Transcript POWSTANIE STYCZNIOWE 1863-1864 w świetle wspomnień

POWSTANIE
STYCZNIOWE
1863-1864 w świetle
wspomnień, podań i
miejsc pamięci na
Ziemi
Wieruszowskiej
1.Herb powstańczy : Polska (Orzeł Biały ), Litwa (Pogoń) i
Ruś (Michał Archanioł) Źródło : Internet Wikipedia
Rota przysięgi powstańczej
Przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu ,w Trójcy Świętej
Jedynemu, Przenajświętszej Matce Boskiej i Wszystkim
Świętym, że od dziś dnia wstępuję na służbę Ojczyzny,
wszystko co mam jej poświęcając. Będę posłusznym Władzy
Narodowej w osobie wskazanego mi naczelnika i na pierwsze
wezwanie wstawię się, nie zwlekając ani chwili. Nie będę się
dowiadywać ,ani rozpytywać kto na czele Związku stoi, a
wszystko, co usłyszę zachowam w najgłębszej tajemnicy, nie
mówiąc ani rodzicom, ni żonie lub dzieciom, ani też znajomym.
Tak mi Panie Boże dopomóż i Jego Matko Święta i Dziewico
Przeczysta, Orędowniczko dusz naszych, jako ja pragnę
dopomóc Ojczyźnie mojej ! Amen
Powstanie styczniowe : wyroki Audytoryatu Polowego z lat 1863, 1864, 1865 i 1866
Autor : Henryk Cederbaum Data wydania : 1917 : CBP
Powstanie Styczniowe wybuchło 22 stycznia 1863 roku
i trwało najdłużej z polskich powstań, bo do jesieni 1864.
Walki w tym okresie toczyły się w Królestwie Polskim, na
Litwie, Białorusi i części Ukrainy
Powstańcy dysponowali 6 tysiącami ludzi i z tą siłą
uderzono na 33 garnizony rosyjskie w nocy na 23 stycznia.
Część udało się rozbroić, jednak Rosjanie mieli ogromną
przewagę, stąd nie udało się zdobyć większych
miejscowości. Nie udała się wyprawa na Płock. Rząd
powstańczy nie miał gdzie wprowadzać swoich
postanowień .
Przyjęto taktykę walki na tyłach wroga, nękania
szybkimi atakami
Przyczyny wybuchu Powstania Styczniowego
a) pośrednie
- śmierć namiestnika Królestwa Polskiego Iwana Paskiewicza - jego następcą został książę
Michaił Gorczakow, zwolennik porozumienia z Polakami - Polacy zaczynają wierzyć w
odzyskanie autonomii i przywrócenie konstytucji
- reformy cara przeprowadzane w Królestwie, ogłoszenie amnestii, złagodzenie cenzury,
otworzenie polskich szkół
- założenie Towarzystwa Rolniczego pełniącego rolę nielegalnego parlamentu
- porażka Rosji w wojnie krymskiej; sukcesy Włochów walczących o zjednoczenie, co
spowodowało wzrost nastrojów patriotycznych wśród Polaków
- młode pokolenie Polaków wychowane w duchu romantyzmu odrzuca bierność starszego
pokolenia
- manifestacje polityczne
- ożywienie idei mesjanizmu narodu polskiego
- zamieszki w Warszawie z powodu rozwiązania Towarzystwa Rolniczego
- zaostrzenie represji, aresztowania polskich patriotów
- nielegalne organizacje niepodległościowe - biali i czerwoni
- powołanie Komitetu Miejskiego, później Komitetu Centralnego Narodowego
b) bezpośrednie
- Wielopolski organizuje w Krakowie nadzwyczajny pobór do wojska rosyjskiego brankę, co miało rozbić konspirację czerwonych (I 1863r.)
- Zygmunt Padlewski, przywódca czerwonych, przyspiesza wybuch powstania, by nie
dopuścić do branki
- wezwanie wszystkich Polaków do walki (chłopom obiecano bezpłatną ziemię, a szlachcie
odszkodowanie za ziemię)
Dyktatorzy Powstania Styczniowego
Pierwszym dyktatorem
powstania obwołano
przebywającego w Paryżu
Ludwika Mierosławskiego,
który po przybyciu na teren
Królestwa i po stoczeniu w
lutym 1863r. dwóch
przegranych potyczek
został zmuszony do
wycofania się do Galicji
Po wyjeździe
Mierosławskiego poparto
kandydaturę
Mariana Langiewicza,
jako dyktatora powstania
(proklamowano ją 11 marca
1863r.).
Niestety po kilku dniach
Langiewicz został pobity i także
zmuszony do wycofania się do
Galicji, gdzie aresztowali go
Austriacy
Kierownictwo powstania objął
ponownie
Tymczasowy Rząd
Narodowy,
kierowany przez
Stefana Bobrowskiego,
a po jego śmierci w kwietniu
1863r. przez Agatona Gillera.
Do zakończenia powstania
kilka razy
zmieniał się skład i przywództwo
Rządu Narodowego. Kolejnymi
prezesami Rządu byli:
Franciszek Dobrowolski (23.0510.06.1863r. ponownie 17.0917.10.1863r.),
Karol Majewski
(14.06.17.09.1863r.),
Romuald Traugutt (17.10.1863r.20.04.1864r). Rząd Traugutta
był w zasadzie ostatnim realnie
działającym rządem
powstańczym
Romuald Traugutt, od października 1863 faktyczny dyktator
powstania styczniowego
Jego misję próbował
kontynuować
• Bronisław Brzeziński,
chcący podtrzymać
wrażenie trwania tajnej
organizacji, działał w
okresie od kwietnia do
października 1864 roku.
