Transcript Potwory w galaktyce gatunków

Potwory
w galaktyce
gatunków
Powtórka
(potwór-ka?)

Biologiczna definicja gatunku
Zbiór osobników posiadających podobne
cechy, zdolnych do swobodnego krzyżowania
się w warunkach naturalnych














Film sensacyjny
Film kryminalny
Romans
Horror
Thriller
Komedia romantyczna
Western
Film animowany
Dramat
Film katastroficzny
Science-fiction
Film historyczny
Film wojenny
Film przyrodniczy
Dlaczego chcemy oglądać wciąż to samo?








Czas i miejsce akcji: Dziki Zachów, II p. XIX wieku
Tło: walki z Indianami, wojna secesyjna, gorączka złota,
budowa kolei, walka z przestępczością, hodowla bydła
Krajobrazy: prerie, wąwozy, rzeki, miasteczko
Temat: walka sił dobra z siłami zła, miłość, przyjaźń
Bohater: samotny jeździec znikąd, kowboj, szeryf, traper,
odważna dziewczyna, prostytutka, bywalcy saloonu,
Indianie
Elementy awanturnicze: bójki, strzelaniny, pościgi konne,
pojedynki w samo południu, porwania
Ważne atrybuty: kapelusz, list gończy, kufel piwa, pistolet,
strzelba, lasso, odznaka szeryfa itp.
Ważne elementy krajobrazu: kaktusy, trawy, skały, prażące
słońce, ognisko, drewniane budynki, zegar, kurz, konie,
zachód słońca.






Schematyczność
Powtarzalność
Przewidywalność
Nostalgiczność
Symboliczność
Funkcjonalność




Zespół reguł, według których zbudowane
zostały teksty
Umowa między pisarzem a czytelnikiem,
mająca na celu uruchomienie pewnych
istotnych oczekiwań (J. Culler)
„Reguły gry” znane autorowi i czytelnikowi
tekstu
Informacja, komunikat, jak czytać tekst,
czego się spodziewać






Romans
Kryminał
Horror
Thriller
Fantasy
Dowcipy i anegdoty

Przyrodnicy, znajdując żyjątko, mówią, że jest to
„egzemplarz gatunku”. Gdy odnajdują żyjątko
zupełnie nie znane, które nie wiadomo jak
zaklasyfikować, dodają, że jest to egzemplarz
gatunku jeszcze „nie znanego”. Ten jedyny
egzemplarz będzie więc zawsze genologicznym
śladem, informacją, dowodem na istnienie
gatunku, choćby nikt nigdy nie trafił na jego
kolejne egzemplarze. Natura nie zna
pojedynczego egzemplarza istniejącego poza
gatunkiem. Miarą doskonałości gatunkowej jest
więc liczba mnoga. W kulturze bardziej ceni się
pojedynczość.

„Dla przyrodnika gatunki są lepiej lub gorzej
przystosowane do swoich życiowych funkcji i
warunków, są słabsze lub silniejsze, mniej lub
bardziej skomplikowane pod względem budowy.
Normą jest gatunkowy wzór, a krzyżówki,
mutacje i hybrydy, choć takie się zdarzają, to
jednak mieszanie się gatunków nie jest w naturze
zjawiskiem naturalnym oraz, co ważniejsze,
nieograniczonym. Można oczywiście skrzyżować
psa z wilkiem, jabłko z gruszką czy konia z
osłem, pewne trudności mogą się jednak pojawić
przy krzyżowaniu słonia z jaszczurką, karpia z
kukułką, czy konia z kolibrem lub wszystkiego
razem – choć, oczywiście, genetycy nie z takimi
problemami potrafią już sobie poradzić.
„Czemu ta natura tak nieskłonna do
wynaturzeń? Oczywiście, że z powodów
życiowych – egzemplarze tego samego
gatunku są potrzebne temuż gatunkowi do
rozmnażania się, czyli przekazywania genów.
Tu kultura (współczesna) dość daleko odeszła
od natury. W kulturze gatunki, muszą się
zdrowo wynaturzyć”
Włodzimierz Bolecki: O gatunkach to i owo.

