Transcript PSY 281 DENEYSEL PS*KOLOJ*: Ö*RENME

PSY 281 DENEYSEL PSİKOLOJİ:
ÖĞRENME
Bana hayatında öğrendiğin çok önemli
birşeyi söyle
Neden hatırlayamıyorsun?
Çünkü bilinç altında!
Değişik öğrenme şekilleri vardır
Öğrenme izlenebilir veya
izlenemeyebilir
Ör. (izlenemeyen) – dinliyorsunuz
Ör. (izlenemeyen) – ormanda yürüyüş
(izlenebilen) – sonraki gün
Ör. (izlenemeyen) – bilim insanının konuşmasını
dinledim
(izlenebilen) – köpeğime davranışım
Öğrenme kişisel veya sosyal olabilir
Ör. (kendi kendinden öğrenme) – adamı dövüyor
Ör. (sosyal öğrenme) – arkadaşımı gördüm
Öğrenme, dışsal veya içsel bir ödülle
alakalı olabilir
Ex. (dışsal ödül) – çocuk çamaşırları yıkıyor
Ex. (dışsal ödül)- fare pedala dokunuyor
Ex. (içsel ödül) – mehmet birine yardım etti
Ex. (içsel ödül) – inanıyorum ki...
İnsanlarla insan olmayan canlıları
karşılaştıracak olursak
İçgüdüler
Kuşlar
İnsan
Bütün canlılar...
Öğrenmeyi tanımlayalım
Öğrenme, zihinde uzun dönemli temsiller ve bu
temsiller arasında bağlantılar oluşturmaktır.
(bu temsiller davranışa yol açabilir veya açmaz)
Bu tanımı inceleyelim,
1- uzun dönem
2- nörolojik
3- içgüdü değil
Öğrenmenin karakteristik özellikleri
-potansiyel
- Tamamıyla yeni
- Frekans/sıklık
- Hız
- Şiddet
- Karmaşıklık
- Farklı bir cevap
Öğrenmenin hayatımızdaki önemi
Öğrenme algımızda, hissiyatımızda,
düşünmemizde ve davranışlarımızda
değişmeler yaratır
Seligman ve Maier (1967) yaptıkları deneyde...
Bazı öğrenme çeşitleri
İzlenim düzeyinde öğrenme
Uyaran – cevap öğrenmesi
Motor öğrenme
!ilişkiler!
Klasik koşullanma/öğrenme
koşullama
Koşulsuz.U.- doğal uyaran
Koşulsuz.T – doğal tepki
koşullu. U. – koşulsuz uyaranla eşleşip aynı
etkiye sahip olan şey
Koşullu T. – koşullu uyarana verilen tepki
(koşulsuz uyarana verilenin aynısı)
Et – ?
Koşulsuz. U.
Köpeğin salya akıtması – ?
Koşulsuz T.
Zil –?
Koşullu uyaran
Köpeğin zile salya akıtması - ?
Koşullu T.
Klasik koşullanma/öğrenme prensipleri
• Sönme kanunu
Eğer bir müddet boyunca zili çalsak ama arkasından
yemek vermesek ve bunu defalarca tekrarlasak,
köpeğin tavır ve vaziyeti ne olurdu?
Köpek salya akıtmayı bırakırdı
Köpek aradaki bağlantıyı unuturdu.
Doğrumu bu?
Hayır – unutmaz, köpek isteyerek tepki vermmez.
EŞLEME (Koşulsuz uyaranla- koşullu
uyaran)
Geç koşullu uyaran verme
Zil
et
2
1
EŞLEME (Koşulsuz uyaranla- koşullu
uyaran)
Zil
et
1
gecikmiş
2
Koşullanma kolaylıkla gerçekleşir
Zil
et
iz
1
2
Koşullanma gerçekleşir ama geçen süre çok uzun olmamalı
Zil
et
beraber
Çok az ve kuvvetsiz bir koşullanma/öğrenme gerçekleşir
sonuç
Geriden çalınan zil haricinde her durum
koşullanma yaratacaktır
Gecikmiş, ize göre daha az denemede
koşullanma yaratır
KLASiK ÖĞRENME UYGULAMALARI
Wolpe ve duyarsızlaştırma terapisi
Wolpe ilk deneylerinde kedileri kullandı. Bu kediler
deney esnesında bir kutunun içinde bulunuyordu. Bu
hayvanlara elektrik şokuyla aynı anda bir işitsel (veya
görsel) uyaran verildi. Kediler, elektrik şokuyla sesin
bağlantılı olduğunu öğrenince, bu uyaran korku
yaratmaya başladı. Yani bu uyarandan korkmayı
öğrendiler. Sonra, bu ses uyaranı her verildiğinde,
aynı anda elektrik şoku yerine yemek verildi. Budefa
kediler bu uyarandan yavaş yavaş korkmamayı
öğrendi.
