Transcript Azərbaycanda kredit faizinin səviyyəsinə təsir göstərən

Kredit faizi dərəcələrinə təsir edən
amillər üzrə dərinləşdirilmiş tədqiqat:
Azərbaycan üzrə nəticələr
Dr. Azər Mehtiyev
Bank kreditləri üzrə faiz dərəcələrinin
formalaşmasına təsir göstərən amillər
• Makroiqtisadi amillər - bunlar bütövlükdə ölkə
iqtisadiyyatının və bank sisteminin mövcud
durumunu xarakterizə edən və bütün formalarda
ssuda faizlərinin formalaşmasına təsir göstərən
amillərdir
• Xüsusi amillər - buraya hər bir kommersiya
bankının özünün faiz siyasətinin bünövrəsini təşkil
edən amillər aiddir
• İnstitusional amillər - ölkədə mövcud və
fəaliyyətdə olan iqtisadi, siyasi və sosial institutlar
Makroiqtisadi amillər
• Kredir resurslarının tələb və təklifi arasında
nisbət;
• Mərkəzi Bankın pul-kredit siyasəti;
• İnflyasiyanın səviyyəsi və inflyasiya gözləntiləri;
• Kredit resursları (xidmətləri) bazarında rəqabət;
• Qiymətli kağızlar bazarının inkişafı;
• Milli valyutanın mübadilə kursu;
• Milli iqtisadiyyatın açıqlığı;
• Vergi sistemi və s.
Xüsusi amillər
• Bankın kredit bazarındakı mövqeyi;
• Bankın gəlirliliyinin təmin edilməsi üçün
depozitlər və kreditlər üzrə faiz dərəcələrinin
tənzimlənməsi;
• Bank riskinin minimumlaşdırılması məqsədi ilə
fazi dərəcələrinin idarə edilməsi;
• Əməliyyatların xüsusiyyətləri və s.
İnstitusional amillər
• Dəqiq müəyyən edilmiş və etibarlı qorunan
mülkiyyət hüquqları;
• Müqavilələrə əməl edilməsinin təmin edilməsi
mexanizmləri (məsələn, məhkəmə sisteminin
müstəqilliyi və s.);
• Icra hakimiyyətinin cəmiyyətə hesabatlılığını
təmin edən qayda və mexanizmlər və s.
Bank krediti üzrə fazi dərəcəsi (İ)
İ = r + e + RP + LP + MP
Burada:
• r – inflayasiyanın “0” səviyyəsi halında “risksiz
əməliyyatlar” üzrə real faiz dərəcəsidir;
• e – borc öhdəliyi müddətində inflyasiya gözləntiləri
səviyyəsinə bərabər (ekvivalent) komisyon faizidir;
• RP - borcun ödənilməməsi riski üzrə komisyon faizidir;
• LP – likvidliyin itirilməsi riski üzrə komisyon faizidir;
• MP – borc öhdəliyinin ödənilməsi müddəti nəzərə
alınmaqla riskə görə komisyon faizidir.
