Transcript Yağmurlama Sulama Yöntemi

YAĞMURLAMA SULAMA YÖNTEMİ
Yağmurlama sulama yönteminde sulama suyu, arazi üzerine belirli bir aralıklarla yerleştirilen
yağmurlama başlıklarından, basınç altında püskürtülerek doğal yağışa benzer biçimde atmosfere
verilir. Toprak yüzeyine düşen su, infiltrasyonla toprağa sızar ve kök bölgesinde depolanır.
Yöntem, yapraklarının ıslanmasından kaynaklanan hastalıklara duyarlı bitkiler dışındaki tüm
bitkilerin sulanmasında kullanılabilir, her toprak bünyesinde ve her topoğrafik koşulda
uygulanabilir. Özellikle, yüzey sulama yöntemlerinin uygulanamadığı su alma hızı yüksek hafif
bünyeli topraklarla eğimi yüksek yada dalgalı topografyaya sahip alanların sulanmasına uygun
bir yöntemdir.
Yağmurlama Sulama Yönteminin Diğer Sulama Yöntemlerine Üstünlükleri:
1. Topografyası bozuk alanlar tesviyeye gerek duyulmadan sulanabilir.
2. Su alma hızı yüksek hafif bünyeli topraklarda yüksek su uygulama randımanı sağlanır.
3. Geçirimsiz tabaka yada taban suyunun yakın olduğu yüzlek topraklarda taban suyu oluşturmadan
yada taban suyunu yükseltmeden kontrollu bir sulama yapılabilir.
4. Su iletim ve su uygulama randımanı daha yüksektir.
5. İyi projelenir ve uygulanırsa erozyon sorunu oluşturmaz.
6. Boru hatları gömülü de olsa yüzeyde serili de olsa açık kanallara oranla daha az yer
kaplayacağından tarım dışı kalan alan daha azdır, makinalı tarım uygulaması daha kolay olur.
7. Sulama kolay yapılır ve işçilik masrafı azdır.
8. Bitki besin maddeleri ve tarım ilaçları sulama suyu ile birlikte verilebilir.
9. Bu yöntem ekonomik değeri yüksek bazı sebzeler ve meyve ağaçlarının dondan korunması için
kullanılabilir.
Yağmurlama Sulamayı Kısıtlayan Etmenler:
1. Yağmurlama sulama sistemlerinin ilk yatırım masrafları yüksektir.
2. Gerekli işletme basıncını sağlamak için pompa birimine (sürekli enerjiye) gereksinim vardır.
Dolayısıyla işletme masrafı fazla olur.
3. Rüzgar hızının fazla olması durumunda suyun dağılımı olumsuz etkilenir. Bu sorun,
sulamanın rüzgar hızının düşük olduğu saatlerde yapılması, lateral boru hatlarının etken
rüzgar yönüne dik yerleştirilmesiyle azaltılabilir.
4. Hava sıcaklığının yüksek olduğu bölgelerde buharlaşma kaybı fazla olur. Sulamaların gece
yapılması sorunu azaltır.
5. Bitkilerin tozlaşma dönemlerinde yapılan sulamalar döllenmeyi azaltabilir.
6. Bitki yaprakları ıslatıldığından bazı bitki hastalıkları yayılma eğilimi gösterebilir.
Yağmurlama Sulama Sisteminin Unsurları
1.
Su kaynağı ve pompa birimi
2.
Ana boru hattı
3.
Lateral boru hatları
4.
Yağmurlama başlıkları
Pompa Birimi: Su kaynağı yeterli yükseklikte olmadığında gerekli işletme basıncı pompa
birimi ile sağlanır. Su kayanağı bir akarsu, göl, kanal, keson kuyu vb. ise santrifüj pompalar; bir
derin kuyu ise derin kuyu ya da dalgıç tipi pompalar kullanılır. Pompaların çalıştırılmasında içten
yanmalı (dizel) motorlar veya elektrik motorları kullanılabilir. İşletme ve bakım kolaylığı açısından
elektrik motoru ile çalışan pompalar tercih edilir.
Santrifüj pompalarda emme yüksekliği deniz seviyesinde teorik olarak 10.33m
olup deniz seviyesinden yükseldikçe atmosferik basınç azalacağından teorik emme
yüksekliği de azalır. Santrifüj pompalarda tam bir vakum elde edilemeyeceğinden teorik
emme yüksekliği gerçekleşemez, gerçek emme yüksekliği teorik emme yüksekliğinin %
65-85’i kadardır. Basma yüksekliği fan çapı ve pompa devir sayısına bağlı olarak 45-50
m civarındadır.
