Transcript محافظه-کاری
استاد مربوطه :اقای دکترنونهال ارائه دهندگان :شیما جعفرزاده ،هاجرعباس علیزاده محافظه کاری در حسابداری ،محافظه كاری مفهومی است كه سابقه ای طوالنی دارد .باسو معتقد است كه محافظه كاری طی قرن ها تئوری و عمل حسابداری را تحت تاثیر قرار داده است .ثبت های تاریخی اوایل قرن پانزدهم میالدی درباره ی معامالت مشارکتی و تضامنی نشان می دهند که حسابداری در اروپای قرون وسطی محافظه کارانه بوده است .مفهوم محافظه کاری زمانی ایجاد شد که ترازنامه مهم ترین و اغلب تنها صورت مالی بود و اجزای سود یا سایر نتایج عملیات به ندرت در خارج از شرکتها ارائه می شد. استرلینگ ( )1970محافظه کاری را موثرترین اصل ارزشیابی در حسابداری می داند. تحقیقات تجربی اخیر در مورد محافظه كاری نشان می دهند كه نه تنها رویه های حسابداری محافظه کارانه است ،بلكه در کشورهای انگلیس ی زبان طی 30سال گذشته این رویه ها محافظه كارانه تر شده است. مفهوم محافظه كاری یكی از ویژگیهای برجسته ی گزارشگری مالی است كه در سال های اخیر به خاطر رسوایی های مالی (در شركتهایی مانند انرون 6و وردكام ، )7توجه بیش تری را به خود جلب کرده است و برخی مطالعات اخیر مانند واتز 2003 ،؛ رویچوداری و واتز 2005 ،و الفوند و واتز 2006 ،به طور ویژه بر محافظه كاری تمركز کرده اند. هرچند بسیاری از حسابداران بر وجود محافظه كاری در تنظیم صورت های مالی توافق دارند، تعریفی جامع و مانع ازآن ارائه نشده است. با وجود این ،در متون حسابداری دو خصوصیت عمده ی محافظه کاری مورد بررس ی قرار گرفته است :نخست ،جانب داری رو به پایین ارزش دفتری سرمایه نسبت به ارزش بازار آن است و دو دیگر گرایش به تسریع در شناسایی هزینه ها و تعویق شناخت درآمدها. واتز از بلیس در تعریف محافظه كاری چنین نقل کرده است « :محافظه کاری به طور سنتی با ضر ب املثل هیچ سودی را پیش بینی نكنید ،اما همه ی زیا ن ها را پیش بینی كنید تعریف شده است » .در ادبیات حسابداری این ضرب املثل به صورت «گرایش حسابداری به الزام درجه ی باالتری از تاییدپذیری برای شناسایی اخبار خوب ،یعنی سود نسبت به شناسایی اخبار بد یعنی زیان تفسیر شده است .در بیانیه مفاهیم حسابداری برای تشریح محافظه كاری چنین آمده است: « ...اگر دو برآورد از یك مبلغ دریافتنی یا پرداختنی آتی وجود داشته باشد و احتمال وقوع هر دو یكسان باشد؛ محافظه كاری استفاده از براوردی را دیكته می كند كه كم تر خو شبینانه است » از دیدگاه تهیه کنندگان صورتهای مالی ،محافظه كاری به عنوان كوشش ی برای انتخاب روش ی از روش های پذیرفته شده ی حسابداری است كه به یكی از نتایج زیر منتج میشود: شناخت كندتر درآمد فروش شناخت سریعتر هزینه ارزشیابی كم تر دارایی ها ارز شیابی بیشتر بدهی ها مفاهیم نظری گزارشگری مالی ،محافظه كاری را به عنوان یكی از مولفه های خصوصیت كیفی قابل اتكا بودن درنظر گرفته ،اما واژه ی محافظه کاری را به كار نبرده است ،بلكه از واژه ی احتیاط به جای آن استفاده کرده است .در مفاهیم نظری گزارشگری مالی پیوست استانداردهای حسابداری ایران درباره ی احتیاط چنین آمده است « :تهیه كنندگان صورتهای مالی درعین حال باید با ابهاماتی كه به گونه ای اجتناب ناپذیر بر بسیاری از رویدادها و شرایط سایه افكنده است برخورد كنند .نمونه ی این ابهامات عبارت است از قابلیت وصول مطالبات ،عمر مفید احتمالی داراییهای ثابت مشهود و تعداد و میزان ادعاها ی احتمالی مربوط به ضمانت كاالی فروش رفته . محافظه كاری مشروط و نامشروط همانطور که قبال ذکر شد محافظه کاری عبارتست از تاییدپذیری متفاوت الزم برای شناسایی درآمدها و هزینه ها،كه منجر به كم نمایی سود و داراییها میشود. این تعریف بیانگر محافظه كاری مشروط است .