэлхийн
таваарын биржүүдийн тоо нэмэгдсээр байна. Түүнчлэн таваарын
биржүүдийн арилжааны нийт эргэлт өссөөр байна.
Тэгвэл
• Хөгжиж байгаа орнуудад таваарын
биржийг үүсгэн байгуулахдаа амжилттай
ажиллаж байгаа аль нэг орны биржийн
үйл ажиллагааг шууд хуулбарлалгүй,
харин өөрийн орны онцлог нөхцлийг
харгалзан үзэж, уялдуулж байна.
Монголд таваарын бирж хөгжих
•
•
•
•
•
•
•
бодлого, зохицуулалт байна уу ?
Дэд бүтэц байна уу ?
Мэргэжлийн байгууллага байна уу ?
Мэргэжилтэнүүд бэлтгэгдсэн үү ?
Бараа, бүтээгдэхүүн байна уу ?
Логистик, агуулах, тээвэр, лаборатори ?
Дотоод, гадаад эрэлт ? ............
Ашигласан материал
• “Dynamics of Indian Commodity market”,
Stevens Business School, 2010
• “Commodity Derivative Market in India”,
Management Development Institute, 2010
• World bank reports