Transcript Profilaktyczno-wychowawczo-terapeutyczny aspekt form teatralnych

Hanna Zienkiewicz
Centrum Edukacji Nauczycieli w Suwałkach
Teatr, w różnych jego formach, jest tak
stary, jak ludzkość i tak młody, jak
świeżość jego twórców.
Był, jest i będzie miejscem, gdzie
realizuje się w sposób szczególny
potrzeba ludzkiej ekspresji, ta zaś
w dzieciach i młodzieży jest szczególnie
silna.
Czym jest teatr w szkole?
Celem działań profilaktyczno –wychowawczo
- edukacyjnych realizowanych w formie zajęć
teatralnych jest takie oddziaływanie na emocje, które
wywoła u dzieci lub młodzieży umiejętność
aktywnego doznawania piękna i które umożliwi im
kreatywny kontakt ze sztuką.
Zakres i siła oddziaływania w przedstawieniu
teatralnym zwiększa się dzięki obrazowości
przekazu.
Język obrazowy najczęściej posługuje się metaforą,
a „emocjonalność wiążąca się z mechanizmem
metaforyzacji, wyjaśnia siłę oddziaływania tego
rodzaju komunikatu.
Przezywane uczucia motywują do działania,
pogłębiają proces rozumienia, utrwalają
zapamiętywanie".
Wychowawczo-profilaktyczno-terapeutyczna
rola form teatralnych
Jeżeli przyjmiemy ogólne i szeroko pojęte definicje:
wychowania - jako oddziaływania bodźców i doświadczeń
wywołujących względnie trwałe skutki w różnych sferach
rozwoju człowieka,
profilaktyki pozytywnej - jako działań zapobiegających
niepożądanym zjawiskom w rozwoju i zachowaniu się ludzi,
terapii - jako korygowania i leczenia zaburzeń psychicznych
i emocjonalnych bez użycia leków i zabiegów chirurgicznych
to możemy zakwalifikować wybrane formy teatralne do
istotnych instrumentów szkolnych w zakresie działań
wychowawczo – profilaktyczno-terapeutycznych.
Obszary funkcjonowania teatru w szkole:
 teatr jako pozalekcyjna działalność
artystyczna,
 teatr w działaniach edukacyjno wychowawczych,
 teatr w profilaktyce „pozytywnej”
 terapeutyczna rola teatru
Realizacja edukacji teatralnej w szkole odbywa się na dwa
równorzędne sposoby:
 Bierny – uczeń, jako widz teatralny, odbiorca sztuki
teatralnej.
 Czynny – uczeń, jako aktor, organizator przedstawień,
narrator, scenograf, reżyser itp.
Uczeń, jako widz. Percepcja sztuki teatralnej.
 Uczeń - widz utożsamia się z przeżywanymi sytuacjami
i losami oraz emocjami bohaterów;
 Zajmuje określone stanowisko wobec zachowań i przeżyć
oglądanych bohaterów,;
 Łatwo identyfikuje się z bohaterami, odczuwa ich radości
i smutki;
 Fikcyjny świat, zwłaszcza baśniowy, zaspokaja jego
tęsknotę za magią, fantastyką, podróżą do krainy czarów.
AKT TWORZENIA – UCZEŃ JAKO AKTOR.
Dużo przeżyć i emocji dostarcza uczniowi udział
w przedstawieniu szkolnym, kiedy wciela się i odgrywa
jakąś postać.
Takie działania i przeżycia stwarzają ogromne
możliwości pozytywnego wpływu na rozwój ucznia
w sferze emocjonalnej, poznawczej, wychowawczej:
•uruchamia wyobraźnię,
•zaspokaja potrzebę twórczego działania,
•podnosi poczucie własnej wartości,
•umożliwia odreagowanie trudnych emocji,
•kompensuje niezaspokojone potrzeby,
•uczy współpracy w grupie.
 Wg Ernesta Fischera
„Jedną z największych potencjalnych przyjemności
człowieka jest działalność i odpowiedzialność twórcza.
Projektować, odkrywać, myśleć i planować
to największa przyjemność.
Jest to potwierdzenie człowieka jako istoty tworzącej,
uprzedzającej przyszłość”
Edukacyjno-wychowawcza wychowawcza funkcja teatru
Jednym z celów edukacji teatralnej jest edukacja –
przekazywanie treści, które mają spowodować
zastanowienie się widza/ucznia nad sobą,
nad prezentownym problemem,
nad konstruktywnymi i destrukcyjnymi skutkami
podejmowanych działań,
pokazać możliwości alternatywne;
1. Sztuka czyni widza wrażliwym na piękno, sprawia, że świat wydaje się
ciekawszy. Dzięki sztuce teatralnej życie emocjonalne ucznia może
stawać się bogatsze w przeżycia i doznania.