• Aleksander
Waszkowski – ostatni
naczelnik Warszawy w
powstaniu styczniowym
utrzymał się do grudnia
1864r
Aleksander Waszkowski – ostatni naczelnik
Warszawy w powstaniu styczniowym
Bitwy
Powstania
Styczniowego
Z obszaru Wielkiego
Księstwa Poznańskiego,
będącego pod panowaniem
Prus, gdzie znajdowały się
Siemianice, udzielana była
pomoc Powstańcom
Styczniowym. Pomoc ta
obejmowała udział
ochotników, którymi byli
uczniowie szkół średnich
(gimnazjum) w Wielkim
Księstwie Poznańskim,
studenci oraz ludność różnych
zawodów
Na terenach przygranicznych organizowano pomoc dla
powstańców. Zajmowano się dostarczaniem broni z zaboru
pruskiego. Jednym z udokumentowanych miejsc, z którego
była kierowana pomoc na obszar zaboru rosyjskiego były
Siemianice, należące do rodziny Szembeków.
Wielopłasczyznową pomoc opisała w swoich
wspomnieniach Zofia Szembek „Z dziejów Siemianic”
( siostra Maria Krysta).
Oto fraza, która mówi o tym:”… syn jenerała,
Aleksander, zajmował się osobiście przenoszeniem broni
przez granicę. Pomagali mu w tym Wojciech Długowski,
ówczesny służący generała, Piotr Mierzchała z Siemianic,
późniejszy włódarz i Hadryś z Rakowa, który broń
przechowywał w kupkach drzewa”.
Źródło: Zofia Szembek Z dziejów Siemianic (rękopis)
GUBERNIA
KALISKA
Znaczącą postacią
na terenie Guberni
Kaliskiej był Józef
Oxisiński
Wspomnienia Oxińskiego
Rankiem około 8-ej 20 lutego 1863 r. tenże sam kurier
przybył i przywiózł mi pisemny rozkaz stanowczy z pieczęcią
"Naczelnik sił zbrojnych województwa
kaliskiego", polecający
mi natychmiast udać się w okolicę Praszki wypełnić rozkaz z 19
lutego 1863 r.
Rozkaz był wyraźny, w wojsku potrzebne jest ślepe
posłuszeństwo, rezonowania nie ma albo tak ciche jak kiwanie
palcem w bucie, przeto rozkaz spełniłem. Marsz wykonałem z
możliwą tajemnicą i ostrożnością: nie przechodziłem płaszczyzn
bezleśnych w powiecie kaliskim, lecz biorąc kierunek na
Wrzeszczewice, bokiem Łasku i Widawy przeszedłem Wartę po
moście pod Burzeninem i bokiem Złoczewa przez Niemojew
przybyłem nad ranem 23 lutego 1863 r. do Czastar między
komorami granicznymi Wieruszów i Bolesławiec, gdzie stanąłem w
lasach obozem i gdzie miałem się dowiedzieć o nadeszłej czy
nadejść mającej broni.
Źródło J. Oxiński Wspomnienia z powstania polskiego 1863-1864
Ziemia wieluńska była
terenem nieprzyjaznym dla
oddziałów powstańczych.
Od strony południowo wschodniej była zamknięta
rzeką Wartą, a od strony
południowo – zachodniej
znajdowała się granica
pruska.
Źródło: Internet Powiat Wieluński – mapa
szczegółowa Królestwa Polskiego
Oprócz oddziału
Józefa Oxisińskiego
na terenie powiatu
wieluńskiego
walczyły oddziały
Nowickiego w
lasach Klonowskich,
( który został
rozstrzelany w
Kaliszu),
kapitana
Przybyłowicza,
Proza,
E. Taczanowskiego
Edmund Taczanowski
W lasach węglewickich powstał oddział powstańczy.
Utworzył go ze szlachty kaliskiej, mieszczan i chłopów,
Antoni Korotyński, który został pobity przez Rosjan pod
Lututowem
Bitwa pod Lututowem 15 czerwca 1863 r.
Rycina zamieszczona w czasopiśmie „Breslauer Zeitung” w 1863 r.
Znaczącą postacią
na ziemi wieluńskiej
obok Józefa Oxińskiego
był Aleksander Littich,
naczelnik wojskowy
powiatu wieluńskiego.
To w jego oddziale
walczyli mieszkańcy
ziemi wieluńskiej oraz
młodzi chłopcy z
Wieruszowa i okolic.
Miasto Wieruszów i okolice
W 1836 na dzień 21 maja przybyła do Częstochowy
kompania z Wieruszowa licząca 200 pielgrzymów Nasi
pątnicy zamówili msze św., za którą zapłacili 4złp., 3 zł
ofiarowali promotorom, a złotówkę przeznaczyli na
potrzeby bractwa.
W roku wybuchu powstania styczniowego
(1863r.)stawiły się na Jasnej Górze tylko 22 kompanie.
Honor naszych stron uratowali Sokolniczanie, docierając do
maryjnego sanktuarium 1 lipca w 100 osobowej grupie.
Rok 1863 jest rokiem przerwy dla pątników z
Wieruszowa, gdyż nie przybycie na Jasną Górę było
spowodowane sytuacją jaka miała miejsce w tym czasie w
mieście .
