Transcript Czynniki ryzyka chorób krążenia

Zawodowe i środowiskowe czynniki
ryzyka chorób układu krążenia
Alicja Bortkiewicz
X Uniwersyteckie Forum Związkowe
Łódź, 12-14 września 2014
Szkodliwe warunki pracy mogą powodować:
choroby zawodowe
 wypadki przy pracy
choroby związane z pracą (parazawodowe)
Dominujące choroby zawodowe w latach 1989-2012
40
35
25
20
15
10
5
Ch. narządu głosu (Voice disorders)
Pylice płuc (Pneumoconioses)
Ch. zakaźne lub pasożytnicze (Infectious and parasitic diseases)
Ubytek słuchu (Hearing loss)
Choroby skóry (Skin diseases)
Ch. obwod. układu nerwowego (Peripheral nervous system)
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
0
1989
Współczynnik na 100 000 zatrudnionych
Rate per 100 000 paid employees
30
Sytuacja epidemiologiczna
w zakresie chorób zawodowych
Metoda:
 Centralny Rejestr Chorób Zawodowych, IMP,
Łódź - źródło danych epidemiologicznych
 Karta stwierdzenia choroby zawodowej źródłowy dokument Rejestru, dotyczy przypadków
podlegających rekompensatom
 Badanie wyczerpujące - Rejestr obejmuje
wszystkie przypadki stwierdzonych chorób
zawodowych w kraju
140
14000
120
12000
100
10000
80
8000
60
6000
40
4000
20
2000
0
Liczba przypadków
Number of cases
Współczynniki
Rates
Choroby zawodowe w Polsce w latach 1998-2011
0
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Współcz. na 100 tys. zatrudn. ( Rate per 100 thous. paid employees)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Liczba przypadków (Number of cases)
Centralny Rejestr Chorób Zawodowych, IMP, Łódź
Czy spadający trend zapadalności na
choroby zawodowe świadczy o dobrej
kondycji zdrowotnej społeczeństwa,
w tym populacji osób pracujących?
Mimo osiągniętego postępu w ochronie zdrowia
pracowników ostatnie wyniki, czwartego europejskiego
badania dotyczącego warunków pracy wskazują, że wielu
pracowników w Europie nadal postrzega swoją pracę jako
zagrożenie dla swojego zdrowia lub bezpieczeństwa
niemal 28 % pracowników twierdziło, że cierpi na
zaburzenia zdrowotne inne niż powypadkowe, które są
albo mogą być spowodowane lub pogłębione przez ich
aktualną czy wcześniejszą pracę;
35 % pracowników uważało, że ich praca stanowi
zagrożenie dla zdrowia.
Choroby układu krążenia
Główne zagrożenie zdrowia Polaków
są przyczyną 45% wszystkich zgonów
co piąty zgon dotyczy ludzi poniżej 65 roku
życia
 wskaźniki umieralności są 2-krotnie wyższe niż
w krajach Unii Europejskiej
Polkard 2011
Choroby układu krążenia
Mimo postępu w diagnostyce i terapii chorób
układu krążenia, a także wielu programów
profilaktycznych, ukierunkowanych na klasyczne
czynniki ryzyka, choroby te wciąż stanowią
główny problem zdrowotny współczesnych
społeczeństw.
Choroby układu krążenia
 4 mln zgonów w Europie
 choroba niedokrwienna serca – 695/100tys.
osób
 udar mózgu – 375/100 tys. osób
 różnice w umieralności między Francją
a Europą wschodnią z powodu:
 chns: 10 – krotna,
 udaru mózgu: 6-krotna
 szacunkowe koszty leczenia choroby
niedokrwiennej serca 168.757 mln euro
Kardiol.Pol.2008
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY
IM. PROF.
