dr n. med. Aneta Stanisławek Biała Podlaska 25.03.2015r Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia Prewencja - to szereg działań mających na.
Download ReportTranscript dr n. med. Aneta Stanisławek Biała Podlaska 25.03.2015r Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia Prewencja - to szereg działań mających na.
Slide 1
dr n. med. Aneta Stanisławek
Biała Podlaska 25.03.2015r
Slide 2
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Prewencja - to szereg działań mających na celu
zapobieganie chorobie przed jej rozwinięciem poprzez
kontrolowanie przyczyn i czynników ryzyka.
Celem prewencji jest podjęcie szybkich i skutecznych
działań przywracających zdrowie oraz zahamowanie
postępu lub powikłań już istniejącej choroby.
2
Slide 3
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Rozwój medycyny i nauki o żywieniu człowieka dostarczył
niezbitych dowodów na to, że racjonalne prawidłowe
żywienie jest najważniejszym czynnikiem zmniejszającym
ryzyko rozwoju otyłości i przewlekłych chorób niezakaźnych
(chorób układu sercowo-naczyniowego, cukrzycy, chorób
nowotworowych, osteoporozy, próchnicy) i wielu innych
chorób żywieniowozależnych.
3
Slide 4
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Leczenie większości chorób wymaga również stosowania
leczenia dietetycznego.
Które zwiększa skuteczność:
• leczenia farmakologicznego,
• zmniejsza ryzyko rozwoju powikłań,
• skraca czas hospitalizacji i rehabilitacji,
by w końcowym efekcie zmniejszyć istotnie wydatki na
ochronę zdrowia
4
Slide 5
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Wiele danych wskazuje na to, że niezwykle istotnym
elementem w prewencji chorób układu krążenia jest
poprawa zwyczajów żywieniowych.
Osoby ze zwiększonym ryzykiem chorób układu krążenia
powinny podlegać specjalnej opiece żywieniowej, która
uwzględniałaby także cały profil czynników ryzyka danego
pacjenta.
5
Slide 6
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
•
Powszechnie znana piramida
pokarmowa została
wprowadzona w 1992 roku przez
Amerykański Departament
Rolnictwa (USDA) i ogólnie
przyjęta na świecie, również w
Polsce.
•
Dr Walter Willett z Uniwersytetu
Harvardzkiego, który w 2001 roku,
opierając się o nowe badania i z
uwzględnieniem założeń diety
śródziemnomorskiej, stworzył
nową piramidę zdrowego
żywienia.
6
Slide 7
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
7
Slide 8
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Nowa piramida zdrowego
żywienia wprowadza bardzo
istotne zmiany, oparte właśnie
na badaniach makrosubstancji
odżywczych – białek, tłuszczów
i węglowodanów.
8
Slide 9
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
• W tej piramidzie został po raz pierwszy położony nacisk
na aktywność fizyczną, która warunkuje zdrowie,
wspomaga właściwe trawienie i spalanie nadmiaru
dostarczanej z pokarmem energii, w przeciwnym razie
odkładającej się w postaci tkanki tłuszczowej.
• Oprócz ruchu ważne jest kontrolowanie swojej wagi,
pilnowanie by była ona prawidłowa.
9
Slide 10
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Warto w tym celu obliczyć swoje BMI.
BMI = masa ciała (kg) / wzrost (m)²
Jak obliczyć BMI? – wystarczy podzielić swoją wagę w
kilogramach przez wzrost w metrach podniesiony do
kwadratu, np.:
Jeśli masz 165 cm wzrostu, pomnóż 1,65 x 1,65 = 2,7225
Następnie swoją wagę, np. 60 kg, podziel przez wynik,
który otrzymałaś: 60 / 2,7225.
Tak uzyskasz swoją wartość wskaźnika BMI = 22,03.
1
0
Slide 11
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Międzynarodowa klasyfikacja BMI dla osób dorosłych wskazuje
na:
poniżej 16,0 – wygłodzenie,
16,0–17,0 – wychudzenie (spowodowane często przez ciężką
chorobę),
17–18,5 – niedowagę,
18,5–25,0 – wartość prawidłową,
25,0–30,0 – nadwagę,
30,0–35,0 – I stopień otyłości,
35,0–40,0 – II stopień otyłości,
powyżej 40,0 – III stopień otyłości (otyłość skrajna).
1
1
Slide 12
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
• Tłuszcz jest składnikiem pożywienia mającym najwyższą
gęstość energetyczną i jest wykorzystywany w
organizmie człowieka przede wszystkim jako źródło
energii.
1
2
Slide 13
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
W Konsensusie Rady Redakcyjnej Polskiego Forum
Profilaktyki dotyczącym zasad zdrowego żywienia
przyjęto następujące wartości procentowe
poszczególnych składników odżywczych:
tłuszcze <30% dziennego zapotrzebowania
energetycznego, w tym:
• nasycone kwasy tłuszczowe (saturated fatty acids
– SFA) poniżej 10% zapotrzebowania
energetycznego (a u osób ze zwiększonym
ryzykiem sercowo-naczyniowym poniżej 7%)
1
3
Slide 14
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
• jednonienasycone kwasy tłuszczowe
(monounsaturated fatty acids – MUFA) do 20%
dziennego zapotrzebowania energetycznego
• wielonienasycone kwasy tłuszczowe
(polyunsaturated fatty acids – PUFA) 6–10%
zapotrzebowania energetycznego przy stosunku
kwasów n-6 do n-3 mniejszym niż 4:1
• izomery trans kwasów tłuszczowych poniżej 1%
dziennego zapotrzebowania energetycznego
1
4
Slide 15
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Czy tłuszcz występujący we współczesnej diecie jest
głównym czynnikiem sprawczym chorób układu krążenia?