TŁUMACZENIE SIĘ Z TWÓRCZOŚCI
chcą od mojego pisania nabrania życia
otoczenia
a ja ich łapię za słowa
po tocznie
po tworzę
Miron Białoszewski






Pieśń
Hymn
Psalm
Lament
Przysłowie
Aforyzm






Poemat
Kronika
Przypowieść
Kazanie
List
Apokalipsa



Na czym polega apokaliptyczne obrazowanie?
Wskaż w historii literatury nawiązania do
Apokalipsy?
Co to jest apokryf?
DRAMAT
Tragedia, komedia, dramat satyrowy
EPIKA
Epos, mit, pamiętnik, mowa
LIRYKA
 Pieśń, oda, hymn, dytyramb, elegia, liryk
miłosny, list poetycki, epigramat, sielanka,
anakreontyk, satyra










Zrodzona z podniosłych
pieśni ku czci Dionizosa
Konflikt tragiczny
Fatum
Ironia tragiczna
Hybris
Katastrofa
Zasada trzech
klasycznych jedności
Zasada decorum
Katharsis
Mimesis


Części tragedii:
Prologos, Parodos,
Epeisodion, Stasimon,
Exodos
Ajschylos (Oresteja),
Eurypides (Medea,
Elektra), Sofokles (Król
Edyp, Antygona)

Co to jest hybris?

Co oznacza motyw Exegi monumentum?

Co to jest kompleks Edypa?

W jakiej sztuce współczesnej ojciec pyta syna,
czy nie ma problemu z takim kompleksem?




a) personifikacji
b) retrospekcji
c) retardacji
d) rytmizacji
Dramat
 misterium, moralitet, mirakle
Epika

chanson de geste, żywoty świętych, legenda,
poemat, epopeja, romans rycerski, kronika,
kazanie
Liryka: pieśń, plankt, satyra, psalm, hymn
Pogranicze: dialog, rozmowa, kazanie




a) legenda
b) żywoty świętych
c) chanson de geste
d) moralitet




a) rozbudowanej apostrofy i prośby
b) krótkiej apostrofy i rozbudowanych pytań
retorycznych
c) rozbudowanych pytań retorycznych i
krótkiej prośby
d) rozbudowanych próśb i krótkiej apostrofy




a) Moralitet
b) Legenda
c) Misterium
d) Lament
Dramat
 Dramat szekspirowski
Epika
 Epos, poemat, nowela
Liryka
 Pieśń, psalm, hymn, epitafium, epitalamium,
tren, fraszka, epigramat, sielanka, sonet
Pogranicze literatury i publicystyki: traktat, esej
a) apostrofę i anaforę
b) anaforę i epiforę
c) pytanie retoryczne i apostrofę
d) pytanie retoryczne i anaforę
„Jeśli nie masz miłości, cóż jest, co ja czuję?
Jeśli miłość jest, co to przebóg takowego?
Jeśli dobra, skąd skutku nabywa tak złego?
Jeśli zła, czemu sobie mękę tak smakuję?”




a) apostrofę
b) porównanie
c) antytezę
d) personifikację




a) teorią kruka
b) teorią jaskółki
c) teorią sokoła
d) teorią orła




a) Wyznania
b) Próby
c) Dekameron
d) Utopia





Francesco Petrarka
William Szekspir
Jan Andrzej Morsztyn
Mikołaj Sęp Szarzyński
Adam Mickiewicz
Wyspa na której wszystko się wyjaśnia.
Tu można stanąć na gruncie dowodów.
Nie ma dróg innych oprócz drogi dojścia.
Krzaki aż uginają się od odpowiedzi.
Rośnie tu drzewo Słusznego Domysłu
o rozwikłanych wiecznie gałęziach.





