Transcript Tarama araştırması 2

Tarama Sorularına Ne Derece
Doğru Yanıtlar Verilir?
Tarama araştırmalarında insanlar gerçekte yaptıklarını
değil, ideal olanları yanıtlayabilirler. Çünkü ideal olan
toplumun
daha
fazla
beklediği
şeydir.
“Boş
zamanlarınızda ne yaparsınız?” sorusu, kitap okumadığı
halde kitap okuyorum biçiminde yanıtlanabilir. Çünkü
insanlar kültürlü, iyi eğitimli olmayı isterler.
Bu sorunu çözmek için şöyle bir formül geliştirilebilir:
“İnsanların çoğu günümüz koşullarında zaman ve parasal
sıkıntılar yüzünden kitap satın alıp okuyamıyor, opera,
bale, tiyatro ve sinema gibi etkinliklere gidemiyor. Boş
zamanlarınızda neler yaparsınız?”
Sorularda dikkat edilecek başka
özellikler
Bilgi soruları mutlaka pilot testlerden geçirilmeli. Eğer
çoğu soru yanıtlanamıyorsa ya sorunun düzeyi
düşürülmeli ya da soru değiştirilmeli.
Bağlantılı sorular: Bir soru birden fazla soruyu
içermemelidir. İlgili soruları peşi sıra koymak gerekir.
Örneğin “televizyon seyrediyor musunuz?” gibi bir
sorunun peşinden sırasıyla “hangi programları
izliyorsunuz?” sorusu gelebilir. “Hangi programları daha
sık takip ediyorsunuz?” sorusu gelemez.
Soru tipleri
Açık uçlu ve kapalı uçlu sorular
Açık uçlu soru, yanıtlayıcının serbest şekilde yanıtladığı
sorudur. Örneğin “en sevdiğiniz TV dizisi hangisidir?”
Yanıtlayıcılar sorunun yanıtını yazarlar.
Kapalı uçlu soru, böyle serbest yanıt verme şansı
vermez. Adı üzerinde sizi belli seçeneklere kısıtlar.
Yanıtlayıcılar seçenekler arasından tercih bulunurlar.
Örneğin, “kitap okuma hakkındaki düşüncenizi aşağıdaki
ifadelerden hangisiyle dile getirirsiniz?” a) çok yararlı b)
yararlı c) bazen yararlı bazen yararsız ç) yararsız d) çok
yararsız
Açık ve kapalı uçlu sorular
İki tip sorunun kendine göre avantajları ve dezavantajları
bulunur. Kapalı uçlu soruların yanıtlanması ve
değerlendirilmesi daha hızlı ve kolaydır. İlgisizlik ve
karışıklıklar önlenir. Kendini iyi ifade edemeyenler için
uygundur.
Ancak tercihleri sınırlandırır; katılımcılar ilgisiz yanıt
verebilirler; istedikleri seçenekleri göremeyenler savruk
yanıtlar verir; seçenekler fazlaysa yanıtlayıcıların kafaları
karışır; karmaşık gerçekliği basite indirger.
Açık uçlu sorular yanıtlayıcılara daha fazla tercih imkanı
sağlar. Denekler kendilerini iyi ifade eder. Yaratıcı
potansiyellerini ortaya koyarlar.
Ancak dezavantajları da vardır.
Açık uçlu soruların dezavantajları
Ayrıntıları değerlendirmek çok zordur.
İlgisiz yanıtlar arasında araştırmacı boğulabilir.
Kendini iyi ifade edemeyenler için olumsuzdur.
Daha fazla zaman ve çaba harcanır.
Bu nedenle duruma, yere ve zamana göre en uygun
sorular sorulur. Mesela denek sayısı çok fazlaysa kapalı
uçlu sorular sormak uygundur. Ancak bir ankette az da
olsa açık uçlu soru sormak karşılaştırmaya olanak
vereceği için yerindedir. Örneğin kişiye cinsel
tercihleriyle ilgili kapalı uçlu soru soruyorsunuz. Açık uçlu
bir soruyla da bunu test edebilirsiniz.
Fikrim yok seçeneği
Bu seçenek konulmalı mı? Bu konuda tartışma vardır.
Bazıları buna karşıdır. Deneklerin düşünme eyleminden
kaçınmak için bu seçeneği işaretlediklerini söylerler.
Fikrim yok ya da bilmiyorum gibi seçeneklerin önüne
geçmek için birkaç yol vardır. İlk olarak bir yer boş
bırakılır, diğer seçeneği yazılır. Yanıtlayıcı burayı
doldurur. Yanıtlayıcı bu seçeneğe istediği yanıtı verir.
Bazen de filtreleme uygulanır. Örneğin,
“Televizyon çocuklara zararlıdır tarzında bir görüş var.