Źródło; J. Maciejewski, Z Paulinami przez wieki Wieruszów
Echa
powstańcze
docierały do
miasta ,w którym
też zaznaczały
się patriotyczne
nastroje
Maxymilian Otto wieku lat 50,
Burmistrz miasta Wieruszowa w
Kaliskium, czynny od początku
zawiązanej organizacyi narodowej
z wielkićm poświęceniem, przed
powstaniem mianowany
naczelnikiem miasta pełniąc
gorliwie obowiązki przyjęte, w
końcu 1863 r. został
denuncjonowany. Wskutek tego
oddział wojska otoczył dom
urzędowania śp. Maksymiliana,
który widząc grożące
niebezpieczeństwo, zdołał dosiąść
swego wierzchowca i przedostał się
do granicy pruskiej*, tam piechotą
przeszedłszy granicę, przybył do
Drezna, lecz wkrótce zapadł na
galopujące suchoty i zmarł 15
Marca 1864 r. pochowany na
miejscowym cmentarzu.
Źródło: [Kolumna Z., Pamiątka dla
rodzin polskich..., t. II]
GRANICA
Szwedlar Leon, pisarz
wieruszowskiej komory celnej,
był ujęty 17/29 lipca 1863r.
przez żołnierzy Biełozierskiego
Pułku Piechoty za
przynależność do powstania
Źródło T. Olejnik, Powstanie
Styczniowe na ziemi
wieluńskiej
Abramowicz Andrzejemigrant podczas ostatniego
powstania był w Królestwie
DZ. Poz. w Nr 115 podaje, że
zmarł 12 maja 1863 w
Wieruszowie ( Kurier
Warszawski D. 14 (26) maja
1863 również odnotował tę
informację)
Pomnik ku czci poległych w latach 1863
i 1939-1945 odsłonięty 12 X 1958 r.
potocznie zwany „Szubienicą
Wśród mieszkańców
miasta istnieje przekaz ustny
iż w roku 1864 na rynku
Wieruszowskim postawiono
szubienicę, na której
wieszano Polaków
sympatyzujących i
pomagających powstańcom.
Rozmawiając, z panem
Badeńskim, wspomina on,
że jako mały chłopiec
pamięta pomnik
upamiętniający Powstańców
Styczniowych, lecz napis na
pomniku był inny i widniało
na nim nazwisko Zaczyński,
ale on nie wie czy to był
budowniczy pomnika, czy
też poległy powstaniec bądź
osoba , która pomagała
powstańcom
Oddali życie w słusznej sprawie
Wojciech Sobolewski
Powstaniec styczniowy z oddziału majora
Aleksandra Litticha, poległ w bitwie pod
Wąsoszem w dniu 23 kwietnia 1863 r. Lat 24,
z Wieruszowa.
Aleksander Szwarc
Powstaniec styczniowy z oddziału majora
Aleksandra Litticha, poległ w bitwie pod
Wąsoszem w dniu 23 kwietnia 1863 r. Lat 20.
Jest synem Augusta Szwarca dzierżawcy
klucza rządowego Biała ż. Eugenia
Józef Wieczorkiewicz
Powstaniec styczniowy z oddziału majora
Aleksandra Litticha, poległ w bitwie pod
Wąsoszem w dniu 23 kwietnia 1863 r. Lat 28,
guwerner z Naramic
Piotr Czajkowski
Powstaniec styczniowy z oddziału majora
Aleksandra Litticha, poległy w bitwie pod
Wąsoszem w dniu 23 kwietnia 1863 r.
lat 20, cukiernik z Czastar, pow. Wieluń.
Kazimierz Michalski
Powstaniec styczniowy z oddziału majora
Aleksandra Litticha, poległy w bitwie pod
Wąsoszem w dniu 23 kwietnia 1863 r. lat
34, ur. w Węgloszynie, syn dzierżawcy z
Czastar, pow. Wieluń
źródło: Ogólnopolska Komputerowa Baza
Cmentarzy Wojennych
Do oddziałów
powstańczych uciekali
młodzi chłopcy,
niektórym udało się
przeżyć i doczekać
długich lat życia.
Zostali oni uhonorowani
dożywotnią pensją
oraz odznaczeniem.
Do nich z naszej okolicy
należą
• Wojciech Bronisław Hofman- weteran, adwokat.
Rodzicami byli Tomasz Hofman i Katarzyna z
Perczyńskich
Opis: ppro. (1845) Wieruszowo
źródło : Rocznik oficerski 1923, Oficerowie - weterani
powstania styczniowego
Akt zgonu Urząd Miast i Gminy Wieruszów
• Stanisław Majsterek
Opis: ppro. (1844) Podzamcze
źródło: Rocznik oficerski 1923, Oficerowie - weterani
powstania styczniowego
• Aleksander Wojtkowski
Opis: ppro. (1842) Pieczyska
źródło: Rocznik oficerski 1923, Oficerowie - weterani
powstania styczniowego
Miejsca upamiętniające weteranów
Powstania Styczniowego
Teodor Harnisz Powstaniec
Styczniowy cmentarz w Wyszanowie
Ildefons Kozłowski, weteran Powstania
Styczniowego zmarł 3 września 1921
cmentarz w Węglewicach
Jan Henryk Knabe, weteran powstania styczniowego,
był właścicielem apteki oraz wytwórni perfum i pomad
w Wieruszowie. W 1877 r. miasto zniszczył olbrzymi
pożar i rodzina Jana Henryka i Wilhelminy Knabe
przeniosła się do Radomia
Źródło: opracowanie udostępnione przez p. Marię Knabe,
napisane przez Hannę Knabe-Romerową na podstawie
opowieści usłyszanych od członków rodziny Knabe , Historia
ukryta w darach Anna Slusarczyk-Drzewoska Muzeum
Farmacji im. prof. J. Muszyńskiego
Tomasz Śmietański, urodzony w 1844r zmarł
16.06.1916r. Pochowany na Starych Powązkach
kwatera 306 rząd 4 nr25
Powstaniec Styczniowy 1863r.Poeta.Kawaler.Za udział
w Powstaniu skatowany i wywieziony na Sybir. Wrócił
do Warszawy sparaliżowany i do swojej śmierci w
1916r był pod opieką Salomei Poniatowskiej. Był
bratem Pauliny Śmietańskiej z Wieruszowa koło
Wielunia. Paulina Śmietańska wyszła za mąż za Jana
Ciszewskiego, ślub miał miejsce w Parafii
katolickiej Wieruszów, wpis 36 / 1857
źródło: Józef Poniatowski, za: informacje rodzinne
Franciszek
Rojewski
weteran
Powstania
Styczniowego,
grób znajduje
się na
cmentarzu w
Węglewicach,
zmarł 30 marca
1902r.
