Dr hab. Marcin Miłkowski

ŚWIADOMOŚĆ I TEATR KARTEZJAŃSKI

Menu dnia

  Świadomość a zmysły: empiryzm Z teatru kartezjańskiego do globalnej przestrzeni roboczej  Koncepcja wielokrotnych szkiców Dennetta

Świadomość a zmysły

  Klasyczna idea empiryzmu: świadomość wiąże się z pracą zmysłów.

Koncepcja obliczeniowa Raya Jackendoffa (ur. 1945):  świadomość powstaje na pośrednim poziomie przetwarzania informacji  nie na poziomie receptorów ani nie na poziomie abstrakcyjnej reprezentacji informacji z bodźców

Neoempiryzm Jessego Prinza

 Rozwinięcie idei Jackendoffa  Reprezentacje poziomu średniego są niezbędne dla świadomości, ale niewystarczające!

 Percepcja może być nieświadoma.

 Oprócz tych reprezentacji niezbędna jest też uwaga.

 Nb. To jest termin, którym w psychologii amerykańskiej do lat 1990 zastępowano termin „świadomość”.

Uwaga?

  Kevin O’Regan:  Kiedy słyszę termin „uwaga”, reaguje, jakby ktoś wyraził się rynsztokowo. Bo ten wyraz najczęściej nic konkretnego nie znaczy. To pozostałość zdroworozsądkowego myślenia o świadomości.

W ujęciu Prinza uwaga jest równoważna pamięci roboczej.

Uwaga = ???

  Termin „uwaga” do psychologii wprowadził już William James.

Jednak do dziś są spory, czy dobrze rozumiemy zjawiska uwagi.

 Lauwereyns (2010): uwaga da się rozumieć jako dwa zjawiska – wrażliwość + skłonność (bias)

Teatr kartezjański

  Idea, że stan staje się świadomy po przekroczeniu pewnej ścisłej granicy.

Wydaje się, że stajemy się świadomi czegoś w określonym momencie.

Teatr kartezjański

    Koncepcja uwagi modulującej reprezentacje średniego poziomu to tylko jeden z przykładów.

Innym jest istnienie centrum integrującego informacje.

Sugeruje się też, że po dotarciu bodźca do zmysłów informacje muszą zostać jeszcze uświadomione, być zakodowane w „medium świadomości”.

Podobne założenie czyni też Libet w eksperymentach dotyczących sprawstwa.

Dennett: przeciwko teatrowi

    Świadomość nie jest szeregowym procesem, w którym istnieje określony etap „uświadamiania”.

Nie ma jednego „ekranu” czy „sceny”. Przetwarzanie jest rozproszone.

Jest też równoległe.

Generuje to wiele różnych wersji próbnych (szkiców), które podlegają modyfikacji i inhibicji.

Dennett: świadomość jest jak sława

 Nie da się wskazać bardzo precyzyjnie sekundy, w której Marylin Monroe stała się sławna.

 Tak samo jest ze świadomością: wiele ośrodków mózgowych musi zarejestrować pewną informację z grubsza w podobnym czasie, aby stała się ona sławna – czyli świadoma.

 Nie istnieje jeden moment uświadomienia.

Dlaczego?

  Istnieje wiele trudnych do wyjaśnienia zjawisk, w tym eksperymenty pokazujące dziwne postrzeganie kolejności (barwne zjawisko phi).

Struktura układu nerwowego wcale nie jest linearna, wskazując na bardziej złożone przetwarzanie.

Rewizja orwellowska

 Pamięć może wpływać na dzisiejszą percepcję

Rewizja stalinowska

 Fałszywy osąd w trakcie percepcji; nigdy nie było poprawnej percepcji

Ale obie rewizje są równoważne

 Zauważmy, że obie rewizje dają ten sam wynik eksperymentalny.

 Są eksperymentalnie równoważne!

 To samo dotyczy zjawiska phi: z danymi zgadzają się równie dobrze różne koncepcje rewizji, zarówno orwellowska, jak i stalinowska.

Parapsychiczny rzutnik slajdów

 Grey Walter (twórca robotów – sztucznych żółwi) w 1963 elektrodami badał aktywność neuronów w korze motorycznej będących prekursorami działania.

 Pacjent patrzył na slajdy z rzutnika i mógł wybierać kolejne naciskając przycisk.

 Ale przycisk był atrapą. Slajdy poruszały się pod wpływem sygnału z elektrod.

 Pacjenci byli zdziwieni i mówili, że rzutnik przewiduje ich działania!

Efekt zdziwienia

  Zdziwienie bierze się stąd, że pacjenci widzą zmianę slajdu przed naciśnięciem przycisku.

Ale po dodaniu opóźnienia (np. 300 ms) to się zmienia. Przycisk „działa normalnie”.

 Czy efekt jest orwellowski czy stalinowski?

Dlaczego kropki zmieniają kolor?

 Wiadomo, że skutki nie poprzedzają przyczyn…  I chcemy też poważnie traktować sprawozdania badanych, bo to raczej nie są konfabulacje…  Więc jedyne wyjście to odrzucenie linearności teatru kartezjańskiego.

Układ wzrokowy makaka

  Tu nie ma miejsca na linearność… W różnych ośrodkach następuje rozróżnianie i rozpoznawanie różnych cech.

Sława mózgowa a zjawisko phi

 W iluzji barwnego zjawiska phi występują procesy:  Rozpoznanie czerwonej kropki i zielonej kropki  Działanie systemu wykrywania ruchu   Zanim rozpoznane są dwie osobne kropki, uruchamia się wykrywanie ruchu.

Efekt jest bardzo subtelny: większe opóźnienie zielonej kropki powoduje po prostu migotanie, a nie percepcję ruchu.

Parapsychiczny rzutnik

  Nie trzeba postulować żadnej rewizji: zdziwienie jest wynikiem równoległego działania kilku systemów (motorycznego i wzrokowego) Efekt znowu zależy od czasu!

Zarzuty

  Zwolennicy qualiów oczywiście wysuwają dokładnie te same argumenty przeciwko Dennettowi, co przeciw funkcjonalizmowi.

Koncepcja Prinza jest bardzo bliska ich koncepcjom, ale nie postuluje istnienia qualiów o tradycyjnych własnościach.

Zarzut Puccettiego (1993)

 Pacjenci z przeciętym więzadłem mają dwa strumienie świadomości, a tymczasem teoria Dennetta przewiduje, że komisurotomia nie powinna mieć żadnego efektu – strumień narracyjny z wielu punktów widzenia powinien nadal płynąć.

Podsumowanie

  Koncepcja Prinza należy do popularnego nurtu neoempiryzmu, ale postuluje teatr kartezjański… Teoria Dennetta należy do najbardziej wpływowych we współczesnej filozofii.

 Jest inspirowana ideą globalnej przestrzeni roboczej Baarsa, ale jednocześnie podkreśla równoległy i rozproszony charakter przetwarzania informacji.

Podsumowanie

  Współczesne teorie świadomości starają się uwzględnić wszystkie potwierdzone fakty, od psychologii po neurobiologię.

Coraz większy nacisk na architekturę poznawczą, czyli strukturę procesów na wielu poziomach organizacji systemu poznawczego.

Co dalej?

 Na następnych wykładach zmierzamy w stronę filozofii neuronauki poznawczej – do koncepcji modularności, a potem do sporów o rozszerzony umysł i eksternalizm…

Dodatkowe lektury

  Daniel Dennett, Słodkie sny, przeł. M. Miłkowski, Prószyński i S-ka, Warszawa 2007.

Jesse Prinz, The Conscious Brain, Oxford University Press 2013.