Transcript Çocuklar Neden Sigara İçer?, Doç. Dr. Birim GÜNAY KILIÇ

Ankara Üniversitesi
Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi
Doç. Dr. Birim Günay KILIÇ
01.04.2011


Dünya Sağlık Örgütü Küresel Gençlik Tütün
Araştırması (GYTS; Global Youth Tobacco
Survey) 2009 raporuna göre, ülkemizde 15
yaş altı erkek öğrencilerin %10.2’si ve kız
öğrencilerin %5.3’ü sigara içtiklerini
belirtmiştir.
Aynı araştırmanın 2003 yılı verileri erkek
öğrencilerin %9.1’inin ve kız öğrencilerin de
%5’inin sigara içtiğini ortaya koymuştur.
İntrapersonel
Kültürel
İnterpersonel/Sosyal
• Genetik yatkınlık
• Kar/zarar değerlendirmesi
• Normalizasyon-İnançlar
• Red etme yeteneği
• Başarma arzusu
• Rol model etkisi
• Düşük öz-güven
• Kısa sürede haz alma isteği
• Stres-depresyon
• Karşı gelme davranışı
• Yaygınlık tahminleri
yüksekliği
• Dürtüsellik
• Bağımsız olma isteği
• Aile bağlarının zayıflığı
• Risk alma eğilimi
• Bölgesel suç-işsizlik oranları
• Heyecan arayışı
• Eğitim ve iş olanakları
• Arkadaş bağlılığının
yüksekliği
• Baş etme becerileri
• Okul ve öğretmenlerin
olumsuz değerlendirmeleri
• Düşük sosyal ve akademik
beceri
• Etkileyici rol modellerin tutum
ve davranışları
• Anababa sıcaklığının
olmaması
• Eleştirel tutumlar
• Boşanma
• Geleneksel değerlerden uzak
anababa/arkadaş
Sosyal
Ekonomik
Politik
Psikolojik
Ailevi
Biyolojik
Genetik
Arkadaşlar
İnançlar








Pik 18-25 yaş.
Ortalama başlama yaşı 15.4 (11-15)
Günlük kullanıma geçiş 18 yaş
Bağımlılığın gelişimi en az 1 yıl günlük
kullanım
20’li yaşların ortalarında içicilikte diğer
bağımlılık yapıcı maddelere oranla orta
düzeyde bir düşüş var. Çünkü;
*Bağımlılık yapıcı gücü yüksek
*Legal
*Kısa sürede performansı bozmuyor..




İmaj (Erkek, sigara içen
ana-baba, içme
girişimleri olan
çocuklar)
Rol model etkisi
Sigara içmenin yararlı
etkisi (stresle baş etme
ve duygu durum
düzenleme)
Merak
İçen




Sağlık
Ekonomik
Estetik
Kısıtlayıcı nedenler
İçmeyen


Erişkinlerle karşılaştırılınca, özbildirime dayalı
eş düzeyde tütün tüketiminde ergenlere
bağımlı tanısı konma olasılığı daha yüksek
12-17 yaş bir önceki ay içici olduğunu
bildiren çocuk ve ergenlerin %28.5’i DSM-IV
ölçütlerine göre bağımlı olarak
değerlendirilmiş (Kandel ve Chen 2000).





1- Hiç sigara içmemişler
2-Erken başlayanlar (başlama 12-13 yaş, hızlı
bir artışla ağır içici olurlar) %17
3-Geç başlayanlar (15 yaş sonrası başlama ve
orta düzeyde içiciler)
4-Deneyenler (Ergenlikte dener, günlük içici
olmaz)
5-Çabuk bırakanlar (Erişkin dönemde
kademeli bir azalma olur)
-Emosyonel kontrol
-Dışavurum davranışları (Örn. Agresyon)
-Daha düşük eğitim beklentileri
Yani 14 yaşında sadece sigara içme demek yetmiyor!
-Emosyonel kontrol sağlanmalı..
-Gerçekçi eğitim planları yapılmalı..
-Suça yönelik, saldırgan davranışların azaltılması
sağlanmalı..


