Transcript Slayt 1 - Eğitim-Sen

Türkiye’nin Toplumsal Yapısı
ve Siyasal Dinamikleri
Yücel DEMİRER
Kocaeli Üniversitesi
Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü
28 Ocak 2013
Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Modern
Siyasal Alanın Oluşumu
Kapitalist bir ulus devletin doğuşu
 Cumhuriyet’in devraldığı miras
 Süreklilik ve kopuş
 Geleneksel olan ile modern arasındaki
çelişki ve Türkiye modernleşmesinin
kendine özgü karakteri
 Devlet aklının otoriter niteliği

Toplumsal formasyonun çevresel bir kapitalizme
dönüşmesi sürecinde;
Çok etnili-dinli saltanattan, ulus kendine özgü bir
laik devlete
 Geleneksel ekonomik yapıdan milli burjuvazi
aracılığıyla ulusal bir ekonomi yaratılmasına
 Devlet birey ilişkisinde teba yerini vatandaşın
alması
 İlahi düzenin yerine bir vergi-hukuk devleti
 Kitleleri harekete geçiren çağrı dinsel birlik
üzerinden yapılmış olsa da, sonuçta Sünnilik ve
Türklük üzerinden bir varlık algısının oluşturulması
ve uygulanması

E. P. Thompson: “Aşıklar olmadan aşk olmaz”
1919-1923 döneminde;
 10,3 milyonu köylerde yaşayan 13,6 milyonluk
bir nüfus
 Türkiye’de burjuva devletinin ve ulusal bir
kapitalizmin oluşumunun ilk adımları atıldı
 Pre-kapitalist basit meta üretiminin yarıcı,
tefeciye dayalı yapısından modern ilişkilere
başlangıç
 Devlet güçlendirilerek 1920-30 dönemi
reformlarının (hukuk, siyaset, eğitim vb.) altyapısı
sağlandı
1923-1945 Dönemi
1)
2)
3)
1923-1929 Açık ekonomi
koşullarında yeniden inşa
1930-1939 Korumacı-devletçi
sanayileşme
1940-1945 Savaş koşullarının
egemen olduğu bir gerileme
 Kuvayi
Milliyecilerin burjuvalaşması
 İş Bankası üzerinden sermaye
taleplerinin kamusal alana
yönlendirilmesi
 Türk ve Müslüman bir burjuva
sınıfının oluşumu
 Mesleki temsil ilkesine göre Şubat
1923’te toplanan İzmir İktisat
Kongresi’nde ticaret sermayesi
hakimiyeti
 Sanayi
ve Maadin Bankası’nın
kurulması (1925)
 Teşvik-i Sanayi Kanunu (1927)’na
rağmen hatırı sayılır bir sanayileşme
sürecinin oluşturulamaması ve
sanayileşme için farklı bir yönteme
gereksinim olduğunun düşünülmesi
(Bu dönemde yalnızca dört önemli
fabrika kurulabildi)
1923-1929 döneminde işçi sayısı 469 bin, sanayi sektöründe
çalışanlar 133 bin
İzmir İktisat Kongresinde işçiler bağımsız bir grup halinde
temsil edildi
1924-1927 arasında grevler
1924 yılında kurulan sendika sayısı 20
Tarımsal üretimde geleneksel ilişkiler ve eşitsizlik (1927
yılında toprağın yüzde 93’ü, nüfusun yüzde 24’ünün elinde)
 Toplumsal
muhalefetin varlığına
rağmen tek partili bir sistem
 Sivil-asker bürokrasi ve aydınlar
 Açık oy gizli sayım ilkesine dayalı
seçimler
 Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve
Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın aldığı
toplumsal destek ve kapatılması
Tek parti döneminde devletin toplumsal tabanı, sivil-asker
bürokrasinin hegemonyası altında ticaret burjuvazisi, toprak
sahipleri ve eşraf arasındaki ittifaktan oluşmuştur.

İktidar bloğunun farklı kesimleri, kendi aralarındaki
hegemonik mücadeleyi asıl olarak tek parti içinde vermişlerdir.

Köylülük ise toprak sahipleri lehine bu ittifaktan
dışlanmıştır.

Bu farklı kesimleri bir arada tutan söylem, ekonomik olarak
güçlü, bağımsız bir modern devlet kurmaktır.

Ancak bu projenin ekonomik ayağı ile kültürel ve siyasi
ayağı arasındaki gerilim bir sonraki dönemde artacak ve yeni
bir hegemonik projenin gelişmesine neden olacaktır.