J. NOFERA
Zgony z powodu chorób układu krążenia w Polsce
(na 100 tys. mieszkańców)
1000
900
800
994,1
948,0
940,2
700
600
500
503,2
400
453,9
442,8
300
200
100
0
1996
Zgony ogółem
2000
2002
choroby układu krążenia
Wskaźnik umieralności (na 100 000 mieszkańców) z powodu
CVD w wybranych krajach
Belarus
Ukraine
Russian Federation
Kaz akstan
Az erbaijan
Estonia
Poland
Lithuania
Krygyz stan
Hungary
Romania
Cz ech Republic
Ireland
Finland
UK
USA
Austria
Sweden
Norway
Germany
Greece
Australia
Netherlands
Luxembourg
Spain
Switz erland
Italy
W ome n
France
Men
Japan
1000
800
600
400
200
0
200
400
World Health Organization (2002)
www.heartstats.org
600
Czynniki ryzyka chorób układu krążenia
Czynniki, które nie podlegają modyfikacji
 czynniki genetyczne
 wiek
 płeć
Klasyczne czynniki ryzyka chorób układu
krążenia
otyłość
zaburzenia lipidowe
nadciśnienie
cukrzyca
palenie tytoniu
brak aktywności fizycznej
Nadwaga i otyłość
niezależny czynnik ryzyka CVD
zwiększa 3–4 krotnie częstość rozwoju
nadciśnienia tętniczego i udaru mózgu oraz 2krotnie niewydolności krążenia
sprzyja rozwojowi chorób metabolicznych
(cukrzycy typu II, hiperlipidemii)
Wskaźnik masy ciała – BMI
BMI=masa ciała (kg)/wzrost(m2)
Prawidłowa masa ciała BMI 20-25
Nadwaga
BMI 25-30
Otyłość
BMI powyżej 30
Obwód w talii 102 cm u mężczyzn
88 cm u kobiet
powyżej tych wartości to otyłość brzuszna
Nadwaga i otyłość
52% Polaków cierpi na nadwagę lub
58% mężczyzn,
49% kobiet
otyłość
Obserwuje się tendencje rosnącą
USA (badania NHANES 1999–2002)
65,7% dorosłej populacji cierpi na nadwagę lub
otyłość
Zaburzenia lipidowe
 Hipercholesterolemia - 18 mln Polaków (10,8 mln nie jest
świadoma tego faktu)
 podwyższony poziom LDL, triglicerydów, lipoproteiny A,
 obniżony poziom HDL - działanie aterogenne szczególne
ryzyko w przypadku małych, gęstych LDL (typowe dla
hipertriglicerydemii, cukrzycy, otyłości brzusznej)
Zaburzenia lipidowe stwierdzono u ponad 50% dorosłych
Polaków
Zredukowanie poziomu cholesterolu o 10% zmniejsza
ryzyko zawału mięśnia sercowego
o 50%
Nadciśnienie tętnicze
10,5 mln dorosłych Polaków choruje (32%)
9 mln ma wysokie prawidłowe ciśnienie
1 mln jest leczony skutecznie
co trzecia osoba nie wie, że jest chora
NATPOL 2011
Występowanie choroby nadciśnieniowej w Polsce
(w odsetkach danej grupy wieku)
%
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64
mężczyźni
kobiety
Nadciśnienie tętnicze
redukcja ciśnienia rozkurczowego
tylko o 3 mmHg zmniejsza ryzyko
udarów mózgu
o 29%
choroby wieńcowej o 17 %
Cukrzyca
choruje 6% (1,8 mln.) dorosłych Polaków
cukrzyca przyspiesza rozwój miażdżycy,
powodującej ok.75% przedwczesnych zgonów w tej
grupie chorych
u 25% chorych z nowo wykrytą cukrzycą typu 2
stwierdzono także chorobę wieńcową
Polkard 2002
Palenie tytoniu
 obniżenie poziomu cholesterolu HDL, wzrost
cholesterolu LDL i trójglicerydów