Jak się okazuje ten składnik sam w sobie nie jest
zagrożeniem. Problemem jest rodzaj tłuszczu, który zaczyna
dominować w naszych dietach. Sprawcą wzrastającego
ryzyka chorób cywilizacyjnych są nasycone kwasy
tłuszczowe zawarte głównie w tłustym mięsie, śmietanie,
lodach, maśle czy tłustym serze. Wiadomo jednak, że
istnieją tłuszcze pomagające w utrzymaniu dobrego stanu
zdrowia.
1
5
Slide 16
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Większość lipidów może być wytwarzana w organizmie
człowieka, jednak nie potrafimy syntetyzować wiązań
nienasyconych w pozycji n – 3 i n – 6 (przy 3 i 6 atomie
węgla), dlatego kwasy te muszą być dostarczane z
pożywieniem i są nazywane niezbędnymi nienasyconymi
kwasami tłuszczowymi (NNKT).
16
Slide 17
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Zapobiegają one m. in. rozwojowi miażdżycy poprzez
obniżanie
poziomu
cholesterolu
w
surowicy
oraz
zmniejszanie agregacji płytek krwi, czyli ich zdolności do
wytwarzania zakrzepów naczyniowych, które prowadzą do
zawałów czy udarów mózgu.
17
Slide 18
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Rodzina omega – 3
Kwasy n - 3 obniżają przede wszystkim poziom
trójglicerydów (TG) w surowicy krwi, poziom cholesterolu
frakcji LDL (tzw. „zły cholesterol”) oraz wpływają na wzrost
HDL (tzw. „dobry” cholesterol). Jest to bardzo korzystne
zjawisko, gdyż wysoki poziom TG, uznawany jest za
niezależny czynnik ryzyka miażdżycy, podobnie jak wysoki
poziom cholesterolu całkowitego i jego frakcji LDL.
18
Slide 19
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Kwasy te hamują rozwój guzów, namnażanie się tkanki
nowotworowej w tym również jej rozprzestrzenianie.
W ten sposób wpływają na zapobieganie nowotworom i
mogą być wykorzystywane w profilaktyce tej choroby.
Szczególnie dotyczy to raka gruczołu krokowego
(prostaty), piersi i jelita grubego.
19
Slide 20
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Głównym źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych
omega- 3 są oleje roślinne tj. rzepakowy, lniany i sojowy
oraz ryby i ssaki morskie, a także żółtko jaja, nasiona soi i
orzechy włoskie. Spożycie 100-200 g ryb morskich
dostarcza 2 g tych kwasów.
Można je również przyjmować w formie kapsułkowanej lub
z produktami specjalnie wzbogacanymi w EPA i DHA.
Ostatnio na rynku pojawiły się produkty spożywcze
fortyfikowane kwasami tłuszczowymi z rodziny n – 3 takie
jak jajka (karmione kwasami n – 3 kury gromadzą je w
żółtku), margaryny czy mleko.
20
Slide 21
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Omega – 6
Kwas linolowy (główny przedstawiciel rodziny n – 6) wydaje
się być istotny z punktu widzenia zapewniania
odpowiedniego wzrostu, gojenia ran, czynności nerek i
wątroby oraz zapobiegania zakażeniom. Kwasy omega- 6
wykazują również korzystne oddziaływanie w odniesieniu do
obniżania poziomu tzw. „złego” cholesterolu (frakcji LDL).
Stwierdzono jednak, że wysokie spożycie tych kwasów,
oprócz obniżania „złego” cholesterolu może powodować
również obniżenie tzw. „dobrego” cholesterolu (frakcji HDL).
21
Slide 22
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Kwasy tłuszczowe omega – 6 znajdują się w dużych
ilościach w olejach: kokosowym, słonecznikowym,
kukurydzianym, z nasion winogron, arachidowym,
sezamowym i sojowym oraz w produkowanych z nich
margarynach. Pamiętać przy tym należy, że oleje roślinne
bogate w te kwasy należy spożywać w postaci surowej.
Nie powinno się ich używać do smażenia.
22
Slide 23
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Podczas smażenia powstają związki (nadtlenki,
wodorotlenki lipidowe), które wykazują miażdżycorodne
działanie i prawdopodobnie mają działanie
pronowotworowe.
Spożywanie utlenionych olejów stwarza także warunki do
rozwoju stanu zapalnego, chorób degeneracyjnych oraz
przedwczesnego starzenia się komórek i tkanek.
23
Slide 24
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Jedynymi tłuszczami nadającymi się do obróbki kulinarnej
w wysokich temperaturach, czyli smażenia i pieczenia, są
olej rzepakowy nisko- lub bezerukowy oraz oliwa z oliwek.
Te dwa tłuszcze zawierają przede wszystkim kwasy
jednonienasycone (MUFA). Pozostałe oleje,
dostarczające głównie kwasów wielonienasyconych
(PUFA), są niezbędne w prawidłowym żywieniu, lecz tylko
wtedy, gdy są spożywane na surowo.