Złamanie zasady trzech
jedności (wielowątkowe
akcje, zmiany miejsc)
Złamanie zasady
decorum (wszechobecny
humor, komizm)
Postacie dynamiczne
(zmienność motywów
działania itp.)
Duża ilość aktorów
Sceny batalistyczne
II poł. XVI wieku





Temat: wielkie
namiętności
Postacie fantastyczne
Psychologiczne
motywacje bohaterów
zamiast fatum
Psychologiczna
złożoność bohaterów
Pokazywanie mordów i
brutalnych scen
Szekspir - twórca
nowożytnego teatru
Duch: brat jad wlał do ucha.
Syn ducha: o, psiajucha!
Stryja w ryj? Drastyczny krok.
Zwłoka. Jej finał: stos zwłok.
……………………………….
Rody Werony: wraży raban.
Młodzi: hormony. Starzy: szlaban
Mnich: lekarstwem zielarstwo?
Finał: trup grubą warstwą.
……………………………….
Szkot: bestia bitna.
Żona: ambitna.
Ręce umywa. Ma gdzieś.
Bór: marsz na mur! Finał: rzeź.
………………………………
Król ojciec: lebiega.
Błazen: go ostrzega.
Córki: dwie złe, jedna lepsza.
Finał: wszystko się rozpieprza.
………………………………
Tło: gondole i doże.
Centrum uwagi: łoże.
Wąż: Jago. Mąż: "Ja go!...” Duszona:
Żona. Finał: obsada kona.
………………………………
Dramat
 komedia molierowska, tragedia szekspirowska
Epika
 epos, poemat, romans, pamiętnik
Liryka
 Sonet, fraszka, erotyk i inne
Pogranicze: list, kalendarz, rozprawa filozoficzna




a) oksymoron
b) paradoks
c) apostrofę
d) antytezę
„Leżysz zabity i jam też zabity,
Ty – strzałą śmierci, ja – strzałą miłości”




a) kończą się katastrofą pozytywnych
bohaterów
b) kończą się nieszczęśliwie
c) mają szczęśliwe, głęboko umotywowane
psychologicznie zakończenia
d) mają pozytywne, ale nieumotywowane i
nieprzekonujące zakończenia typu deus ex
machina




a) paradoks
b) apostrofę
c) antytezę
d) oksymoron
„…wielom była
Kolebka grobem, wielom matka ich mogiła”




a) alegorie, peryfrazy, epitety
b) wyliczenia, symbole, personifikacje
c) alegorie, onomatopeje, paralelizmy
d) antytezy, oksymorony, paradoksy






a) „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicz
b) „Trylogii” Henryka Sienkiewicza
c) „Pamiętnikach” Jana Chryzostoma Paska
d) „Trans-Atlantyku” Witolda Gombrowicza
e) „Dziadach” Adama Mickiewicza
f) „Wojnie chocimskiej” Wacława Potockiego
Epika
Poemat, poemat heroikomiczny, powiastka
filozoficzna, powieść, pamiętnik
 Liryka
Bajka, epigramat, sielanka, hymn, pieśń, oda,
list poetycki, satyra
 Publicystyka
Artykuł, notatka prasowa, reportaż, felieton,
recenzja




a) Kubuś fatalista i jego pan Denisa Diderota
b) Kandyd Woltera
c) Nowa Heloiza Jana Jakuba Rousseau




a) poematu heroikomicznego Monachomachia
b) satyry Do króla
c) satyry Pijaństwo
d) bajki Hipokryt




a) powieść sentymentalna
b) powieść szkatułkowa
c) bajka narracyjna
d) powiastka filozoficzna
Epika
Epopeja, poemat, poemat dygresyjny, powieść
poetycka, powieść historyczna, powieść
gotycka, powieść epistolarna
 Liryka
Hymn, pieśń, oda, wiersz liryczny, sonet,
ballada
 Dramat
Dramat romantyczny, komedia, tragedia









wł. ballare – tańczyć
Synkretyzm
Ludowość
Fantastyka
Nastrojowość
Szczególna rola natury
Śpiewność
Stylizacja ludowa
Epika
Powieść realistyczna, powieść historyczna,
opowiadanie, nowela, obrazek
 Publicystyka
Felieton, kronika
 Dramat
Tragedia, komedia
 Liryka
Wiersz liryczny, sonet, pieśń






Co to jest mowa ezopowa?
Z jakim autorem wiążemy powieść
polifoniczną?
W których nowelach pojawia się postulat
pracy u podstaw?
W której z powieści epoki pozytywizmu
wielokrotnie spotykamy się z archaizacją?
Do której z powieści okresu pozytywizmu
włączony zostaje „Pamiętnik starego
subiekta”? Jaka jest jego rola?
Epika
Powieść młodopolska, powieść naturalistyczna,
opowiadania
 Liryka
Ballada, Hymn, pieśń, sonet, wiersz
symboliczny
 Dramat
Dramat symboliczny, dramat obyczajowopsychologiczny





a) dramatem symbolicznym
b) dramatem narodowym
c) dramatem realistycznym
d) dramatem młodopolskim




