Transcript انواع سد و سرریز - Webengineers.ir

‫به نام خدا‬
‫پروژه ی درس بناهای آبی‬
‫تهیه کننده ‪:‬‬
‫دانشگاه بین‬
‫املللی‬
‫چابهار‬
‫انواع سد و سرریز‬
‫انواع سدها‪:‬‬
‫‪ ‬سدهای خاکی‪:‬‬
‫سدهای خاکی مصالحشان را از همان منطقه ًاحداث و‬
‫یا نواحی نزدیک تأمین می کنند ‪ ،‬و اصوال دارای‬
‫هسته رس ی می باشند ‪ .‬رس بر اثر تماس با آب‬
‫مانع نفوذ و انتقال آب و رطوبت می گردد و مانند‬
‫نوعی عایق رطوبتی عمل می کند ‪ .‬اگر عمده‬
‫مصالح تشکیل دهنده سد خاکی یکسان باشند ‪،‬‬
‫سد را همگن می گویند و در غیر اینصورت‬
‫ناهمگن‪ .‬اگر کل سد خاکی از رس باشد سد خاکی‬
‫همگن است ‪ ،‬اما اگر هسته مرکزی سد رس‬
‫باشد و دور هسته مرکزی را با سنگهای دانه‬
‫درشت پر کرده باشند ‪ ،‬سد غیر همگن محسوب‬
‫می شود‪ .‬از نظر تحلیل و آنالیز این نوع سدها‬
‫بسیار حساس می باشند و در عین حال از نظر‬
‫اجرا و پیاده سازی ساده تر می باشند‪.‬اجرای این‬
‫سد در رودخانه های عریض ساده تر است‪.‬‬
‫مصالح این سد اعم از ریز دانه و درشت دانه‬
‫بایستی در دسترس باشد‪ .‬این سدها برای زمینهایی‬
‫نامناسب از نظر مقاومت مناسب ترین نوع سد‬
‫می باشند‪.‬‬
‫سدهای سنگریز‪:‬‬
‫ً‬
‫‪ ‬این سدها خودبخود غیر همگن می باشند و حتما‬
‫باید یک بافت آب بند در مرکز آن قرار گرفته‬
‫باشد‪ .‬شکل این سدها درست مانند سد ناهمگن‬
‫خاکی با هسته رس ی می باشد با این تفاوت که در‬
‫مرکز سد به جای رس از سنگ ریزه نفوذ ناپذیر‬
‫استفاده می شود و در دور تا دور سد سنگریزه‬
‫های دشت تر ریخته می شود‪ .‬در برخی موارد رویه‬
‫سد را به جای سنگریزه با بتن می پوشانند که در‬
‫آنصورت دیگر نیازی به هسته آب بند نمی باشد‪.‬‬
‫اینگونه سدها اغلب از نوع بلند می باشند‪ .‬این‬
‫نوع سد در برابر زلزله بسیار مقاوم هستند ‪.‬‬
‫سنگهای ریخته شده برای سد بایستی خاصیتهایی‬
‫از قبیل جذب کم آب ‪ ،‬سایش کم ‪ ،‬مقاومت‬
‫فشاری باال و در برابر سرد و گرم شدن مقاومت‬
‫خوبی داشته باشند‪.‬‬
‫سدهای بتنی وزنی‪:‬‬
‫ً‬
‫‪ ‬این سدها عمدتا کوتاه هستند و ارتفاع آنها‬
‫بین ‪ 15‬تا ‪ 20‬متر می باشد ‪ ،‬این سدها به‬
‫دلیل وزن زیادی که با بتن برای آن بوجود‬
‫می آورند بر اثر فشار آب حرکت نمی کند و از‬
‫جای خود تکان نمی خورد‪ .‬در این نوع سد‬
‫سرریز شدن آب مشکلی ایجاد نمی کند ‪ .‬این‬
‫سدها در دره های عریض ساخته می شوند ‪.‬‬
‫این نوع سد در برابر تغییر درجه حرارت نیز‬
‫هیچگونه حساسیتی ندارد‪.‬‬
‫سدهای بتنی قوسی ‪:‬‬
‫ً‬
‫‪ ‬این سدها معموال در درهای باریک با شیب‬
‫زیاد و از جنس سنگ اجرا می گردد و می‬
‫تواند دو قوس ی نیز باشند و در راستای عمود‬
‫ی و افقی در ه دو حالت قوس داشته باشند‪.‬‬
‫حسن این سدها این است که اگر به هر‬
‫علتی در بدنه آنها ترک ایجاد شود خود نیروی‬
‫فشار اعمالی از جانب آب پشت سد باعث هم‬
‫آمدن این ترکها ( ترکهای حرارتی) می شود‪.‬‬
‫سدهای بتنی پشت بند دار‪:‬‬
‫‪ ‬سدهای پشت بند دار از نوع بلند هستند و‬
‫با عث جلوگیری از خمشهای زیاد در بتن می‬
‫شوند و برای تصور آن می توان اینگونه آنرا‬
‫تشبیه کرد که دیواری بلند را که دارای پی در‬
‫زمین است با تیرچه هایی در پشت آن نیز‬
‫محکم نگه داشته شود تا فرو نریزد‪.‬‬
‫سدهای الستیکی‪:‬‬
‫‪ ‬این سدهای اغلب بر روی رودخانه های‬
‫فصلی زده می شود و این سدها از جنس‬
‫الستیک می باشند که در زمان مورد نیاز این‬
‫سدها را از باد پر می کنند و این عمل باد‬
‫کردن حجم سد را باال می برد و سد مانع‬
‫عبور آب می گردد‪ .‬از این نوع سد که‬
‫جزوسدهاي کوتاه نیز می باشد در شمال‬
‫کشور خودمان نیز وجود دارد‪.‬‬
‫• حال با انواع سدها بطور مختصر آشنا شدیم و بایستی کاربرد این سدها را نیز بدانیم و‬
‫دالیل استفاده از آنها را نیز به دقت مد نظر بگیریم‪.‬‬
‫حال پس از آشنایی کوتاه و مختصر با انواع سدها نحوه ارزیابی برای ساختن یک سد را مورد‬