 działanie presyjne (nadciśnienie)
 wzrost agregacji płytek krwi
 podwyższenie poziomu fibrynogenu
 Wzrost ryzyka ChNS ponad dwukrotny
Dłużniewski 2002
Palenie tytoniu
Obecnie pali co trzeci Polak
W Europie- 18 % zgonów z przyczyn
sercowo- -naczyniowych to zgony
z powodu palenia
Aktywność fizyczna
brak wysiłku fizycznego zwiększa
ryzyko zachorowalności na choroby
ukladu krążenia ok. dwukrotnie
Niedostateczna aktywność fizyczna
przyczynia się do skrócenia długości
życia - liczbę przedwczesnych zgonów
spowodowanych siedzącym trybem
życia ocenia się obecnie w USA na
250 000 rocznie
Nieaktywny styl życia jest związany
z podwyższonym ryzykiem:
chorób sercowo-naczyniowych,
otyłości,
cukrzycy,
nadciśnienia tętniczego,
podwyższonego poziomu frakcji LDL
(„złego cholesterolu”) w surowicy
 osteoporozy





Aktywność fizyczna
Aktywność fizyczna
z wydatkiem energetycznym
ponad 1000kcal/tydzień
to
30% redukcja umieralności ogólnej
30-50% zmniejszenie ryzyka wieńcowego
Zaleca się uprawianie ćwiczeń o umiarkowanej
intensywności co najmniej 30 minut codzienne
Minimalny poziom aktywności (wg wytycznych
AHA) – 10 000 kroków dziennie
Dla poprawy wydolności fizycznej
3 x w tygodniu
30 min
do uzyskania tętna 130/min
3x30x130
Znaczenie
klasycznych
czynników
ryzyka (wysoki poziom cholesterolu,
cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, otyłość,
brak aktywności fizycznej, niewłaściwa
dieta, palenie tytoniu) w kształtowaniu
ryzyka chorób układu krążenia jest
przedmiotem badań od wielu lat i jest
dość dobrze rozpoznane. Jednak
tłumaczy zaledwie 50% przypadków
zachorowań na CVD
Pyły
Czynniki
chemiczne
Czynniki
fizyczne
Czynniki
środowiska
pracy
Czynniki
psychospołeczne
Czynniki
wynikające
z charakteru
pracy
Ryzyko wystąpienia pierwszego zawału mięśnia sercowego w
grupach zawodowych w populacji szwedzkiej
(Hammar i wsp. 1992)
Mężczyźni
OR
CI
Kobiety
OR
CI
Niskie ryzyko
Prawnicy
0.5
0.3 – 0.8 Nauczycielki
0.4
0.3 – 0.7
Lekarze
0.6
Pracownice
0.5 – 0.9 administracji
państwowej
0.6
0.4 – 0.8
Stomatolodzy
0.6
0.4 – 1.0
0.6
0.3 – 1.0
Projektanci
0.6
0.4 – 1.0 Muzycy
0.6
0.4 – 0.9
Nauczyciele
akademiccy
0.7
0.4 – 1.0 Sekretarki
0.8
0.7 – 0.9
Fizykoterapeuc
i
Ryzyko wystąpienia pierwszego zawału mięśnia sercowego w grupach
zawodowych w populacji szwedzkiej (Hammar i wsp. 1992)
Mężczyźni
OR
CI
Kobiety
OR
CI
Wysokie ryzyko
metalurgiczny
2.8
Przemysł
1.4 – 5.8
Pracownice
ochrony
2.0
1.0 – 3.8
1.8
1.0 – 3.3
Transport
papierniczy
1.8
1.1 – 2.9
Pracownice
centrali
telefonicznych
chemiczny
1.6
1.1 – 2.3
Obsługa maszyn
1.8
1.1 – 3.1
tworzyw
sztucznych
1.5
1.1 – 2.0
Pomoc kuchenna
1.5
1.0 – 2.1
Przeładunek na
statkach
1.8
1.0 – 3.2
Gospodarz domu
1.5
1.1 – 2.1
Kontrola ruchu
lotniczego
1.7
1.1 – 2.9
Pielęgniarki
1.4
1.1 – 1.8
Choroby zawiązane z pracą
Nurminen i wsp.(2001)
stwierdzili, że 17% przyczyn zgonów z powodu choroby