24
Slide 25
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Należy regularnie spożywać ryby (co najmniej 300 g ryb
morskich tygodniowo).
Pamiętajmy także o diecie bogatej w zielone warzywa,
które wpłyną na wchłanianie omega-3 oraz produktów
bogatych w witaminę E, która przeciwdziała skutkom
utleniania (co najmniej 0,5 mg ekwiwalentu tokoferolu na
1g kwasu linolowego).
25
Slide 26
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Białko
Zaleca się spożywanie chudych gatunków mięs:
• kurczaka
• indyka
• chudego mięsa wołowego
• cielęciny
• ryb
• oraz chudych wyrobów wędliniarskich.
26
Slide 27
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Mleko i produkty mleczne także powinny charakteryzować
się niską zawartością tłuszczu.
Dobrym źródłem białka są także nasiona roślin
strączkowych (fasola, groch, soczewica, soja), lecz nie jest
to białko tak dobrze przyswajalne jak białko pochodzenia
zwierzęcego.
27
Slide 28
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Jest to składnik pokarmowy, który w ponad 50% powinien
pokrywać dzienne zapotrzebowanie energetyczne. Źródłem
węglowodanów powinny być przede wszystkim
węglowodany złożone o niskim indeksie glikemicznym.
Zaliczają się tu m.in.:
• chleb z mąki z pełnego przemiału
• makarony razowe
• ryż brązowy
• płatki owsiane.
28
Slide 29
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Błonnik
Błonnik rozpuszczalny w wodzie obecny jest w owocach,
warzywach i suchych nasionach roślin strączkowych.
Odgrywa on ważną rolę w zaburzeniach gospodarki
lipidowej:
• obniża stężenia cholesterolu całkowitego
• przyspiesza jego wydalanie z kałem
• wiąże znaczne ilości kwasów żółciowych
• opóźnia wchłanianie triglicerydów i zwiększa wydalanie
tłuszczów ze stolcem.
29
Slide 30
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Frakcja błonnika nierozpuszczalnego w wodzie, do których
zalicza się przede wszystkim otręby, w znacznym stopniu
przyczynia się do właściwej pracy przewodu pokarmowego.
Działanie to rozpoczyna się już w jamie ustnej poprzez
pobudzenie funkcji żucia i zwiększenie wydalania śliny.
W jelicie grubym mechaniczne drażnienie ścian jelita
wpływa na jego perystaltykę, przez co chroni przed
zaparciami, polipami i uchyłkowatością jelit, jak również
chorobą nowotworową
30
Slide 31
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Dbałość o zdrowie zaczyna się już w momencie wyboru
produktów, które zostaną włożone do koszyka podczas
zakupów. Na wybór ten wpływają oczywiście
przyzwyczajenia wyniesione z domu rodzinnego, cena,
reklama, atrakcyjność opakowania, jak również uczucie
sytości lub głodu.
31
Slide 32
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
1. UCZUCIE GŁODU, A ROBIENIE ZAKUPÓW
Uczucie głodu lub sytości podczas robienia zakupów ma
bardzo duży wpływ na ilość kupionej żywności i na wybór
produktów. Uczucie głodu prowadzi do „jedzenia oczami”,
a koszyk zostaje wypełniony nadmierną ilością pożywienia i
często kupowane są różnego rodzaju słodycze i przekąski.
32
Slide 33
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
2. MĄDRE ZASPOKAJANIE GŁODU
Dla osób chcących schudnąć bardzo istotne jest, by nie
posiadały w domu ulubionej żywności. Ułatwia to kontrolę
nad ilością spożywanego pożywienia.
33
Slide 34
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
3. ZGUBNE SKUTKI DOJADANIA
Kolejnym błędem w ograniczaniu wartości energetycznej
diety jest nadmierne zmniejszanie ilości zjadanego
pożywienia podczas głównych posiłków. Efektem takiego
postępowania może być silne uczucie głodu i dojadanie.
34
Slide 35
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
4. KALORIE UKRYTE W NAPOJACH
Nieobojętne jest również, czym gaszone jest pragnienie
przez osoby odchudzające się.
Szklanka wody gazowanej lub niegazowanej dostarcza 0
kcal. Taka sama ilość słodkiego napoju lub soku
owocowego to około 150 kcal. Natomiast jeden litr to około
500 kcal.
35
Slide 36
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
5. DOCEŃ WARZYWA
Znaczenie dla zdrowia warzyw i owoców jest znane
powszechnie. Niestety, szczególnie w odniesieniu do
warzyw, nie przekłada się ono na ich wystarczające
spożywanie.
Owoce są jedzone chętniej niż warzywa, a czasami nawet
zbyt chętnie. Wartość energetyczna większości owoców
jest zbliżona (może poza bananami i winogronami, które
należą do owoców najbardziej kalorycznych). Zjedzenie
jednego dużego jabłka (ok. 200 g) oznacza dostarczenie
około 100 kcal, a zjedzenie podobnej ilości truskawek
oznacza dostarczenie około 60 kcal.