‫بررس ی قرار می دهیم‪.‬‬
‫از نظر فنی برای ساختن یک سد می بایست مراحلی سپری شود تا ساختن یک سد آغاز گردد ‪،‬‬
‫هر کدام از این مراحل را یک فاز می نامند به شرح ذیل‪:‬‬
‫‪ -1‬فاز صفر‪ :‬آیا ساختن این سد از نظر اقتصادی و مورد کاربری توجیه دارد یا خیر؟‬
‫‪ -2‬فاز یک‪ :‬انواع سدهایی که با توجه به شرایط جغرافیایی و اقتصادی پیشنهاد می شود بطور‬
‫ریز می بایست مورد بررس ی قرار گیرد و میزان ذخیره آب و هزینه ریالی آن مورد بررس ی قرار گیرد‪.‬‬
‫·‬
‫‪ -3‬فاز دو ‪ :‬هندسه و تحلیل سد و ریختن نقشه اجرای سد‪.‬‬
‫‪ -4‬فاز سه ‪ :‬اجرای سد‬
‫گروه های فنی اجرا‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫اما در مورد گروههای فنی که برای ساختن یک سد مورد نیاز است به گروههای زیر می توان اشاره کرد‪:‬‬
‫ گروه هیدرولیک‪.‬‬‫ گروه هیدرولوژی‪.‬‬‫ گروه زیست محیطی‪.‬‬‫ گروه آبهای زیر زمینی‪.‬‬‫ گروه نقشه برداری‪.‬‬‫ گروه شهر سازی‪.‬‬‫ گروه کشاورزی‪.‬‬‫ گروه زمین شناس ی‪.‬‬‫ گروه مدیریت و هماهنگی‪.‬‬‫گروههای فنی ذکر شده در کنار یکدیگر پس از تصمیم برای اجرای یک سد گرد می آیند تا یک پروژه به نتیجه‬
‫برسد‪ .‬پس از انجام مقدمات مطالعاتی بر روی سد‪ ،‬نوع سد بر اساس منطقه جغرافیایی و مصالح در دسترس‬
‫سد مورد ارزیابی قرار می گیرد‪ .‬یکی از نکاتی که جغرافیای منطقه برای ما در ساختن سد مشخص می کند‬
‫نوع خاک و زمین منطقه و یا دره ای که در آن سد می خواهد اجرا شود ‪،‬حايزاهميت می باشد ‪ ،‬زیرا نوع‬
‫بدنه سد و خاک منطقه بسیار حساس است ‪ .‬برای مثال در منطقه ای سنگی با تنگه ای باریک و تنگ‬
‫ساختن سد خاکی اشتباه است زیرا تماس این دو ماده ( بدنه سد و سنگی بودن منطقه) مانند چسباندن‬
‫دوماده که یکی صلب و دیگری غیر صلب است می باشد و بر اثر تکان ( زلزله) این دو در نقطه اتصال جدا می‬
‫شوند که این خطر ناک است‪.‬‬
‫آبند در سدها‪:‬‬
‫‪ ‬مهندسان برای کاستن از احتمال گسیختگیها‬
‫ناش ی از عملکرد آب زیرزمین ‪ ،‬همواره‬
‫درصدد هستند تا بخش در حال حفاری را‬
‫آبکش ی و خشک نمایند‪ .‬البته باید توجه‬
‫داشت که کنترل نیروهای ناش ی از نشت آب‬
‫هم میتواند به همان اندازه در جلوگیری از‬
‫گسیختگی موثر واقع شود‪ .‬روشهای متنوعی را‬
‫که برای کنترل نشت و فرار آب زیرزمینی‬
‫وجود دارد‪ ،‬میتوان به سه دسته عمده‬
‫تقسیم کرد که عبارتند از ‪ :‬آب بندها و موانع‬
‫‪ ،‬سیستمهای آبکش ی ‪ ،‬زهکشها ‪ ،‬صافی ها‬
‫(فیلترها)‪.‬‬
‫آب بندها و موانعی را که بر سر راه جریان آب‬
‫ایجاد میشود‪ ،‬میتوان به سه دسته آسترها‬
‫و پوششها ‪ ،‬دیوارها و تزریق تقسیم کرد‪.‬‬
‫آسترها و پوششها ‪:‬‬
‫‪ ‬آسترها و پوششها به صورت الیهای نفوذ ناپذیر اجرا میشوند و دارای انواع زیراند‪:‬‬
‫‪ ‬تعبیه ورقهای از رس که در بستر دریاچه (به سمت سراب) ایجاد میشود و وظیفه آن‬
‫افزایش مسیر افقی جریان آب در زیر زمین و در نتیجه کاهش فشار آب و میران نشت آن در‬
‫پاشنه پایاب سد است‪.‬‬
‫‪ ‬یک الیه (آستر) رس ی یا پالستیکی که برای جلوگیری از فرار آب از مخزن یا نشت سیاالت‬
‫ناش ي از حمل وتجمع زبالهها اجرا میشود‪.‬‬
‫سر ریز در سدهاي خاكي‬
‫‪ ‬سرريز سد عبارتست از مسیري پيش بيني شده براي عبور مقدار آبي كه ماازاد بر حداكثر‬
‫ضرفيت مخزن در نظر گرفته مي شود‪ ،‬بطويكه بتواند همواره از باالآمدن سطح آب مخزن‬
‫به باالي تراز پيش بيني شده حداكثر جلوگیري كند‪ .‬افزايش آب مخزن ممكنسن به علت‬
‫كم شدن تخليه آب‪ ،‬و غیره باشد و از اينرو ظرفيت سرريز‬
‫نوسانهاي بارندگي و سيالبها‪ ،‬يا ً‬
‫بايد با توجه به همه عوامل دقيقا محاسبه شود‪.‬‬
‫‪ ‬بطور خالصه‪ ،‬در مورد سدهاي خاكي ممكنست سرريز را بدون ارتباط با بدنه سد‪،‬‬
‫بصورت تونل يا كانالي در تكيه گاههاي طبيعي سد تعبيه نمود و يا اينكه در بدنه سد جائي‬
‫براي آن در نظر گرفت‪ .‬بندرت در سدهاي خاكي ممكنست از تاج سد به عنوان سرريز‬