niedokrwiennej serca (ChNS) stanowiły czynniki zawodowe
(praca zmianowa, stres, hałas i tlenek węgla)
Steenland i wsp.(2003)
stwierdzili, że 6,3-18% wszystkich zgonów w USA z powodu
ChNS -w populacji w wieku 20-69 lat to zgony związane z
warunkami pracy
W badaniach uwzględniono: hałas, pracę zmianową, stopień
kontroli nad procesem pracy, zanieczyszczenie powietrza
dymem tytoniowym (bierne palenie)
Zaburzenia
rytmu serca:
•Tritlenek diarsenu (arszenik),
•fluorowcowe pochodne
węglowodorów (np.freony),
•związki fosforoorganiczne
•rozpuszczalniki organiczne,
np. trichloroeten
(trójchloroetylen),
Zarostowa
choroba
tętnic:
•arszenik,
•ołów
Uszkodzenie
mięśnia
sercowego:
•
•
•
•
•
antymon,
arsenowodór,
arszenik,
ołów,
kobalt
Efekty toksyczne
Nadciśnienie
tętnicze:
ChNS
(niemiażdżycowa):
•disiarczek węgla
•ołów
•kadm
•tlenek azotu,
ChNS:
•Disiarczek węgla,
•Diazotan glikolu etylenowego •Ołów
•Tlenek węgla
•nitrogliceryna,
Czynniki
fizyczne
Hałas
Mikroklimat
Pola
elektromagnetyczne
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY
Konkurencja
na rynku
pracy
Transfer
nowych
technologii
narastająca
konkurencja
ekonomiczna
trudności
kontroli
procesu pracy
wzrost
wydajności
pracy
zmiana
organizacji i
systemu pracy
wzrost
tempa pracy
IM. PROF.
J. NOFERA
Wzrost
komponenty
statycznej
w pracy
fizycznej
Starzenie się
społeczeństwa
praca
zmianowa
wydłużanie
czasu pracy
presja czasu
stres
Ryzyko chorób układu
krążenia
Czynniki
wynikające
z charakteru
pracy
Ciężka
praca
fizyczna
Praca
siedząca
Wydłużony
czas
pracy
Praca
zmianowa
Zawodowe czynniki ryzyka chorób układu krążenia w populacji
Danii (Olsen i Kristensen 1991)
Czynnik ryzyka
Praca monotonna, duże tempo
pracy
Częstość występowania
[%]
mężczyźni
kobiety
Ryzyko
względne
6
16
2.0
20
20
1.4
7
4
1.2
mała
mała
> 1.0
Bierne palenie
12
13
1.3
Praca siedząca
90
90
2.0
Praca zmianowa
Hałas
Czynniki chemiczne
Gdyby ze środowiska pracy usunąć wszystkie
szkodliwe czynniki to 51% mężczyzn i 55%
kobiet mogłoby uniknąć chorób układu
krążenia
Gdyby ze środowiska pracy usunąć wszystkie
szkodliwe czynniki z wyjątkiem pracy
siedzącej to 16% mężczyzn i 22% kobiet
mogłoby uniknąć chorób układu krążenia
Ciężka praca fizyczna
Ciężka praca fizyczna wydatek energetyczny na zmianę
roboczą: dla mężczyzn 2000 kcal, dla kobiet 1200kcal
Ilmarinen, 1989
Zależność między charakterem wykonywanej pracy a ChNS
w obserwacji 4-letniej.
Przebadano 1999 kobiet i 1419 mężczyzn w wieku 50-55 lat.
Stwierdzono, że ryzyko nowych przypadków ChNS wynosiło
5.8 dla mężczyzn w wieku 44-49 lat i 2.2 w wieku 50-55 lat
wykonujących ciężką pracę fizyczną w porównaniu z
odpowiednimi grupami wykonującymi pracę lekką.
Praca siedząca
Meta- analiza
Analizowano związek między
występowaniem chorób układu krążenia
a aktywnością fizyczną w 27 kohortach (>800 tys.
osób badanych).