Müddətindən asılı olaraq banklar tərəfindən
verilən kreditlərin faiz dərəcələri
Banklar
Bank 1
Bank 2
Bank 3
İstehlak
kreditləri
Avtomobil
kreditləri
18-24
20-24
20-36
17-20
17-22
16-21
20-26
10,5-36
20-26
24-26
Bank 4
Bank 5
Bank 6
Biznes
kreditləri
İstehsal
kreditləri
16-20
16-20
18-22
18-22
15-30
7-28
Korporativ müştərilərə - 10,5-24
Fərdi müştərilərə - 12-24
18-24
17-22
16-33
Digər*
Digər*
21-24
20-22
18-24
4-20
Ipoteka 11-13
SKMF 4-6
Qızıl 36
Bank 7
26-36
14-24
21-30
Bank 8
Bank 9
24-32
15-24
15-24
20-25
5,5-20
Bank 10
20-36
17-22
17-30
Bank 11
Bank 12
Bank 13
Bank 14
20-28
22-30
17-23
21-30
12,9-36
20-24
16-24
22-26
cavablandırmayıb
18-28
18-24
5,5-20
İpoteka
4-8
SKMF
5-7
Bank kreditləri üzrə orta illik orta faiz dərəcələrinin
dəyişməsi dinamikası
20
18
16
18.96
18.43
15.59
14.91
14
12
17.11
15.55
12.79
15.14
17.17
16.97
17.45 17.19 17.21
16.5 16.26
15.92
14.52
14.19
10
8
6
4
2
0
2002
2003
2004
2005
milli valyuta ilə
2006
2007
2008
2009
2010
xarici valyuta ilə
Ölkə üzrə orta kredit faizi dərəcələrinin 15-17 faiz səviyyəsində qərarlaşması
əsasən Dövlət büdcəsi və Mərkəzi Bankın resursları hesabına verilən aşağı faizli
(3-8 faizədək) və güzəştli kreditlərin hesabına baş verir. Belə ki, bank sistminin
bütün krediq qoyuluşlarının təqribən 25-28 faizini məhz həmin mənbələrdən
olan kreditlər təşkil edir
Ölkənin kredit sisteminin tərkibi
160
140
120
100
99
63
80
47
60
58
70
85
94
96
94
96
101
40
20
59
53
46
46
44
44
44
46
46
46
45
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
0
Banklar
Bank olmayan kredit təşkilatları
Bəzi ölkələrdə bankların sayı
Ölkələr
Bankların sayı
Əhalinin sayı, mln
nəfər
Əhalinin hər 100.000 nəfərinə düşən bankların
sayı
MDB ölkələri
Azərbaycan
Ermənistan
Belorus
Qazaxıstan
Rusiya
Ukrayna
Tacikistan
Özbəkistan
Qırğızıstan
Türkmənistan*
Moldova
Türkiyə
46
21
31
40
1012
176
14
31
22
11
15
49
8,9
3,2
9,4
16,5
142,9
45,7
6,9
27,5
5,4
5,1
3,6
73,7
0,52
0,65
0,33
0,24
0,71
0,38
0,20
0,1
0,4
0,2
0,4
0,06
ABŞ*
6936
308,9
2,3
Almaniya*
2048
81,8
2,5
Avstriya*
867
8,4
10,3
Fransa*
880
65,5
1,3
İtaliya*
793
60,3
1,3
İsveçrə*
327
7,8
4,2
8000
670.3
227.2
443.1
989.6
357.5
632.1
1441
542.9
898
1000
520.2
173.4
346.8
2000
486.2
176.8
309.4
3000
2001
2002
2003
2004
2005
4886.2
3521.3
4000
2362.7
1170.5
1192.2
5000
3672.9
3518.4
6000
2513.7
2168.1
4681.8
7000
9163.4
3298.1
7191.3
9000
5865.3
10000
8407.5
Ümumi kredit qoyuluşu, mln. manatla
0
Cəmi kreditlər
2006
2007
o cumlədən, milli valyutada
2008
2009
2010
xarici valyutada
Son 10 ildə ölkənin bank sisteminin iqtisadiyyat sahələrinə təqdim etdiyi kredit
qoyuluşları sürətlə artıb – kredit qoyuluşlarının ümumi həcmi 2001-ci illə müqayisədə
2010-cu ildə 18.8 dəfə çox olub. Bu müddət ərzində ölkədə yaradılan ÜDM-in nominal
həcmi 7.8 dəfə artıb. Başqa sözlə kredit qoyuluşunun artım tempi ÜDM-in nominal
artım tempini 2 dəfədən çox qabaqlayıb.
Kredit qoyuluşlarının artım tempi ilə ÜDM-in nominal artım
tempi arasında əlaqə
120
100
98.2
80
64.0
60
47.6
45.6
40
25.0
12.7
20
4.2
4.2
0
2000
-20
2001
17.9
7.0
2002
46.8
28.9
53.6
49.7
44.0
48.7
16.9
19.4
17.9
2003
16.8
9.0
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
-11.3
Kredit qoyuluşlarının artım temri (əvvəlli illə müqayisədə faizlə)
ÜDM-in nominal artım tempi (əvvəlki illə müqayisədə faizlə)
2004 və 2008-ci illər istisna olmaqla, qalan illərdə ÜDM-in nominal artım tempi ilə kredit
qoyuluşlarının məbləğinin artım tempi arasında müəyyən uyğunluq nəzərə çarpır. Dünya
maliyyə böhranı Azərbaycanda da kredit qoyuluşlarının artım tempnin aşağı düşməsinə
təsir göstərib.