‫استفاده شود كه در اينصورت استحكامات كافي براي پوشش سد و تاج آن الزم است‪ .‬در‬
‫مواردي نیز مي توان براي يك سد دو سرريز در نظر گرفت كه يكي براي وضعيت هاي‬
‫معمولي و ديگري براي طغيانهاي استثنائي منظور شده باشد‪.‬‬
‫سر ریز‪:‬‬
‫‪ ‬براي عبور آبهاي اضافي و سيالبها از سراب به‬
‫پاياب سدها از سازه اي به نام « سرريز »‬
‫استفاده مي شود ‪ .‬يكي از سازه هاي مهم سد‬
‫‪ ،‬سرريز مي باشد با توجه به وظيفه اي كه‬
‫بر عهده آن مي باشد ‪ ،‬سرريز بايد سازه اي‬
‫قوي ‪ ،‬مطمئن و با كارآيي باال انتخاب شود‬
‫كه هر لحظه بتواند براي بهره برداري آمادگي‬
‫داشته باشد ‪.‬‬
‫ً‬
‫‪ ‬معموال سرريزها را بر حسب مهمترين‬
‫مشخصه آنها تقسيم بندي مي كنند ‪ ،‬اين‬
‫مشخصه مي تواند در رابطه با سازه كنترل ‪،‬‬
‫كانال تخليه و يا هر عضو ديگر آن باشد ‪ .‬بر‬
‫حسب اينكه سرريز مجهز به دريچه و يا فاقد‬
‫آن باشد ‪ ،‬به ترتيب با نام سرريزهاي كنترل‬
‫دار و يا سرريزهاي بدون كنترل شناخته مي‬
‫شوند ‪.‬‬
‫نوع سرریزها معموالً با عناوین ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ -1‬ريزش ي‬
‫‪ -2‬اوجي‬
‫‪ -3‬جانبي‬
‫‪ -4‬شوت‬
‫‪ -5‬مجرايي‬
‫‪ -6‬تونلي‬
‫‪ -7‬نيلوفري‬
‫‪ -8‬سقوطي با بار شكن‬
‫‪ -9‬آبرو‬
‫‪ -10‬سيفوني‬
‫مشخص مي گردد‪.‬‬
‫‪ -1‬سر ریز ریزشي آزاد ( سرریز هاي با سقوط مستقیم )‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫در اين نوع سرريزها جريان آب بطور آزاد از روي تاج سرريز‬
‫فرو مي ريزد ‪ .‬اين سرريزها براي سدها ي بتني قوس ي نازك‬
‫سدهاي پشت بنددار و يا تاجهايي كه وجه پايین دست آنها‬
‫‪ً ،‬‬
‫تقريبا قائم است ‪ ،‬مناسب مي باشد ‪ .‬جريان ممكن است‬
‫بصورت آزاد همانند يك لبريز لبه تیز انجام گیرد و يا تا‬
‫فاصله كمي در روي اوجي هدايت شود ‪ .‬غالب اوقات تاج را‬
‫بصورت يك لبه آويزان ادامه مي دهند ‪ ،‬تا جريانهاي كوچك‬
‫را به نقطه اي دورتر از ديواره مقطع سرريز شونده هدايت‬
‫كند ‪.‬‬
‫در سرريزهاي ريزش ي آزاد ‪ ،‬به زير سفرة آب به اندازة كافي‬
‫هوا داده مي شود تا از شكل گیري جتهاي ضرباني و نوسان‬
‫كننده جلوگیري شود ‪.‬‬
‫اگر هيچگونه تأ سيسات حفاظتي مصنوعي در پاي سقوط‬
‫در نظر گرفته نشود ‪ ،‬در بيشتر موارد در بستر رودخانه‬
‫فرسايش ايجاد مي شود و يك حوضچه استغراق شكل مي‬
‫گیرد عمق و حجم حوضچه تابعي از عمق پاياب ‪ ،‬ارتفاع‬
‫سقوط آب و تغيیرات دبي جريان است ‪.‬‬
‫فرسايش ناپذيري مواد بستر ( مانند سنگ ) اثر جزئي بر‬
‫روي اندازه حوضچه دارد ‪ ،‬چرا كه فقط مي تواند زمان‬
‫حفر كامل حوضچه را به تعويق بيندازد ‪ .‬در مواردي كه‬
‫فرسايش بستر غیر قابل تحمل باشد ‪ ،‬مي توان با احداث‬
‫يك سد كمكي در پايین دست سازه اصلي ‪ ،‬به ايجاد يك‬
‫حوضچه مصنوعي پرداخت ‪ .‬اين كار همچنین مي توان با‬
‫حفر يك حوضچه انجام داد و سپس آنرا به كف بند بتني‬
‫مجهز ساخت ‪.‬‬
‫‪ ‬از سرريزهاي ريزش ي آزاد ‪ ،‬كه در محدوده وسيعي از عمق‬
‫پاياب بتواند مؤثر باشند ‪ ،‬ميتوان در سدهاي خاكي‬
‫استفاده كرد ‪ .‬اين سرريز از يك ديواره مستقيم مجهز به‬
‫لبريز تشكيل شده كه در قسمت باالي يك فلوم با مقطع‬
‫مستطيلي كار گذاشته شده است ‪.‬كف بند افقي آن بر‬
‫رقوم كف رودخانه منطبق است و يا پايین تر از آن قرار مي‬
‫گیرد ‪ .‬در اين حالت ‪ ،‬به منظور كمك به تشكيل جهش‬
‫هيدروليكي و كاهش فرسايش پايین دست ‪ ،‬سيستم به‬
‫بلوكهايي در كف و يك آستانه در انتها مجهز شده است ‪ .‬اين‬
‫نوع سازه هيدروليكي ‪ ،‬براي اختالف ارتفاعهاي زياد مناسب‬
‫نيست ‪ ،‬زيرا در اينصورت بايد كف بند ‪ ،‬نیروي عظيم‬
‫برخورد جت با فونداسيون را تحمل كند ‪ .‬ارتعاشهاي‬
‫حاصل از اين برخورد ‪ ،‬ممكن است سبب ترك خوردگي و‬
‫يا جابجائي قسمتهايي از سازه شود و خطر انهدام آنها در اثر‬
‫بروز پديده هاي جوشش ماسه ( پايپينگ ) و زير شويي را‬
‫بهوجود آورد ‪.‬‬
‫ً‬