Stwierdzono, że u osób nieaktywnych fizycznie (praca
siedząca+brak aktywności w czasie wolnym) ryzyko
chorób układu krążenia było ok. dwukrotnie wyższe w
porównaniu z osobami aktywnymi fizycznie
Berlin J.A., Colditz G.A., 1990
Długotrwała praca
w pozycji siedzącej
Brak ćwiczenia szkieletu,
stawów, kości
Odwapnienie
kości
Wzrost
ryzyka
złamań
Zmniejszenie
ruchliwości,
zaburzenia
równowagi
Wzrost
ryzyka
upadku
Brak pobudzania (aktywowania)
serca, płuc, naczyń
Zmniejszenie
siły
mięśniowej
Mniej energii,
mniej ruchu
Zła
kondycja
fizyczna
Zmniejszone zużycie
energii
Choroby
układu
krążenia
Cukrzyca
Wysokie ciśnienie krwi,
choroba niedokrwienna serca,
zawał
Dolegliwości, bóle,
zmniejszona jakość życia
Zaburzenia
żołądkowo-jelitowe
Nadmierna
masa
ciała
Zaparcia
Wydłużony czas pracy
Sokejima i wsp. 1998
Analizowano czas pracy zawodowej
kadry
kierowniczej
w
okresie
miesiąca
poprzedzającego zawał mięśnia sercowego
Wykazano, że: Ryzyko zawału serca jest
największe u osób pracujących ponad 11 godz.
dziennie
Najmniejsze
dziennie.
u
osób
pracujących
7-8
godz
Praca zmianowa
powoduje zakłócenia rytmu biologicznego
 desynchronizacja różnych funkcji organizmu, czyli
rozprzężenie w porównaniu do sytuacji, w której
aktywność zgodna jest z naturalną rytmiką światłociemność
 zaburzenia rytmu sen-czuwanie
 zmęczenie przewlekłe
Praca zmianowa a układ krążenia
praca zmianowa
naruszenie rytmiki procesów
fizjologicznych
nasilenie intensywności działania czynników
ryzyka
nieprawidłowe jakościowo i ilościowo odżywianie
Zaburzenia procesów trawiennych i metabolicznych
•
•
zmiany w składzie lipidowym osocza
zaburzenia tolerancji węglowodanów
Hampton i wsp, 1995
Praca zmianowa
Ryzyko wystąpienia ChNS rośnie ze stażem pracy
zmianowej:
5 letnia praca - wzrost ryzyka o 50%,
6–10 letnia - o 100%,
11–15 letnia już o 120%.
Knutsson i wsp., 1986
Praca zmianowa
Morikawa i wsp.1999
badanie prospektywne 5 lat
 669 mężczyzn w wieku 18-49 lat,
pracujących w systemie zmianowym
 1331 mężczyzn w wieku 18-49 lat,
pracujących na 1 zmianę
Ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego
u młodych osób pracujących przez 5 lat w
systemie zmianowym wynosiło 4.0 (CI 1.67-9.67)
Stres zawodowy
Stres to reakcja na zakłócenie równowagi
pomiędzy możliwościami jednostki a wymaganiami
otoczenia.
Na stan stresu składają się negatywne emocje,
zmiany fizjologiczne i biochemiczne,
przekraczające normalny poziom pobudzenia
Badanie INTERHEART
 52 kraje ze wszystkich kontynentów
 1999-2003
 Badanie przypadków (case-control)
 15 152 przypadki ostrego zawału mięśnia
sercowego
 14 820 przypadków kontrolnych
(hospitalizowanych z przyczyn nie
związanych z CVD
z Polski
1030 przypadków zawału
1008 przypadków kontrolnych
 Oceniano poziom klasycznych czynników ryzyka
CVD oraz stresu
A. Rosengren i wsp. INTERHEART Study, Lancet,2004
Badanie INTERHEART
W badaniu wykazano:
 sześć niezależnych czynników ryzyka – odpowiadają
one u 90% mężczyzn i 94% kobiet za wystąpienie
zawału serca
 trzy czynniki kardioprotekcyjne
Czynniki ryzyka
nadciśnienie, cukrzyca, zaburzenia lipidowe, otyłość
brzuszna, palenie, stres
Czynniki kardioprotekcyjne:
spożywanie warzyw i owoców, umiarkowane spożycie
alkoholu oraz aktywność fizyczna
Ryzyko zawału w zależności od poziomu stresu
2,20
2,00
1,80
1,60
1,40
1,20
1,00
w domu
Stres
w pracy
ogólnie
Zawsze
Często
Nigdy
Rzadko
Rzadko
Nigdy
Często
Zawsze
A. Rosengren i wsp. INTERHEART Study,
Lancet,2004
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY
IM. PROF.