2. Uczestnictwo w spektaklu powoduje utożsamianie i „oswajanie”
się z „kulturą”, co z kolei może dawać poczucie więzi z przeszłością
kulturalną społeczeństwa. Teatr może być wówczas narzędziem
integracji jednostki, kształtowania poczucia wspólnoty z tym, co godne
uwagi.
3. Teatr zaspokaja niektóre indywidualne potrzeby ucznia, na przykład:
potrzebę doznawania przeżyć, potrzebę twórczości, potrzebę ekspresji.
4. Teatr może być nosicielem określonych treści, niekoniecznie łatwych
w odbiorze i dzięki temu kształtować postawy życiowe.
Przedstawienie teatralne przedstawia losy człowieka
w różnym czasie i przestrzeni, i co kluczowe,
przedstawiane sytuacje człowieka najczęściej są
niejednoznaczne i trudne.
W ten sposób kształtuje empatie i uczy wrażliwości na
najróżniejsze sytuacje moralne, emocje, przeżycia
człowieka.
W przypadku współtworzenia przedstawienia teatralnego
przez dzieci i młodzież.
Taka właśnie forma, gdzie uczeń staje się często współtwórcą scenariusza i aktorem,
może mieć ogromne znaczenie dla jego rozwoju.
•Uczeń - jako uczestnik przedstawienia kreuje jakąś postać. Aby dobrze zagrać swoją
rolę, musi tę postać ocenić, usytuować po stronie dobra lub zła, co będzie wynikało ze
wspólnej analizy scenariusza. Takie doświadczenie na pewno nie pozostanie bez
wpływu na jego system wartości.
•Innym aspektem wychowawczego oddziaływania teatru jest praca w grupie,
wzajemne relacje między uczestnikami przedstawienia. Wszyscy oni kształtują
w sobie przekonanie, że przygotowanie spektaklu jest pracą grupową, każda rola jest
ważna, nie ma miejsca na „gwiazdorstwo”. Również osobiste urazy nie mogą
przeszkadzać w realizacji przedsięwzięcia. Takie podejście uczy pokory, cierpliwości i
konieczności współdziałania z innymi, kształtuje charakter.
• „Zabawa w teatr” daje uczniom poczucie spełnienia, czują się dowartościowani,
mają chęć i zapał do dalszych działań, stają się bardziej twórczy. Często można
zaobserwować, jak uczniowie nieśmiali, „wycofani” z życia klasy przeobrażają się na
scenie w pełnych temperamentu aktorów, potrafią zaskoczyć głosem, interpretacją,
naturalnością. Teatr kształtuje więc charakter i osobowość młodego człowieka,
wychowuje go.
Rolą teatru jest edukacja, przekazywanie treści, które mają spowodować
zastanowienie się widza nad sobą, nad istotnym problemem społecznym,
rysuje się tutaj wyraźnie jego funkcja profilaktyczna, ale też terapeutyczna.
Przekaz odbywa się zarówno kanałami werbalnymi, jak i niewerbalnymi.
Zwłaszcza komunikaty niewerbalne odgrywają tutaj znaczącą rolę.
Treści mogą bowiem docierać do osób chorych, upośledzonych umysłowo,
z łatwością odbierają je również dzieci.
W teatrze, podobnie jak w terapii, odbywa się przekaz nieograniczony żadnymi
ramami konwencji czy możliwościami percepcji.
To co najistotniejsze i dotąd nieznane jest możliwe do przekazania i przeżycia.
Teatr jest zatem jedną z nielicznych form przekazu, dającą możliwości
komunikacji „bez granic”.
Uczestnictwo bierne i czynne w sztuce
teatralnej jest idealnym sposobem
-przeżywania i wyrażania przez ucznia
różnorodnych uczuć;
-daje możliwość osiągnięcia katharsis.
Tymon Terlecki - krytyk teatralny i literacki, pisał o "teatrze nadmiaru".
Przekonywał, że dzięki teatrowi (uczestnictwo bierne i czynne w spektaklu),
uczniowie mogą odreagować, wyzwolić się, oswobodzić z nadmiaru energii.
Przez odgrywanie ról lub też bierne uczestniczenie w sztuce teatralnej, ale
utożsamianie się z różnorodnymi emocjami bohaterów, uczniowie „odprowadzają”
nadwyżkę żywotnych sił, dają upust swojej energii.
Efektem jest uwolnienie, oczyszczenie, zmiejszenie napięcia emocjonalnego
i fizycznego od ucisku wzruszenia, buntu, czułości, nudy, przesytu, rozdrażnienia.
Czy można mówić o terapeutycznej funkcji teatru?