Powstanie upadło, lecz
pamięć o ludziach i
wydarzeniach pozostała.
Ci, którzy odznaczyli się
patriotyzmem, zasługiwali na
szacunek.
Takim przykładem jest
powierzenie zaszczytnej
funkcji
Burmistrza Wieruszowa
Leonardowi Rojewskiemu,
synowi weterana Powstania
Styczniowego.
Stanowisko to pełnił od 1919r.
do 1929r. po przywróceniu
praw miejskich miastu.
Rada miasta Wieruszów
1919-29 – Leonard Rojewski, burmistrz (ur. 27 września
1882, zm. 12 września 1964, żona Stefania z Kamińskich).
• Jest synem powstańca styczniowego , którego nagrobek
znajduje się na starym cmentarzu w Węglewicach
Bitwy i potyczki na ziemi wieluńskiej
Przemarsz oddziałów powstańczych przez okoliczne wsie,
przypominał o trwającym zrywie wyzwoleńczym spod jarzma
zaborcy. Zdarzało się , że niektórzy mieszkańcy przyłączali się
do oddziałów powstańczych. Takim przykładem są
sokolniczanie, karczmarz Augusta Raczke, Ignacy Szczypiorski
czynszownik z Sokolnik[…], Sokołowski gospodarz, którzy
poszli wraz z powstańcami
• Źródło: Raport wójta gminy Sokolniki w Bitwa pod Rudnikami 22 IV 1863 T.
Olejnik
W okolicznych wsiach i na terenie przygranicznym
panowała atmosfera antyszlachecka i antypowstańcza. Chłopi
nie chcieli brać udziału w powstaniu i nie chcieli walczyć za
szlachtę.
Mieszkańcy Czastar nieco lepiej angażowali się w sprawy
powstania. Wystawili oddział kosynierów, do którego należeli:
Kazimierz Trepka, Włodzimierz Trepka, Wojtan z Koloni
Wieruszowskiej, synowie hrabiego z Parcic, Czajkowski
,Leszczyński, służba dworska z Czastar oraz mieszkańcy ze
Stępny, Kniatów i Przywór. Kosynierzy czastarscy brali
udział w walkach pod Walichnowami, Ochędzynem,
Galewicami z garnizonem rosyjskim
Źródło: K. Stawski, Monografia Czastar
19 kwietnia oddział F. Parczewskiego przybył
do Węglewic, gdzie zarządzono 4- godzinny odpoczynek,
a następnie w godzinach przedpołudniowych wyruszono
dalej na południe. Po dotarciu do lasów lututowskich
oddział zatrzymał się na noc. O godzinie 4;00 następnego
dnia (20 kwietnia) wyruszono w kierunku południowym,
docierając do lasu sokolnickiego. Po godzinnym
odpoczynku oddział ruszył dalej, po przejściu przez
Ochędzyn, gdy mieli wejść do lasu, spostrzegli
ścigających ich Rosjan. Był to niewielki oddział, liczący
200 żołnierzy rosyjskich, majora Siemienowa, skierowany
do działań przeciwko kaliskiemu oddziałowi
powstańczemu. Wtedy to doszło do potyczki , która trwała
półtora godziny. Rosjanie wycofali się do Wielunia.
W oddziale powstańczym zginął Browarski ekonom ze
wsi Szczytniki.
W lesie w Ochędzynie Starym
znajduje się kapliczka dla upamiętnienia tego wydarzenia
i oddania hołdu poległemu Browarskiemu.
Źródło T. Olejnik Bitwa pod Rudnikami
Współpraca z caratem
Wójtowie gmin zobowiązani byli do składania meldunków o działaniach
powstańców, które przebywały na terytorium powiatu wieluńskiego.
Nr 10
1863r.,kwiecień 25 Sokolniki
Raport wójta gminy Sokolniki
do naczelnika Wieluńskiej Komendy Żandarmów
o pojawieniu się powstańców i najścia przez nich dworu
W myśl obowiązujących przepisów uważam za obowiązek Wielmożnemu Naczelnikowi donieść, iż w
dniu dzisiejszym o godzinie 5 z rana naszła mię banda powstańców złożona z ludzi 50 uzbrojonych
dobrze rozbitych przez oddział wojska w dniu 20t. M. żądając, abym z nimi jechał w celu zupełnie mi
niewiadomym: ja się wytłumaczyłem, że mam obowiązki służbowe i z domu wyruszyć się nie mogę.