Müddətlər üzrə kredit qoyuluşunun dinamikası
6596.3
7000
6047.5
6000
4895.4
5000
4000
2763.0
3000
2000
1000
2295.9
2359.9
2567.1
1142.0 1577.3
913.2
1220.7
700.9
487.0
527.7
353.9 374.8
288.7
145.4 183.3
132.3
0
2001
2002
2003
2004
2005
Qısamüddətli kredit qoyuluşları
2006
2007
2008
2009
2010
Uzunmüddətli kredit qoyuluşları
Ümumi kredit qoyuluşlarında uzunmüddətli kreditlərin xüsusi çəkisi daha yüksək
templərlə artmaqdadır. 2001-ci ildə bütün kredit qoyuluşlarının yalnız 27.2 faizi
uzunmüddətli kreditlər olubsa, 2010-cu ildə belə kreditlərin payı 72.0 faiz təşkil edib.
Son 3 ildə (2008-2010) uzunmüddətli kreditlər 1.7 milyard manat artıb.
Kredit qoyuluşlarının müddətlər üzrə valyuta tərkibi
4500
4250
4000
3750
3500
3250
3000
2750
2500
2250
2000
1750
1500
1250
1000
750
500
250
0
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Qısamüddətli, xarici valyutada
Qısamüddətli, milli valyutada
Uzunmüddətli, xarici valyutada
Uzunmüddətli, milli valyutada
Kredit qoyuluşlarının müddətlər üzrə valyuta tərkibində son illər manatla
uzunmüddətli kreditlər daha yüksək paya malikdir
Kredit qoyuluşlarının kredit təşkilatları üzrə strukturu
100%
18.7
13.3
11.1
8.6
2.7
2.7
2.7
2.4
35.4
38.9
45.5
45.7
45.3
52
54.7
45.9
47.7
43.4
45.8
51.9
45.2
42.5
2.1
2.1
55.5
51.4
55.3
42.1
46.5
42.6
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
2001
2002
2003
Dövlət bankları
2004
2005
Özəl banklar
2006
2007
2008
2009
2010
Qeyri-bank kredit təşkilatları
Kredit qoyuluşunun kredit təşkilatları üzrə strukturunda bir dövlət bankının hökmran
mövqeyinin (45 faizlik paya ) qalmasına rəğmən özəl bankların payının getdikcə artmağa
meylli olması, qeyri-bank kredit təşkilatlarının isə cüzi paya (2.1 faiz) malik olması diqqəti
çəkir
İqtisadiyyata yönəldilən kredit qoyuluşlarının sahə strukturu
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
0%
10%
20%
Ticarət və xidmət
Kənd təsərrüfatı və emal
Sənaye və istehsal
Ev təsərrüfatları
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Energetika, kimya və təbii ehtiyatlar
İnşaat və əmlak
Nəqliyyat və rabitə
Hökumət idarələri
Bankların təqdim etdikləri kredit qoyuluşlarının 55 faizindən çoxu ev təsərrüfatlarına
və ticarət sektoruna verilir
Kredit qoyuluşlarının regional strukturu
Lənkəran
Gəncə-Qazax,
1.3
QubaXaçmaz Dağlıq Şirvan2.6
0.3
0.9
Aran 3
Şəki-Zaqatala 2.3Yuxarı Qarabağ Kəlbəcər-Laçın, 0
Naxçıvan 0.8
0.1