Rozumienie terapii jako „leczenia i korygowania
zaburzeń psychicznych i emocjonalnych bez użycia
leków i zabiegów chirurgicznych” pozwala wykazać
terapeutyczne oddziaływanie szkolnych form
teatralnych na uczniów.
Terapeutyczne funkcje teatru
znane były już od czasów starożytnych.
Teatrowi greckiemu przypisywano zdolność "kierowania
duszami", czyli wpływania na obyczaje i postępowanie,
oddziaływanie na uczucia i rozbudzanie ich.
Odkryto też zbawienny wpływ teatru na osoby z problemami
emocjonalnymi.
Elementy, wybrane formy teatralne można bowiem
wykorzystywać do leczenia na przykład nerwic przez
odtwarzanie scen imitujących lęki i obawy ucznia. Dzięki
temu lęki, emocje, obawy i niepokoje zostają nazwane,
pokazane, przerobione i dzięki temu oswojone.
Terapeutyczna rola teatru zaczyna się wtedy, gdy uczeń
może urzeczywistnić i ujawnić na scenie (lub przeżywać razem
z odgrywającym aktorem) w sposób społecznie akceptowany,
swoje marzenia, pragnienia bycia kimś innym, pokazać
emocje, do których w „realu” wstydziłby się przyznać.
Jest to jedna z ról teatru dająca człowiekowi możliwość
wyrażania siebie, doświadczania siebie i przeżywania siebie,
takim jakim chciałby być lub boi się być i nigdy w realnym
świecie, z różnych powodów, nie będzie.
Jacob Levy Moreno określił to mianem sprzecznych ról
u jednej osoby. Trudno jest dotrzeć do swego wnętrza nie
wyrażając go.
W teatrze jak i w terapii może wydarzyć się wszystko, w sposób bezpieczny
dla aktora i dla widza.
W terapii mogą pojawić się projekcje niewyrażonych dotąd potrzeb
i pragnień pacjenta.
Jacob Levy Moreno, twórca psychodramy, jednej z ważniejszych metod
leczenia i rozwoju osobowości stwierdził, że wielu ludzi nosi w sobie
niezrealizowane lub „nieprzetrawione” role i należy im stworzyć szansę, by
mogli je bezpiecznie odegrać, bo tylko tak można je będzie utrzymać pod
kontrolą społeczną.
Oto jego własne słowa: „Zagraj siebie samego takim, jakim nigdy nie
byłeś, tak, byś zaczął być takim, jakim mógłbyś być. Bądź swą własną
inspiracją, swym własnym autorem, swym własnym aktorem, swym
własnym terapeutą i wreszcie swym własnym Stwórcą.”
Przede wszystkim, uczestnicząc w działaniach teatralnych, dziecko
wkracza w inny, fikcyjny świat, często bardzo odmienny od
rzeczywistości, w której żyje na co dzień. Przenosząc się do bajkowego
czy baśniowego świata magii i czarów może ono odreagować stres,
zapomnieć na chwilę o codziennych problemach.
Teatr w tym wypadku pomaga rozładować napięcie emocjonalne oraz
rekompensuje braki rzeczywistości, wzbogaca wewnętrzny świat dziecka.
Przeobrażając się w kogoś innego, wiele dzieci zapomina o własnej
nieśmiałości, nabiera zaufania do siebie, zaczyna wierzyć w siebie.
Twórcze działania sprzyjają budowaniu własnej tożsamości,
„porządkowaniu świata” zewnętrznego i określeniu siebie wobec niego.
Ułatwia utrzymywanie równowagi psychicznej potrzebnej do
funkcjonowania w rzeczywistości.
Udział, uczestniczenie w spektaklu teatralnym może nas skłonić
zarówno do zadumy i refleksji, jak i pobudzić do śmiechu.
Według H. Guzy – Steinke i T. Wilk: „
Każda inscenizacja teatralna,
bez względu na jej miejsce, rozwija intelektualnie, pobudza
refleksyjność, uwrażliwia, kompensuje niedostatek codziennej
egzystencji, kreuje postawy etyczne, wzbogaca doznania
estetyczne, pozwala na marzenia, uczy dokonywania wyborów,
aktywizuje do przejścia z bierności (obojętności) do działania
indywidualnie i społecznie użytecznego.”
Teatr, w jakiejkolwiek formie, oddziałuje w niezwykły
i wszechstronny sposób na ucznia – biernego widza czy
uczestnika działań teatralnych.
Zarówno
kształci,
jak
i
wychowuje,
oddziaływuje
profilaktycznie a nawet pełni funkcję terapeutyczną.
Pomaga uczniowi zrozumieć i zaakceptować siebie i innych
ludzi.