‫‪ ‬معموال نبايد در مواردي كه اختالف تراز آب مخزن و پاياب‬
‫از ‪ 6‬متر متجاوز است ‪ ،‬از اين نوع سازه هيدروليكي‬
‫استفاده شود‪.‬‬
‫‪ ‬به شرط وجود عمق كافي ‪ ،‬هنگامي كه جت آب به روي يك‬
‫كف بند افقي سقوط ميكند ‪ ،‬جهش هيدروليكي شكل‬
‫خواهد گرفت ‪ .‬براي تعيین مولفه هاي جهش هيدروليكي‬
‫فوقالذكر مي توان معادله مومنتم را در پاي سقوط به كار‬
‫گرفت ‪.‬‬
‫‪ -2‬سرریز اوجي ( آبریز )‪:‬‬
‫‪ ‬اين سرريزها يك لبريز كنترل دارند كه به شكل‬
‫منحني اوجي ( ً پيوند ) يا داراي پروفيل ‪ S‬شكل‬
‫است ‪ .‬معموال قسمت فوقاني منحني پيوند طوري‬
‫طراحي مي شود كه هر چه نزديكتر ‪ ،‬بر پروفيل‬
‫زيرين سفره آبي كه از روي يك لبريز لبه تند هوا‬
‫دهي شده ‪ ،‬فرو مي ريزد منطبق باشد ‪ .‬با‬
‫جلوگیري از ورود هوا به زير سفره آب ‪ ،‬امكان‬
‫تماس بین آب سرريز شده و پروفيل تاج سرريز‬
‫فراهم مي آيد ‪ .‬براي دبي هاي نظیر ارتفاع طراحي‬
‫‪ ،‬جريان آب بدون مزاحمتي از طرف اليه مرزي ‪،‬‬
‫به آرامي بر ًروي پروفيل تاج سرريز حركت مي‬
‫كند و تقريبا حداكثر بازده تخليه به دست مي آيد‬
‫‪ .‬پايین تر از قسمت فوقاني منحني پيوند ‪ ،‬پروفيل‬
‫به صورت مماس ي در طول يك شيب ادامه مي‬
‫يابد و بدين ترتيب ورقه آب را در روي سطح‬
‫قسمت آبريز حفاظت ميكند ‪ .‬در انتهاي شيب ‪،‬‬
‫يك منحني معكوس جريان را بداخل حوضچه‬
‫آرامش و يا كانال تخليه سرريز برميگرداند ‪.‬‬
‫‪ ‬منحني فوقاني تاج سریز را مي توان تند تر‬
‫و یامالیمتر از پروفیل سفره ریزشي آب‬
‫انتخاب كرد ‪ .‬شكل مالیمتر پروفیل سبب‬
‫خواهد شد كه ورقه آب به سطح پروفیل‬
‫بچسبد و فشار هیدرواستاتیكي مثبتي را در‬
‫سطح تماس پدید آورد ‪ .‬در این حالت ‪،‬‬
‫مقاومت جریان افزایش ميیابد و بازده‬
‫تخلیه سرریز كاسته مي شود ‪ .‬براي‬
‫پروفیل تندتر ‪ ،‬امكان جدا شدن ورقه آب از‬
‫سطح تاج وجود دارد كه با وقوع فشار‬
‫منفي در سطح تماس همراه خواهد بود ‪.‬‬
‫اثر این گونه فشارها ي منفي ‪ ،‬در افزایش‬
‫ارتفاع مؤثر است كه در نتیجه بر د بي‬
‫جریان مي افزاید ‪ .‬یك تاج آبریز همراه با‬
‫كف بند پایین دست ‪ ،‬مي تواند به عنوان یك‬
‫سرریز كامل مورد استفاده قرار گیرد ‪ .‬این‬
‫حالت را مي توان در سدهاي بتني وزني‬
‫مشاهده كرد ‪ .‬در حالت دیگر ‪ ،‬تاج آبریز‬
‫ممكن است فقط بصورت سازة كنترل ‪،‬‬
‫براي انواع دیگر سرریزها مورد استفاده‬
‫قرار گیرد ‪.‬‬
‫‪ -3‬سرریز جانبي‪:‬‬
‫‪ ‬سرريز جانبي عبارتست از سريز جداگانه اي كه در‬
‫كنار سد در دره ساخته مي شود ‪ .‬جريان آب پس‬
‫از عبور از سرريز جانبي وارد كانالي مي شود كه‬
‫موازي تاج سرريز است و كانال جانبي ناميده مي‬
‫شود ‪.‬‬
‫ً‬
‫‪ ‬معموال اين نوع سرريز در قسمت باريك دره‬
‫ساخته مي شود ‪ .‬جريان آب پس از عبور از روي‬
‫سرريز وارد كانال جانبي مي شود و حدود ‪90‬‬
‫درجه تغيیر جهت مي دهد ‪ .‬سپس جريان وارد‬
‫شوت يا تونل مي گردد ‪ .‬انرژي جنبش ي جريان‬
‫ناش ي از پايین آمدن جريان آب ‪ ،‬از روي سرريز‬
‫توسط تالطم داخل كانال جانبي مستهلك شده و‬
‫سرعت ديگري در جهت موازي سرريز بوجود مي‬
‫آيد ‪ .‬كانال جانبي بايد آنقدر گود باشد كه ارت ًفاع‬
‫آب كافي جهت حركت در آن بوجود آيد‪ .‬معموال‬
‫سطح مقطع كانال متناسب با افزايش بدنه در‬
‫جريان زياد مي گردد ‪ .‬جريان از‬
‫جهت پايین دست ً‬
‫شوت يا تونل معموال بصورت فواره به رودخانه‬
‫وارد مي شود ‪ .‬پرتاپ كننده جامي يكي از راههاي‬
‫مناسب هدايت جريان و مستهلك كردن انرژي مي‬
‫باشد ‪.‬‬
‫‪ ‬خصوصيات هيدروليكي تاج سرريز جانبي نیز شبيه‬
‫خصوصيات سرريز آبريز معمولي است و از پروفيل تاج‬
‫ّ‬
‫لبريزتبعيت مي كند ‪ .‬البته براي حداكثر جريان ممكن‬
‫ّ‬
‫خصوصيات هيدروليكي سرريز جانبي با سرريز‬
‫است‬
‫آبريز تفاوت نمايد‪ .‬علت امر اين است كه امكان وجود‬
‫محدوديت در كانال جانبي كه به سهم خود سبب‬