Bu konuda sizin görüşünüz var mı?” “Hayır (11. soruya
geçin), “Evet” (devam edin), “Katılıyor musunuz,
katılmıyor musunuz?”
Anket formu tasarlamada
sorunlar
Anketler, yanıtlayıcının çok zamanını almamalıdır. Buna
göre sorular hazırlanmalı. Telefonla anket
gerçekleştiriliyorsa 10 dakikayı geçmemeli. Postayla ya
da elektronik postayla yapılacaksa 4 sayfayı geçmemeli.
Ancak denekler eğitimliyseler 15 sayfa olabilir.
Sorular nasıl sıralanmalı?
En genelden en özele. Önce yaş, okul v.s. Anket
bittiğinde teşekkür edilmeli.
Soruları dizerken mantıksal sıra takip edilmeli. Örneğin
medyayı sık takip ediyor musunuz? sorusundan önce
televizyonu sık takip ediyor musunuz? sorusu gelmemeli.
Bu durumda televizyonu medyadan saymamak gibi
yanlış ve tuhaf bir durum ortaya çıkar.
sorunlar
Soruların soruluş sırası yanıtlarda çok etkili
olabilmektedir. Örneğin, “sizce Türkiye, İranlı
gazetecilerin Türkiye’ye girmesine ve haberleri
sansürlemeden kendi ülkelerine göndermelerine izin
vermeli midir?” sorusundan sonra “Sizce İran, ……..izin
vermeli midir?” sorusu gelebilir. Ancak ikinci soru başa
geçerse bu defa yanıtlar çok farklılaşabilir.
Ya da sapkınlık konusunda bir araştırma yapılıyorsa en
marjinal durumdan, örneğin adam öldürmekten görece
daha zararsız bir duruma, örneğin içkili araba kullanma
gibi, bir suça doğru sorular sıralanırsa sonrakilerin doğru
yanıtlanma olasılığı fazladır.
Tarama Türleri
Postayla anket.
Avantajları:
Ucuzdur.
Tek bir kişi yürütebilir.
Geniş coğrafi birimlerde anket yürütülebilir.
Denek, uygun zamanda yanıtlar.
Anonimlik sağlar.
Dezavantajları: Geri dönme oranı az. Üstelik hatırlatma
mektuplarıyla maliyet artar. Araştırmacı, anketi kimin
yanıtladığını ve hangi koşulda anketin yanıtladığını
deneyimleyemez. Örneğin ankette bilgi sorusu var: Ya,
kitapta cevap bulunup gönderilirse? Ya soruyu örneğin
eşiyle birlikte yanıtlarsa?
Telefonla görüşmeler
Avantajları: Günümüzde genellikle bilgisayara
kaydedilmiş insan sesleriyle cep telefonlarından
yapılmaktadır. Postayla anketten daha pahalı
olabilmesine karşın en uzak mesafedeki insanlara
ulaşılmaktadır. Yanıtlayıcıların yanıtlama yüzdesi
yüksektir.
Dezavantajları: Görece yüksek maliyetli ve kısıtlı
zamanda görüşme söz konusu. Görüşme uzunluğu kısa.
Telefonu olmayanlara ulaşılamaz. Görsel yanıt
gerektiren sorular yanıtlanamaz. Açık uçlu soruların
kullanılması zordur.
Yüzyüze Görüşmeler
Avantajları: En yüksek yanıtlama oranına sahip görüşmelerdir.
En uzun anketler bile yapılabilir. Görüşmeci ile yanıtlayıcı
birbirlerinin tepkilerini görebilir. Her türlü soru sorabilir.
Dezavantajlar: Yüz yüze görüşmelerin en büyük dezavantajı
yüksek maliyet. Ayrıca görüşmeci ve denek birbirlerini
etkileyebilir.
İNTERNET
Avantajları: En maliyetsiz ve hızlı taramalar arasında alır.
Tasarımda esneklik var. Kağıt, postalama masrafları yok.
Dezavantajları: Gizlilik ve herkese ulaşma sorunu var. İnternete
erişim sağlayamayan en alt kesimlere ulaşılamaz. Yanıtlayıcı
gizliliğinde sorunlar var. IP adresiyle yanıtlayıcı bulmak
mümkün. Anketlerin yanıtlanmasında teknik sorunlar da
yaşanır.
Görüşme ve Tarama Görüşmesi
Görüşme, genel olarak saha araştırmalarında daha fazla
yapılır. Araştırmacılar örneğin bir televizyon dizisinin
izlenme alışkanlıkları veya alımlanması üzerine izleyicilerle
görüşmeler yapabilir. Ancak görüşme uzun sürdüğü ve
derinlemesine bilgi edinildiği için az sayıda kişiyle görüşme
yapılır. Bir araştırma ne kadar derinleştirilirse görüşülen kişi
sayısı azalır.