KLASiK ÖĞRENME UYGULAMALARI
Wolpe ve duyarsızlaştırma terapisi
Fakta şunu belirtmek gerekir ki, bu kedilere
korkmamayı öğretirken eğitimin birinci kısmı
korku koşullaması yapılan kutudan belli
uzaklıktaki bir mesafeden başladı. Kediler
giderek kutuya doğru yaklaştırıldı. Wolpe,
öğrenilen korkunun nötralize edilmesini
sağlayan bu prosedüre karşıt koşullama adını
verdi.
KLASiK ÖĞRENME UYGULAMALARI
Wolpe ve duyarsızlaştırma terapisi
Wolpe nin öne sürdüğü şeyler:
1- yeme hadisesi - eğer organizma için yeterince
keyif vericiyse- korkuyu engelleyebilir.
2- yeme hadisesinin tekrar eden bir şekilde
korkulan uyaranla eşleşmesi, bu uyaranın
korku vermek yerine hoşa giden birşey haline
dönüşmesini sağlayabilir.
Wolpe ve duyarsızlaştırma terapisi:
FOBİLER
Fobi, bir durum karşısında gösterilen aşırı korku ve anksiyete
reaksyonudur. Kişinin durum karşısında gösterdiği tepki,
herhangi bir insanın göstereceğine kıyasla çok daha aşırıdır.
Spesifik bir fobi örneği:
Bir kişiye örümcek gösterilir. Örümcek aslında pavlovun zilinin
yerindedir. Yani nasıl zil koşullanmamış uyaranken köpeğin salya
akıtmasına neden olmazsa, örümcekte nötür bir uyaranken
kişide korku uyandırmaz. Birçok kişi örümceklerden korkmaz
mesela.
Gerçekta korku yaratan örümcek değildir. Örümceğin
zehirlemesiyle ilgili kişinin deneyimi ve kafasında bu hayvanı
eşleştirdiği durumların imajlarıdır. Veya bu hayvanın hemen akla
getirdiği bir düşüncedir: ya bana saldırırsa v.b
KLASiK ÖĞRENME UYGULAMALARI
Wolpe ve duyarsızlaştırma terapisi
Sistematik duyarsızlaştırmada korkuların öğrenildiği
varsayılır.
Sistematik duyarsızlaştırma, kişinin kontrollü ve
aşamalı şekilde korktuğu obje veya duruma maruz
bırakılmasıdır. Bu maruz bırakma, kişinin duruma
karşı olan duyarlılığını ortadan kaldıracaktır.
Bu mağruz bırakma 2 şekilde yapılabilir:
1- in vitro – korkulan şeyin hayal edilmesi
2- in vivo – korkulan şeye gerçekten maruz kalınması
KLASiK ÖĞRENME UYGULAMALARI
Wolpe ve duyarsızlaştırma terapisi
Sistematik duyarsızlaştırmaya başlamadan önce, danışana rahatlama tekniklerinin öğretilmesi
gerekir. Böylece daha fazla kontrol altında tutulabilir. (güvenli yer alıştırması). Bu birinci
aşamadır. İkinci aşamada, danışan korktuğu objeye dereceli şekilde maruz bırakılır.
Terapist öncelikle danışandan bir korku hiyararşisi oluşturmasını ister. Sorulan sorularla danışan
yönlendirilir. En az korkulan durum, en fazla korkulan durum ve bunların arasındaki durumlar
saptanır. Bir yılan fobisini örnek olarak alacak olursak, bir çizgi filimde bir yılan karakteri
görmek 5 olarak puanlanırken, boynuna yılan dolanması 100 olarak puanlandırılabilir.
Hastaya gevşeme tekniği öğretildikten sonra, duyarsızlaştırma girişimi başlar. Terapist danışana,
bir yılanlı çizgi film gösterir ve sakinleşmesine yardımcı olur. Ayrıca danışana hoşuna gidecek
bir uyaran aynı anda verilebilir (yiyecek veya benzeri birşey) . Giderek danışan daha rahatsız
edici uyaranlara mağruz bırakılır. Gerçek bir yılan resmi, yan odada bir yılan, aynı odada bir
yılan vs.
Her aşamada danışan yılana yavaş yavaş duyarsızlaşır. Korkularının gerçek dışı olduğunu kavrar.
Böylece sönme gerçekleşmiş olur. Yani, koşullanmış uyaran , koşullanmış tepki yaratmaz. Çünkü
eşleşme kırılmış ve uyaranın koşullanmış olma durumu ortadan kaldırılmıştır.
KLASiK ÖĞRENME UYGULAMALARI
Wolpe ve duyarsızlaştırma terapisi
Duyarsızlaştırma terapisi aşamaları:
1- korku hiyararşisinin oluşturulması
2- rahatlama teknikleri
3- duyarsızlaştırma alıştırması
4- değerlendirme
KLASiK ÖĞRENME UYGULAMALARI
Wolpe ve duyarsızlaştırma terapisi
Rahatlama teknikleri:
- Kas gevşetme eksersizleri
- Nefes eksersizleri
- Güvenli yer eksersizi
- Mantra eksersizi
Duyarsızlaştırma terapisinin klinik etkililiği:
- %90 oranında başarılı olduğu bulgulanmıştır.
- Fobilerle ilgili olarak, psikodinamik terapilerden
çok daha hızlı ve etkili olduğu görülmüştür.