Zabrali mi bieliznę, sołtysowi tutejszemu Rs 149 skarbowych pieniędzy, które miał na opłacenie
podatków w Kasie Powiatu , trzy fornalki czterokonne zagrażając zabiciem lub powieszeniem, jak
żądaniom ich zadosyć uczynionym nie zostanie. Byłem pod obserwacją to tej chwili, aż nie wyruszyli z
miejsca. Gdzie się udali wiadomym mi nie jest, tudzież donoszę, że zabrali ze sobą tutejszego karczmarz
Augusta Raczke, Ignacego Szczypiorskiego czynszownika z Sokolnik[…], Sokołowskiego gospodarza.
{podpis nieczytelny}
APŁ Zarząd żandarmerii powiatu sieradzkiego i wieluńskiego, syg. *, k.930-931
Źródło T. Olejnik Bitwa pod Rudnikami 22IV1863r. s. 27
1863 r., kwiecień 20,Galewice
Nr 2
Raport wójta gminy Galewice
do naczelnika Wieluńskiej Komendy Żandarmów
o ujęciu 5 powstańców i przemarszu oddziału powstańczego przez wieś Ostrówek
W dniu dzisiejszym 12-u kozaków rosyjskich dognali pięciu ludzi nieznajomych i takowych uchwycili we dworze.
Nie mieli broni. Takowym udzielono furmanki i odstawili {ich} kozacy do Wielunia. Z powziętej wiadomości w tej
chwili od sołtysa wsi Ostrówek, miała przechodzić dnia wczorajszego przez tę wieś partia powstańców około 1500
uzbrojonych i między tymi {miało} znajdować się 300 konnych .
Stokowski
APŁ, Zarząd żandarmerii powiatu sieradzkiego i wieluńskiego, syg.8, k. 822
Źródło T. Olejnik Bitwa pod Rudnikami 22IV1863r. s. 23
Nr 3
1863r.,kwiecień 20,Sokolniki
Raport wójta gminy Galewice
do naczelnika Wieluńskiej Komendy Żandarmów
o pojawieniu się oddziałów powstańczych w lasach w okolicach Sokolnik i Pichlic
W dniu dzisiejszym, po oddaleniu się z Sokolnik oddziału wojsk nocy dzisiejszej tu przybyłych, powziąłem
wiadomość od miejscowych ludzi jakoby w lasach Sokolskich i Pichelskich znajdować ię miała znaczna ilość band
buntowniczych polskich, którym podobno żywność zwożą od różnych wsi okolic i z dominium tutejszego, o czym
dowódca oddziału został powiadomiony przez ludzi tutejszych, dostawiono nocy dzisiejszej o czym mam honor
Wielmożnemu Naczelnikowi zaraportować.
[ podpis nieczytelny]
APŁ, Zarząd żandarmerii powiatu sieradzkiego i wieluńskiego, sygn. 8, k. 890
Źródło T. Olejnik Bitwa pod Rudnikami 22IV1863r. s. 23-24
Obraz Ludomira Benedyktowicza "Nad mogiłą
powstańca".
Urbański 60 letni starzec aresztowany przez
Moskali w Kraskach własnej majętności w
Sieradzkiem, powieszony bez wyroku w
Osieku pod Wieluniem w czerwcu 1864 r.
źródło: [StupSP]
Za udział w powstaniu groziła
śmierć , najczęściej przez powieszenie.
Taki los spotykał mieszkańców
terenów przygranicznych . Na zboczu
wzniesienia między Łubnicami a
wójcińskimi Padołami na polu zwanym
„Pod szubienice” lub Szubienice , starym
miejscu kaźni , odbyła się w roku 1863
publiczna egzekucja. Za udział w powstaniu
na trzech szubienicach powieszono wtedy
sołtysa i dwóch chłopów z Łubnic i
Wójcina.
Źródło: R. Mączka, Dzieje Wójcina nad
Prosną 2011
15 kwietnia w Ochędzynie odbyła się gminna uroczystość poświęcona 148
rocznicy Powstania Styczniowego. Stanisław Skiba z Wrocławia podzielił się
wspomnieniami, jakie zostały mu przekazane w rodzinie, a dotyczą roku 1863
„Moja prababcia Anna Krawczyk urodzona 20.07.1857 roku na Jaśkach gmina
Czastary, była żoną mojego pradziadka Kaspra Krawczyka. Zmarła w grudniu w 1956 roku
w Walichnowach i tam spoczywa na cmentarzu. Swojemu wnukowi Leonowi Krawczykowi,
który ma 93 lata i mieszka we Wrocławiu, opowiadała podczas grzybobrania na wzgórzu
obserwatorskim koło Przywór taki epizod historyczny: „Patrole rosyjskie aresztowały
każdego powstańca powracającego spod Ochędzyna do własnych domów z kosami w ręku.
Na tym wzniesieniu stały szubienice, gdzie wieszano tych powstańców biorących udział w
potyczce pod Ochędzynem dnia 20.04.1863 roku.”
Fakt ten potwierdził inżynier budowniczy obserwatora drewnianego zbudowanego
w 1922 roku na wzgórzu leśnym pod Przyworami. Według jego relacji w czasie kopania
fundamentu pracownicy odkryli zbiorową mogiłę ludzkich kości. Pan inżynier mieszkał na
Jaśkach w domu Jana Krawczyka syna Kaspra. Pod koniec lat sześćdziesiątych XX wieku
obserwator został rozebrany, na jego miejscu stoi słup żelazny do dnia dzisiejszego, jako
pamiątka po obiekcie. Tyle wiem i pamiętam z opowiadań o tym wydarzeniu”
Źródło: Ilustrowany Tygodnik Powiatowy 1 maja 2011r.
Podsumowanie
Specyficzne położenie ziemi wieruszowskiej wchodzącej w skład
ziemi wieluńskiej, powodowało, że na tym obszarze nie działały w
przeciągu dłuższego okresu czasu dobrze zorganizowane jednostki
powstańcze.
