Transcript Postmodernizm

Postmodernizm

Postmodernizm:
przedrostek o znaczeniu ”po”, dodawany do
rzeczowników
i
przymiotników,
wskazujący na to, że zjawisko, osoba, rzecz
lub cecha są postrzegane jako takie, które
występują po zakończeniu tego, co określa
drugi człon wyrazu i są tego kontynuacją.

Postmodernizm (według Słownika wyrazów obcych
i trudnych): intelektualny i artystyczny prąd końca
XX wieku, głoszący odejście od wąsko rozumianej
nowoczesności, którą charakteryzuje przekonanie
o wiecznym postępie i o możliwości obiektywnego
poznania wszystkiego, ustalanie jednoznacznych
zasad i prawd oraz wyznaczanie ostrych granic.
W sferze światopoglądowej postmodernizm wiąże się
z dystansem wobec wielkich ideologii, zaś
w estetyce – z zatarciem granicy między kulturą
elitarną i masową, nawiązywaniem do stylu różnych
epok i nieuznawaniem uniwersalnych zasad w sztuce.
Postmodernista - myśliciel lub artysta będący
zwolennikiem postmodernizmu.


Termin o niejasnym i nie do końca zdefiniowanym
znaczeniu, powstał na gruncie angloamerykańskim lat 50.
i 60. XX wieku.
Na gruncie anglojęzycznym określenie modern literature
(literatura nowoczesna, współczesna) dotyczy literatury
I połowy XX wieku tworzonej przez wielkich nowatorów
i ekperymentatorów w prozie i poezji, takich jak:
Marcel Proust;
Jmaes Joyce;
Franz Kafka;
Thomas Stearns Eliot;
Wiliam Faulkner;
Ezra Pound;
Thomas Mann.

Podstawowe
wyznaczniki
literatury
postmodernistycznej:
(za
Janem
Twardowskim):
-programowa „intertekstualność” (tekst odsyła do innych tekstów poprzez
częste używanie cytatów oraz pastiszu, parodii, persyflażu, aluzje,
zapożyczenia);
-eklektyzm (w utworze koegzystują różne gatunki, style, elementy literatury
wysokoartysytycznej i popularnej, to świadome zmieszanie wielu stylów
i poetyk);
-demonstracyjna „literackość” dzieła (demaskowanie fikcjonalności anegdoty,
odsłanianie pisarskiego warsztatu);
-autotematyzm – konstruowanie utworu na oczach czytelnika;
uwolnienie powieści od celów pozaliterackich (traktowanie dzieła jako
produktu nieskrępowanej wyobraźni artysty - stąd irracjonalizm, chaos, łamanie
rozmaitych tabu);
- ludyczny charakter dzieła - traktowanie dzieła jako gry, zabawy z odbiorcą;
- powieść traktowana jako literacki odpowiednik szalonego happeningu;
- ulubione środki: parodia, zabawa, ironia, czarny humor;
- ulubiona forma – komiks.


Teoretykami postmodernizmu są m. in.: JeanFrancois Lyotard, Jacques Derrida, Michel
Foucault.
Do twórców literatury postmodernistycznej zalicza
się takich pisarzy, jak:
- Umberto Eco;
- Italo Calvino;
- Thomas Pynchon;
- John Barth, a także pisarzy iberoamerykańskich
“realizmu magicznego” (realizm miesza się tu
z magią) z Gabrielem Garcią Marquezem jako
autorem „Stu lat samotności” na czele.
Jak ongiś powiedział Garcia Marquez :
„my wszyscy piszemy jedną powieść
Ameryki Łcińskiej”:
autorem rozdziału kolubijskiego jest Garcia
Marquez,
 kubańskiego – Carpentier,
 argentyńskiego – Cortazar.

"Sto lat samotności", 1967
(wydanie polskie: 1974).
Powieść, w której jak na klasyczne dzieło
realizmu magicznego przystało,
Przeplatają się zdarzenia z życia codziennego
ze zdarzeniami świata wyobraźni i fantasty
-ki. Należy ją uznać za utwór najbardziej
reprezentujący realizm magiczny.
Stuletnie dzieje osady Macondo i rodziny
Buendia stanowią metaforyczny
obraz Ameryki Łacińskiej,
przedstawiają specyfikę tego kontynentu.
Powieść stała się bestsellerem światowym,
a jej autor bogatym pisarzem.