درتحقیقات اخیر ،محافظه کاری را به دو نوع تقسیم کرده اند :نوع نخست ،محافظه كاری پیش رویدادی است که محافظه کاری مستقل از اخبار و محافظه كاری نامشروط نیز خوانده شده است. محافظه كاری پیش رویدادی از به کارگیری آن دسته از استانداردهای حسابداری ناش ی میشود که سود را به گونه ای مستقل از اخبار اقتصادی جاری ،می کاهند .برای مثال ،شناسایی بدون درنگ مخارج تبلیغات و تحقیق و توسعه به عنوان هزینه ،حتی در صورتی که جریانهای نقدی آتی مورد انتظار آنها مثبت باشد ،از این نوع است. نوع دیگر محافظه كاری ،محافظه كاری پس رویدادی است که محافظه كاری وابسته به اخبار ،محافظه كاری مشروط و عدم تقارن زمانی سود نیز خوانده شده است .محافظه کاری پس رویدادی به مفهوم شناسایی به موقع تر اخبار بد نسبت به اخبار خوب در سود است .برای مثال ،قاعده ی اقل بهای تمام شده یا ارزش بازار ،حذف سرقفلی در پی انجام آزمون کاهش ارزش و شناسایی نامتقارن زیانهای احتمالی در مقابل سودهای احتمالی ،از این نوع هستند. محافظه كاری و عنوان جانب داری هیات استانداردهای حسابداری مالی محافظه کاری را گونه ای از جانب داری می داند كه با دیگر خصوصیات مطلوب گزارشگری مالی از جمله ارائه ی منصفانه ،بیطرفی و قابلیت مقایسه در تضاد است .آشكارترین جانب داری قابل مشاهده در صورتهای مالی ،كم نمایی خالص داراییها نسبت به ارزش بازار آن ها است. محافظه كاری و راهبری شركتی محافظه كاری (تاییدپذیری نامتقارن) میتواند به دالیل قرارداد استخدام و راهبری شركتی نیز ایجاد شود .مدیران انگیزه دارند برای اجتناب از اینكه قبل از خاتمه دوره ی تصدی شان اخراج شوند ،زیانها را پنهان کنند .اجازه دادن به ورود زیان به شرکت و اتخاذ پروژه های دارای خالص ارزش فعلی منفی توسط مدیران ،سهامداران را تشویق به اخراج مدیران می کند. از سال 1997تاکنون ،محققان مدلهای مختلفی برای محاسبه ی محافظه کاری پیشنهاد کرده اند .مهمترین این مدلها بر چهار مبنای مبتنی بر اقالم تعهدی، مبتنی بر اقالم تعهدی غیرعملیاتی ،مبتنی بر ارزش بازار و مبتنی بر رابطه ی بازده سود و سهام هستند. سنجش محافظه کاری بر مبنای معیار مبتنی بر اقالم تعهدی براساس تعریف محافظه کاری انتخاب رویه ای از بین گزینه های موجود که از طریق شناسایی کندتر درآمدها ،سریعتر هزینه ها و ارزیابی پایین تر داراییها و ارزیابی باالتر بدهیها منجر به حداقل سود انباشته ی گزارش شده ی شرکت شود" .می توان چندین معیار تجربی برای اندازه گیری محافظه گیری درنظر گرفت .یکی از این معیارها ،عالمت ومقدار اقالم تعهدی تجمعی طی زمان است. گیولی و هاین برای سنجش محافظه کاری از تعریف مبتنی بر اقالم تعهدی استفاده کردند. بر مبنای این مدل ،محافظه کاری از تقسیم اقالم تعهدی عملیاتی بر جمع دارایی ها در اول دوره در ضرب منفی یک به دست می آید .اقالم تعهدی عملیاتی از تفاوت سود خالص و جریان نقدی عملیاتی به عالوه ی هزینه ی استهالک به دست می آید. ( جمع دارای یها درا ول دوره /اقالم تعهدی عملیاتی)* = -1شاخص یا ( جمع دارایی ها در اول دوره) ( /جریان نقدی عملیاتی -هزینه استهالک +خالص سود )) * = -1شاخص سنجش محافظه کاری بر مبنای معیار مبتنی بر اقالم تعهدی غیرعملیاتی به منظور سنجش محافظه کاری بر مبنای اقالم تعهدی غیرعملیاتی از مدل گیولی و هاین ( ) 2000که در ایران توسط مشایخی و همکاران ( )1388مورد استفاده قرار گرفته است استفاده شد .