Tarama görüşmesi biraz daha farklıdır. Hazırlanan anketler
kadar kişiyle görüşme yapılır. Ancak herkese aynı sorular
sorulur, farklı sorular sorulmaz. Ankete bağlı kalınmak
zorunludur. Bu nedenle standart bir sürede görüşme biter.
Sıradan, samimi bir sohbet değildir. Sohbet, anket soruları
etrafından gider.
Tarama görüşmesi
Önemli sorun, yanıtlayıcıların kendisinden ne
beklendiğine göre hareket edebilmesidir. Her ne kadar
araştırmacı profesyonel bir rol benimsese de denekler
ankete ve anketçiye farklı bir gözle bakabilirler. Denek,
anketçi ile kendisi arasındaki görüşmeyi samimi bir
görüşme olarak nitelendirebilir. Bazıları, anketçinin
kendilerini kandırmaya çalıştıklarına inanırlar.
İşte, denekler bu algılamalarına göre yanıtlar verebilirler.
Gerçekten hissettiklerini, gerçek deneyimlerini ve
özelliklerini yanıtlamak yerine araştırmaya ve
araştırmacıya yönelik algılarına göre cevap verirler.
Tarama Görüşmesi
Bunu önlemek için araştırmanın amacını baştan açıklaması
gerekli. Deneklerin kimliklerinin bilinmediği ve bu nedenle verilen
bilgilerin denekler için problem teşkil etmediği vurgulanmalı. Bu,
hem anket sorularında hem de sözle dile getirilmeli.
Ayrıca, görüşmeci, yanıtlayıcının her türlü ifadesinde yargılayıcı
ve sorgulayıcı olmaktan uzak durmalıdır. Örneğin cinsel yaşamla
ilgili açık uçlu bir soru var. Soru, sesli olarak soruluyor.
Yanıtlayıcı, samimi olarak ve her türlü marjinal davranışlarını ele
verecek tarzda yanıtlıyor.
Tarama araştırmacısı deneklerin mimiklerine dahi dikkat etmeli,
onlara yönelik sorgulayıcı tavır almakta kaçınmalı, yanıtı olduğu
gibi yazmalıdır.
Şayet denek, araştırmayıcıya anlattıkları hakkında fikrini sorarsa,
araştırmacı, bunun bilimsel bir çalışma olduğunu, kendisinin bu
konuda bir fikir beyan etmesinin yanlış olduğunu belirtebilir.
Tarama Görüşmesi Dışındaki
Görüşmeler
Peki, tarama araştırması dışında hangi görüşmeler olur?
1) Derinlemesine görüşme: Sahada, doğal ortamda, nitel
çalışmalarda.
2) Gazetecilik görüşmesi: Gazetelerde röportaj olarak
bildiğimiz görüşmeler. Bazen de haberi tamamlamak için
birisiyle görüşme yaparız. Gazeteci, elde ettiği bilgileri
kendi bağlamlarında kullanır.
3) İş ve eğitim görüşmesi: İşe girmede veya eğitim
alanında ilerlemek isteyenler görüşmeler yaparlar.
Yüksek lisans, doktora ve doçentlik ilerlemelerinde de
keza görüşmeler olur. Görüşmeler, genellikle yazılı
sınava ek olarak ortaya çıkar.
Diğer Görüşme Türleri
Yardım Görüşmesi: Burs almak isteyen öğrenciden,
değişik sosyal ve iktisadi yardımlar almak isteyen kişilere
kadar bir dizi kişiyle yapılan görüşmelerdir.
Eğlence Görüşmesi: Televizyonda talk show
programlarında olduğu gibi. Ana amaç seyircide haz
uyandırmaktır.
Sıradan Sohbet ile Tarama
görüşmesi farklıdır
Sıradan sohbet kendi içinde akar. Tarama görüşmesinde
sorular görüşmeci tarafından sorulur.
Duygular ve düşünceler sıradan sohbette paylaşılır.
Tarama görüşmesinde ise yalnızca yanıtlayan
duygularını ve fikirlerini açığa vurur.
Tarama görüşmesinde görüşmeci yargılayıcı değildir ve
yanıtlayanın fikirlerini veya inançlarını değiştirmeye
çalışmaz.
Görüşmeci, konunun yönünü ve gidişatını kontrol etmeye
çalışır tarama görüşmesinde.
Görüşmeci cana yakın olsa bile, ciddi ve tarafsız bir tonu
korumaya çalışır.
Görüşme safhaları
Önce görüşmenin amacı, nedeni, kapsamı belirtilir.