Dwadzieścia lat temu w Polsce ceniono wyżej autora „Gry
w klasy” niż hermetycznego erudytę Borgesa. Po upływie
ćwierćwiecza karta się odwróciła. Borges stał się
wielkością bezdyskusyjną, uznawany jest za jednego
z najwybitniejszych pisarzy minionego stulecia,
klasyka metaliteratury i prekursora postmodernizmu.

Słowo postmodernizm istnieje już w języku polskim.
Jedni odbierają je jako wyzwanie, inni widzą w nim
zagrożenie, a jeszcze inni – obietnicę i nadzieję.

Etykietą „postmodernistyczny” opatrywane są dziś
powieści i wiersze, filmy i spektakle, interpretacje
dzieł sztuki, wywody filozoficzne, a nawet
wykonania muzycznych arcydzieł.

Według najprostszej, nasuwającej się
w pierwszej chwili, interpretacji „postmodernizm” to
coś, co przychodzi wówczas, gdy kończy się
modernizm. Niestety, prostota okazuje się w tym
przypadku złudzeniem, a także źródłem poważnych
komplikacji.


Jednak dla Amerykanów, którzy wnieśli największy
wkład w upowszechnienie kontrowersyjnego
terminu „postmodernizm” to coś zupełnie innego.
Jeśli sztukę XX wieku przyzwyczailiśmy się
obdarzać
mianem
„nowoczesnej”,
to
postmodernizm
jest
w
takim
układzie
„ponowoczesny”.
I właśnie po ten ostatni, niefortunnie brzmiący,
termin
sięgają
niektórzy
polscy
autorzy.
„Postmodernistyczny” - brzmi kusząco
i tajemniczo, „ponowoczesny” – dosyć ryzykownie,
a nawet absurdalnie.





Postmodernizm niczego nie odrzucał, ale też niczego
nie starał się kontynuować.
Obcy był mu zarówno bunt, jak i szacunek dla
tradycji.
Okoliczności, w jakich powstawały pierwsze teksty
postmodernistyczne – ich autorom towarzyszyła
rozpaczliwa świadomość, iż wszystkie wielkie
arcydzieła powieści XX wieku zostały już napisane.
Rozterkę i nadzieję postmodernistycznego pisarza
ilustrowały najlepiej tytuły esejów Johna Barha:
„Literatura wyczerpania” z 1967 roku oraz
z 1980 szkic „Postmodernizm – literatura odnowy”.
Postmoderniści zbliżający się do kultury
masowej, przekonani są o ludycznym
charakterze sztuki. Dzieło sztuki okazywało
się rodzajem gry z odbiorcą – gry
o nieokreślonych, wciąż zmieniających się
regułach.
 Podważając kryteria kompozycji, opowiadając
się za rezygnacją z selekcji, występując
przeciw arbitralności, postmodernizm powołał
do życia dzieło – labirynt.

Przedmiotem ciągłych sporów jest lista
pisarzy postmodrnistycznych. Za sprawą eseju
Johna
Barha
prekursorami
„literatury
wyczerpania” zostali: Borges, Beckett,
V. Nabokow.
 Twórcy postmodernizmu amerykańskiego to:
John Barth, Robert Coover, a także (choć
przynależność budzi kontrowersje) Joseph
Heller, Kurt Vonnegut, John Hawkes, a także
Jerzy Kosiński.


W polskiej humanistyce funkcjonuje właściwie
tylko jeden sposób rozumienia modernizmu,
zaproponowany przez Kazimierza Wykę w 1959
roku. Zdaniem badacza „modernizm” to pojęcie
nieco odmienne (a także węższe) niż „Młoda
Polska”. Odnosi się on głównie do literatury
powstającej w ostatniej dekadzie XIX wieku i jej
cech
charakterystycznych
(indywidualizm,
spirytualizm, liryzm, zwrot ku metafizyce itd.).
Precyzyjna definicja Wyki nie przez wszystkich
została zaakceptowana i późniejsi historycy
literatury często używali określeń „Młoda
Polska” i „modernizm” nieomal zamiennie.


W rozpowszechnieniu idei postmodernistycznych
w Polsce odegrał (wydawany na Śląsku) kwartalnik
literacki „FA-art.” Drukowano w nim teksty Derridy,
a także szkice i recenzje Krzysztofa Uniłowskiego.
Uniłowski przejawy postmodernizmu dostrzegł już
w utworach Gombrowicza, Parnickiego, Lema.
Za właściwych reprezentantów kierunku uznał
Krzysztofa
Bieleckiego
(„Polowanie
na
postmodernistów”), Marka Słyka, Bogdana Barana,
Leopolda Buczkowskiego.