‫استغراق نسبي تاج سرريز مي شود ‪ ،‬وجود دارد‪ .‬در‬
‫اينصورت كنترل دبي جريان توسط عامل محدود‬
‫كننده اي كه در پايین بخش كانال جانبي وجود دارد ‪،‬‬
‫انجام خواهدگرفت ‪.‬‬
‫‪ ‬سرريزهاي جانبي ‪ ،‬نه تنها از نظر هيدروليكي كارآيي‬
‫خوبي ندارند ‪ ،‬بلكه از نظر اقتصادي نیز ارزان تمام‬
‫نمي شود ‪ .‬البته داراي محاسني نیز مي باشند كه كاربرد‬
‫آنها را توجيه پذير ميكند‪ .‬در مواردي كه محدود كردن‬
‫ارتفاع طراحي سرريز با طوالني تر شدن تاج سرريز‬
‫همراه باشد و تكيه گاه ها داراي شيب تند و بصورت‬
‫پرتگاه باشند ‪ ،‬انتخاب سريزها ي جانبي مي تواند‬
‫بهترين گزينه باشد ‪ .‬همچنین در مواردي كه الزم است‬
‫تأسيسات كنترل به كانال يا تونل تخليه باريكي وصل‬
‫شود‪ ،‬سرريز جانبي مي تواند مورد توجه قرار گیرد‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ 4‬ـ سرریز شوت‪:‬‬
‫در سرريز هاي شوت جريان آب مخزن اصلي از طريق‬
‫يك كانال باز كه در طول تكيه گاه سد و يا قسمت فرو‬
‫رفته بین دو قله قرار ميگیرد ‪ ،‬به رود خانه مي رسد ‪.‬‬
‫اين تعريف را مي توان بدون توجه به تأسيسات كنترلي‬
‫كه براي تنظيم جريان مورد استفاده قرار گرفته است‬
‫‪ ،‬به كار برد‪ .‬بنابراين ‪ ،‬سازة كنترلي سرريز شوت مي‬
‫تواند به صورت تاج آزاد ‪ ،‬روزنه دريچه دار ‪ ،‬تاج‬
‫جانبي و يا انواع ديگر باشد ‪ .‬تنها شرط الزم اين است‬
‫كه كانال تخليه آنها بصورت شوت باشد ‪.‬‬
‫سرريز هايي اطالق مي‬
‫البته سرريز شوت بيشتر به‬
‫ً‬
‫شود كه سازه كنترل سرريز تقريبا عمود بر محور يك‬
‫كانال باز است و خطوط جريان در باالو پايین تاج كنترل‬
‫با محور سرريز هم سو هستند ‪ .‬سرريز هاي شوت در‬
‫سدهاي خاكي بيش از انواع ديگر به كار رفته است ‪.‬‬
‫عواملي كه سبب انتخاب اين سرريز مي شوند ‪،‬‬
‫عبارتنداز ‪:‬‬
‫‪ ) 1‬به سادگي قابل طرح و اجرا هستند ‪.‬‬
‫ً‬
‫‪ ) 2‬تقريبادر كليه شرايط فونداسيون مي توان از آنها‬
‫استفاده كرد ‪.‬‬
‫‪ ) 3‬حجم وسيع خاكبرداري حاصله را مي توان در بدنه‬
‫سد خاكي مورد استفاده قرار داد و از اين طريق از‬
‫هزينه كاست ‪ .‬سرريز شوت ‪ ،‬بر روي انواع مختلف‬
‫فونداسيون از سنگ سخت تا زمین نرم با موفقيت‬
‫اجرا و بهر ه برداي شده است ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫ً‬
‫سرريز شوت معموال شامل يك آبراهه ورودي ‪ ،‬يك سازه كنترل ‪،‬‬
‫كانال تخليه ‪ ،‬سازه پايانه و يك آبراهه خروجي است‪.‬‬
‫ساده ترين شكل سرريز شوت ‪ ،‬يك محور مستقيم دارد و عرض آن‬
‫در سرتاسر شوت ثابت است ‪ .‬اغلب الزم مي شود كه به منظور‬
‫انطباق بر پستي و بلندي طبيعي ‪ ،‬محور آبراهه ورودي و يا كانال‬
‫تخليه را بصورت قوس در نظر گرفت ‪ .‬در اينگونه موارد سعي مي‬
‫شود كه حتياملقدور ‪ ،‬بخاطر سرعت ّ‬
‫تقرب كم ‪ ،‬انحناء را به آبراهه‬
‫ورودي محدود كرد ‪ .‬هر گاه الزم باشد كه به كانال تخليه قوس داده‬
‫شود ‪ ،‬كف شوت را مي توان در سمت خارجي قوس بلندتر ساخت ‪.‬‬
‫در اينصورت جريان سريع در اطراف قوسها محافظت شده و از ً‬
‫تراكم جريان آب در سمت خارجي شوت جلوگيري مي شود ‪ .‬معموال‬
‫منطقه و شرايط‬
‫انتخاب نهايي پروفيل شوت ‪ ،‬با توجه به توپوگرافي ً‬
‫اليه هاي زيرين انجام مي پذيرد ‪ .‬سازه كنترل نيز عموما با محور ً سد‬
‫در يك خط قرار مي گيرد و يا باال دست آن واقع ميشود ‪ .‬معموال ‪،‬‬
‫براي به حداقل رساندن خاكبرداري ‪ ،‬قسمت اوليه كانال تخليه را با‬
‫حداقل شيب ممكن تا آنجايي ادامه مي دهند كه كانال تخليه به‬
‫سطح زمين برسد ‪ .‬سپس قسمتي از كانال تخليه كه داراي شيب تند‬
‫خواهد بود آغاز ميشود و با توجه به شيب طبيعي زمين ادامه مي‬
‫يابد ‪.‬‬
‫ً‬
‫جريان در باال دست تاج سرريز معموال در حالت زير بحراني است و‬
‫عبور از روي سازه كنترل به سرعت بحراني ميرسد ‪ .‬در‬
‫به هنگام ً‬
‫شوت عموما جريان به صورت فوق بحراني و بر حسب مورد‬
‫بصورت يكنواخت يا تند شونده خواهد بود ‪.‬اين حالت مي تواند تا‬