J. NOFERA
Czynniki ryzyka ChUK
3,50
3,00
Palenie tytoniu
2,50
2,00
1,50
1,00
Cuk rzyca
Nadciśnienie
Otyłość
Stres
Choroby związane z pracą
 zespoły bólowe kręgosłupa
 nadciśnienie tętnicze
 choroba niedokrwienna serca
 przewlekłe zapalenie oskrzeli
 zaburzenia zachowania i choroby
psychosomatyczne
Choroby związane z pracą
Termin „choroby związane z pracą” (work related
diseases) wprowadzony został przez WHO
w 1982r.
choroby o złożonej etiologii,
występują w populacji generalnej
zagrożenia zawodowe i warunki pracy
stanowią jeden z możliwych czynników ryzyka
wpływających na ujawnienie, przyspieszenie lub
pogorszenie przebiegu choroby
Choroby związane z pracą
Do rozpoznania choroby jako choroby związanej z
pracą konieczne jest udokumentowanie i
wykazanie niekorzystnego wpływu warunków lub
sposobu wykonywania pracy na powstanie lub
przebieg choroby.
W Polsce problem chorób związanych
z pracą nie doczekał się rozwiązań
prawnych, brakuje opracowań
określających jakościową i ilościową
skalę zjawiska, nie ma też systemu
zbierania i przetwarzania danych na
ten temat.
Choroby związane z pracą
Są ważnym problemem medycznym
i społecznym, gdyż stanowią przyczynę:
 długotrwałej absencji chorobowej
 częściowej i trwałej niezdolności do
pracy
Zmiany warunków pracy powinny spowodować
inne
podejście
do
ochrony
zdrowia
pracujących. Mniejsze znaczenie będą miały
choroby zawodowe w „ujęciu klasycznym”
a coraz większe – choroby związane z pracą.
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY
IM. PROF.
J. NOFERA
Ochrona
zdrowia
pracujących
nie
powinna ograniczać się tylko do ochrony
przed
zagrożeniami
bezpośrednio
związanymi z pracą, ale obejmować
także działania, które umacniają zdrowie
pracowników.
Promocja zdrowia
 Profilaktyka ukierunkowana na określone
grupy zawodowe (o najwyższym ryzyku)
 Profilaktyka ukierunkowana na określone
czynniki w środowisku pracy
W Polsce takich rozwiązań
dotychczas nie było
W Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi realizowane były
takie zintegrowane działania w ramach Programu
Operacyjnego „Kapitał Ludzki”.
Celem jednego z projektów w jego ramach było
przygotowanie i wdrożenie programu profilaktyki chorób
układu krążenia uwzględniającego czynniki środowiska
pracy i ukierunkowanego na wybrane grupy zawodowe.
Program był skierowany do:
 służb medycyny pracy: lekarzy
i średniego personelu medycznego
 służb BHP
 pracodawców
 pracowników różnych grup zawodowych
W Polsce problem chorób związanych z pracą nie
doczekał się rozwiązań prawnych
 brakuje opracowań określających jakościową i
ilościową skalę zjawiska,
 w odróżnieniu do chorób zawodowych nie ma
systemu zbierania i przetwarzania danych na
temat chorób związanych z pracą
Dziękuję za uwagę