Sorular deneğe verilir, yanıtlaması istenilir; ya da soruları
görüşmeci kendisi sorar ve kodlar.
Eğer görüşmeci yanıtı kendisi yazıyorsa, yanıtı olduğu
gibi yazmalıdır. Argo, küfür herşey kağıda geçirilmelidir.
Özetlenmemelidir.
Ayrıca açık uçlu yanıtlarda bazı belirsizlikler varsa,
araştırmacının sondaj yapma hakkı vardır.
Sondaj, belirsiz bir yanıtın netleştirilmesi, eksik bir
yanıtın tamamlanması veya konuyla ilgili bir yanıt için
tarafsız bir taleptir.
Bazen duraksayarak, bazen baş eğilerek, kaş çatılarak
bu yapılabilir. Soru tekrarlanabilir. Ya da “ne demek
istiyorsunuz?” “Biraz açar mısınız?” gibi sorularla
eksiklikler tamamlanabilir.
Görüşmenin safhaları
Son aşama bitiştir. Teşekkür edilir.
Daha sonra görüşme sırasındaki bazı durumlar not
alınabilir. Yanıtlayıcının ruh hali, aniden odaya birisinin
girmesi gibi…
Sondaj örnekleri: “Mesleğiniz nedir?” “Serbest” “Tam
olarak ne iş yapıyorsunuz?” (Son soru sondaj
sorusudur). Başka bir örnek: “Hafta sonları kaçta
kalkarsınız?” “Geç kalkarım.” “Tam olarak saat kaçta?”
(Son soru sondaj sorusudur.”
Görüşmeci taraflılığı
Görüşmeleri etkileyen etmenleri en aza indirmak gerekir.
Ancak görüşmeler sadece o sırada gerçekleşen teknik
aksaklıklardan etkilenmez, verili etmenler de görüşmeleri
etkiler. Örneğin çağımızda insanların zihnine “aptal
sarışın” imgesi kazılıdır. Görüşmeci Marilyn Monroe’yu
hatırlatan bir bayansa, vereceğimiz yanıtlar da ona göre
biçimlenebilir. Bu nedenle görüşmecilerin fiziki görünüşü
dahi görüşmeyi etkiler.
Görüşmenin gerçekleştiği yer, bağlam, tonlama, ruh hali
yanıtları farklılaştırır. Soruların bahçede kuş cıvıltıları
arasında sorulmasıyla, daha loş ve kapalı bir ortamda
sorulması arasında farklı sonuçlar çıkacaktır.
Sayfa 448’deki tabloyu inceleyiniz.
Anketçi böyle bir bayansa
acaba yanıtlar değişebilir mi?
Etik Sorunlar
Mahremiyet
Araştırmada hile yapma. Doğru ve açık olunmalı.
Araştırmanın kötüye kullanılması
Sahte tarama: örneğin bir su arıtma cihazı satılacak.
Ama bu olmasına karşın su temizliği ile ilgili anket
yapmak istenildiği belirtiliyor.
Tarama sonuçları medyada bildirildiğinde, araştırmayı
kimin yaptığı, araştırmanın nasıl yapıldığı, örneklemin
nasıl seçildiği gibi pek çok bilginin verilmesi gerekir.
Verilmez ise etik sorunlar doğar.
Anket sorularına örnekler
Bu anket, televizyon dizilerinin etkileri konusunda
hazırlanan bir araştırmanın parçasıdır. Araştırmanın
bulguları bilimsel amaçlı olarak kullanılacaktır.
Deneklerin anketi doğru yanıtlamaları bu açıdan
önemlidir.
A) Kişisel özellikler:
Yaşınız:
Mesleğiniz:
Cinsiyetiniz:
Oturduğunuz Semt:
Anket Soruları
B) Televizyon izleme davranışları
1) Televizyonda yerli dizi izler misiniz? a) evet b) hayır
(yanıtınız evet ise 2.sorudan devam ediniz)
2) İzlediğiniz diziler hangileridir?
3) En sık izlediğiniz dizilerden en az izlediğinizi dizilere
doğru sıralama yapabilir misiniz?
4) Dizileri en fazla hangi ortamda izliyorsunuz? a) evde
b) halka açık yerlerde (kahve, birahane gibi) c)
komşularda d) diğer: ………………….
5) Dizileri en fazla yalnız mı yoksa başkalarıyla birlikte mi
izlersiniz? a) yalnız b) aileyle birlikte c) komşularla
birlikte d) tanımadığım kişilerle e) diğer: ……..
6) Dizilerde beğendiniz karakterlerden beş tanesini
belirtebilir misiniz?
Ödev
Kitabınızda ilgili yerleri ve derste
anlatılanları dikkate alarak herhangi bir
konuda anket soruları hazırlayınız.
Önümüzdeki derse getiriniz.