Transcript Bölüm 10. Hak Tabanl* Bal*kç*l*k Yönetimi

BİR
BALIKÇILIK
YÖNETİCİSİNİN
ELKİTABI
KISIM III: Yönetim
Önlemleri ve Araçları
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi:
Erişim ve Hasat Yönetiminde Kullanım Hakları
10.1 Hak tabanlı balıkçılık yönetimi
nedir?
2
«Hak tabanlı yönetim»
bireyler,
topluluklar,
kuruluşlar,
hükümetler
tarafından balıkçılık ile ilgili olarak sahip olunan
(sorumluluğu da beraberinde getiren) haklara
odaklanan balıkçılık yönetimine bir yaklaşım
biçimidir.
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.1 Hak tabanlı balıkçılık yönetimi
nedir?
3


Bu bölümde, hak tabanlı yönetim ve balıkçılık
yönetimindeki rolü irdelenecek olup «kullanım
hakkı» olarak bilinen kavram vurgulanacaktır.
İlk kısımda, «mülkiyet hakları» fikri ve denizdeki
balığın sahipliği tartışılacak, kullanım hakkı
sunulacak ve insan hakları ile bağlantısına dikkat
çekilecek ve son olarak paralelinde «yönetim
hakları» olarak isimlendirilen balıkçılık hakları
mütalaa edilecektir.
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.1.1 Mülkiyet hakları:
Denizdeki balığın sahibi kimdir?
4
Mülkiyet hakları farklı şekillerdeki mülkler (balık
stoku, balıkçı teknesi veya balıkçılık yapma izni)
üzerinde oluşan insanlar arasındaki ilişkilerilerdir.
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.1.1 Mülkiyet hakları:
Denizdeki balığın sahibi kimdir?
5
Tekne sahibi (kişi, şirket, kurum) şu haklara sahiptir:



Tekneyi kullanma hakkı (Kullanım Hakkı)
Başkalarının tekneyi kullanmasını engelleme hakkı
(Hariç Tutma Hakkı)
İsterse tekneyi satma hakkı (Temlik Hakkı)
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.1.1 Mülkiyet hakları:
Denizdeki balığın sahibi kimdir?
6
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.1.1 Mülkiyet hakları:
Denizdeki balığın sahibi kimdir?
7
Denizlerdeki balığa uyarlanabilen mülkiyeti ile ilgili 4 çeşit
«Mülkiyet Hakkı» düzenlemeleri vardır:
1)
2)
3)
4)
Sahipsiz (Açık Erişim)
Özel mülkiyet
Devlet mülkiyeti
Ortak mülkiyet
 Hiç kimsenin değil!
 Yakalayanın!
Suda oldukları sürece devletin!
Şirketin veya bireyin değil!
Kıyısal bölgelerdeki toplulukların
veya kooperatiflerin!
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.1.2
Kullanım hakları nelerdir?
8



Kullanım hakları, balıkçılık ile uğraşan kişilerin balıkçılık
kaynaklarını kullanmak için ellerinde bulundurdukları
haklardır.
Kullanım hakları, alan kapatmaları, sınırlı giriş, diğer girdi
kontrolleri (çaba kısıtlaması) ve çıktı (kotalar) kontrollerinde
de görülebilir.
Bu düzenlemeler çeşitli balıkçılık konularına değinmektedir:




Kim balıkçılık yapabilir?
Balıkçılığa nerede izin verilmiştir?
Ne kadar av aracı kullanılabilir?
Ne kadar balık yakalanabilir?
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.1.2
Kullanım hakları nelerdir?
9
Aşağıdaki balıkçılık yönetimi yaklaşımları kullanım haklarını içerir :



CMT (Customary Marine Tenure – Geleneksel Deniz Mülkiyeti) ve
TURFs (Territorial Use Rights in Fishing – Balıkçılıkta Karasuları
Kullanım Hakları) gelenekseldir
Sınırlı giriş modern balıkçılık yönetiminin ilk yaklaşımıdır.
Balıkçılığa erişim hakkı ile bireysel balıkçılara sınırlı imkanlar sağlar.
Kota paylaştırmaları, belirli bir miktarda balığın yakalanması için
bireysel balıkçılara, şirketlere, kooperatiflere, topluluklara vs. yapılan
sayısal (nicel) kullanım haklarıdır.
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.1.2
Kullanım hakları nelerdir?
10
İki ana kullanım hakları sistemi vardır:


Erişim hakları  Balıkçılığa veya özel av alanlarına giriş ile
ilgilidir. (Örn, balıkçılık belgesi)
Cayma hakları  Balıkçılık çabasının belirli bir miktarının
kullanılıp kullanılmadığı veya belirli bir av alıp almadığı ile
ilgilidir. (örn, belirli bir süre boyunca veya belirli bir av aracı
sayısı ile balık tutmak, hasat hakları, av kotaları)
Balıkçılıkta cayma hakkı olmaksızın erişim hakkı
kullanılabilir.
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.1.3 Kullanım hakları ile insan
hakları nasıl ilişkilidir?
11
«Hak» denince çoğu insanın
aklına insan hakları gelebilir.
Kullanım hakları ile insan
hakları arasında önemli bir
ilişki vardır.
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.1.3 Kullanım hakları ile insan
hakları nasıl ilişkilidir?
12
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nde bulunan ifadelerin
daha genel bir yansıtması olan 5 hak (Kearney, 2007):
1. Beslenme için balık tutma hakkı
2. Geçimini sağlamak için balık tutma hakkı
3. Sağlıklı aile, topluluklar ve kültürler için hak
4. Balıkçıların gelecek nesillerine destek olacak sağlıklı
bir ekosistemde yaşama ve çalışma hakkı
5. Balıkçılığı etkileyen karar almalara katılma hakkı
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.1.4
Yönetim hakları nelerdir?
13




Balıkçılık yönetimine kimlerin dahil olacağını belirlemek için
kullanım haklarına benzer şekilde yönetim haklarına ihtiyaç
duyulmaktadır.
Yönetim hakları ile kullanım hakları birbirine paralel olarak
görülebilir.
Etkili bir yönetim, balıkçıların da desteğini veya en azından
kabulünü gerektirmektedir. Ayrıca onlar da kendilerini bir
derece yönetebilmelidir.
Yönetim haklarını kimler elinde tutmalıdır? Devlet!
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.1.4
Yönetim hakları nelerdir?
14
Yönetimin, balıkçılık sürecini doğrudan etkileyen
kapalı alanlar, kapalı sezonlar, izin verilebilen iğne
veya ağ göz boyu gibi teknik önlemleri kapsayan
eylemsel veya taktiksel düzeyde, balıkçıları denizdeki
kurallara uymaya teşvik etmek için yönetim haklarını
ellerinde tutmaları önemlidir.
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.2 Balıkçılık yönetimi ile kullanım
hakları neden ilişkilidir?
15
Devletler, kıyısal balıkçılık topluluklarının haklarını da
gözeterek, kıyısal kaynakların muhtemel kullanımlarını
belirlemek ve bu kaynaklara erişimi yönetmek için kurumsal ve
yasal çerçeveleri uygun bir şekilde geliştirmelidir.
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.2.1 Balıkçılığa “açık erişim”
nedir?
16
Balıkçılığa açık erişim, hiçbir engel olmadan herkesin
balıkçılık yapabilmesi demektir.
Açık erişimin en bilinen durumu, tek bir ulusun bile
yetki alanı içinde olmayan okyanus alanlarında yer
alan açık deniz balıkçılığıdır.
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.2.2 Kullanım haklar için
mantıksal kavram nedir?
17
Kullanım hakları, sadece açık erişim sorunlarını
çözmede değil aynı zamanda yönetimden kimlerin
etkileneceği konusunda balıkçılık yöneticisine
yardımcı olmaktadır.
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.2.2 Kullanım haklar için
mantıksal kavram nedir?
18
Kullanım haklarının bazı özel yararları şunlardır:
1.
Etkili bir kullanım hakları sistemi, belirsizlik ve karmaşıklık gibi büyük
ölçekli balıkçılık yönetimi sorunlarını azaltır.
2.
Paydaşlar, belirli bir miktarda balığın hasat edilmesi veya balıkçılık
girdilerinin kısıtlanması ve balıkçılık alanlarının erişimi üzerine tedbir
sağlar.
3.
Balıkçılık yönetimi, belirli koruma gereksinimlerini karşılayan kullanım
hakkı sahiplerini daha kolay bir şekilde belirleyebilir.
4.
Güvenli ve uzun ömürlü kulanım hakları ile geleceği korumak için
koruma önlemleri balıkçıların kendi uzun vadeli çıkarları ile daha uyumlu
hale gelir.
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.4 Kullanım haklarının hangi
şekilleri vardır?
24
Şekil 10.1 Farklı şekillerdeki kullanım hakları arasındaki ilişkiler
Kullanım Hakları
Sayısal olmayan erişim hakları
Karasuları
kullanım
hakları
Sayısal cayma hakları
Kısıtlı giriş
erişim
hakları
Girdi/çaba
hakları
Çıktı/av hakları
Zaman/alan
hakları
Yıllık kotalar
Av aracı
hakları
Sefer
kısıtlamaları
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.4.5 Kullanım haklarının şekilleri
arasında nasıl seçim yapılmış olmalıdır?
31