Abşeron 3.6
Bakı şəhəri 85.1
Bank sisteminin bütün kreditlərinin əksər hissəsi (89 faizinə qədəri) Bakı və Abşeron
zonasında istifadə olunur
MB-nin uçot dərəcələri və kreditlərə görə orta aylıq fazi
dərəcələrinin dəyişməsi
20.0
17.45
18.0
16.0
15.14
15.85
16.50
16.25
15.28
14.0
13.0 13.0
12.0
12.0
10.0
8.0
9.0 9.5
17.49
17.42
17.12
15.0
17.62
17.89
18.08
16.23
16.06
14.65
14.63
16.21 16.43
16.21
16.50
14.06
14.0
12.0
10.0
9.5
8.0
5.25
6.0
5.0
4.0
5.0
3.0
2.0
2.0
2.0
2.0 3.0
5.25
3.0
0.0
uçot dərəcəsi
manatla kreditə görə faiz dərəcəsi
Bank sisteminin bütün kredit resurslarında MB-nin mərkəzləşdirilmiş resursların payı
2009-cu ilədək cəmi 2.1 faiz olub. 2009-cu ildə MB-nin ehtiyatları hesabına dövlət bankı
olan ABB-nin vasitəçiliyi ilə 2 iri dövlət şirkətinə güzətli şərtlərlə uzunmüddətli və
irihəcmlə kreditin verilməsi ilə əlaqədar bu pay 15.2 faizə yüksəlib.
İllik inflyasiyanın səviyyəsi
24
20.8
21
18.43
18
15.59
15
14.91
18.96
17.11
15.55
15.14
17.17
16.5
16.97
16.26
16.7
17.19
17.21
15.92
14.52
12.79
12
17.45
14.19
9.6
9
6.7
8.3
5.7
6
2.8
3
2.2
1.5
0
2002
2003
2004
2005
İnflyasiya, %
Kreditlər üzrə orta faiz dərəcəsi (xarici valyutada), %
2006
2007
2008
2009
2010
Kreditlər üzrə orta faiz dərəcəsi (milli valyutada), %
MB-nin tədqiqatları göstərir ki, son illər inflyasiyanın səviyyəsində qeyri-monetar
amillərin (xüsusilə dövlət büdcəsi xərclərinin kəskin artmasının) rolu daha böyükdür. Belə
yüksək inflyasiya ölkə iqtisadiyyatında inflyasiya gözləntilərinin də yüksək olaraq
qalmasına səbəb olur.
Bankların kredit resurslarının strukturu
Digər öhdəliklər
6.1
Kapital - 16.3
Depozitlər,
cəmi - 38.9
Maliyyə
sektorundan
depozit və
kreditlər- 38.7
01.01.2011 tarixinə bank sisteminin passivlərinin strukturu
Bankların kredit resurslarının əksər hissəsi – təqribən 39 faizi depozitlər və əmanətlər
hesabına formalaşır
Valyuta növünə üzrə depozitlərin məbləğinin dinamikası (milyon manat)
3000
2839.5
2500
2413.2
2000
2230
1991.5
1495.6
1302.8
1045.1
1000
0
1934.8
1687.8
1500
500
2300
819.4
461.3
55.5
335.7
55.9
380
70.4
2000
2001
2002
826
500.3
110.3
205.8
2003
2004
249.3
2005
2006
milli valyutada
2007
2008
2009
2010
xarici valyutada
Depozitlər üzrə orta faiz dərəcələrinin dəyişməsi
14
12
10
8
6
9.34
10.8
11.58
10.19
9.43
8.92
8.28
12.22
11.72
11.36
10.39
11.61
10.71
11.11
9.85
7.96
6.93
6.5
4
2
0
2002
2003
2004
2005
milli valyuta ilə
2006
2007
2008