1930-1939 Dönemi




1929 bunalımı başladığında hammadde ihracatçısı
ve sanayi ürünleri ithalatçısı ülkeler, kendi öz
dinamikleriyle sanayileşmek durumunda kaldılar.
Koşullar Türkiye’yi devletçiliği, kapitalist
gelişmenin bir yöntemi olarak kullanmaya itti.
İthalatı denetleyen koruma önlemleriyle un,
şeker, kumaş, demir, enerji ve maden alanında
üretim desteklendi.
Sonraki yıllarda güçlenecek bildik firmalar bu
dönemde ortaya çıktı.
 1930-1945
arasında sanayi büyüme
hızı yüzde 10,3 gibi rekor bir
düzeydeydi.
 1931’de sendika liderleri, işçi
hareketiyle bağlantılı sosyalistler
hakkında dava açıldı.
 1933’te grevi yasaklayan bir yasa
yapıldı.
 1938’de çıkarılan Cemiyetler Kanunu
her türlü sınıf eksenli oluşumu
yasakladı.
1940-1945 Dönemi



Varlık Vergisi (1942) ırk ve din ayrımına dayalı bir uygulama
olarak tarihe geçti.
500 bin kişiyi etkileyen Milli Korunma Kanunu (Ocak 1940), İş
Kanunu’nun hükümlerini geçersiz kıldığı için çoğu işyerinde işçi
sayısı azaltılıp, iş saatleri uzatıldı. Emekçilerin geliri önemli orada
geriledi.
İkinci Dünya Savaşı yıllarındaki savaş ekonomisi koşulları
tarımdan kaynaklanan sermaye birikimini hızlandırdı. Piyasalara
buğday sağlayan büyük çiftçi ve tüccar, enflasyonist ortamın
katkısıyla büyük karlar elde etti; dara düşmüş yoksul köylüden
toprak satın alarak işletmelerini genişletti. Savaşın önemli yükünü
yoksul köylüler çekti. Savaş yıllarında silah altında tutulan bir
milyon kişinin büyük bölümü yoksul köylüydü.
1946-1953 Dönemi







Çok partili yaşama geçiş.
Truman Doktrini ve Marshall Planı kapsamında dış kredi alınması.
Mayıs 1947, Mart 1950’de CHP; 1951 ve 1954’teki yabancı
sermaye ve petrol kanunlarıyla DP yabancı yatırımları teşvik etti.
1947 Türkiye IMF üyesi.
1952 Türkiye NATO üyesi.
Traktör kullanımıyla tarımsal kesimin ulusal üretimi 1953’te yüzde
45’i aştı. Tarımın ortalama büyüme hızı yüzde 13,2 gibi yüksek bir
orana çıktı.
Sendikal hareketlenmeye rağmen işçi sınıfını örgütleyen iki
partinin; Türkiye Sosyalist Partisi ve Türkiye Emekçi ve Köylü
Partisinin kapatılması.
DP etrafında örgütlenen yeni iktidar bloğu: Tarımsal ve ticari
kapitalistler + köylüler
Bürokrasinin dışlanması
 Demokrasi, seçmen iradesinin üstünlüğü, bireysel özgürlük,
ekonomik ilerleme söylemi
 DP ile ulus algısının devletin hegemonik alanından çıkması
 Popülizmin altın yılları
 Ekonomi ve din alanında toplumun özerk alanının daha çok
vurgulanması ve bu alanlarda daha sınırlı bir devlet arayışı
 Ulusal egemenlik algısındaki değişiklik ve oyların çoğunu
almanın egemenlik ile eşitlenmesi
 DP’nin toplumsal siyaseti: Parti merkezli bir patronaj
siyaseti
 Türk İş’in kontrol altında tutulması; “vesayet sendikacılığı”

1954-1961 Dönemi






Genişleme konjonktürünün son bulması.
Kredi geri ödemeleri.
Daralmaya paralel olarak ithal ikameciliğe dönülmesi.
Bu alt dönemin özelliklerinden biri yıllık sanayi büyüme
hızının tarımın önüne geçmesi oldu. Buna bağlı olarak
sanayi burjuvazisi gelişti.
Ancak sanayi burjuvazisi özel teşvik almamaktan DP’nin
temsil ettiği sınıf ittifakından uzaklaştı.
Eczacıbaşı, Elginkan, Yaşar, Sabancı, Kale, Enka, Tekfen,
Doğuş, Uzan, STFA, Kutlutaş, Gama, Güriş, Koç, Sabancı,
Toprak, Çukurova bu dönemde kuruldu ya da ilerlediler.
Orhan Kemal ve Gurbet Kuşları
romanı.
Mülksüzleşme ve yoğun iç göç.
 Gecekondulaşma.
 Toplumsal kriz ve dönüşüm.