W poezji czy dramacie brak jak dotąd dzieła,
które spełniałoby rolę postmodernistycznego
wzorca.

Z uwagi na „kolażowy” charakter łączono
z modnym kierunkiem niektóre książki
Czesława Miłosza czy Adama Zagajewskiego.

Elitarny postmodernizm to intelektualna moda,
która pewnie któregoś dnia ustąpi miejsca
innym atrakcjom.
Adam Zagajewski

Adam Zagajewski (ur. 21 czerwca
1945 we Lwowie) - poeta,
eseista, prozaik, tłumacz. Syn
prof. Tadeusza Zagajewskiego.
Studiował psychologię i filozofię.
Związany z poetyckim ruchem
Nowej Fali w Krakowie. Wywodzi
się z programu krakowskiej grupy
"Teraz". Po podpisaniu listu 59 w
1975 był objęty zakazem druku.
Wykładowca amerykańskiego
uniwersytetu w Houston. Od 1981
roku mieszkał w Paryżu, a od
2002 roku na stałe w Krakowie.
Członek redakcji Zeszytów
Literackich. Laureat nagrody
Vilenica w 1996 roku i Nagrody
Adenauera w 2002 r. Jest
członkiem Stowarzyszenia
Pisarzy Polskich.

Epikur z mojej klatki
schodowej
Zagajewski Adam
Epikur z mojej klatki schodowej
po wieczornym uniwersytecie
marksizmu-leninizmu
po skróconym kursie miłości
dwa razy dziennie wypuszcza na
wolność
swoją teściową schorowaną staruszkę
która pluje starą czarną krwią
i mówi do niego ty skurwysynu
Wtedy on nastawia na nią radio
gdzie właśnie audycja
pełnym głosem o sprawach młodzieży
i myśli jeszcze jestem młody
moje życie otwiera się przede mną
jak zatoka morska w pełnym słońcu
lata
Komunikat 1972 Adam Zagajewski
Warto wspomnieć, iż z postmodernizmem
w Polsce mają problem naukowcy, badacze
literatury, teoretycy i krytycy literatury, twórcy
i szeroko rozumieni humaniści.


Wielogłosowość doprowadziła do konferencji
naukowej w 2001r. na temat: „Proza polska
końca XX wieku. Postmodernizm?” Dały się
słyszeć różne głosy, wśród nich i takie, które
stwierdzają, że postmodernizm w Polsce nie
istnieje.

Inni twierdzą, iż dorobek polskich postmodernistów
pozostaje w zależności od doświadczeń literatury
obcej, zwłaszcza amerykańskiej. I to stanowisko
wydaje się być bliższe rzeczywistości literackiej
dzisiejszego dnia.

Analizie zostały poddane różne aspekty prozy
(wspomnianego wcześniej) Witolda Gombrowicza, jej
filozoficzne konteksty i postmodernistycznego
prekursorstwa i Leopolda Buczkowskiego, Jerzego
Andrzejewskiego, Henryka Grynberga, Stanisława
Czycza, Pawła Huellego, Manueli Gretkowskiej,
Andrzeja Stasiuka, Olgi Tokarczuk, Andrzeja
Sapkowskiego.

W jaki sposób w codzienności polonistycznej
można
by
przybliżyć
pojęcie
„postmodernizmu” uczniom ostatnich klas
szkoły ponadgimnazjalnej?

Myślę, iż poprzez elementy wykładu
i dyskusji z młodzieżą na temat wybranych
współczesnych pozycji, które co prawda nie
ma w kanonie lekturowym, ale są przez
młodzież czytane, znane i lubiane.
Na przykład:
Proponuję Państwu przykład wykładu rozmowy
z uczniami o postmodernizmie, wykorzystując:
- tekst P. Sarzyńskiego: „Piąta woda po Puchatku”;
- scenariusze lekcji 71, 72 i 73 (Scenariusze lekcji
języka polskiego , klasa IV szkoły średniej
B. Stworowej);
- gdzie szukać zjawiska postmodernizmu?;
- co stanowi pułapkę postmodernizmu
w kształceniu literackim?

Przykłady postmodernizmu w architekturze