36
Slide 37
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
6. WŁAŚCIWY WYBÓR TŁUSZCZY
Kolejnymi sposobem na zmniejszenie kaloryczności diety
jest zmiana przyzwyczajeń w sposobie przyrządzania i
podawania potraw. Porcja około 150 g ziemniaków ma
wartość kaloryczną około 120 kcal, jednak polana jedną
łyżką tłuszczu będzie miała wartość kaloryczną wyższą o
około 120 kcal. Taka sama porcja frytek to około 350 kcal.
37
Slide 38
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Osoby,
które
smarują
pieczywo,
mogą
wybierać
margaryny o mniejszej wartości energetycznej. Również
wybór wędliny ma znaczenie w zmniejszaniu ilości
tłuszczu w diecie i wartości energetycznej diety. 10 g (1
plasterek) polędwicy sopockiej dostarcza ok. 16 kcal oraz
1 g tłuszczu, podczas gdy taka sama ilość salami jest
ponad 3 razy bardziej kaloryczna (ok. 60 kcal) oraz
zawiera ok. 5 g tłuszczu.
38
Slide 39
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
7. ZŁY CHOLESTEROL I DOBRE STEROLE ROŚLINNE
W zapobieganiu chorobom układu krążenia zaleca się,
poza zmianą jakości tłuszczu w diecie, również
zmniejszenie ilości cholesterolu dostarczanego z
żywnością. Oznacza to unikanie wszelkiego rodzaju
podrobów oraz tłustych produktów mięsnych. Dodatkowo
można wykorzystać w diecie produkty zaliczane do
żywności funkcjonalnej.
39
Slide 40
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
U osób, u których już stwierdzono hipercholesterolemię,
można włączyć produkty zawierające sterole roślinne.
Związki te zmniejszają wchłanianie cholesterolu z
przewodu pokarmowego. Na świecie jest to coraz
bardziej różnorodna grupa produktów. W Polsce są
dostępne margaryny i napoje mleczne z dodatkiem
steroli.
40
Slide 41
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
8. NIEDOCENIANE ORZECHY
Wśród produktów, niezwykle cenne w profilaktyce
schorzeń układu krążenia są orzechy. Najczęściej
badania dotyczą korzystnego wpływu regularnego
spożywania orzechów włoskich i migdałów. Jednak
warto, by w diecie występowały i inne orzechy.
41
Slide 42
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Niestety orzechy są produktami o dużej wartości
energetycznej, a mianowicie 100 g dostarcza około
600 kcal. Korzystne dla zdrowia jest spożywanie
codziennie około 1 łyżki orzechów czyli około 10–15 g.
Jest to ilość dostarczająca 60–90 kcal. Dodatkowo
orzechy mogą wpłynąć na ilość spożywanej żywności,
ponieważ są produktami dającymi uczucie sytości
42
Slide 43
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Profesor Berger to jeden
z najwybitniejszych polskich
specjalistów z zakresu
żywienia człowieka,
twórca Wydziału Nauk
o Żywieniu i Konsumpcji
SGGW w Warszawie.
Jest też „ojcem” coraz
bardziej rozpowszechnianych
zasad żywieniowych 6U.
43
Slide 44
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Urozmaicenie posiłków
pozwoli nam na dostarczenie
organizmowi wszystkich
niezbędnych do
funkcjonowania składników,
co zapewni zachowanie
zdrowia i ustrzeżenie się przed
niedoborami. Berger zaleca
spożywanie 60 różnych
produktów tygodniowo.
Najlepiej jeżeli będą one
przetworzone w jak
najmniejszym stopniu i będą
świeże.
44
Slide 45
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Po raz kolejny pojawia się
zasada-umiarkowanie w
jedzeniu. Małe posiłki skurcza
żołądek, nie obciążą
przewodu pokarmowego.
Ponadto, jeżeli będziemy
jedli mniejsze, ale
urozmaicone dania, z
łatwością unikniemy otyłości.
45
Slide 46
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Systematyczne jedzenie
poprawi przemianę materii,
a także usprawni działanie
przewodu pokarmowego.
Co ważne, jeżeli organizm
będzie spodziewał się
dostawy energii o ustalonej
porze, przestanie domagać
się przegryzek pomiędzy
posiłkami. Najlepiej spożyć
ok. 5 posiłków w odstępach
ok. 3 godzinnych. Pierwszy
posiłek należy zjeść w ciągu
2 godzin po przebudzeniu, a
kolację max. 3 godziny przed
snem.
46
Slide 47
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Sport to sprzymierzeniec zdrowia i dobrego
samopoczucia. Oprócz tego, że usprawnia
przemianę materii i ułatwia utrzymanie zgrabnej
sylwetki-poprawia też humor. Wydzielające się
podczas wzmożonej aktywności hormony szczęścia
łagodzą ból oraz zmniejszają poczucie głodu.
47
Slide 48
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Unikanie to pojęcie obszerne. Autor zasady 6U miał tu na
myśli wszystkie produkty żywnościowe, które nie wnoszą
pozytywnych składników do organizmu, a mogą być
groźne dla zdrowia. Strzec się powinniśmy przed wysoko
przetworzoną żywnością, cukrami prostymi (ciastka,
cukierki), słodzonymi sokami, nadmiarem alkoholu.
48
Slide 49
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Naukowcy udowodnili, że uśmiech, a dokładniej
optymistyczne podejście do rzeczywistości może
wydłużyć życie nawet o 7 lat! Optymizm wspomaga też
redukcję masy ciała- łatwiej wytrwać na diecie i
odeprzeć głód (tak samo jak w przypadku sportu
zawdzięczamy to hormonom szczęścia).