Chłopi Władysława Reymonta
W poszukiwaniu straconego czasu Marcela
Prousta
Nana Emila Zoli
Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego




a) paradoksu
b) animizacji
c) synestezji
d) metonimii
Dramat
Dramat obyczajowy, psychologiczny, tragifarsa

Epika
Powieść-parabola, awangardowa,
psychologiczna, brukowa, kryminalna,
polityczna, opowiadanie, nowela

Liryka
Wiersz liryczny, miniatura poetycka, poemat
rozkwitający, piosenka, haiku





a) Proces Franza Kafki
b) Folwark zwierzęcy Georga Orwella
c) Dżuma Alberta Camusa
d) Cudzoziemka Marii Kuncewiczowej




a) Noce i dnie Maria Dąbrowska
b) Granica Zofia Nałkowska
c) Ferdydurke Witold Gombrowicz
d) Cudzoziemka Maria Kuncewiczowa
Trzeba mieć duży takt,
By skończyć trzeci akt.
To nie złudzenie – to fakt.




a) Ferdydurke Witolda Gombrowicza
b) Szewcy Stanisława Ignacego Witkiewicza
c) Proces Franza Kafki
d) Trans-Atlantyk Witolda Gombrowicza







Zagłada gatunków?
Gry gatunkowe
Postmodernizm
Gatunki prywatne
Publicystyka
Pogranicze
Genologia multimedialna
Full wypas: Norwid/Komplet. Pięć tomów
w futerale. Wyglądają na nieczytane
przyjmiemy asystentkę
która by miała chętkę
gonić od rana w piętkę
zatrudnimy księgową
zaryzykować gotową
nie tylko własną
głową
ROZTOPY NA OPOLSZCZYŹNIE
odwilż na polu z oziminą:
wiatr pije śnieg jak capuccino
***
deszcz pada
w Bieszczadach
Żeby dobrze
żeby dobrze przyblondynić
trzeba zimą nosić mini
z tyłu ostre mieć rozcięcie
z przodu śmiałe przedsięwzięcie
Sonety do Laury
Laura zmarła w czasie dżumy
choć zjadła wszystkie rozumy
i do dzisiaj nasz Petrarka
chlipie, popłakuje, smarka
Wojak Szwejk
Wojak Szwejk jest aniołem
Stróżem czeskich dzieci
Właśnie siedzi przy piwie
W gospodzie naprzeciw






Podfruwaje
Faramuszki
Fatygi
Paplany
Leżenia
Zajścia
1
naprzeciw nocnych szpar
ciemno-ja
mieszkanio-ja
leżenio-ja
[…]
3
kiedy leżę nie nadaję się do
wstania
leżenie zapuszcza korzenie
nie wierzę w poruszenie się
zawsze do wyrwania zielony
4
takie leżenie-myślenie
jak ja lubię
to jest niedobre z natury
bo niech ja w naturze
tak sobie leżę-myślę
to zaraz napadnie mnie
coś i zje
[…]
MUŹNIĘTY
leżę
zgięte kolana
co prędzej-ręcej
MIRONCZARNIA
męczy się człowiek Miron męczy
znów jest zeń słów niepotraf
niepewny cozrobień
yeń
LEPIEJE
Lepiej złamać obie nogi,
niż miejscowe zjeść pierogi.
Lepiej mieć życiorys brzydki,
niż tutejsze jadać frytki.
Lepiej w głowę dostać drągiem,
niż się tutaj raczyć pstrągiem.


Polska genologia literacka. Red. D.
Ostaszewska, R. Cudak. Warszawa 2007.
Polska genologia. Gatunek w literaturze
współczesnej. Red. R. Cudak. Warszawa
2009.

Genologia dzisiaj. Red. W. Bolecki, I. Opacki.

Słownik rodzajów i gatunków literackich. Red.
Warszawa 2000.
G. Gazda, S. Tynecka-Makowska. Kraków
2006.