Balıkçılığın biyolojik, ekonomik ve sosyal çeşitliliği
göz önüne alındığında her yerde geçerli olabilecek
tek bir kullanım hakları yaklaşımı yoktur. Kullanım
haklarının seçimi kültüre, tarihsel gerçekliğe, belirli
balıkçılığın politika yönelimleri ve genel yargısına
uygun olmalıdır.
Her kullanım hakkının kendine özgü avantajları ve
kısıtlamaları vardır. Bunlar özelleşmiş balıkçılığa
bağlı olarak değişik olabilir.
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.4.5 Kullanım haklarının şekilleri
arasında nasıl seçim yapılmış olmalıdır?
32


Bu iki durum göz önüne alındığında herhangi
bir kullanım hakları yaklaşımı en uygun
sonucu üretecektir.
Böylece, balıkçılığın en iyi uygulanmasına ve
kazancın en üst düzeye çıkarılmasına yardımcı
olan en uygun kombinasyonu tercih edilebilir.
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.5 Kullanım hakları ile ortaya
koyulacak uygulama kararları nelerdir?
33
Bu kısımda, Balıkçılıkta haklar sistemlerini en iyi şekilde
uygulamak için cevaplanması gereken 4 ana soru
irdelenecektir:
1.
2.
3.
4.
Kullanım haklarını kim elinde tutmalıdır?
Kullanım hakları nasıl paylaştırılmalıdır?
Kullanım haklarının süreleri ne olmalıdır?
Kullanım hakları devredilebilir olmalı mıdır?
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.5.1 Kullanım haklarını kim elinde tutmalıdır –
bireyler, gruplar veya topluluklar?
34
Herhangi bir balıkçılık için, bazı kişiler
kullanım haklarına sahiptir bazıları ise
değildir.
 Bir kabile balıkçılığında, kimin
kaynağa erişebileceğine «Reis» karar
verir.
 Kısıtlı giriş belgesi uygulanan
balıkçılıkta, belge sahiplerinin kim
olacağını devlet kurumu belirler.
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.5.1Kullanım haklarını kim elinde tutmalıdır –
bireyler, gruplar veya topluluklar?
35
Kullanım haklarının kimde olacağını belirlemede
önemli bir tercih, o hakların hangi seviyedeki
kurumsallaştırılacağıdır.
- Bir tek balıkçıya mı?
- Müşterek olarak bir gruba mı?
Karar aşamasında iki husus önem arz etmektedir:
1) Tarihsel durum
2) Güdülen balıkçılık amacı
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.5.2 Kullanım hakları hangi
yöntemler ile dağıtılmalıdır?
36


Kullanım haklarının dağıtılması balıkçılıkta temel
bir konu olup uygulamada hangi hakları kimin
alacağı kritik bir adımdır.
Dağıtım mekanizmaları arasında, ihaleler, tarihsel
yöntemler, pazar, sektör/grup/topluluk dağıtımları,
dağıtım paneli bulunmaktadır.
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.5.2.1
İhaleler
37
Ekonomik verimliliği en yükseğe çıkarmak için
önerilmektedir.
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.5.2.2
Tarihsel yöntemler
38
Geçmişte her bireyin yakaladığı avlara göre hakların
dağıtılması üzerine odaklanmıştır.
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.5.2.3
Pazarlama Usulü
39
Kullanım haklarının dağıtımı, pazar alanında hakların
alınması-satılması yoluyla belirlenmiştir.
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.5.2.4 Topluluk/sektör/grup
dağıtımları
40
Kullanım Hakları grup/müşterek bir biçimde de
dağıtılıp yönetilebilir.
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.5.2.5 Dağıtım paneli/yürütme
kurulu
41
Bazı durumlarda belirli gruplara veya topluluklara
kullanım haklarının dağıtımlarını belirlemek için özel
bir yapı gerekebilir.
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.5.3 Kullanım haklarının süresi
ne olmalıdır?
42
Büyük ölçüde yönetim esnekliği ve koruma teşvikleri
gibi iki faktörün dengelenmesi etrafında döner.