Derin kuyu türbin pompalarında hız yüksekliğinin basınç yüksekliğine çevrilmesinde
salyangoz gövde yerine kademeler bulunur. Genellikle emme yüksekliği 3 m olup,
basma yüksekliği her bir kademe için 10-20 m civarındadır. Pompa başlığı ve güç
kaynağı (pompa motoru) kuyu yüzeyinde bulunur.
Derin kuyu türbin pompalarının dalıcı tiplerinde güç kaynağı kuyuda bulunur ve pompa
kademesi altına monte edilir. Bu amaçla özel olarak projelenmiş elektrik motoru
kullanılır ve bu tür derin kuyu pompaları dalgıç pompa olarak adlandırılır.
Ana Boru Hattı: Suyu kaynaktan lateral boru hatlarına iletir. Toprağa gömülü (sert PVC,
asbestli çimento borulardan oluşurlar) yada toprak yüzeyine serili (alüminyum, sert PVC, PE
borulardan oluşurlar) olabilirler.
Lateral Boru Hatları: Üzerlerinde yağmurlama başlıkları (sprinkler) bulunan boru hatları olup
genellikle toprak yüzeyine döşenirler, alüminyum, sert PVC veya PE borulardan oluşurlar.
Boru hatları yüzeye serili ise, bağlantı yerlerinde, basınç kalkınca boru içindeki suyu hızla drene
eden contalar, gömülü boru hatlarında sızdırmaz contalar kullanılır.
Boru hatlarında ayrıca pompa bağlantısı, vana bağlantısı, dirsek, T parçası, kros (+) parçası,
yükselticili bağlayıcı, körtapa gibi bağlantı elemanları (fittings) bulunur. Bunun yanında basıncı
kontrol etmek için basınç regülatörleri, debi ölçmede kullanılan su sayaçları yada debi ölçerler,
basıncın ölçüldüğü manometreler ve suyun denetlendiği vanalar bulunur.
Te
Te
Yağmurlama elemanları
PE yağmurlama boruları
Motopomp bağlantısı
Kaz boynu
Te
Deve boynu
Redüksiyon
Redüksiyon
Dişi tamir parçası
Motopomp bağlantı demiri
Erkek tamir parçası
Kaz boynu
Deve boynu
Dişi kafa
Körtapa
Conta
Ara parça
Erkek kafa
Bilezik
Körtapa
Çeşitli yağmurlama başllıkları
(sprinkler)
PVC uzatma borusu
(yükseltici)
Yağmurlama başlıkları işlevlerine göre, tarla ve bahçe tipi olarak ikiye ayrılırlar. Tarla tipi
yağmurlama başlıklarının püskürtme açısı 30o - 33o olup bitkileri üstten ıslatır. Bahçe tipi
yağmurlama başlıklarının püskürtme açısı 10o -12o kadar olup meyve ağaçlarını, yapraklarını
ıslatmadan alttan sular. Yağmurlama başlıkları 0.8-1.2 devir/dakika dönme hızına sahip
döner tipte yada özellikle meyve ağaçları ve seraların sulanmasında kullanılan dönmeyen
(sprey) tipte olabilirler.
Yağmurlama Başlıklarının İşletme Basıncına Göre Sınıflandırılması:
Sınıflandırma
Düşük Basınçlı
Orta Basınçlı
Yüksek Basınçlı
Jet tipi
İşletme Basıncı
(Atm.)
Meme Çapı
(mm)
Islatma Çapı
(m)
1-2
2-4
4-6
6-8
2-3
3-8
12-32
2-8
15-30
40-120
Kullanımı
Meyve bahçeleri
Tarla ve sebze bitk.
Tarla bitk. , mera
1 Atm = 760 mm Hg = 76 cm Hg = 1.033 kg/cm2 = 10.33 t/m2 = 10.33 mSS (m) =
1033 cmSS =1 Atü
Döner tip yağmurlama başlıkları
Döner tip yağmurlama başlıkları
Sprey tip yağmurlama başlıkları
Sprey tip yağmurlama başlıkları
Yeşil alan (çim) sulamada kullanılan “pop up” tipi yağmurlama başlıkları
Tesis ve İşletme Durumuna Göre Yağmurlama Sulama Sistemlerinin Tipleri
Yüzeye serili
Yüzeye serili
Yüzeye serili
Gömülü
Gömülü
Taşınabilir sistemlerde , bir konumda sulama tamamlandıktan sonra sistem unsurları başka bir
konuma taşınmaktadır. Pompa taşınabilir olabildiği gibi sabit de olabilir. Bu sistemlerde ana ve
lateral boru hatları toprak yüzeyine serilidir.
Yarısabit sistemler, bir konumda sulama tamamlandıktan sonra yalnızca lateral boru hatlarının bir
başka konuma taşındığı sistemlerdir. Pompa ve ana boru hattı sabittir. Ana boru hattı genellikle
toprak altına gömülü, lateraller toprak yüzeyine serilidir. Uygulamada en çok kullanılan sistem
tipidir.