49
Slide 50
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
50
Slide 51
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
51
dr n. med. Aneta Stanisławek
Biała Podlaska 25.03.2015r
Slide 2
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Prewencja - to szereg działań mających na celu
zapobieganie chorobie przed jej rozwinięciem poprzez
kontrolowanie przyczyn i czynników ryzyka.
Celem prewencji jest podjęcie szybkich i skutecznych
działań przywracających zdrowie oraz zahamowanie
postępu lub powikłań już istniejącej choroby.
2
Slide 3
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Rozwój medycyny i nauki o żywieniu człowieka dostarczył
niezbitych dowodów na to, że racjonalne prawidłowe
żywienie jest najważniejszym czynnikiem zmniejszającym
ryzyko rozwoju otyłości i przewlekłych chorób niezakaźnych
(chorób układu sercowo-naczyniowego, cukrzycy, chorób
nowotworowych, osteoporozy, próchnicy) i wielu innych
chorób żywieniowozależnych.
3
Slide 4
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Leczenie większości chorób wymaga również stosowania
leczenia dietetycznego.
Które zwiększa skuteczność:
• leczenia farmakologicznego,
• zmniejsza ryzyko rozwoju powikłań,
• skraca czas hospitalizacji i rehabilitacji,
by w końcowym efekcie zmniejszyć istotnie wydatki na
ochronę zdrowia
4
Slide 5
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Wiele danych wskazuje na to, że niezwykle istotnym
elementem w prewencji chorób układu krążenia jest
poprawa zwyczajów żywieniowych.
Osoby ze zwiększonym ryzykiem chorób układu krążenia
powinny podlegać specjalnej opiece żywieniowej, która
uwzględniałaby także cały profil czynników ryzyka danego
pacjenta.
5
Slide 6
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
•
Powszechnie znana piramida
pokarmowa została
wprowadzona w 1992 roku przez
Amerykański Departament
Rolnictwa (USDA) i ogólnie
przyjęta na świecie, również w
Polsce.
•
Dr Walter Willett z Uniwersytetu
Harvardzkiego, który w 2001 roku,
opierając się o nowe badania i z
uwzględnieniem założeń diety
śródziemnomorskiej, stworzył
nową piramidę zdrowego
żywienia.
6
Slide 7
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
7
Slide 8
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Nowa piramida zdrowego
żywienia wprowadza bardzo
istotne zmiany, oparte właśnie
na badaniach makrosubstancji
odżywczych – białek, tłuszczów
i węglowodanów.
8
Slide 9
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
• W tej piramidzie został po raz pierwszy położony nacisk
na aktywność fizyczną, która warunkuje zdrowie,
wspomaga właściwe trawienie i spalanie nadmiaru
dostarczanej z pokarmem energii, w przeciwnym razie
odkładającej się w postaci tkanki tłuszczowej.
• Oprócz ruchu ważne jest kontrolowanie swojej wagi,
pilnowanie by była ona prawidłowa.
9
Slide 10
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Warto w tym celu obliczyć swoje BMI.
BMI = masa ciała (kg) / wzrost (m)²
Jak obliczyć BMI? – wystarczy podzielić swoją wagę w
kilogramach przez wzrost w metrach podniesiony do
kwadratu, np.:
Jeśli masz 165 cm wzrostu, pomnóż 1,65 x 1,65 = 2,7225
Następnie swoją wagę, np. 60 kg, podziel przez wynik,
który otrzymałaś: 60 / 2,7225.
Tak uzyskasz swoją wartość wskaźnika BMI = 22,03.
1
0
Slide 11
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Międzynarodowa klasyfikacja BMI dla osób dorosłych wskazuje
na:
poniżej 16,0 – wygłodzenie,
16,0–17,0 – wychudzenie (spowodowane często przez ciężką
chorobę),
17–18,5 – niedowagę,
18,5–25,0 – wartość prawidłową,
25,0–30,0 – nadwagę,
30,0–35,0 – I stopień otyłości,
35,0–40,0 – II stopień otyłości,
powyżej 40,0 – III stopień otyłości (otyłość skrajna).
1
1
Slide 12
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
• Tłuszcz jest składnikiem pożywienia mającym najwyższą
gęstość energetyczną i jest wykorzystywany w
organizmie człowieka przede wszystkim jako źródło
energii.
1
2
Slide 13
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
W Konsensusie Rady Redakcyjnej Polskiego Forum
Profilaktyki dotyczącym zasad zdrowego żywienia
przyjęto następujące wartości procentowe
poszczególnych składników odżywczych:
tłuszcze <30% dziennego zapotrzebowania
energetycznego, w tym:
• nasycone kwasy tłuszczowe (saturated fatty acids
– SFA) poniżej 10% zapotrzebowania
energetycznego (a u osób ze zwiększonym
ryzykiem sercowo-naczyniowym poniżej 7%)
1
3
Slide 14
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
• jednonienasycone kwasy tłuszczowe
(monounsaturated fatty acids – MUFA) do 20%
dziennego zapotrzebowania energetycznego
• wielonienasycone kwasy tłuszczowe
(polyunsaturated fatty acids – PUFA) 6–10%
zapotrzebowania energetycznego przy stosunku
kwasów n-6 do n-3 mniejszym niż 4:1
• izomery trans kwasów tłuszczowych poniżej 1%
dziennego zapotrzebowania energetycznego
1
4
Slide 15
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Czy tłuszcz występujący we współczesnej diecie jest
głównym czynnikiem sprawczym chorób układu krążenia?