این محققان به این دلیل در تحقیق خود از اقالم تعهدی غیرعملیاتی به جای کل اقالم تعهدی استفاده کردند که اعتقاد داشتند از یک سو حسابداری تعهدی مجرایی برای اعمال محافظه کاری فراهم می کند و از سوی دیگر اعمال اختیار از جانب مدیران در شرایط عدم اطمینان بی شتر مرتبط با اقالم غیرعملیاتی است تا اقالم عملیاتی ،به همین دلیل آنها اقالم تعهدی عملیاتی را از صورت مدل حذف کردند. در این حالت محافظه کاری مشابه مدل قبل به دست می آید با این تفاوت که جمع اقالم تعهدی عملیاتی از جمع اقالم تعهدی کسر می شود تا جمع اقالم تعهدی غیرعملیاتی به دست آید. تغییر در پیش دریافت ها -تغییر در مالیات پرداختنی -تغییر در حساب های پرداختنی -تغییر در حسا بهای دریافتنی +تغییر در پیش پرداخت ها +تغییر در موجودی کاال= جمع اقالم تعهدی سنجش محافظه کاری بر مبنای معیار مبتنی بر ارزش بازار واتز ( )2003اعتقاد دارد که تحت حسابداری محافظه کارانه ،افزایش دارایی هایی که فاقد قابلیت رسیدگی باالیی باشند ثبت نمی شود؛ در حالی که کاهش هایی با همان میزان قابلیت رسیدگی ،ثبت می شوند .در نتیجه خالص دارایی ها کم تر از واقع و زیر ارزش بازار گزارش می شود .با توجه به این موضوع ،احمد و دوملان از نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار و ضرب آن در عدد ( )-1به عنوان معیار محافظه کاری استفاده کردند. ا معموال به کمتر از واقع نشان دادن ارزش دفتری حقوق از آن جای یکه محافظه کاری صاحبان سهام یا همان خالص دفتری دارایی ها نسبت به ارزش بازار منجر می شود، شرکت های استفاده کننده از حسابداری محافظه کارانه تر ،دارای نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار کمتری هستند .به عبارتی ،نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار با محافظه کاری معکوس است که با ضرب آن در عدد منفی یک نسبت مستقیمی از محافظه کاری به دست می آید .کردستانی و بیگی ( )1387برای هماهنگی ارتباط با محافظه کاری به جای ضرب نسبت فوق در منفی یک از عکس نسبت فوق استفاده کردند. درنتیجه در این تحقیق به منظور محاسبه ی محافظه کاری از نسبت ارزش بازار سهام به ارزش دفتری سهام استفاده شد. ( جمع حقوق صاحبان سهام) کل ارزش دفتری سهام /کل ارزش بازار سهام= محافظه کاری سنجش محافظه کاری برمبنای مدل باسو شاید بتوان باسو( )1997را اولین پژوهشگری دانست که به منظور اندازه گیری محافظه کاری در گزارشهای مالی به پژوهش تجربی دست زد .وی تالش کرد محافظه کاری را با توجه به نتیجه ی آن اندازه گیری کند .او برای تحقق این موضوع چنین استدالل کرد که میان تأثیر اخبار خوشایند واخبار ناخوشایند تفاوت معناداری وجود دارد .او یکی از دالیل این تفاوت در اخبار را رفتار دوگانه ی حسابداری در برخورد با ابهامات آینده بیان کرد .وی از بازدهی سهام به منظور تشخیص اخبار خوشایند واخبار ناخوشایند بهره جست. به عبارتی روشنتر ،او میزان رابطه ی بین سود حسابداری ونوع اخبار منتشرشده از سوی بازار را معیاری برای اندازه گیری محافظه کاری دانست .باسو محافظه کاری را به معنای شناسایی و انعکاس سریعتر اخبار مربوط به کاهش سود وداراییها ،نسبت به اخبار مربوط به افزایش سود ودارایی ها بیان کرد .او برای محاسبه ی ضرایب مدل و انداز ه گیری محافظه کاری ،به بررس ی شرکت ها در بازه ی زمانی 1963تا 1990در سه سطح مجموع مشاهدات ،در سطح هر سال ودر سطح هر شرکت پرداخت .نتایج بررس ی باسو نشان داد که اخبار ناخوشایند نسبت به اخبار خوب با سود دوره ی جاری واخبارخوب نسبت به اخبار بد ،با سود دوره های آتی همبستگی بیشتری دارند .مدل باسود چنین است: Eit/Pit-1=ait+βRit+ηDRit+ϒRitDRit+εit سود قبل از اقالم غیرمترقبه= ،Eitارزش بازار سرمایه درابتدای دوره= ،Pit-1بازده ساالنه سهام= Ritو DRitیک متغیر دو وجهی است که اگر بازده ساالنه منفی باشد، مقدار آن برابر با یک و در غیر این صورت برابر با صفر خواهد بود. محافظه کاری یعنی ای نکه ضریب بازده ساالنه ی سهام در حالی که بازده ساالنه مثبت است و به اصطالح خبر خوب وجود دارد ،کوچکتر از ضریب بازده ساالنه ی سهام برای زمانی که بازده ساالنه منفی باشد .