27 Mayıs Darbesi







Çağlar Keyder: “restorasyon” değil, “dönüşüm.”
Batılı normlara uygun bir biçimlendirme.
Yeni kurumlar: Anayasa Mahkemesi, Danıştay, TRT,
Senato, MGK.
DP’nin keskinleştirdiği popülist ve aşırı politikleşmiş iktisat
politikalarından farklı olarak daha fazla devlet merkezli
düzenleme.
Kalkınmacı popülist bir program.
Sanayi burjuvazisinin çıkarlarına uygun politikalar ve “ithal
ikameci sanayileşme”nin sağlamlaştırılması ve görece güçlü
iç pazar üzerinden gelişmesi.
1961’de Ekonomik ve Sosyal Etüdler Konferans Heyeti’nin
TÜSİAD’ın öncülü olarak kurulması.
12 Mart Müdahalesi










Mektup kime?
Reformların durma eleştirisi.
Dünyada 1968 mirası.
15-16 Haziran 1970 direnişi.
Merkez sağ-radikal ordu karşıtlığı yerini radikal sol-muhafazakar
ordu alması.
İşçi sınıfının nicel varlığı ve örgütlenme düzeyinde yükselme.
1963’te 2 milyon 745 olan işçi sayısı 1971’de 44 milyon 55.
1963’te 295 bin 710 olan sendikalı işçi sayısı 1971’de 2 milyon
362 bin 787.
Demokrasinin ekonomik gelişim için feda edilmesi.
Burjuvazinin hegemonyasının sarsılması, otoriter korporatizme
yönelişle birlikte siyasi toplumsal radikalizmin yükselmesi.
1977-1980: Hegemonik Kriz ve 12
Eylül Darbesi








İçiçe krizler: Birikim tarzı krizi, hegemonik kriz, devlet krizi.
Petrol krizi ve ithal ikameci sistemin sonu.
24 Ocak 1980 kararları.
Parlamentoda tıkanma.
Siyasal şiddet.
William Hale: “Muhafız rejim işbaşında.”
Darbe sonrası restorasyon.
1982 Anayasası, Siyasi Partiler Kanunu, YÖK.
1983-1991: ANAP Dönemi








Sivil toplumculuk ve “siyasetsiz” siyaset yapmak.
Özgün bir otoriter-liberal-muhafazakarlık.
Thatcher ve Reagan’lı yıllar.
Reform söylemi, yolsuzluklar ve prensler.
Orta direk ve yoksula yardım söylemi: “fak-fuk-fon.”
Yeni sağ “icraat şampiyonluğu.”
İşçi sınıfı açısından dramatik göstergeler: Maaş ve
ücretlerin payı yüzde 32,79’dan yüzde 13’e düştü.
Milli Güvenlik Devleti Stratejisi üzerinden askeri vesayetin
artması.
1991-2002: Koalisyonlar Dönemi ve Hegemonik
Kriz
Birikim stratejisinde tıkanma.
 Temsil ve meşruiyet krizi.
 Tansu Çiller’e karşı Mesut Yılmaz: Sağ çizgi
liderini arıyor.
 Yolsuzluğun zirve noktası ve kara para rejimi.
 28 Şubat 1997
 Kemal Derviş faktörü ve uluslar-ötesi finans
çevreleri.

2002-2010: Adalet ve Kalkınma Partisi Dönemi








3 Kasım 2002, yüzde 46’lık oy başarısı: Mili
Görüş iktidarda mı?
AB süreci ve küresel sermaye ile bütünleşme.
Ne tür bir parti?
Belediye ihaleleri.
TOKİ inşaatları.
Enerji lisansları.
Özelleştirmeler.
Bunlara ilişkin yeni kurumlar.
 MÜSİAD
 ASKON
 TÜSKON
TEKEL Direnişi (2010) ve Siyasal Bilinç
 Kürt
 Din
Meselesi
ve Devlet İlişkileri
KAYNAK KİTAP:
1920’den Günümüze Türkiye’de Toplumsal Yapı ve Değişim. 2012.
Faruk Alpkaya ve Bülent Duru. Ankara: Phoenix Yayınevi.
MAKALELER:
Yukarda yer alan kitaptan özellikle şu makalelerden yararlanılmıştır:
1) “Cumhuriyet Döneminde Siyasal Gelişmeler: Tarihsel-Sosyolojik
Bir Değerlendirme” Alev Özkazanç.
2) “Türkiye’de Toplumsal Sınıflar: 1923-2010” Gökhan Atılgan.