Oprócz potyczek pod Lututowem i potyczki pod Ochędzynem nie
doszło do większych bitew, które w znaczący i decydujący sposób, mogły
wpłynąć na losy powstania w regionie.
Jednakże udział ochotników w oddziałach powstańczych z tego
terenu pozwala na wyciągnięcie pewnych wniosków:
- udział w powstaniu wielu warstw społecznych,
- udział młodzieży szkolnej,
- poparcie dla powstańców,
- pewne osoby zidentyfikowane z Wielkopolski, które pomagały
powstańcom a niejednokrotnie brały czynny udział w powstaniu,
- represje pruskie
Bibliografia
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
Białynia Chołodecki J., Pamiętnik powstania styczniowego, Lwów 1913, dostępny w Internecie:
http://pbc.biaman.pl/dlibra/docmetadata?id=5429&from=publication&
Giller A., Szulc S., Wierzbiński S., BellinaS., Polska w walce . Zbiór wspomnień i pamiętników z dziejów
naszego wyjarzmiania, Paryż 1868, dostępny w Internecie : http://books.google.pl/books?id=0kDAAAAYAAJ&printsec=frontcover&hl=pl#v=onepage&q&f=false
Juszczak J., Kapliczki i krzyże mojej okolicy, Sokolniki 2006.
Kieniewicz S., Powstanie Styczniowe , PWN, Warszawa 1983.
Kolumna Z., Pamiątka dla rodzin polskich, Kraków 1868, dostępne w Internecie:
http://books.google.pl/books/about/Pami%C4%85tka_dla_rodzin_polskich.html?id=lX9KAAAAcAAJ&redir_esc
=y
Maciejewski J., Z Paulinami przez wieki Wieruszów.
Mączka R., Dzieje Wójcina nad Prosną 2011, dostępne w Internecie :
http://hja170.internetdsl.tpnet.pl/panszczyzna_xix.php
Olejnik T., Bitwa pod Rudnikami 22IV1863r, Urząd Gminy w Rudnikach 1993.
Olejnik T., Powstanie Styczniowe na ziemi Wieluńskiej, Wieluń 2013.
Oxiński J., Wspomnienia z powstania polskiego 1863-1864, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1965.
Regulski R., Węglowice dawniej i dziś, Wydawnictwo „Kornis”, Węglowice 2007.
Rocznik oficerski 1923, Ministerstwo Spraw Wojskowych Sztab Generalny – Oddział V. dostępne w Internecie:
http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=119157&from=publication
Slusarczyk-Drzewoska A., Historia ukryta w darach, dostępne w Internecie: http://bezrecepty.pgf.com.pl/index.php?co=artyk&id_artyk=2783
Stawski K., Monografia Czastar, Wydawca Gminny Ośrodek Kultury, Czastary 1994.
Szembek Z., Z dziejów Siemianic (rękopis)
Zieliński S., Bitwy i potyczki 1863-1864 na podstawie materiałów drukowanych i rękopiśmiennych Muzeum
Narodowego w Raperswilu, Raperswil 1913, dostępne w
Internecie:http://chomikuj.pl/khatru/Historia/Historia+wojskowo*c5*9b*c4*87i/Zieli*c5*84ski+S.++Bitwy+i+potyczki+1863-1864,2208971139.pdf
Żychliński T., Wspomnienia z roku 1863, Poznań 1888, dostępne w Internecie:
http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=41044&from=FBC
Ilustrowany Tygodnik Powiatowy 1 maja 2011r, dostępne w Internecie :
http://powiatowy.pl/2011/05/przechodniu-pochyl-czolo/
http://www.genealogia.okiem.pl/powstanies/
http://www.wbc.poznan.pl/publication/86897
„[…] Do broni więc, Narodzie Polski, Litwy i
Rusi, do broni!, bo godzina wspólnego
wyzwolenia już wybiła, stary miecz nasz
wydobyty, święty sztandar Orła, Pogoni i
Archanioła rozwinięty”
Źródło:„Manifest Tymczasowego Rządu Narodowego
wzywający naród polski do powstania. 22 stycznia 1863 r.”,
[w:] „Polska w latach 1795-1864. Wybór tekstów źródłowych do
nauczania historii”, oprac. I. Rusinowa, Warszawa 1986, s. 248249
Projekt przygotowała Jagoda Piluch pod kierunkiem mgr Małgorzatay FlorczakPiluch; konsultacja historyczna mgr Mariusz Dychto
Spis ilustracji i zdjęć
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Herb powstańczy, dostępny w Internecie :
http://www.google.pl/search?q=herb+powsta%C5%84czy&hl=pl&tbo=u&tbm=isch&source=univ&sa=X&ei=zpQYUcOwAezc4QTwh4
FI&sqi=2&ved=0CCkQsAQ&biw=1152&bih=730
Ludwik Mierosławski, dostępny w Internecie:
http://www.google.pl/search?q=herb+powsta%C5%84czy&hl=pl&tbo=u&tbm=isch&source=univ&sa=X&ei=zpQYUcOwAezc4QTwh4
FI&sqi=2&ved=0CCkQsAQ&biw=1152&bih=730#hl=pl&tbo=d&tbm=isch&sa=1&q=Ludwika+Mieros%C5%82awskiego&oq=Ludwika+
Mieros%C5%82awskiego&gs_l=img.12..0i24.116386.116386.0.117757.1.1.0.0.0.0.112.112.0j1.1.0...0.0...1c.2.2.img.hmEZvoa4Lc&bav=on.2,or.r_gc.r_pw.r_qf.&bvm=bv.42080656,d.bGE&fp=85e38eee257c27c5&biw=1152&bih=730
Marian Langiewicz, dostępny w Internecie :
http://www.google.pl/search?q=herb+powsta%C5%84czy&hl=pl&tbo=u&tbm=isch&source=univ&sa=X&ei=zpQYUcOwAezc4QTwh4
FI&sqi=2&ved=0CCkQsAQ&biw=1152&bih=730#hl=pl&tbo=d&tbm=isch&sa=1&q=Mariana+Langiewicza&oq=Mariana+Langiewicza
&gs_l=img.12..0i24.80344.80344.2.81411.1.1.0.0.0.0.112.112.0j1.1.0...0.0...1c.2.2.img.CDHqIKVXXqA&bav=on.2,or.r_gc.r_pw.r_qf.