Jak się okazuje ten składnik sam w sobie nie jest
zagrożeniem. Problemem jest rodzaj tłuszczu, który zaczyna
dominować w naszych dietach. Sprawcą wzrastającego
ryzyka chorób cywilizacyjnych są nasycone kwasy
tłuszczowe zawarte głównie w tłustym mięsie, śmietanie,
lodach, maśle czy tłustym serze. Wiadomo jednak, że
istnieją tłuszcze pomagające w utrzymaniu dobrego stanu
zdrowia.
1
5
Slide 16
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Większość lipidów może być wytwarzana w organizmie
człowieka, jednak nie potrafimy syntetyzować wiązań
nienasyconych w pozycji n – 3 i n – 6 (przy 3 i 6 atomie
węgla), dlatego kwasy te muszą być dostarczane z
pożywieniem i są nazywane niezbędnymi nienasyconymi
kwasami tłuszczowymi (NNKT).
16
Slide 17
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Zapobiegają one m. in. rozwojowi miażdżycy poprzez
obniżanie
poziomu
cholesterolu
w
surowicy
oraz
zmniejszanie agregacji płytek krwi, czyli ich zdolności do
wytwarzania zakrzepów naczyniowych, które prowadzą do
zawałów czy udarów mózgu.
17
Slide 18
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Rodzina omega – 3
Kwasy n - 3 obniżają przede wszystkim poziom
trójglicerydów (TG) w surowicy krwi, poziom cholesterolu
frakcji LDL (tzw. „zły cholesterol”) oraz wpływają na wzrost
HDL (tzw. „dobry” cholesterol). Jest to bardzo korzystne
zjawisko, gdyż wysoki poziom TG, uznawany jest za
niezależny czynnik ryzyka miażdżycy, podobnie jak wysoki
poziom cholesterolu całkowitego i jego frakcji LDL.
18
Slide 19
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Kwasy te hamują rozwój guzów, namnażanie się tkanki
nowotworowej w tym również jej rozprzestrzenianie.
W ten sposób wpływają na zapobieganie nowotworom i
mogą być wykorzystywane w profilaktyce tej choroby.
Szczególnie dotyczy to raka gruczołu krokowego
(prostaty), piersi i jelita grubego.
19
Slide 20
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Głównym źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych
omega- 3 są oleje roślinne tj. rzepakowy, lniany i sojowy
oraz ryby i ssaki morskie, a także żółtko jaja, nasiona soi i
orzechy włoskie. Spożycie 100-200 g ryb morskich
dostarcza 2 g tych kwasów.
Można je również przyjmować w formie kapsułkowanej lub
z produktami specjalnie wzbogacanymi w EPA i DHA.
Ostatnio na rynku pojawiły się produkty spożywcze
fortyfikowane kwasami tłuszczowymi z rodziny n – 3 takie
jak jajka (karmione kwasami n – 3 kury gromadzą je w
żółtku), margaryny czy mleko.
20
Slide 21
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Omega – 6
Kwas linolowy (główny przedstawiciel rodziny n – 6) wydaje
się być istotny z punktu widzenia zapewniania
odpowiedniego wzrostu, gojenia ran, czynności nerek i
wątroby oraz zapobiegania zakażeniom. Kwasy omega- 6
wykazują również korzystne oddziaływanie w odniesieniu do
obniżania poziomu tzw. „złego” cholesterolu (frakcji LDL).
Stwierdzono jednak, że wysokie spożycie tych kwasów,
oprócz obniżania „złego” cholesterolu może powodować
również obniżenie tzw. „dobrego” cholesterolu (frakcji HDL).
21
Slide 22
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Kwasy tłuszczowe omega – 6 znajdują się w dużych
ilościach w olejach: kokosowym, słonecznikowym,
kukurydzianym, z nasion winogron, arachidowym,
sezamowym i sojowym oraz w produkowanych z nich
margarynach. Pamiętać przy tym należy, że oleje roślinne
bogate w te kwasy należy spożywać w postaci surowej.
Nie powinno się ich używać do smażenia.
22
Slide 23
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Podczas smażenia powstają związki (nadtlenki,
wodorotlenki lipidowe), które wykazują miażdżycorodne
działanie i prawdopodobnie mają działanie
pronowotworowe.
Spożywanie utlenionych olejów stwarza także warunki do
rozwoju stanu zapalnego, chorób degeneracyjnych oraz
przedwczesnego starzenia się komórek i tkanek.
23
Slide 24
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Jedynymi tłuszczami nadającymi się do obróbki kulinarnej
w wysokich temperaturach, czyli smażenia i pieczenia, są
olej rzepakowy nisko- lub bezerukowy oraz oliwa z oliwek.
Te dwa tłuszcze zawierają przede wszystkim kwasy
jednonienasycone (MUFA). Pozostałe oleje,
dostarczające głównie kwasów wielonienasyconych
(PUFA), są niezbędne w prawidłowym żywieniu, lecz tylko
wtedy, gdy są spożywane na surowo.
24
Slide 25
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Należy regularnie spożywać ryby (co najmniej 300 g ryb
morskich tygodniowo).