به عبارت دقیق تر ϒ+β>β⇒ϒ>0 ،که به اصطالح به آن پاسخ یا واکنش نامتقارن سود می گویند. گیولی و همکاران ( )2007اعتقاد دارند که برای محاسبه ی شاخص محافظه کاری ،همزمان باید از مدل های مختلف استفاده کرد ،زیرا هرچند این مدلها از نظر تئوری صحیح هستند ولی از خط اهایی نیز آسیب می بینند. -1بنی مهد و باغبانی ()1388اعتقاد دارند که مدل مبتنی بر اقالم تعهدی با توجه به اینکه در آن از اطالعات صورتهای مالی استفاده می شود ،نسبت به سایر مدل ها برای بازارهای در حال توسعه نظیر بازار ایران مناسبتر است .گیولی و دیگران ( ) 2007با بررس ی همبستگی میان مدل باسو و تعابیر مختلف از محافظه کاری ،بیان کردند که میان عامل مشخص کننده ی محافظه کاری در مدل باسو با نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری دارایی های عملیاتی ،محافظه کاری برآمده از ارزش جاری سرمایه گذاری و همچنین محافظه کاری برآمده از اقالم حسابداری ،رابطه ی آماری بااهمیتی وجود ندارد. -2بال و برون ( ) 2009با استفاده از روش های خاص اقتصادسنجی ،محتوای مفهوم محافظه کاری وهمچنین مدل باسو را به عنوان معیار اندازه گیری مورد تحلیل قرار دادند. بررس ی آن ها نشان داد که تحقیقات انجام شده در زمینه ی محافظه کاری ،از لحاظ ساختاری واقتصاد سنجی ناقص هستند .آن ها بیان کردند که مدل های مورد استفاده در تحقیقات اخیر ،قادر به ارائه ی کامل و جامع اثرات مربوط به اخبار خوشایند و ناخوشایند نیستند. -3هوی و دیگران ( )2009برای محاسبه ی محافظه کاری از یک مدل ترکیبی بهره جستند. نتایج تحقیق آن ها نشان داد که میان محافظه کاری و خصوصیات مربوط به پیش بینی رابطه ی معکوس معناداری وجود دارد. نتیجه گیری محافظه كاری ( احتیاط) یکی از خصوصیات کیفی مرتبط با محتوای اطالعات مالی است .در « مفاهیم نظری گزارشگری مالی » پیوست استانداردهای حسابداری ایران محافظه كاری یا همان احتیاط این گونه تعریف شده است « :احتیاط عبار ت است از كاربرد درج های از مراقبت كه در اعمال قضاوت برای انجام برآورد در شرایط ابهام مورد نیاز است به گونه ا ی كه درآمدها یا دارایی ها بیش تر از واقع و هزینه ها یا بدهی ها كم تر از واقع ارائه نشود ». محافظه کاری واكنش ی است محتاطانه نسبت به ابهام ،اگر ابهام وجود نداشته باشد، نیازی به محافظه كاری نیست؛ و هرچه ابهام و ریسك بیش تری وجود داشته باشد ،نیاز بیش تری به محافظه كاری وجود دارد .برای بهبود كیفیت گزارشگری مالی ،بازشناختن اهمیت تاییدپذیری و نقش تاییدپذیری نامتقارن (محافظه كاری)در رفع برخی مشکالت ،از جمله مشکل نمایندگی ،امری مهم است. محافظه كاری احتمال بیش نمایی سود و پرداخت سود سهام تصفیه را کاهش می دهد. محافظه کاری نشانه های به موقعی برای بررس ی وجود پروژه های دارای خالص ارزش فعلی منفی ( در صورت وجود) و انجام اقدامات الزم فراهم میکند. محافظه كاری ،هزینه های دعاوی حقوقی ناش ی از بیش نمایی سود و خالص داراییها را کاهش خواهد داد .افزون بر این ،محافظه كاری با کم نمایی خالص داراییها و سود ،موجب کاهش ارزش فعلی مالیات می شود. منابع -1رضازاده ،جواد و عبداله آزاد ، 1387 ،رابطه ی بین عدم تقارن اطالعاتی و محافظه كاری در گزارشگری مالی ،بررس ی های حسابداری و حسابرس ی ،شماره ، 54صص 63 – 80 -2شباهنگ ،رضا ، 1383 ،تئوری حسابداری ،جلد اول ،سازمان حسابرس ی ،نشریه ی 157 -3کمیته ی فنی سازمان حسابرس ی ، 1381 ،استانداردهای حسابداری ،سازمان حسابرس ی، نشریه ی 160 -4مرکز تحقیقات تخصص ی حسابداری و حسابرس ی ، 1385 ،مبانی نظری حسابداری و گزارشگری مالی ،سازمان حسابرس ی ،نشریه ی 113