xarici valyuta ilə
2009
2010
Depozitlər və kreditlər üzrə orta faiz dərəcələri
20
18
16
15.59 14.91
16.97
16.5
15.55
Milli valyutada
17.45
15.14
15.92
14.19
14
12
11.36
10
10.39
11.11
8.92
8
6
11.61 11.72
8.28
6.5
4
6.93
Azərbaycanda manatla depozitlər və
kreditlər üzrə orta faiz dərəcələri
arasındakı fərq yaxşı beynəlxalq
təcrübəyə uyğunlaşması baş
verməkdədir
2
0
2002
2003
2004
2005
2006
depozit faizi
2007
2008
2009
2010
kredit faizi
20
18
18.96
18.43
17.11
17.17
16
14
17.19
17.21
16.26
14.52
12.79
12
Xarici valyutada
10
8
9.34
10.8
11.58
9.43
12.22
10.71
10.19
9.85
7.96
6
4
2
0
2002
2003
2004
2005
depozit faizi
2006
2007
2008
kredit faizi
2009
2010
8407.5
Kredit və depozitlərin həcminin dinamikası, (milyon manat)
7191.3
9000
8000
2001
2002
2003
989.5
610.6
670.3
2000
1025.2
450.4
520.2
1000
391.6
486.2
2000
516.7
466.4
3000
1294.4
1441
4000
2128.8
2362.7
4291.4
5000
3183.4
6000
4348
4681.8
7000
9163.4
5069.5
10000
0
Depozitlər
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Kredit qoyuluşu
Bankların kredit resurslarının təqribən 39 faizi onların cəlb etdikləri depozitlər və
əmanətlər hesabına formalaşır. Buna görə də əmanət və depozitlərə görə ödənilən
faizlərin yüksək olması (8-12 faiz intervalında) kreditə görə faiz dərəcələrinin yüksək
olmasında başlıca amillərdən biridir.
Banklararası kreditlər üzrə orta faiz dərəcələrinin
dəyişməsi
17.83
18
16
16.25
16.17
14.69
15.58
11.86
14
9.99
12
8.70
10
8
6
4
2
0
01.01.2008
01.01.2009
01.01.2010
01.01.2011
18
Milli valyutada
Xarici valyutada
16
17.34
17.08
16.00
16.89 17.06
15.41
14.72
14.37
14
12
Banklararası kreditlərdə qısamüddətli
borclar üstünlük təşkil edir.
Uzunmüddətli (1 ildən yuxarı)
banklararası kredit faizləri son 3-4 ildə 23 faiz düşsə də, hələlik 14-16 faiz
səviyyəsində qalmaqla yüksək olduğunu
söyləmək olar
10
8
6
4
2
0
01.01.2008
01.01.2009
Milli valyutada
01.01.2010
01.01.2011
Xarici valyutada
1 ildən yuxarı kreditlər üzrə
Dövlət büdcəsinin vəsaitləri
•
•
•
•
•
2006-2011-ci illər ərzində dövlət büdcəsindən
Sahibkarlığa Kömək Milli Fonduna 453.1 milyon,
“Aqrolizinq” üçün 317.6 milyon,
Kənd Təsərrüfatı Kreditləri üzrə Dövlət Agentliyinə
40.0 milyon,
sosial ipotekaya 116.0 milyon manat vəsait ayrılıb.
Bu resurslar şox aşağı faizlə borcalanlara verilir.
Bunların faiz dərəcələri çox aşağı (4-8 faizədək)
olduğundan orta faiz dərəcələrinin səviyyəsinə
azaldıcı təsir göstərir.
