Transcript Wybrane aspekty finansowania szkolnictwa w Polsce

dr Małgorzata Okręglicka
Cel główny
analiza i ocena systemu finansowania
oświaty w Polsce na tle wybranych krajów
wysoko rozwiniętych oraz identyfikacja
podstawowych problemów i niejasności w
tym obszarze
Informacje wstępne
W krajach wysoko rozwiniętych przyjęte są
różnorodne modele szkolnictwa, jednak wszędzie
stanowi ono jedną z najbardziej znaczących usług
społecznych.
Nakłady na oświatę zalicza się do najbardziej
znaczących elementów budżetów publicznych
(rządowych i samorządowych.
Charakterystyka szkolnictwa w krajach OECD
 kraje OECD wydają coraz więcej na edukację. Poniżej poziomu szkolnictwa
wyższego wydatki instytucji edukacyjnych na jednego ucznia wzrosły w
każdym kraju średnio o 43% w latach 1995-2007, pomimo względnie stałej
liczby uczniów.
 kraje OECD przeznaczają średnio 6,2% całkowitego PKB na instytucje
edukacyjne i jest to średnio 13,3% całkowitych wydatków publicznych.
 większość środków pochodzi ze źródeł publicznych: średnio w krajach OECD
ponad 90% szkolnictwa na poziomie podstawowym, gimnazjalnym i
ponadgimnazjalnym (łącznie z policealnym), innego niż wyższe, opłacane jest
ze środków publicznych.
 w krajach OECD 92% całkowitych nakładów przeznaczanych jest na bieżące
wydatki w szkolnictwie na poziomie podstawowym, gimnazjalnym
ponadgimnazjalnym (łącznie z policealnym), innym niż wyższe, z czego ponad
70% przeznaczanych jest na pensje pracowników
 pensje nauczycieli wzrosły w ujęciu realnym w latach 1996-2008 praktycznie we
wszystkich krajach, jednak nauczyciele są wciąż gorzej opłacaną grupą
zawodową, w porównaniu z osobami z podobnym wykształceniem, w
większości krajów.
źródło: Education at a Glance 2010, www.oecd.org
Źródło: dane OECD: www.oecd.org
Chiny
Argentyna
Rosja
Estonia
Nowa Zelandia
Japonia
Islandia
Dania
Norwegia
Szwajcaria
Brazylia
Meksyk
Chile
Słowacja
Węgry
Polska
Czechy
Portugalia
Korea
Izrael
OECD średnio
12 000
Wielka Brytania
14 000
Finlandia
Francja
Niemcy
Australia
Słowenia
Włochy
Hiszpania
Szwecja
Irlandia
Belgia
Holandia
Austria
Stany Zjednoczone
USD
Wydatki na szkolnictwo w wybranych krajach w 2008r. (w USD)na jednego ucznia
16 000
wydatki podstawowe
wydatki dodatkowe
wydatki łączne
10 000
8 000
6 000
4 000
2 000
0
Roczne wynagrodzenie nauczycieli w szkolnictwie podstawowym
w wybranych krajach OECD (w USD) w 2008r.
Kraj
Wynagrodzenie
Kraj
początkowe
po 15 latach
maksymalne
Australia
33 153
46 096
46 096
Austria
28 622
37 914
Belgia Fr.
