Transcript Slayt 1
Yer kabuğu kayaçlardan oluşmuştur. Bu kayaçlar iç yapısına göre ve özelliğine göre adlar alır. MAĞMATİK-KATILAŞIM TAŞLAR Yerin derinliklerindeki eriyik halde maddelerden oluşan mağmanın bulunduğu yerden hareket ederek yeryüzüne veya yeryüzüne yakın çeşitli yerlerine sokulup soğuyarak katılaşması sonucu oluşur Katılaşım kayalar diğer bütün taşların kökenini oluşturur ÖZELLİKLERİ Yapıları kristallidir(taneli) Tabakalanma yoktur Kütleler halindedirler İçlerinde fosil bulunmaz Asitten etkilenmezler Yerkabuğunun % 95 i püskürük taşlardan oluşur bu oran bazen % 25 e kadar düşebilir Ülkemizde en çok andezit bazalt granit bulunur Yerkabuğu içindeki mağmanın yeryüzüne çıkmadan katılaşması ile oluşur Ağır ağır katılaştıklarından içindeki minareller iri billuridir En güzel örneği Granittir. Ayrıca siyenit, diyorit, gabro Yeraltında olmalarına karşın dış kuvvetlerin aşındırmasıyla yeryüzüne de çıkabilirler. •Granit : Kuvars, mika ve feldspat mineralleri içerir. Taneli olması nedeniyle mineralleri kolayca görülür. Çatlağı çok olan granit kolayca dağılır, oluşan kuma arena denir. GRANİT GRANİT GRANİT •Siyenit : Yeşilimsi, pembemsi renkli iç püskürük bir taştır. Adını Mısır’daki Syene (Asuvan) kentinden almıştır. Siyenit dağılınca kil oluşur. siyenit siyenit siyenit Gabro •Diyorit : Birbirinden gözle kolayca ayrılabilen açık ve koyu renkli minerallerden oluşan iç püskürük bir taştır. İri taneli olanları, ince tanelilere göre daha kolay dağılır. DAMAR TAŞLARI Mağmanın damar şeklinde boşluklarda soğuması ile oluşur Pegmatit Porfiri granit PÜSKÜRÜK TAŞLAR Mağmanın yeryüzüne çıkarak soğuması sonucu oluşur Bu taşlar yarı kristallidir çıkan mağma hava ile teması sonucu çabuk soğumaya geçtiğinden tam kristalleşme olmaz Şekilsizdir az sayıda büyük kristal bulunabilir camsı bir yapı gösterirler Ülkemizde en çok andezit bazalt granit yaygındır Başlıcaları ;liparit, volkancamı(Obsidyen), katrantaşı, süngertaşı, inci taşı(perlit), trakit, andazit, bazalt Ülkemizde Diyarbakır surları siyah bazalttan Ankara kalesi pembe andezitten yapılmıştır Andezite Ankara taşı da denir. Bazalt : Koyu gri ve siyah renklerde olan dış püskürük bir taştır. Mineralleri ince taneli olduğu için ancak mikroskopla görülebilir. Bazalt demir içerir. Bu nedenle ağır bir taştır. Çok sert ve ağır taşdır. Temellerde, yol, köprü ve rıhtım gibi yerlerde kullanılır. Andezit : Eflatun, mor, pembemsi renkli dış püskürük bir taştır. Ankara taşı da denir. Dağıldığında killi topraklar oluşur. Obsidyen (Volkan Camı) : Siyah, kahverengi, yeşil renkli ve parlak dış püskürük bir taştır. Magmanın yer yüzüne çıktığında aniden soğuması ile oluşur. Bu nedenle camsı görünüme sahiptir. Volkanik Tüf : Volkanlardan çıkan kül ve irili ufaklı parçaların üst üste yığılarak yapışması ile oluşan taşlara volkan tüfü denir. Andezit andezit Bazalt Perlit VOLKAN CAMI-OBSİDYEN Tüf Tüf VOLKANİK TÜF Volkanik kül, toz Lapilli Tek bir toz tanesinin elektron mikroskobu altındaki görünümü Pumis Bomba, balistik bomba Blok Skorya süngertaşı Yığışım lapillisi, accretionary lapilli TORTUL (SEDİMENT) TAŞLAR Bunların kaynağı da mağmadır ancak mağmatik taşlar yeryüzüne ulaşınca güneşlenme, akarsu ve rüzgar aşındırması gibi çeşitli dış olaylarla karşılaşır Bunun sonucunda denizlerde göllerde akarsu boylarında çöllerde tortulanma yolu ile kat kat birikmiş yada çökeltilerle oluşmuş taşlardır. ÖZELLİKLERİ Yapıları kristalli taneli değildir İçlerinde fosil bulunabilir Tabakalı bir yapıdadırlar Asitten etkilenirler Fosiller bulundukları ortam ile yaşları hakkında bilgi verirler. FİZİKSEL TORTUL TAŞLAR Akarsu rüzgar buzul ve dalgaların yeryüzündeki taşlardan kopardıkları parçaların çukur yerlerde birikmesi ve doğal bir çimento