Kapital adekvatlığı göstəricisi, 2004-2010-cu illər
40%
30%
20,8%
20,7%
18,7%
19,9%
20%
19,0%
17,5%
16,9%
2008
2009
2010
15,8%
10%
0%
2004
2005
2006
2007
2011
Kommersiya banklarının malik olduğu resurslarının (passivlərin) təqribən 15-16 faizini
xüsusi kapital təşkil edir. Ölkənin bank sistemində kapital adekvatlığı səviyyəsi Mərkəzi
Bankın müəyyənləşdirdiyi 12%-lik normadan yüksəkdir. Lakin tətbiq edilməyə başlandığı
2004-cü ildə capital adekvatlığı səviyyəsi 20.8 faiz olubsa, sonrakı illərdə bu göstəricinin
azalması müşahidə edilib (2010-cu ildə - 16.9 faiz). Ölkənin bank sistemində vaxtı keçmiş
kreditlərin payının artması tendensiyası müşahidə olunur: bütün kredit qoyuluşlarında
vaxtı keçmiş kreditlərin payı 2006-cı ildəki 3.3 faizdən 2010-cu ilin axırına 5.4 faizə
yüksəlib
Kredit bazarında rəqabət
Bankların aktivlərinin həcminə görə sıralanması (renkinqi)
(01.01.2011 tarixinə) (mln AZN)
Sıra
sayı
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Banklar
Azərbaycan Beynəlxalq Bankı ASC
Kapital Bank ASC
Xalq Bank ASC
Bank Standard QSC KB
Texnikabank ASC
Access Bank QSC
Dəmirbank ASC
Unibank ASC
SilkWay Bank ASC
Paşa Bank ASC
10 ən böyük bank üzrə:
CƏMİ:
Aktivlərin
həcmi
Kredit
portfelinin
ümumi həcmi
5527,917
770,574
632,183
601,755
489,728
366,023
334,702
354,937
250,987
509,074
9844,138
13290,81
3760,812
533,509
471,456
374,7
353,447
266,185
243,568
237,25
226,135
194,86
6661,922
9163,4
Cəmi kredit
portfelində payı
41,6
5,8
5,2
4,1
3,9
2,9
2,7
2,6
2,5
2,1
73,4
Kredit bazarında rəqabət
• Ölkə iqtisadiyyatına yönəldilən bütün kredit qoyuluşlarının 41.6
faizi yalnız bir dövlət bankının – Azərbaycan Beynəlxalq Bankının
payına düşür. ABB-dən başqa daha 5 bank ölkənin kredit bazarının
22 faizinə malikdir (2010);
• Ölkənin bank sistemində səhmlərinin əksər hissələrinin bir şəxsin
(fiziki və ya hüquqi) və ya eyni ailə üzvlərinin əlində cəmləşməsi,
habelə bir neçə bankın eyni fiziki və hüquqi şəxslərin
mülkiyyətində və ya nəzarətində olması halları geniş yayılıb;
• Ölkədə fəaliyyət göstərən kommersiya banklarının böyük
əksəriyyəti məhz konkret iri biznes dairələri və oliqarxlarla
(istehsal-maliyyə-tikinti holdinqlərinə) birbaşa bağlıdır;
• Belə bankların “öz çevrəsi”nə və başqalarına verdikləri kreditlərə
görə faiz dərəcələri arasında ciddi fərq yaranır.
Qiymətli kağızlar bazarının inkişafı
• Şirkətlər və iş adamları üçün borc vəsaiti əldə etməyin alternativ
variantları yox dərəcəsindədir.
• Azərbaycanda dövlət qiymətli kağızlar bazarı əsasən Maliyyə
Nazirliyinin qısamüddətli istiqrazlarından (təqribən 300 milyon
manatlıq) ibarətdir. Bundan başqa, MB-nin qısamüddətli notları
(təqribən 100-150 milyon manatlıq) da dövriyyədədir.
• Sığorta bazarı hələ kifayət qədər formalaşmadığından onun da kredit
resursları bazarına ciddi təsir imkanları yoxdur.
• Dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsi prosesində səhmdar cəmiyyətləri
yaradılmasına rəğmən hələ də ölkədə korporativ səhm bazarının
yarandığını söyləmək mümkün deyildir.
• Ölkədə habelə özəl pensiya fondları, investisiya fondları, tikinti-əmanət
təşkilatları, klirinq təşkilatları, uçot (veksel) evləri və başqa bu kimi
xarici ölkələrdə geniş yayılmış maliyyə vasitəçiliyi institutlarının
formalaşmaması alternativ borc vəsaitləri bazarının yaranmamasını
mümkünsüz edir.
• Bütün bunlar ölkənin kredit bazarında kommersiya banklarının
inhisarlığını gücləndirir.