Eğer sigara içmek zararlı olarak algılanmazsa
sigara içme olasılığı artar. (Messe ve Tremblay
1997)
Erken Ergenlik döneminde çocuklar içme
davranışlarının sonuçlarıyla daha az ilgilidir.
İçiciliğin erişkinlikte de sürmesi olasılığı artar.






Dürtüsellik, heyecan arama davranışı
Başkaldırma
Davranım Sorunları
Denetimsiz+dürtüsel ergen…madde kullanan
arkadaş beraberliği
Geç dönem olumsuz sonuçları düşünmeme..
Erişkin statüsü kazanma yolu olarak
algılama..



Risk alma, dürtüsellik..
Yaklaşma eğilimi fazla, kaçma/kaçınma
eğilimi az
Erken yaşta nikotin maruziyeti olan
erişkinlerin nikotin reseptörlerinin
ekspresyonu artıyor!




Uzun süreli olumsuz etkilerin azımsanması
(Ortendal ve Fries 2002),
İlk yıllardaki içiciliğin risk oluşturmadığı
düşüncesi (Slovic 2000),
Zarar görmeden sigarayı bırakabileceğine
ilişkin inanç (Arnett 2000),
Kişisel riskler konusunda gerçekçi olmayan
bir optimizm (Arnett 2000, Weinsten 1999),

Sosyal imaj yanı sıra kız ergenlerde kilo
kontrolündeki rolüne ilişkin inanışlar sigaraya
başlamada rol oynayabilir (Austin ve
Gortmaker 2001).




Erken ergenlikten 30’lu yaşlara kadar yaşıt,
aile ve komşuluk özellikleri ve kolay ulaşma
gibi sosyal/çevresel değişkenler etkili
Yaş ilerledikçe genetik etki artıyor. (?)
*Genetik ekpresyon için yeterli süre ve dozda
maruziyet gerekli olabilir.
*Sosyal çevrenin belirlenmesinde de genler
önemlidir.
Çocukluk çağında
istismar (12 yaş)
İçe yönelim bozukluğu
(14 yaş)***
Ergenlikte Sigara
İçiciliği (16 yaş)





4-7 Yaş aralığında 206 çocuk
Ebeveynlerinden en az biri sigara içenler ile
ebeveynleri sigara içmeyenler eşleştirilmiş.
Çocuklardan barbekü partisi veren
büyüklermiş gibi oyun oynamaları istenmiş.
Oyun sırasında çocukların %63.6’sı sigara
içmeyi taklit etmiş.
Bu durum sigara içen ebeveyni olan
çocuklarda daha fazla bulunmuş.
Sigara
içmeye
başlama
Depresif
belirtiler
Dismenore







Yeni başlayanlar
**Sosyal motivasyon
**Bağlamsal etmenler
Ağır İçiciler
**Negatif duyguların kontrolü
**OTOMATİK İçme..
Sigara içme dışsal ipuçlarından çok içsel
(affektif) uyaranlarla bağlantılı hale gelirse
nikotin bağımlılığı kategorisine girme olasılığı
artar.








Stres (çekilme belirtilerini azaltma??)
Genotip (İleri yaşta önem kazanıyor)
Akran etkisi
Ebeveyn ilişkileri
Kişilik/mizaç özellikleri
Beklentiler
Affektif belirtilerin varlığı
Bilgi işleme-konsantrasyon (Kesilmeye bağlı
bilişsel eksikleri gidermek için içmeyi
sürdürme??)


Çocukların sigara içen kişilerin özelliklerini
olumlu biçimde algılamaları, daha sonraki
yaşantılarında sigara içmeye dönük
eğilimlerini önemli ölçüde etkiler.
Boylamsal bir araştırma, sigara içen kişilerle
ilgili olumlu algılamalara sahip olan beşinci
sınıf öğrencilerinin, dokuzuncu sınıfa
geldiklerinde diğer çocuklara oranla sigara
içmeye daha çok eğilim gösterdiklerini ortaya
çıkarmıştır (Dinh ve ark. 1995).




Davranım Bozukluğu:
-Sigara içmeye erken başlama
-Düzenli içicilik
-1. sınıfta DB varsa sigara içme kesin gibi..