‫رسيدن به تأسيسات نهايي ادامه يابد ‪ .‬براي عملكرد خوب‬
‫هيدروليكي ‪ ،‬الزم است كه از تغيير ارتفاعهاي ناگهاني و منحنيهاي‬
‫قائم مقعر و يا محدب در پروفيل شوت خودداري شود ‪ .‬به همين‬
‫گونه ‪ ،‬براي جلوگيري از بروز امواج عرض ي و سوار شدن جريان بر‬
‫روي ديواره ها ‪ ،‬آشفتگي اضافي و يا توزيع غيريكنواخت جريان در‬
‫تأسيسات نهايي بايد همگرايي و واگرايي در سطح شوت تدريجي باشد‬
‫‪.‬‬
‫• سرریز پلكاني‪:‬‬
‫در بعض ي موارد و زماني كه شيب براي احداث‬
‫تنداب بسيار تند است ‪ ،‬براي انتقال آب از‬
‫سراب به پاياب از سرريز پلكاني استفاده مي‬
‫شود ‪ .‬همانطوري كه در شكل ديده مي شود‬
‫در سرريزهاي پلكاني چند حوضچه آرامش‬
‫پشت سر هم قرار مي گیرند ‪ .‬در سالهاي اخیر‬
‫در بعض ي از سدهاي وزني سرريز پلكاني بدون‬
‫حوضچه آرامش و بصورت پله هاي معمولي‬
‫ساخته شده اند ‪ ،‬هدف در اينجا كاهش‬
‫انرژي جنبش ي مخرب در پايانه سرريز است‬
‫‪ 5‬ـ سرریزهاي تونلي و مجرایي‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫هرگاه براي انتقال آب از يك مجراي سر پوشيده اي استفاده‬
‫شود كه از اطراف و يا زير سد عبور كند ‪ ،‬سرريز حاصله را‬
‫به ترتيب ‹ سرريز تونلي و يا مجرايي › گويند ‪.‬‬
‫مجراي سرپوشيده مي تواند به شكل يك شفت قائم يا مايل ‪،‬‬
‫يك تونل افقي از ميان خاك يا سنگ و يا يك مجراي‬
‫سرپوشيده اي باشد كه در ترانشههايي ساخته شده و سپس‬
‫توسط مواد خاكي پشت آن پر مي شود ‪.‬‬
‫در قسمت كنترل اين نوع سرريزها مي توان از اغلب اشكال‬
‫سازه هاي كنترل ‪ ،‬مانند تاجهاي آبرريز دهانههاي ورودي‬
‫روزانهاي قائم و يا مايل ‪ ،‬دهانه هاي ورودي سقوطي و‬
‫تاجهاي سرريز جانبي استفاده كرد ‪ .‬به استثناي مواردي كه از‬
‫دهانه هاي ورودي روزنه اي و سقوطي استفاده مي شود ‪،‬‬
‫طرح اين سرريزها به نحوي صورت مي گیرد كه در سرتاسر‬
‫طول تونل جريان آزاد برقرار باشد ‪ .‬در مواردي كه از دهانه‬
‫ورودي روزنه اي و يا سقوطي استفاده مي شود ‪ ،‬قطر تونل به‬
‫نحوي تعيین مي گردد كه فقط براي قسمت كوتاهي جريان‬
‫تحت فشار باشد و در بقيه طول تونل جريان آزاد برقرار باشد‬
‫‪ .‬براي جلوگیري از شكل گیري و توقف متوالي عمل سيفوني ‪،‬‬
‫الزم است اين گونه سرريزها به سيستم هوادهي گسترده اي‬
‫مجهز شوند ‪ .‬اين پديده در مواردي اتفاق خواهد افتاد كه‬
‫قسمتي از تونل ‪ ،‬به علت بر گشت آب و عملكرد امواج ‪،‬‬
‫ً‬
‫موقتا هوايش را از دست بدهد و بسته شود ‪.‬‬
‫نسبت سطح‬
‫‪ ‬براي تضمین جريان آزاد در تونل ‪،‬‬
‫ً‬
‫مقطع جريان به سطح مقطع تونل غالبا به حدود‬
‫‪ % 75‬محدود مي شود ‪ .‬ممكن است در نقاط‬
‫بحراني طول تونل ‪ ،‬مجراي هوادهي ساخت تا‬
‫هواي كافي به تونل برسد و مانع ايجاد جريان غیر‬
‫دائمي در سرريز شود ‪ .‬در سدهايي كه در درههاي‬
‫باريكي ساخته مي شوند كه ديواره هاي آنها شيب‬
‫بسيار تندي دارد و يا در مواردي كه كانالها ي باز‬
‫از خطر برف و لغزش سنگ مصون نيست ‪،‬‬
‫ممكن است سرريزهاي تونلي رجحان داشته‬
‫باشد ‪.‬‬
‫‪ ‬سرريزهاي مجرايي ممكن است براي دره هاي‬
‫ديواره هاي ماليم است و تكيه‬
‫عريض ي كه شيب ً‬
‫گاهها به فاصله نسبتا زيادي از بستر رودخانه قرار‬
‫دارند ‪ ،‬مناسب باشد ‪ .‬استفاده از سرريز مجرايي‬
‫اجازه خواهد داد كه كانال تخليه سرريز ‪ ،‬زير سد‬
‫و نزديك بستر رودخانه قرار داده شود‬
‫‪6‬ـ سرریز با دهانه سقوط‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫در اين گونه سرريزها‪ ،‬همان طور كه از اسم‬
‫آنها پيداست ‪ ،‬آب از روي يك تاج افقي وارد‬
‫يك شفت قائم و يا مايل مي شود و سپس از‬
‫ً‬
‫طريق يك تونل يا مجراي سرپوشيده تقريبا‬
‫افقي به رودخانه مي پيوندد ‪ .‬در واقع اين‬
‫نوع سرريزها را بايد متشكل از سه عضو زير‬
‫دانست‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ لبريز كنترل‬
‫‪ 2‬ـ تبديل قائم‬
