Transcript Postmodernizm w filozofii

Postmodernizm
Literatura:
J. Derrida, „Różnia” [w:] Drogi współczesnej
filozofii, pod red. M. Siemka, Warszawa 1978
J. Derrida, Pismo filozofii, Kraków 1993
J.-F. Lyotard, Kondycja ponowoczesna: raport
o stanie wiedzy (1979), Warszawa : Fundacja
"Aletheia", 1997,
R. Rorty, „Pierwszeństwo demokracji wobec
filozofii”, [w:] tegoż, Obiektywność,
relatywizm i prawda, Warszawa 1999
K. Wilkoszewska, Wariacje na postmodernizm,
rozdziały: „Postmodernizm w filozofii”,
„Postmodernizm w sztuce: literatura”, Kraków
2000.
W szerokim sensie postmodernizm
to tendencja we współczesnej
kulturze, która kontynuuje
przełom modernistyczny z końca
XIX i początku XX wieku,
ukształtowany pod wpływem
filozofii Fryderyka Nietzschego,
psychologii Zygmunta Freuda i
hermeneutyki Wilhelma Diltheya.
Postmodernizm rozwija wątki
krytyczne modernizmu
kwestionującego podstawowe
idee nowożytności (modernizmu):
• humanizm,
• naukowość i wartość prawdy
obiektywnej (podważa pretensje
literatury, sztuki i filozofii do
prawdy).
W refleksji filozoficznej
postmodernizm neguje sensowność
metafizyki (wszelkiego myślenia
esencjalistycznego, czyli
nakierowanego na ustalanie, badanie,
tego co, niezmienne (istotowe)).
Richard Rorty (1931-2007)
Richard Rorty, pod wpływem
pragmatyzmu Charles’a Peirce’a, odrzuca
filozofię jako dociekania metafizyczne,
czy niegdyś rozważające naturę Boga, czy
później naturę ludzkiego podmiotu.
Filozofia polega na wolnej dyskusji, w
której - jak w demokracji - różne
stanowiska są dopuszczalne, ale w
rezultacie „pytanie o realność
metafizycznego czy moralnego porządku”
i nasz do niego stosunek – znika
(Pierwszeństwo demokracji wobec filozofii).
Jacques Derrida (1930-2004)
Na gruncie postmodernizmu
formułowany są zarzuty wobec myśli od
XVII wieku po połowę XX wieku (1. i 2.
przez Jacques’a Derridę, 3. przez
przedstawicielki feminizmu):
1. logocentryzmu (racjonalizmu, dla
którego ujęcie językowe świata ma
podstawowe znaczenie, bo służy
poszukiwaniu ostatecznego sensu),
2. fonocentryzmu (dominacja języka
mówionego nad pismem, silny z
wiązek z logocentryzmem)
3. fallocentryzmu (dominacja męskości w
kulturze, zwłaszcza w myśleniu i w
języku).
Gilles Deleuze (1925-1995)
Félix Guattari (1930-1992)
Odrzucenie racjonalności i
logiczności wyraża pojęcie
„kłącza” (rhizome (fr.) od Agropyri
rhizoma (łac.), czyli kłącze perzu)),
które wskazuje na brak centrum,
dowolne połączenia elementów,
brak głębokiej struktury w:
człowieku, ja, społeczeństwie,
tekście, rozumie i w filozofii.
Pojęcie „kłącza” zostało
wprowadzone przez Gilles
Deleuze’a i Féliksa Guattari’ego
w 2. tomie Capitalisme et
schizophrénie: 1. L’Anti-Œdipe
(1972),2. Mille Plateaux
(1980).
„Kłącze to dziczka, skomplikowany
system podziemnych pędów lub
nadziemnych korzeni, kłąb, bulwa,
cebulka. Kłącze to ziemniak i perz,
zgraja szczurów i zwierzęce nory,
mrówki i trawa. Rizomatyczny jest
język i pamięć, tkanka glejowa i nitki
marionetki, aparalelna ewolucja osy i
orchidei, kota i pawiana, wschodnie
ogrodnictwo "klonów" i amerykański
kapitalizm, underground i bitnicy.”
Jean-François Lyotard (1924-1998)
Postmodernizm podważa wiarę w
postęp, i w wielkie narracje (grands
récits (fr.)), czyli całościowe
interpretacje dziejów i kultury,
rozległe uzasadnienia wartości i
utopijne wizje optymalizującej
ewolucji społecznej (Jean-François
Lyotard).
Kwestionuje badanie faktów,
uznając je za konstrukcje.
Michel Foucault (1926-1984)
Obiektywność nauki uznaje za maskę
władzy i przemocy (Michel Foucault), a
autorytety akademickie za przywileje
białych mężczyzn (feminizm w USA):
•
krytyka optymizmu poznawczego
związanego z sukcesami nauki,
•
niewiara w możliwość polepszenia
bytu ludzi dzięki nauce,
•
podkreślanie zawodności poznania
w humanistyce.
W humanistyce możliwa jest
dekonstrukcja, czyli odbiór/interpretacja
tekstu, bez możliwości określenia o czym
mówi tekst, nie istnieje bowiem
uprzywilejowana instancja (autor tekstu
czy świat opisany), która umożliwiałaby
ustalenie obiektywnego znaczenia tekstu.
Tworzenie nowych komentarzy czy
tekstów ma charakter nieograniczony.
Dekonstrukcja tekstu polega
na wychwyceniu w nim
sprzeczności i napięć, wskutek
czego zmienia on swój sens.
Ponieważ jednak nie
możliwości ostatecznego
rozumienia tekstu, pozostaje
on, mimo dekonstrukcji, taki
sam (Derrida).