DEHB;
-Direkt ilişki: DEHB…..Sigara
-Aracılık eden ilişki: DEHB…DB…Sigara
-Additif ilişki: DEHB+DB……Sigara



DEHB ve Madde kullanımı ilişkisi DB
dışlandığında zayıflıyor (Flory ve Lynom
2003).
DEHB’de sigara kullanımı DE’ye yönelik selfmedikasyon olabilir.
DE belirtileri sonrasında sigara, HA-I
belirtileri ise alkol kullanımı ile ilişkili
bulunmuş (Molina ve Pelham 2003).




Depresyon;
-Nedensel değil iki yönlü bir ilişki
-Ortak genetik ya da çevresel etmenlerin rolü
olabilir.
Depresyon varlığı erken başlayan stabil
içicilerle sigara bırakanları ayıran bir değişken
(Chassin ve ark. 2000).





Kaygı Bozuklukları olan çocukların ergenlikte
sigara içme olasılığı düşük (Masse ve Trembly 1997),
*Olumsuz sonuçların farkındalar
*Yaşıtları sigara içmiyor
*Ebeveyn süpervizyonu
Ancak sonraki yıllarda anksiyete ağır sigara
içiciliği için motivasyon yaratabilir.




Psikopatolojiler ve sigara kullanımıbağımlılığı ve bırakma ilişkileri
Erken ve geç başlangıçlı DB ve DEHB alt
tiplerinin rolü?
Koruyucu etmenler? (Yüksek düzeyli ebeveyn
süpervizyonu)
Moderatörler? (Cinsiyet, etnisite)






Mekanizma ve süreçler;
Self-medikasyon..(DEHB,Depresyon)
Sorunun bir parçası (DB)
GİRİŞİMLER
*1-2. sınıfta agresif davranışları azaltıcı
girişimler 14 yaşında erkek çocuklarda sigara
başlama olasılığını azaltıyor.
Acaba koruma programları DEHB, DB,
Depresyonlu çocuk ve ergenlerde yeterli mi?
SSS- Nikotin ilişkisi
N. Accumbens (Dopamin)
 Kişinin kendini iyi hissetmesini sağlayan hormon
 Locus coeruleus (Noradrenalin)
 Yoksunluk semptomlarından sorumlu hormon

.
Beyindeki
‘ödüllendirme’
yolu
(mesolimbic
system)
‘yoksunluk
semptomları’
yolu (locus
coeruleus)
32





Nikotinin bağlanması Dopamin
salınmasında artışa yol açar
İki sigara arasında Dopamin
seviyesindeki azalma irritabilite
ve stres gibi yoksunluk
semptomlarına neden olur
Sigara içen kişi rahatlama
hissini yaşamak için daha fazla
Dopamin salınması için Nikotin
ihtiyacı duyar
Nikotinin nikotinik
asetilkolinerjik reseptörlere
yarışmacı bağlanması, uzamış
aktivasyon, desensitizasyon ve
upregulation’a yol açar
Nikotin düzeyleri düşerken
reseptörler açık duruma geçer,
hipereksitabilite ve ardından
aşırı isteğe neden olur
Dopamin
Nikotin
33
A) En az bir hafta süreyle her gün nikotin kullanılması
B) Nikotin kullanımının birden bırakılması ya da nikotin
miktarının azaltılmasının ardından 24 saat içinde aşağıdaki
bulgulardan dördünün(yada daha fazlasının ortaya çıkması)
Depresif duygudurum
Uykusuzluk / uyku bozukluğu
İritabilite, öfke
Anksiyete
Konsantrasyon azlığı
Huzursuzluk
Kalp hızında azalma
İştah artması ya da kilo alma
C) B tanı ölçütündeki semptomlar klinik açıdan belirgin bir
sıkıntıya ya da toplumsal, mesleki alanlarda ya da önemli
diğer işlevsellik alanlarında bozulmaya neden olur.
D) Bu semptomlar genel bir tıbbi duruma bağlı değildir ve başka
bir mental bozuklukla daha iyi açıklanamaz
36

Nikotinin bağımlılığı; beyindeki ventral
tegmental alanındaki Nikotinik Ach
reseptörlerinin alfa4 B2 alt tipleri ilgili olduğu
düşünülmektedir.