&bvm=bv.42080656,d.bGE&fp=85e38eee257c27c5&biw=1152&bih=730
Agaton Giller, dostępny w Internecie :
http://www.google.pl/search?q=herb+powsta%C5%84czy&hl=pl&tbo=u&tbm=isch&source=univ&sa=X&ei=zpQYUcOwAezc4QTwh4
FI&sqi=2&ved=0CCkQsAQ&biw=1152&bih=730#hl=pl&tbo=d&tbm=isch&sa=1&q=Agatona+Gillera&oq=Agatona+Gillera&gs_l=img.
12...125910.125910.4.127250.1.1.0.0.0.0.112.112.0j1.1.0...0.0...1c.2.2.img.h_dWZIuvrn8&bav=on.2,or.r_gc.r_pw.r_qf.&bvm=bv.420
80656,d.bGE&fp=85e38eee257c27c5&biw=1152&bih=730
Romuald Traugutt, dostępny w Internecie :
http://www.google.pl/search?q=herb+powsta%C5%84czy&hl=pl&tbo=u&tbm=isch&source=univ&sa=X&ei=zpQYUcOwAezc4QTwh4
FI&sqi=2&ved=0CCkQsAQ&biw=1152&bih=730#hl=pl&tbo=d&tbm=isch&sa=1&q=5.%09Romuald+Traugutt&oq=5.%09Romuald+Tr
augutt&gs_l=img.12...118206.118206.6.119274.1.1.0.0.0.0.107.107.0j1.1.0...0.0...1c.2.2.img.bkzIDVgslJ8&bav=on.2,or.r_gc.r_pw.r_
qf.&bvm=bv.42080656,d.bGE&fp=85e38eee257c27c5&biw=1152&bih=730
Aleksander Waszkowski, dostępny w Internecie :
http://www.google.pl/search?q=herb+powsta%C5%84czy&hl=pl&tbo=u&tbm=isch&source=univ&sa=X&ei=zpQYUcOwAezc4QTwh4
FI&sqi=2&ved=0CCkQsAQ&biw=1152&bih=730#hl=pl&tbo=d&tbm=isch&sa=1&q=5.%09Aleksander+Waszkowski+&oq=5.%09Aleks
ander+Waszkowski+&gs_l=img.12...40645.40645.8.41832.1.1.0.0.0.0.109.109.0j1.1.0...0.0...1c.2.2.img.pXYIFf0PH0&bav=on.2,or.r_gc.r_pw.r_qf.&bvm=bv.42080656,d.bGE&fp=85e38eee257c27c5&biw=1152&bih=730
Bitwy Powstania Styczniowego, dostępny w Internecie :
http://www.google.pl/search?q=herb+powsta%C5%84czy&hl=pl&tbo=u&tbm=isch&source=univ&sa=X&ei=zpQYUcOwAezc4QTwh4
FI&sqi=2&ved=0CCkQsAQ&biw=1152&bih=730#hl=pl&tbo=d&tbm=isch&sa=1&q=7.%09Bitwy+Powstania+Styczniowego&oq=7.%0
9Bitwy+Powstania+Styczniowego&gs_l=img.12...106213.106213.10.107152.1.1.0.0.0.0.115.115.0j1.1.0...0.0...1c.2.2.img.xcpoVESfc
WI&bav=on.2,or.r_gc.r_pw.r_qf.&bvm=bv.42080656,d.bGE&fp=85e38eee257c27c5&biw=1152&bih=730
Pałac w Siemianicach, dostępny w Internecie : http://www.lzd-siemianice.home.pl/lzd/index.php/historia/historiapalacu.html
Mapa topograficzna, dostępny w Internecie : http://tpl-lukus.kepno.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=56
Mapa Województwo kaliskie ,Wspomnienia z powstania polskiego 1863-1864, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1965
Józef Oxisiński ,Wspomnienia z powstania polskiego 1863-1864, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1965
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Mapa szczegółowa Królestwa Polskiego, dostępny w Internecie :
http://www.google.pl/search?q=mapa+szczeg%C3%B3%C5%82owa+Kr%C3%B3lestwa+Polskiego&hl=pl&tbo=u&tbm=isch&source=univ
&sa=X&ei=L5kYUeBty8_hBJmGgPAI&ved=0CEcQsAQ&biw=1152&bih=730
Edmund Taczanowski, dostępny w Internecie :
http://www.google.pl/search?q=mapa+szczeg%C3%B3%C5%82owa+Kr%C3%B3lestwa+Polskiego&hl=pl&tbo=u&tbm=isch&source=univ
&sa=X&ei=L5kYUeBty8_hBJmGgPAI&ved=0CEcQsAQ&biw=1152&bih=730#hl=pl&tbo=d&tbm=isch&sa=1&q=Edmund+Taczanowski&o
q=Edmund+Taczanowski&gs_l=img.12..0.62780.62780.0.63977.1.1.0.0.0.0.113.113.0j1.1.0...0.0...1c.2.2.img.g2OB9zCTBFE&bav=on.2,o
r.r_gc.r_pw.r_qf.&bvm=bv.42080656,d.Yms&fp=85e38eee257c27c5&biw=1152&bih=730
Bitwa pod Lututowem 15 czerwca 1863 r. , dostępny w Internecie :
http://www.google.pl/search?q=mapa+szczeg%C3%B3%C5%82owa+Kr%C3%B3lestwa+Polskiego&hl=pl&tbo=u&tbm=isch&source=univ
&sa=X&ei=L5kYUeBty8_hBJmGgPAI&ved=0CEcQsAQ&biw=1152&bih=730#hl=pl&tbo=d&tbm=isch&sa=1&q=Bitwa+pod+Lututowem+1
5+czerwca+1863+r.&oq=Bitwa+pod+Lututowem+15+czerwca+1863+r.&gs_l=img.12...59263.59263.2.60842.1.1.0.0.0.0.109.109.0j1.1.0...