Pamiętajmy także o diecie bogatej w zielone warzywa,
które wpłyną na wchłanianie omega-3 oraz produktów
bogatych w witaminę E, która przeciwdziała skutkom
utleniania (co najmniej 0,5 mg ekwiwalentu tokoferolu na
1g kwasu linolowego).
25
Slide 26
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Białko
Zaleca się spożywanie chudych gatunków mięs:
• kurczaka
• indyka
• chudego mięsa wołowego
• cielęciny
• ryb
• oraz chudych wyrobów wędliniarskich.
26
Slide 27
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Mleko i produkty mleczne także powinny charakteryzować
się niską zawartością tłuszczu.
Dobrym źródłem białka są także nasiona roślin
strączkowych (fasola, groch, soczewica, soja), lecz nie jest
to białko tak dobrze przyswajalne jak białko pochodzenia
zwierzęcego.
27
Slide 28
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Jest to składnik pokarmowy, który w ponad 50% powinien
pokrywać dzienne zapotrzebowanie energetyczne. Źródłem
węglowodanów powinny być przede wszystkim
węglowodany złożone o niskim indeksie glikemicznym.
Zaliczają się tu m.in.:
• chleb z mąki z pełnego przemiału
• makarony razowe
• ryż brązowy
• płatki owsiane.
28
Slide 29
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Błonnik
Błonnik rozpuszczalny w wodzie obecny jest w owocach,
warzywach i suchych nasionach roślin strączkowych.
Odgrywa on ważną rolę w zaburzeniach gospodarki
lipidowej:
• obniża stężenia cholesterolu całkowitego
• przyspiesza jego wydalanie z kałem
• wiąże znaczne ilości kwasów żółciowych
• opóźnia wchłanianie triglicerydów i zwiększa wydalanie
tłuszczów ze stolcem.
29
Slide 30
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Frakcja błonnika nierozpuszczalnego w wodzie, do których
zalicza się przede wszystkim otręby, w znacznym stopniu
przyczynia się do właściwej pracy przewodu pokarmowego.
Działanie to rozpoczyna się już w jamie ustnej poprzez
pobudzenie funkcji żucia i zwiększenie wydalania śliny.
W jelicie grubym mechaniczne drażnienie ścian jelita
wpływa na jego perystaltykę, przez co chroni przed
zaparciami, polipami i uchyłkowatością jelit, jak również
chorobą nowotworową
30
Slide 31
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Dbałość o zdrowie zaczyna się już w momencie wyboru
produktów, które zostaną włożone do koszyka podczas
zakupów. Na wybór ten wpływają oczywiście
przyzwyczajenia wyniesione z domu rodzinnego, cena,
reklama, atrakcyjność opakowania, jak również uczucie
sytości lub głodu.
31
Slide 32
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
1. UCZUCIE GŁODU, A ROBIENIE ZAKUPÓW
Uczucie głodu lub sytości podczas robienia zakupów ma
bardzo duży wpływ na ilość kupionej żywności i na wybór
produktów. Uczucie głodu prowadzi do „jedzenia oczami”,
a koszyk zostaje wypełniony nadmierną ilością pożywienia i
często kupowane są różnego rodzaju słodycze i przekąski.
32
Slide 33
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
2. MĄDRE ZASPOKAJANIE GŁODU
Dla osób chcących schudnąć bardzo istotne jest, by nie
posiadały w domu ulubionej żywności. Ułatwia to kontrolę
nad ilością spożywanego pożywienia.
33
Slide 34
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
3. ZGUBNE SKUTKI DOJADANIA
Kolejnym błędem w ograniczaniu wartości energetycznej
diety jest nadmierne zmniejszanie ilości zjadanego
pożywienia podczas głównych posiłków. Efektem takiego
postępowania może być silne uczucie głodu i dojadanie.
34
Slide 35
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
4. KALORIE UKRYTE W NAPOJACH
Nieobojętne jest również, czym gaszone jest pragnienie
przez osoby odchudzające się.
Szklanka wody gazowanej lub niegazowanej dostarcza 0
kcal. Taka sama ilość słodkiego napoju lub soku
owocowego to około 150 kcal. Natomiast jeden litr to około
500 kcal.
35
Slide 36
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
5. DOCEŃ WARZYWA
Znaczenie dla zdrowia warzyw i owoców jest znane
powszechnie. Niestety, szczególnie w odniesieniu do
warzyw, nie przekłada się ono na ich wystarczające
spożywanie.
Owoce są jedzone chętniej niż warzywa, a czasami nawet
zbyt chętnie. Wartość energetyczna większości owoców
jest zbliżona (może poza bananami i winogronami, które
należą do owoców najbardziej kalorycznych). Zjedzenie
jednego dużego jabłka (ok. 200 g) oznacza dostarczenie
około 100 kcal, a zjedzenie podobnej ilości truskawek
oznacza dostarczenie około 60 kcal.
36
Slide 37
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
6. WŁAŚCIWY WYBÓR TŁUSZCZY
Kolejnymi sposobem na zmniejszenie kaloryczności diety
jest zmiana przyzwyczajeń w sposobie przyrządzania i
podawania potraw. Porcja około 150 g ziemniaków ma
wartość kaloryczną około 120 kcal, jednak polana jedną
łyżką tłuszczu będzie miała wartość kaloryczną wyższą o
około 120 kcal. Taka sama porcja frytek to około 350 kcal.