28 115
Czechy
Wynagrodzenie
początkowe
po 15 latach
maksymalne
Korea
31 532
54 569
87 452
56 709
Luxemburg
48 793
67 723
101 163
39 430
48 163
Meksyk
14 552
19 072
31 557
16 013
21 652
23 693
Holandia
35 428
45 916
51 226
Dania
37 449
42 308
42 308
Norwegia
29 635
37 023
37 023
Finlandia
29 386
38 217
47 976
Polska
7 127
14 094
14 686
Francja
23 735
31 927
47 108
Portugalia
21 677
35 486
55 654
Niemcy
43 524
54 184
58 510
Hiszpania
37 172
42 796
52 391
Grecja
25 974
31 946
38 658
Szwecja
28 409
33 055
37 967
Węgry
12 175
15 049
20 208
Szwajcaria
44 308
56 493
69 354
Islandia
24 266
27 226
30 774
Słowenia
27 470
32 075
33 967
Irlandia
32 657
54 100
61 304
Stany Zjednoczone
35 999
44 172
50 922
Japonia
27 545
48 655
61 518
OECD
28 949
39 426
48 022
Źródło: dane OECD: www.oecd.org
Roczne wydatki publiczne na edukację na ucznia w 2007 jako % PKB
per capita (bez szkolnictwa wyższego)w wybranych krajach OECD
Australia
15,8
Austria
26,6
Belgia
26,7
Bułgaria
21,7
21
Czechy
31,1
Dania
25
Finlandia
23,3
Francja
21,7
Hiszpania
23,4
Holandia
24,8
Islandia
20,3
Japonia
18,9
Litwa
Meksyk
15,3
25,8
Norwegia
21,4
Polska
Słowacja
Stany Zjednoczone
16,1
21,7
26,2
Szwajcaria
28
Szwecja
Węgry
24,3
25,3
Wielka Brytania
Włochy
Źródło: dane UNESCO: http://stats.uis.unesco.org
22,9
Wydatki prywatne jako % łącznych wydatków na edukację w 2008
r. w wybranych krajach OECD
70
60
50
szkolnictwo podstawowe i
średnie
szkolnictwo pomaturalne
(bez wyższego)
40
30
20
10
0
Źródło: dane OECD: www.oecd.org
Oświata w Polsce
Ustawa o systemie oświaty wskazuje, że prowadzenie i finansowanie
szkół i innych placówek oświatowych stanowi zadanie własne
jednostek samorządu terytorialnego. Realizują one zadania
oświatowe samodzielnie, a nie w imieniu jednostek centralnych np.
Ministerstwa Edukacji Narodowe.
Do głównych zadań, za które odpowiedzialność ponoszą samorządy
zaliczamy:
 ustalanie budżetów placówek oświatowych,
 optymalizację sieci szkolnej,
 organizacje dowozu dzieci do szkół,
 utrzymanie i poprawę warunków materialnych funkcjonowania
placówek oświatowych
 finansowanie działalności ponadprogramowej.
Oświata w Polsce
Ponadto ustawa o systemie oświaty w art.5a.3 określa,
że
„Środki niezbędne na realizację zadań oświatowych,
…, w tym na wynagrodzenia nauczycieli oraz
utrzymanie szkół i placówek, zagwarantowane są w
dochodach jednostek samorządu terytorialnego.”
Użyte sformułowanie sugeruje zarezerwowanie określonej puli
środków na potrzeby oświatowe, co w praktyce nie występuje !
Część oświatowa subwencji ogólnej jako % wydatków
jednostek samorządu terytorialnego w na oświatę i
wychowanie w 2009r.
Rodzaj jednostki samorządu terytorialnego
gminy i miasta na prawach powiatu
powiaty
województwa
Źródło: dane GUS: www.stat.gov.pl
Udział %
64,1
112,0
62,7
Subwencja oświatowa
jest obliczana w oparciu o wieloczynnikowy algorytm, ustalany
corocznie na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji
Narodowej, a następnie dzielona między poszczególne jednostki
samorządu terytorialnego, z uwzględnieniem zakresu
realizowanych przez te jednostki zadań oświatowych, określonych
w ustawie o systemie oświaty.