Sabit sistemlerde, sistemin tüm unsurları sabittir. Ana ve lateral boru hatları genellikle
gömülüdür.Yağmurlama başlıkları sulama mevsimi başlangıcında takılır, mevsim sonunda
sökülerek depoya kaldırılır. Meyve bahçelerinin sulanmasında kullanılan küçük yağmurlama başlıklı
sistemlerde ise lateral boru hatları toprak yüzeyinde serilidir. Sulama mevsiminin sonunda,
yağmurlama başlıkları ile birlikte lateral boru hatları da sökülerek depoya kaldırılır.
Sistem maliyeti açısından taşınabilir sistemler en ucuz, sabit sistemler en pahalı sistemlerdir. Ancak
işçilik masrafları açısından durum terstir.
Yağmurlama Başlıklarında Su Dağılımı
Yağmurlama başlıklarında ıslatma alanı ve su dağılım eğrisi
Yağmurlama başlıklarında farklı işletme basınçlarındaki su dağılım eğrileri
Optimum işletme basıncında uygun örtme ile sağlanan su dağılım deseni
S1: Lateral aralığı (m)
S2: Başlık aralığı (m)
Örnek Bir Yağmurlama Başlığına İlişkin Teknik Özellikler
Meme Çapı
(mm)
İşletme Basıncı
(atm)
Başlık Debisi
(m3/h)
Islatma Çapı
(m)
Uygun Tertip
Aralığı (mm)
Yağmurlama
Hızı
(mm/h)
3.5
2.0
2.5
3.0
0.67
0.74
0.82
23.0
23.0
24.0
3.9
2.0
2.5
0.83
0.94
25.0
25.0
3.0
1.01
26.0
12 12
12 12
12 12
18 12
12 12
12 12
18 12
12 12
18  12
4.7
5.2
5.7
3.8
5.8
6.6
4.4
7.1
4.7
Yağmurlama hızı;
1000qo
Iy 
S1  S 2
Iy : Yağmurlama hızı, mm/h
qo : Başlık debisi, m3/h
S1 : Lateral aralığı, m
S2 : Başlık aralığı, m
Yağmurlama hızı daima toprağın su alma hızından küçük olmalıdır!
Örneğin, toprağın su alma hızı 6.8 mm/h ölçülmüşse, çizelgedeki yağmurlama başlığının
3.9 mm meme çapındaki tipi 3.0 atm işletme basıncında 12x12 m tertip aralıklarında
kullanılmamalıdır. Çünkü bu durumda yağmurlama hızı 7.1 mm/h’tır ve toprağın su alma
hızından yüksektir.
Yağmurlama Sulama Yönteminde Sistem Tertibi
-Lateral boru hatları tesviye eğrilerine paralel yada bayır aşağı eğimde döşenmelidir.
-Olanaklar ölçüsünde bayır yukarı eğimde döşemekten kaçınılmalıdır.
-Lateral uzunluğu zorunlu kalınmadıkça 250 m den fazla tutulmamalıdır.
-Ana boru hattı, laterallere dik olacak ve olanaklar ölçüsünde laterallere iki yönlü su
verecek biçimde yerleştirilmelidir.
Yağmurlama Sulama Yönteminde Sulama Süresi
dt
Ta 
Iy
Ta : Sulama süresi, h
dt : Her sulamada uygulanacak toplam sulama suyu
miktarı, mm
Iy : Yağmurlama hızı, mm/h
Her sulamada uygulanacak toplam sulama suyu miktarı ise aşağıdaki biçimde net sulama suyu
miktarı su uygulama randımanına bölünerek bulunur.
dn
dt 
Ea
dt: Her sulmada uygulanacak toplam sulama suyu
miktarı, mm
dn: Her sulmada uygulanacak net sulama suyu
miktarı, mm
Ea: Su uygulama randımanı (%)
Yağmurlama Sulama Yönteminde
Gözönüne Alınacak Su Uygulama Randımanları, Ea (%)
Net Sulama Suyu Miktarı
Dn (mm)
5.0 ten az
25
50
100
150
66
70
75
80
25
50
100
150
65
68
70
75
25
50
100
150
62
66
68
70
Bitki Su Tüketimi, ET (mm/gün)
5.0 – 7.5
7.5 ten fazla
Ortalama rüzgar hızı 6.5 km/h tan az
65
62
68
65
70
68
75
70
Ortalama rüzgar hızı 6.5 – 16.5 km/h
62
60
65
62
68
65
70
68
Ortalama rüzgar hızı 16.5 – 25 km/h
60
58
62
60
65
62
68
65
Örnek Prob.