‫‪ 3‬ـ آبراهه تخليه سر پوشيده‬
‫‪ ‬به سرريزهايي كه دهانه آنها بصورت قيف است‬
‫‪ ،‬سرريز نيلوفري مي گويند ‪ .‬خصوصيات‬
‫هيدروليكي سرريزهاي با دهانه سقوط ‪ ،‬با‬
‫تغيیرات ارتفاع آب روي سرريز متغیر خواهد بود ‪.‬‬
‫قسمت كنترل جريان ممكن است بر حسب دبي‬
‫جريان در تاج سرريز تبديل و يا تونل باشد ‪.‬‬
‫بعنوان مثال ‪ ،‬هرگاه ارتفاع آب روي تاج سرريز‬
‫كم باشد ‪ ،‬جريان بصورت آزاد است و كنترل در‬
‫تاج سرريز خواهد بود ‪ .‬با افزايش ارتفاع آب ‪،‬‬
‫قسمت كنترل به تبديل قائم منتقل مي شود و‬
‫دبي جريان توسط جريان روزنه اي كنترل خواهد‬
‫شد ‪.‬از اين مرحله به بعد ممكن است جريان‬
‫مجاري تحت فشار حاكم شود و دبي جريان‬
‫توسط تونل پر كنترل گردد ‪ .‬البته طرح سرريزها‬
‫بر اساس تونل پر توصيه نمي شود ‪ .‬در مواردي كه‬
‫ارتفاع سقوط خيلي كم است ‪ ،‬مي تواند از اين‬
‫قاعده مستثني باشد‬
‫‪ 7‬ـ سرریز نیلوفري ( ال له اي )‪:‬‬
‫‪ ‬سرريز نيلو فري ( سرريز با دهانه سقوط )‬
‫ً‬
‫معموال در سدهايي كه در درة باريك اجرا‬
‫شدهاند و يا داراي شيب تند تكيه گاه مي باشد‬
‫‪ ،‬بكار مي روند ‪ .‬همچنین در مواردي كه تونل‬
‫ها و گالريهاي انحراف با قطر كافي در اختيار‬
‫باشد ‪ ،‬مي توان از اين نوع سرريزها استفاده‬
‫كرد ‪ .‬يكي ديگر از نكات مثبت اين سرريزها اين‬
‫ً‬
‫است كه با ارتفاع نسبتا كم مي توان به‬
‫ظرفيت ماكزيمم آن نزديك شد ‪ .‬اين‬
‫خصوصيت مي تواند در مواردي كه حداكثر‬
‫جريان خروجي از سرريز بايد محدود باشد ‪،‬‬
‫مفيد واقع شود ‪.‬‬
‫‪ ‬از طرف ديگر اگر ارتفاع آب روي سرريز از‬
‫ارتفاع مبناي طرح تجاوز كند ‪ ،‬تغيیرات دبي‬
‫جريان خروجي بسيار جزئي خواهد بود ‪ .‬اين‬
‫نكته مي تواند بعنوان يكي از نقاط ضعف‬
‫اين نوع سرريزها تلقي شود ‪ .‬چرا كه اگر دبي‬
‫سيل ورودي از سيل مبناي طرح تجاوز كند ‪،‬‬
‫ارتفاع الزم براي تخلية آن بسيار زياد خواهد‬
‫بود ‪ .‬البته در صورتيكه اين نوع سرريز‬
‫بعنوان سرريز اصلي عمل كند و در كنار آن‬
‫يك سرريز كمكي نیز وجود داشته باشد ‪ .‬اين‬
‫ضعف بر طرف مي شود‬
‫‪ 8‬ـ سرریز ریزشي مجهز به بار شكن‪:‬‬
‫‪ ‬از اين نوع سرريزها در مواردي استفاده مي‬
‫شود كه بخواهيم ‪ ،‬بدون ساختن حوضچه‬
‫آرامش ‪ ،‬آب را از يك ارتفاع زياد به ارتفاع‬
‫كمتري منتقل كنيم ‪ .‬در اين سرريزها پايه‬
‫هاي بارشكن مي تواند بصورت مانع عمل‬
‫كند و سبب استهالك انرژي آب شود ‪ .‬بدين‬
‫ترتيب آب در مسیر حركت خود داراي سرعت‬
‫ً‬
‫نسبتا كمي خواهد بود ‪ .‬سرعت خروجي كم و‬
‫اقتصادي بودن را مي توان ‪ ،‬بدون توجه به‬
‫بلندي آبشار ‪ ،‬از محاسن اين نوع سرريزها‬
‫دانست‬
‫‪ 9‬ـ سرریز آبرو ( زیر گذر)‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫سرريز آبرو يك شكل خاص ي از سرريزهايي است كه آبراهه‬
‫تخليه آنها بصورت تونل و يا مجاري سر پوشيده است ‪ .‬سرريز‬
‫زير گذر از يك مجرا كه از بدنه يا تكيه گاه هاي سد عبور‬
‫ميكند تشكيل مي گردد ‪ .‬مقطع مجراي زير گذر مي تواند به‬
‫شكل دايره اي ‪ ،‬مربعي ‪ ،‬مستطيلي ‪ ،‬يا نعل اسبي ساخته‬
‫شود ‪.‬‬
‫تفاوت سرريز آبرو با سرريز مجهز به دهانه سقوط ‪ ،‬در اين‬
‫شكل قائم و يا مايل دارد و شيب‬
‫است كه دهانه ورودي آنها ً‬
‫كف آنها در سرتاسر مسیر تقريبا يكنواخت است و محدوديتي‬
‫ندارد دهانه ورودي سرريز مي تواند داراي لبه هاي تیز و يا‬
‫مدور باشد و كانال ّ‬
‫تقرب سرريز ممكن است ديواره هاي‬
‫موازي و يا واگرا داشته باشد ‪ .‬كف كانال تقرب سرريز ممكن‬
‫است مسطح و يا داراي يك شيب دلخواه باشد ‪ .‬هرگاه دهانه‬
‫سرريز آبرو مستغرق نباشد ‪ ،‬سيستم همانند كانال باز عمل‬
‫خواهد كرد ‪ .‬ممكن است دهانه سرريز مستغرق باشد ‪ ،‬ولي‬
‫روزنه ورودي طوري تنظيم شده باشد كه آبرو پر نشود ‪ .‬در‬
‫اينصورت سرريز ‪ ،‬مانند يك سرريز با دهانه سقوط يا يك‬
‫سرريز شوت كه كنترل روزنه اي بر آنها حاكم است ‪ ،‬عمل‬