0.0...1c.2.2.img.QULajk44JWg&bav=on.2,or.r_gc.r_pw.r_qf.&bvm=bv.42080656,d.Yms&fp=85e38eee257c27c5&biw=1152&bih=730
Aleksander Littich, dostępny w Internecie :
http://www.google.pl/search?q=mapa+szczeg%C3%B3%C5%82owa+Kr%C3%B3lestwa+Polskiego&hl=pl&tbo=u&tbm=isch&source=univ
&sa=X&ei=L5kYUeBty8_hBJmGgPAI&ved=0CEcQsAQ&biw=1152&bih=730#hl=pl&tbo=d&tbm=isch&sa=1&q=Aleksander+Littich&oq=Al
eksander+Littich&gs_l=img.12..0i24.64820.64820.4.65880.1.1.0.0.0.0.111.111.0j1.1.0...0.0...1c.2.2.img.d4Y_ybf2Rc&bav=on.2,or.r_gc.r_pw.r_qf.&bvm=bv.42080656,d.Yms&fp=85e38eee257c27c5&biw=1152&bih=730
Wieruszów, dostępny w Internecie :
http://www.google.pl/search?q=mapa+szczeg%C3%B3%C5%82owa+Kr%C3%B3lestwa+Polskiego&hl=pl&tbo=u&tbm=isch&source=univ
&sa=X&ei=L5kYUeBty8_hBJmGgPAI&ved=0CEcQsAQ&biw=1152&bih=730#hl=pl&tbo=d&tbm=isch&sa=1&q=Wierusz%C3%B3w&oq=
Wierusz%C3%B3w&gs_l=img.12..0l2j0i24l8.59444.59444.6.60640.1.1.0.0.0.0.114.114.0j1.1.0...0.0...1c.2.2.img.6122JlPfrDk&bav=on.2,or
.r_gc.r_pw.r_qf.&bvm=bv.42080656,d.Yms&fp=85e38eee257c27c5&biw=1152&bih=730
Wieruszów, www.google.pl/kepnosocjum.pl
Pomnik ku czci poległych w latach 1863 i 1939-1945 odsłonięty 12 X 1958 r. potocznie zwany „Szubienicą”, dostępny w Internecie :
http://www.google.pl/search?q=mapa+szczeg%C3%B3%C5%82owa+Kr%C3%B3lestwa+Polskiego&hl=pl&tbo=u&tbm=isch&source=univ
&sa=X&ei=L5kYUeBty8_hBJmGgPAI&ved=0CEcQsAQ&biw=1152&bih=730#hl=pl&tbo=d&tbm=isch&sa=1&q=Pomnik+ku+czci+poleg%
C5%82ych+w+latach+1863+i+19391945+ods%C5%82oni%C4%99ty+12+X+1958+r.+potocznie+zwany+%E2%80%9ESzubienic%C4%85&oq=Pomnik+ku+czci+poleg%C5
%82ych+w+latach+1863+i+19391945+ods%C5%82oni%C4%99ty+12+X+1958+r.+potocznie+zwany+%E2%80%9ESzubienic%C4%85&gs_l=img.12...9761.9761.0.13068
.1.1.0.0.0.0.0.0..0.0...0.0...1c.2.2.img.xqKkth_VZo0&bav=on.2,or.r_gc.r_pw.r_qf.&fp=85e38eee257c27c5&biw=1152&bih=730
Ogólnopolska Komputerowa Baza Cmentarzy Wojennych, dostępny w Internecie : http://groby.radaopwim.gov.pl/
Nagrobek Jana Henryka Knabe,
Teodor Harnisz ,cmentarz w Wyszanowie
Ildefons Kozłowski, cmentarz w Węglewicach
Franciszek Rojewski, cmentarzu w Węglewicach
Przed Wieruszowskim Magistratem, www.google.pl/kepnosocjum.pl
Rada miasta Wieruszów, www.google.pl/kepnosocjum.pl
Kapliczka w Ochędzynie Starym
Nad mogiłą powstańca,
http://www.google.pl/search?q=Nad+mogi%C5%82%C4%85+powsta%C5%84ca%22.&hl=pl&tbo=u&tbm=isch&source=univ&sa=X&ei=m
J8YUdG2B4XDtAaGkYH4BA&sqi=2&ved=0CCkQsAQ&biw=1152&bih=730
Obraz z okresu manifestacji patriotycznych, upamiętniający unię polsko-litewska http://pl.wikipedia.org/wiki/Powstanie_styczniowe