37
Slide 38
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Osoby,
które
smarują
pieczywo,
mogą
wybierać
margaryny o mniejszej wartości energetycznej. Również
wybór wędliny ma znaczenie w zmniejszaniu ilości
tłuszczu w diecie i wartości energetycznej diety. 10 g (1
plasterek) polędwicy sopockiej dostarcza ok. 16 kcal oraz
1 g tłuszczu, podczas gdy taka sama ilość salami jest
ponad 3 razy bardziej kaloryczna (ok. 60 kcal) oraz
zawiera ok. 5 g tłuszczu.
38
Slide 39
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
7. ZŁY CHOLESTEROL I DOBRE STEROLE ROŚLINNE
W zapobieganiu chorobom układu krążenia zaleca się,
poza zmianą jakości tłuszczu w diecie, również
zmniejszenie ilości cholesterolu dostarczanego z
żywnością. Oznacza to unikanie wszelkiego rodzaju
podrobów oraz tłustych produktów mięsnych. Dodatkowo
można wykorzystać w diecie produkty zaliczane do
żywności funkcjonalnej.
39
Slide 40
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
U osób, u których już stwierdzono hipercholesterolemię,
można włączyć produkty zawierające sterole roślinne.
Związki te zmniejszają wchłanianie cholesterolu z
przewodu pokarmowego. Na świecie jest to coraz
bardziej różnorodna grupa produktów. W Polsce są
dostępne margaryny i napoje mleczne z dodatkiem
steroli.
40
Slide 41
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
8. NIEDOCENIANE ORZECHY
Wśród produktów, niezwykle cenne w profilaktyce
schorzeń układu krążenia są orzechy. Najczęściej
badania dotyczą korzystnego wpływu regularnego
spożywania orzechów włoskich i migdałów. Jednak
warto, by w diecie występowały i inne orzechy.
41
Slide 42
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Niestety orzechy są produktami o dużej wartości
energetycznej, a mianowicie 100 g dostarcza około
600 kcal. Korzystne dla zdrowia jest spożywanie
codziennie około 1 łyżki orzechów czyli około 10–15 g.
Jest to ilość dostarczająca 60–90 kcal. Dodatkowo
orzechy mogą wpłynąć na ilość spożywanej żywności,
ponieważ są produktami dającymi uczucie sytości
42
Slide 43
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Profesor Berger to jeden
z najwybitniejszych polskich
specjalistów z zakresu
żywienia człowieka,
twórca Wydziału Nauk
o Żywieniu i Konsumpcji
SGGW w Warszawie.
Jest też „ojcem” coraz
bardziej rozpowszechnianych
zasad żywieniowych 6U.
43
Slide 44
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Urozmaicenie posiłków
pozwoli nam na dostarczenie
organizmowi wszystkich
niezbędnych do
funkcjonowania składników,
co zapewni zachowanie
zdrowia i ustrzeżenie się przed
niedoborami. Berger zaleca
spożywanie 60 różnych
produktów tygodniowo.
Najlepiej jeżeli będą one
przetworzone w jak
najmniejszym stopniu i będą
świeże.
44
Slide 45
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Po raz kolejny pojawia się
zasada-umiarkowanie w
jedzeniu. Małe posiłki skurcza
żołądek, nie obciążą
przewodu pokarmowego.
Ponadto, jeżeli będziemy
jedli mniejsze, ale
urozmaicone dania, z
łatwością unikniemy otyłości.
45
Slide 46
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Systematyczne jedzenie
poprawi przemianę materii,
a także usprawni działanie
przewodu pokarmowego.
Co ważne, jeżeli organizm
będzie spodziewał się
dostawy energii o ustalonej
porze, przestanie domagać
się przegryzek pomiędzy
posiłkami. Najlepiej spożyć
ok. 5 posiłków w odstępach
ok. 3 godzinnych. Pierwszy
posiłek należy zjeść w ciągu
2 godzin po przebudzeniu, a
kolację max. 3 godziny przed
snem.
46
Slide 47
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Sport to sprzymierzeniec zdrowia i dobrego
samopoczucia. Oprócz tego, że usprawnia
przemianę materii i ułatwia utrzymanie zgrabnej
sylwetki-poprawia też humor. Wydzielające się
podczas wzmożonej aktywności hormony szczęścia
łagodzą ból oraz zmniejszają poczucie głodu.
47
Slide 48
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Unikanie to pojęcie obszerne. Autor zasady 6U miał tu na
myśli wszystkie produkty żywnościowe, które nie wnoszą
pozytywnych składników do organizmu, a mogą być
groźne dla zdrowia. Strzec się powinniśmy przed wysoko
przetworzoną żywnością, cukrami prostymi (ciastka,
cukierki), słodzonymi sokami, nadmiarem alkoholu.
48
Slide 49
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
Naukowcy udowodnili, że uśmiech, a dokładniej
optymistyczne podejście do rzeczywistości może
wydłużyć życie nawet o 7 lat! Optymizm wspomaga też
redukcję masy ciała- łatwiej wytrwać na diecie i
odeprzeć głód (tak samo jak w przypadku sportu
zawdzięczamy to hormonom szczęścia).
49
Slide 50
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
50
Slide 51
Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia
51