SOA
gdzie:
SO SOA SOB SOC -
SOB
SOC
SO
część oświatowa, po odliczeniu 0,6 % rezerwy;
kwota bazowa części oświatowej według finansowego standardu A
podziału części oświatowej na realizację zadań szkolnych;
kwota uzupełniająca części oświatowej według wag P zwiększających finansowy
standard A na realizację zadań szkolnych;
kwota części oświatowej na realizację zadań pozaszkolnych
Wydatki jednostek samorządu terytorialnego na oświatę i
wychowanie w Polsce w latach 2006-2009 (w mln zł)
1 050
741
653
5 134
31 303
2006
5 770
5 343
37 105
33 380
2007
województwo
Źródło: dane GUS: www.stat.gov.pl
6 300
653
2008
powiaty
40 048
2009
gminy
Subwencja oświatowa w Polsce w latach 2006-2009
(w mln zł)
658
613
35000
578
30000
5658
25000
596
6480
7054
5958
20000
15000
20546
21651
23818
25688
10000
5000
0
2006
2007
województwo
Źródło: dane GUS: www.stat.gov.pl
2008
powiaty
2009
gminy
lata
Wydatki jednostek samorządu terytorialnego na
oświatę według typów szkół w 2009 r. (w zł)
Typy szkół
Polska
(w mln zł)
Wydatki
na 1 uczenia
szkoły podstawowe
17173
7842
gimnazja
9091
7267
szkoły ponadgimnazjalne
9504
7007
Źródło: dane GUS: www.stat.gov.pl
Struktura wydatków na oświatę i wychowanie w
gminach i powiatach w Polsce w 2009r.
wydatki
inwestycyjne
6,9%
pozostałe
wydatki bieżące
27,4%
wynagrodzenia
65,7%
Źródło: dane GUS: www.stat.gov.pl
Ważniejsze problemy finansowania oświaty
 Decentralizacja zakładała, że środki finansowe płynące do systemu oświaty
bezpośrednio z budżetu państwa zostaną zamienione na subwencję na rzecz JST.
Subwencja miała analogicznie pokryć całość minimalnych wydatków
niezbędnych do funkcjonowania systemu oświaty, co w praktyce nie funkcjonuje.
 Subwencja oświatowa jest wyliczana w oparciu o algorytm połączony z
określonymi elementami oświatowymi, jednak nie określa się co subwencja
powinna pokrywać tj. nie jest określony koszyk usług oświatowych należny
każdemu uczniowi z funduszy publicznych.
 Określenie „koszyka oświatowego” i jego pełne sfinansowanie poprzez subwencję
oświatową dałoby realną szansę JST na poprawę jakości kształcenia poprzez
przeznaczenie części dochodów podatkowych na dodatkowe cele oświatowe, w
zależności od zamożności gminy.
 Szybki (nieproporcjonalny) przyrost liczby nauczycieli dyplomowanych oraz
stały wzrost płac, zagwarantowany w Karcie Nauczyciela destabilizuje finanse
oświaty, zwłaszcza w okresach dekoniunktury gospodarczej
 Forma algorytmu subwencji oświatowej daje większe preferencje uboższym
gminom wiejskim, co ma odzwierciedlać postulat likwidacji różnic w dostępie do
usług edukacyjnych. W dzisiejszych czasach, w otoczeniu rosnącego zadłużenia
publicznego krajów Unii Europejskiej postulat tzw. równości poziomej w
oświacie będzie trudny do utrzymania.
Wnioski
1.
Priorytetem każdego kraju powinno być stymulowanie edukacji
swoich obywateli, jednak pełne finansowanie usług edukacyjnych
wydaje się mrzonką. Konieczne jest określenie zakresu usług
edukacyjnych możliwych do sfinansowania w danych realiach
gospodarczych z pieniędzy publicznych i potraktowanie tego zakresu
jako należne wszystkim minimum.
2.
Korzystnym wydaje się oparcie systemu finansowania oświaty w
całości na dochodach własnych samorządów, którym
rekompensowano by zwiększone wydatki wzrostem udziału w
podatkach dochodowych. Stwarzałoby to konieczność
dofinansowania jedynie najbiedniejszych gmin, a pozostałym
dawałoby swobodę w gospodarowaniu zasobami i zachętę do
poszukiwania dodatkowych środków, zasilających wtedy szkolnictwo
na konkretnym terenie. Utrzymanie równości już dzisiaj jest bowiem
pozorne, a dodatkowo zniechęca do podejmowania działań
generujących dochody i racjonalizujących wydatki w systemie
szkolnictwa.
3.
Należy pamiętać, że szkolnictwo to usługa społeczna, która nie
zawsze musi wiązać się z bieżącym ograniczaniem kosztów, a przede
wszystkim powinna brać pod uwagę cele długoterminowe.