Bankların gəlir və xərclərinin (faiz və qeyri-faiz) artım tempi, %-lə
Faiz
gəlirlərinin
artım tempi
66,0
73,2
56,7
99,0
78,2
6,1
2,0
İllər
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Faiz
xərclərinin
artım tempi
54,0
46,2
78,2
129,1
86,2
5,3
18,4
Qeyri-faiz
gəlirlərinin artım
tempi
22,8
15,6
41,2
58,6
35,8
- 8,9
5,0
130%
110%
90%
70%
50%
30%
10%
-10%
2004
2005
Faiz gəlirləri
2006
2007
Qeyri-faiz gəlirləri
2008
2009
Faiz xərcləri
2010
2011-I
Qeyri-faiz xərcləri
Qeyri-faiz
xərclərinin artım
tempi
26,5
46,1
48,9
55,0
50,4
15,5
9,2
Bankların gəlir və xərclərinin strukturu
İllər
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Ümumi
gəlirlər,
milyon
manatla
126,79
182,07
268,85
406,85
756,44
1259,1
1293,36
1326,89
onlardan
Faiz
Qeyri-faiz
gəlirlərinin gəlirlərinin
payı, %
payı, %
48,14
55,65
65,27
67,59
72,36
77,45
80,00
79,53
51,86
44,35
34,73
32,41
27,64
22,55
20,00
20,47
Ümumi
xərclər,
milyon
manatla
81,6
110,32
161,25
257,14
475,49
800,28
878,92
1002,88
onlardan
Faiz
Qeyri-faiz
xərclərinin xərclərinin
payı, %
payı, %
31,68
36,08
36,09
40,32
49,96
55,29
52,99
55,00
68,32
63,92
63,91
59,68
50,04
44,71
47,01
45,00
Bankların ümumi gəlirlərində faiz gəlirlərinin payı 2003-cü ildəki 48 faizdən 2010-cu ildə
80 faizə qalxdığı halda, xərclərdə faiz xərclərinin payı eyni dövrdə 32 faizdən 55 faizə
yüksəlib. Bank sektorunun qeyri-faiz xərclərinin payı 2003-cü ildəki 68 faizdən 2010-cu
ildə 45 faiz səviyyəsinə düşsə də, belə xərclərinin səviyyəsi yüksək olaraq qalmaqdadır.
Burada bankların inzibati xərclərinin, o cümlədən kreditin rəsmiləşdirilməsi və ona
xidmət üzrə bank xərclərinin yüksək payı diqqəti cəlb edir
İnzibati xərclər
Kreditin rəsmiləşdirilməsi və ona xidmət üzrə bank xərclərinin yüksək olması verilən
kreditlərin qaytarılması risklərinin azaldılması zərurətindən baş verir. Belə ki,
borcalanın iqtisadi-hüquqi statusu,
onun gəlirləri və maliyyə durumunun dayanıqlılığı,
etibarlılığı,
girov təminatı, zəmanət,
müqavilələrə əməl edilməsi (borcun ödənilməsində ləngimələr və ya qaytarılmama
hallarının mümkünlüyü) kimi amillər,
ölkədə mülkiyyət hüquqlarının pozulması hallarının geniş yayılması,
məhkəmələrin çıxardığı qərarların icrasında problemlərin olması,
iş yerlərinin davamlı olmaması,
biznesə qanunsuz müdaxilələrin geniş yayılması və sair kimi hallar risklərini
artırmaqla kreditlərin rəsmiləşdirilməsi prosedurlarının mürəkkəbləşməsinə,
xərclərin və risk premiyalarının yüksəlməsinə gətirib çıxarır
Tövsiyələr
• Ölkə iqtisadiyyatında yüksək inflyasiya gözləntilərinin aradan
qalxmasına nail olmaq zəruridir. Bunun üçün illik inflyasiyanın səviyyəsi
davamlı olaraq 4-5 faizlik səviyyəni ötməməlidir. Son illər ölkədəki
inflyasiyanın monetar amillərdən deyil, əsasən hökumətin büdcə
xərcləmələrindən qaynaqlandığı nəzərə alınarsa, inflyasiya
gözləntilərinin aradan qaldırılmasında Mərkəzi Bank ilə yanaşı həm də
böyük neft gəlirlərindən səmərəli istifadə sahəsində hökumətin
məsuliyyəti artırılmalıdır. İllik inflyasiya səviyyəsinin aşağı düşməsi