Kısa süreli haklar, toplumun değişen hedeflerini
daha iyi yansıtır ve esneklik yeteneği vardır.
Uzun süreli haklar, daha fazla güvenlik sağlar ve
geleceğe yönelik daha iyi bir gelecek planı için
teşvik eder.
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.5.4 Kullanım hakları
devredilebilir olmalı mıdır?
43
Kullanım hakları satılabilir mi?
Ailede nesilden nesle el değiştirebilir mi?




Kullanım haklarının bölünebilen devri, balıkçılık katılımcılarına
haklarının tamamını veya bir kısmını ücretsiz bir şekilde
devretmesidir.
Kullanım haklarının bölünemeyen devri, balıkçıların kullanım
haklarını bir bütün olarak devretmesidir.
Balıkçılık sektörü veya toplulukları içinde istikrar sağlamak
isteniyorsa kullanım haklarının devredilmesine izin verilebilir.
Balıkçıların sahip oldukları lisans şekillerinin belirlenmesi ve yasal
önlemlerin tanımlanması ile bazı haklar transfer edilebilir bazıları
edilemez.
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.5.4.1 Verimlilik
44
Kullanım haklarının devredilebilirliği (temlik),
ekonomik verimliliği geliştirmek için temel bir anlam
olarak teşvik edilmelidir.
Pazar sürecinde verimliliğin artacağının garantisi
yoktur.
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.5.4.2 Balıkçı hareketliliği
45


Kullanım hakları Pazar usulü alınmışsa bu hak
sahiplerine balıkçılıktan çıkmaya izin verir.
Balıkçılar için esneklik sağlar ve yöneticiler için
balıkçılıktaki katılımı azaltmayı daha kolaylaştırır.
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.5.4.3 Sosyal bütünlük
46

Devredilebilirlik, sosyal refah üzerinde önemli bir
etkiye sahiptir.
 Tekne
sahibi kullanım hakkını devretmesi bazı
kişilerin işsiz kalması anlamına gelebilir.
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
10.5.4.4 Hakların belirli odaklara
yoğunlaşması
47
Tecrübeler göstermiştir ki, devir edilebilirlik genellikle
kullanım hakkı sahipliğinin daha az kişilerin (özellikle
de balıkçılık şirketleri ve işlemecilerin) ellerinde
yoğunlaşmaktadır.
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
Kullanım Hakkı Değerlendirme Süreci
48
Şekil 10.2 Bir kullanım hakkı sistemini değerlendirmek ve geliştirmek için akış diyagramı
Halihazırda bir kullanım
hakkı sistemi mevcut mudur?
Hayır
Evet
Kullanım hakkı
sistemi balıkçılıkla ilgili paydaşlar
tarafından kabul görmekte midir?
Evet
Kullanım hakkı sistemi
etkili midir?
Hayır
Kullanım hakkı sistemini değiştirme sürecini
veya yeni bir kullanım hakkı çerçevesini
geliştirme ve uygulamaya koyma sürecini
başlat
Hayır
Kullanım hakkı tercihlerini etkileyen
Balıkçılık şartlarını ve politikalarını incele
Evet
Değerlendirme süreci devam eden
sistemi koru
Katılımcı esaslı kullanım hakkı
seçeneklerinden bir portföy tasarlarken
erişim, çaba ve avlama hakkı
opsiyonlarından yararlan
Kullanım hakkı uygulamalarını etkileyen
politika önlemlerini incele
Değerlendirme süreci devam eden
Balıkçılık kullanım hakkı sistemini uygula
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN
Sorular
49
Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi
--
Özcan ÖZEN