ile yapışması sonucu oluşur. Yapışık taşlar: breş,konglomera(Çakılkaya) ,kumtaşı(Gre) Kil soyu taşlar: kil, mil, lös, kayağantaşı, marn Dağınık taşlar: kumlar, çakıllar,tozlar, toprak İri çakıllardan oluşanlara çakıl taşı( konglomera) Kum tanelerinden oluşanlara kum taşı(Gre) Kil tanelerinden oluşanlara kil taşı(Şist) Fiziksel tortul taşlar içindeki taneler eğer köşeli ise Breş adı verilir. NOT: Volkanik olaylara bağlı olanlar; Krom, kurşun, demir, nikel, pirit ve manganez,kurşun, alüminyum, bakır gibi madenler magmada erimiş haldedir. Organik tortulanmaya bağlı olanlar; Taş kömürü, linyit ve petrol oluşumu. Kimyasal tortulanmaya bağlı olanlar; Kaya tuzu, jips, kalker, borasit ve potas yataklarının oluşumu. Breş Kumtaşı Konglomera KİMYASAL TORTUL TAŞLAR Suda eriyebilen kayatuzu, kalker,jips gibi kayaların önce suda erimesi daha sonra çökelmesiyle meydana gelen taşlardır. Traverten (küfekitaş), sarkıt dikit, tuz (kaya tuzu), kireç taşı (kalker), tebeşir, dolomit, çakmaktaşı, boynuztaşı gibi. Jips (Alçıtaşı) : Beyaz renkli, tırnakla çizilebilen kimyasal tortul bir taştır. Alçıtaşı olarak da isimlendirilir. Traverten : Kalsiyum biokarbonatlı yer altı sularının mağara boşluklarında veya yeryüzüne çıktıkları yerlerde içlerindeki kalsiyum karbonatın çökelmesi sonucu oluşan kimyasal tortul bir taştır. Kalker (Kireçtaşı) : Deniz ve okyanus havzalarında, erimiş halde bulunan kirecin çökelmesi ve taşlaşması sonucu oluşan taştır. Çakmaktaşı (Silex) : Denizlerde eriyik halde bulunan silisyum dioksitin (SiO2) çökelmesi ile oluşan taştır. Kahverengi, gri, beyaz, siyah renkleri bulunur. Çok sert olması ve düzgün yüzeyler halinde kırılması nedeniyle ilkel insanlar tarafından alet yapımında kullanılmıştır. Kalker TRAVERTEN Sarkıt,Dikit,Sütun Çört Tabakalı Çört Çakmaktaşı Silex ORGANİK TORTUL TAŞLAR Canlıların (hayvan bitki) öldükten sonra kalıntılarının çökelerek birikmesi ve zamanla taşlaşması sonucu oluşur. Mercan kalkeri, turba, linyit, taşkömürü, antrasit, asfalt, tebeşir gibi Mercan Kalkeri : Mercan iskeletlerinden oluşan organik bir taştır. Temiz, sıcak ve derinliğin az olduğu denizlerde bulunur. Ada kenarlarında topluluk oluşturanlara atol denir. Kıyı yakınlarında olanlar ise, mercan resifleridir. Tebeşir : Derin deniz canlıları olan tek hücreli Globugerina (Globijerina)’ların birikimi sonucu oluşur. Saf, yumuşak, kolay dağılabilen bir kalkerdir. Gözenekli olduğu için suyu kolay geçirir. Kömür : Bitkiler öldükten sonra bakteriler etkisiyle değişime uğrar. Eğer su altında kalarak değişime uğrarsa, C (karbon) miktarı artarak kömürleşme başlar. C miktarı % 60 ise turba, C miktarı % 70 ise linyit, C miktarı % 80 – 90 ise taş kömürü, C miktarı % 94 ise antrasit adını alır. Turba BAŞKALAŞIM (METAMORFİK) TAŞLAR Katılaşım ve tortul kayaların yüksek sıcaklık ve basınç altında kalarak başkalaşmasıyla oluşan kayaçlardır. Basınç ve sıcaklığın etkisiyle taşların fiziksel ve kimyasal yapıları değişir sertleşir ve renkleri koyulaşır ÖZELLİKLERİ Yapıları kristallidir taneli Tabakalı ve sert yapıdadırlar Fosil bulundurmazlar Asitlerden etkilenmezler Mermer : Kalkerin yüksek sıcaklık ve basınç altında değişime uğraması, yani metamorfize olması sonucu oluşur. Gnays : Granitin yüksek sıcaklık ve basınç altında değişime uğraması yani metamorfize olması sonucu oluşur. Fillat : Kiltaşının (şist) yüksek sıcaklık ve basınç altında değişime uğraması yani metamorfize olması sonucu oluşur. Kalker--------Mermer Kil taşı--------Mikaşist Kum taşı------Kuvarsit Granit---------Gnays Kömür----------Elmas Mermer Mermer Gnays Gnays Şist Mikaşist Talk Talk Jips Kalsit Florit Apatit Ortoklas, Mikroklin Kuvars Kuvars - Ametist Topaz Korundum Elmas Kaşıkçı Elması Kaşıkçı Elması Elmas