‫خواهد كرد ‪ .‬هنگامي كه عمل هواگیري منظور شده و جريان‬
‫در آبرو بصورت پر است ‪ ،‬عملكرد آن شبيه سرريز سيفوني‬
‫خواهد بود ‪ .‬هرگاه از سرريز آبرو بصورت سرريز سيفوني‬
‫استفاده شود ‪ .‬بايد به نقاط ضعف سرريز هاي سيفوني (‬
‫اشاره شده در بخش سرريزهاي سيفوني ) توجه كرد ‪.‬‬
‫‪ 10‬ـ سرریز سیفوني‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫سرريز سيفوني عبارتست از مجراي بسته به شكل ‪ U‬معكوس كه تاج آن در سطح نرمال قرار مي گیرد ‪ .‬هنگامي كه سطح‬
‫آب در مخزن باالي سطح نرمال قرار بگیرد ‪ ،‬جريان از روي سرريز به شكل جريان آزاد رود گذر خواهد بود ‪ .‬عمل سيفوني‬
‫شدن موقعي شروع مي شود كه هواي روي تاج مجرا خارج شود و جريان ادامه يابد ‪.‬‬
‫غالب سرريزهاي سيفوني از ‪ 5‬جزء اصلي تشكيل شده اند ‪ ،‬دهانه ورودي ‪ ،‬ران رويي ‪ ،‬گلوگاه يا مقطع كنترل ‪ ،‬ران‬
‫زيرين و مجراي خروجي ‪.‬‬
‫از سرريز سيفوني نیز مي توان در سدهاي خاكي استفاده نمود ‪ .‬به علت وجود ً فشارهاي منفي ‪ ،‬الزم است لولـه به اندازه‬
‫كافي سخت باشد تا بتواند نیروهاي مخرب را تحمل نمايد ‪ .‬اتصاالت بايد كامال آب بندي شوند و اقدامات الزم براي‬
‫جلوگیري از ترك خوردگي لولـه كه ممكن است در نتيجه حركت و يا نشست خاكريز حاصل شود ‪ ،‬بعمل آيد ‪ .‬براي‬
‫جلوگیري از كاهش فوق العاده فشار مطلق و نزديك شدن به حد كاويتاسيون ‪ ،‬كل افت بار در سيفون نبايد از ‪ 6‬متر‬
‫تجاوز كند ‪.‬‬
‫حسن عمده سرريز سيفوني در اين است كه با افزايش جزئي سطح آب باال دست مي تواند دبي كامل طرح را از خود‬
‫عبور دهد حسن ديگر اين نوع سرريزها در خودكار بودن و عملكرد خوب آنها بدون نياز به وسايل مكانيكي يا وسايل‬
‫محرك است ‪ .‬عالوه بر هزينه سنگین ‪ ،‬در مقايسه با ساير سرريزها ‪ ،‬سرريزهاي سيفوني داراي معايبي هستند كه موارد‬
‫زير از آن جمله است ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ قادر نيستند يخ و آشغال را از خود عبور دهند ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ امكان دارد سيفون و يا لوله هوا دهي ‪ ،‬توسط شاخ و برگ درختان بسته شود ‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ امكان دارد در نتيجه تغيیرات ناگهاني شروع و توقف عمل سيفون جريان خروجي بطور سريع قطع و وصل شود و يا‬
‫بصورت امواج به رود خانه بريزد ‪ .‬اين عمل سبب ايجاد نوسانهاي ناخواسته در تراز پاياب رود خانه خواهد شد ‪.‬‬
‫‪ 4‬ـ ارتعاشات در اين نوع سرريزها ‪ ،‬در مقايسه با ساير انواع بيشتر است ‪ .‬لذا الزمه استفاده از آنها ‪ ،‬داشتن فونداسيون‬
‫خوب است كه بتواند ارتعاشات را تحمل كند ‪.‬‬
‫پدیده کاویتاسیون‪:‬‬
‫‪ ‬پدیده کاویتاسیون یکی از پیچیده ترین و شایع ترین آسیب هایی است که به سازه سرریز‬
‫وارد می شود و ناش ی از بزرگا و نحوه بر همکنش بسیاری از عوامل تاثیر گذار بر خسارت‬
‫است‪ .‬از جمله پارامتر هایی که در کاویتاسیون دخیل هستند می توان فشار‪ ،‬سرعت جریان‬
‫و مقاومت مصالح‪ ،‬مدت زمان بهره برداری و میزان هوای جریان را نام برد‪ .‬به طور کالسیک‬
‫کاویتاسیون توسط شاخص کاویتاسیون بررس ی می گردد‪ .‬مطالعه یک سرریز جهت بررس ی‬
‫تغییرات شاخص کاویتاسیون‪ ،‬نیازمند بررس ی موردی هر مدل است‪ .‬زمانبری و مشکالت‬
‫ناش ی از تغییر اندازه و هزینه باالی مدل های آزمایشگاهی و دیگر مشکالت در کنار گسترش‬
‫روزافزون و قابلیت های مدل های ‪ ،CFD‬مهندسان را به این برنامه ها متمایل کرده‬
‫است‪ .‬در این تحقیق به منظور محاسبه پارامترهای جریان بر روی سرریز اوجی‪ ،‬شبیه‬
‫سازی توسط برنامه ‪ CFX‬انجام شده است‪ .‬جهت مدل جریان آشفته از‬
‫معادالت استاندارد به روش حجم محدود و برای تعیین پروفیل سطح آزاد از روش حجم‬
‫سیال استفاده شده است‪ .‬با مقایسه نتایج حاصله و نتایج مدل فیزیکی‪ ،‬تطابق قابل قبولی‬
‫مشاهده گردید‪.‬‬
‫پایان‬