əmanətlər və depozitlər üzrə ödənilən faizlərin, bu isə öz növbəsində
kredit faizi dərəcələrinin aşağı düşməsinə gətirib çıxara bilər;
• Uçot siyasətinin kredit bazarına təsirinin artırılması üçün kommersiya
banklarının kredit resurslarının formalaşmasında MB-nin
mərkəzləşdirilmiş kredit resurslarının rolu artırılmalı, həm də bu
resursları əldə etmək üçün bütün kommersiya banklarına bərabər
şərtlər və rəqabətli əsaslar təmin edilməlidir;
• Mərkəzi Bank bank sistemində kapital adekvatlığının səviyyəsi
sahəsindəki siyasətini davam etdirməlidir;
Tövsiyələr
• Ölkənin bank sistemində və kredit bazarında rəqabət mühitinin təmin
edilməsi istiqamətində təcili və təxirəsalınmaz tədbirlər həyata
keçirilməlidir:
i)
dövlət mülkiyyətində olan və kredit bazarında yüksək paya malik olan
ABB-nin fəaliyyət şərtləri digər kommersiya bankları ilə
eyniləşdirilməlidir;
ii) kommersiya banklarının kredit bazarlarındakı inhisar fəaliyyətinin
qarşısının alınması və aradan qaldırılması üçün real tədbirlər həyata
keçirilməlidir;
iii) ölkənin bank və maliyyə sisteminin (sığorta fondlarının və s.) iri biznes
qurumlarının əlində cəmləşməsinin qarşısının alınmasını təmin etmək
üçün qanunvericilikdə zəruri dəyişikliklər edilməli, bir fiziki və ya hüquqi
şəxsin, yaxud eyni ailə üzvlərinin malik ola biləcəyi səhmlərin miqdarı ilə
bağlı tələblər sərtləşdirilməlidir;
• Kredit xidmətləri bazarında rəqabət mühitinin inkişafı həm də qeyri-bank
kredit təşkilatlarının (kredit ittifaqları, bank olmayan kredit təşkilatları və s.)
sayının artmasını zəruri edir. Bunun üçün onların qeydiyyatı, formalaşması
və fəaliyyəti şərtləri sadələşdirilməlidir;
• Dövlət vəsaiti hesabına müxtəlif istiqamətlərdə kommersiya banklarının
təqdim etdikləri güzəştli kreditlərə münasibətdə cəmiyyət qarşısında
şəffaflıq və hesabatlılıq tələbləri gücləndirilməlidir;
Tövsiyələr
• Kreditin rəsmiləşdirilməsi və ona xidmət üzrə bank xərclərinin və
risklərinin (uyğun olaraq, risk premiyalarının səviyyəsinin) aşağı salınması
istiqamətində kompleks tədbirlərə ehtiyac var:
i)
borcalanların kredit reyestrində ölkədə fəaliyyət göstərən bütün
hüquqi şəxslər və fiziki şıxs-sahibkarlar, habelə vətəndaşlar barədə
dolğun məlumat yerləşdirilməlidir;
ii) ölkədə daşınmaz əmlakın dövlət qeydiyyatı və mülkiyyət hüquqlarının
rəsmiləşdirilməsi işləri sadələşdirilməli, habelə daşınar və daşınmaz
əmlakın vahid dövlət reyestrinin yaradılması işləri sürətləndirilməlidir –
bu, milyardlarla manatlıq əmlakın iqtisadi dövriyyəyə daxil edilməsinə
və bankların resus bazasının genişlənməsinə gətirib çıxara bilər;
iii) ölkədə mülkiyyət hüquqlarının qorunmasına təminat sistemi
gücləndirilməlidir; iv) biznesə qanunsuz müdaxilələrin qarşısı
alınmalıdır və s.
• Ölkədə korporativ qiymətli kağızlar bazarının, özəl pensiya, sığorta və
investisiya fondları və başqa maliyyə vasitəçiliyi institutlarının
formalaşmaması istiqamətində işlərin gücləndirilməsi də zəruridir.
Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm