Transcript Mikrob-əleyhinə preparatlardan səmərəli istifadə

UNCLASSIFIED
Mikrob-əleyhinə preparatlardan
səmərəli istifadə
CH-L05
Bax: 00
1 OCT 14
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Kursun məqsədləri
Bu dərsin məqsədi mikrob-əleyhinə
preparatlardan rasional istifadə üzrə əsas
konsepsiyaları təsvir etməkdir. Bu kursun
sonunda iştirakçılar aşağıdakılar haqqında
ümumi məlumata malik olacaqlar:
•
•
•
Mikrob-əleyhinə preparatların təsnifatı
Rasional istifadənin əsas konsepsiyaları
Mikrob-əleyhinə preparatlara qarşı müqavimətin
əsas konsepsiyaları
2
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Mikrob-əleyhinə preparatların tarixçəsi
•
1495. Treponema pallidum (Sifilis)-un müalicəsi üçün civədən
istifadə.
• 1860s. “Listerin antiseptiki.” Cozef Lister dezinfeksiya üçün
fenoldan istifadə etməyə başlayır.
• 1899. Mikrob-əleyhinə preparatlardan xəstəxanada ilk istifadə:
R.Emmerix və O.Lou tərəfindən piosinazadan istifadə
• 1908-1910. Arsfenaminin sintezi (Salvarsan). P. Erlix «Sehirli
həb» və «kimyəvi bıçaq» terminlərinin banisidir.
• 1928. «Mikrob-əleyhinə preparatlar erasının» başlanması. A.
Flemiq tərəfindən penisillinin kəşf edilməsi.
• 1935. C.Domak tərəfindən sulfamidlərin kəşfi (“Prontosil”)
• 1944. S.A.Vaksman tərəfindən streptomisinin kəşfi.
Növbəti iki onillik ərzində, cari mikrob-əleyhinə preparatların çoxu
kəşf edildi: sefalosporin (1945), xloramfenikol (1947), polimiksin
(1947), tetrasiklin (1948), neomisin (1949) və xinolon (1962).
3
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Mikrob-əleyhinə preparatlar nədir?
Aşağı konsentrasiyada istifadə edilən zaman seçici
olaraq in vitro və in vivo mikroorqanizmlərin böyüməsinə
mane olan və ya dayandıran sintetik, yarı-sintetik və ya
bioloji mənşəli maddə .
Mikrob-əleyhinə preparatlar ikinci dərəcəli metabolit kimi
canlı mikroorqanizm tərəfindən ifraz edilirsə, bu
antibiotik adlanir və əsasən bakterioloji infeksiyaların
müalicəsi üçün istifadə edilir.
4
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Antibiotiklərin təsnifatı
Kimyəvi strukturu və fəaliyyət
növləri
1.
2.
Hüceyrə divarı sintezinin
inhibitorları (β-laktamlar,
qlikopeptidlər)
Hüceyrə divarı
sintezi
Qlikopeptidlər
β-laktamlar
Fosfomisin
Basitrasin
Fol turşusu
metabolizmi
Trimetoprim
Zülal sintezinin inhibitorları
(aminoqlikozidlər, mikrolidlər,
tetrasiklinlər, xloramfenikollar)
Sulfonamid
Hüceyrə Qişası
Polimiksinlər
DNT
DNT Qiraza
Kinolonlar
DNT-istiqamətli
RNT-polimeraz
Rifampin
THFS
mRNT
DHFS
Ribozomlar
Zülal Sintezi
(50 S
inhibitorlar)
Makrolidlər
Xloramfenikol
3.
Qişa funksiyasının inhibitorları
(polimiksinlər)
4.
Anti-metabolitlər (sulfonamidlər)
5.
Nuklein turşusu sintezinin
inhibitorları (xinolonlar, rifampinlər)
Zülal Sintezi
(tRNT bağlayıcı inhibitor)
Mupirosin
Zülal Sintezi
(30 S inhibitorlar)
Tetrasiklin
Aminoqlikosid
http://www.slideshare.net/gueste52e15/antibiotic-history
5
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Antibiotiklərin təsnifatı
Qəbul üsulu
- Ağız vasitəsilə qəbul(tetrasiklin, xloramfenikol)
- Parenteral (kanamisin, seftazidim)
Fəaliyyət spektri
- Dar (penisillin, streptomisin)
- Geniş(tetrasiklin, siprofloksasin)
Fəaliyyət növləri
- Bakterisid (penisillinlər, sefalosporinlər, aminoqlikosidlər)
- Bakteriostatik (sulfamidlər, tetrasiklinlər, makrolidlər)
Mənşə
- Təbii (polimiksin, eritromisin, sefalosporinlər)
Yarı-sintetik (ampisillin)
Sintetik (sulfanilamidlər)
6
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Qəbul Üsulları
• Səthi - İnfeksiya xaricidirsə (məsələn dəri və
Dərmanda qanda nisbi sıxlığı
ya gözlər) dərman səthi tətbiq edilir
• Oral- ən sadə ,dərman konsentrasiyası
daha aşağı; tibbi işçisindən asılı deyil;
xəstələr hər zaman dərmanın tibbi istifadəsi
üzrə təlimatlara əməl etmirlər
• Əzələdaxili (ƏD) –Qəbul üçün iynə lazımdır;
konsentrasiyası VD qədər yüksək deyil
• Venadaxili (VD) –İynə və ya katetr tələb
edilir; qaraciyər və böyrəklər dərmanı
dövriyyədən çıxardıqca dərmanın
konsentrasiyası azalır
Qəbul usulu
Ağız vasitəsilə
Əzələdaxili
Venadaxili
Həkim mikrob-əleyhinə preparatın yoluxmuş
toxumalar arasında necə paylanacağını
nəzərə almalıdırlar.
Vaxt (saat)
7
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Bəzi mikrob-əleyhinə dərmanların fəaliyyət
spektri
Mikobakteriya
Qram-mənfi
bakteriya
Qram-müsbət
bakteriya
Xlamidiya,
rikketsiya
İsonazid
Polimiksin
Penisillin
Streptomisin
Eritromisin
Tetrasiklin
Sulfonamid
Adapted from http://www2.raritanval.edu/departments/Science/full-time/Weber/Microbiology/LearningModule/Chapter20/chpater20webct.pdf
UNCLASSIFIED
8
UNCLASSIFIED
Hüceyrə Divarı Sintezinin İnhibitorları
Beta (β)-laktamlar
• Hamısının ümumi strukturlu β-laktam halqası vardır
• Antibiotiklər onlara birləşmiş yan zəncirlərə görə
fərqlənir
• Hal-hazırda bazarda 50 müxtəlif β-laktamlar vardır
• Hamısı bakterisiddir
• Heç biri toksiki deyil (məs. Yüksək dozalarda qəbul
edilə bilər)
• Nisbətən ucuzdurlar
• β-laktamlar üzvi turşulardır və suda həll olunur
• Hamısı struktur və funksiya baxımından oxşardır
9
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Hüceyrə Divarı Sintezinin İnhibitorları
Sefalosporinlər
• Cephalosporium acremonium-un
kifindən alınıb
• Sintetik olaraq dəyişdirilmiş betalaktam strukturu vardır
• Nisbətən geniş spektrlidir,
penisillinazaların bir çoxuna qarşı
müqavimətlidir
• Daha az allergik reaksiyalara
səbəb ola bilər
• Bəziləri ağız vasitəsilə daxilə
qəbul edilir; bir çoxu parenteral
yolla qəbul edilməlidirlər
• Səciyyəvi adlarının kökü – sef və
ya kef-dir.
• Birinci nəsil (sefalotin,
sefazolin): ən çox Qram
müsbət kokklar və az sayda
Qram mənfiyə qarşı təsirlidir
• İkinci nəsil (seftadizim,
sefonasid): Qram müsbət
bakteriyalara qarşı daha
effektivdir
• Üçüncü nəsil (sefuroksim,
seftriakson): beta-laktamazalar
olan enterik bakteriyalara qarşı
geniş spektrli təsir
• Dördüncü nəsil (sefepim): ən
geniş spektrli; həm qram
müsbət həm də qram mənfi
bakteriyalara qarşı tətbiq edilir
10
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Hüceyrə Divarı Sintezinin İnhibitorları
Penisillinlər
• Penisillin G və V ən vacib təbii formalarıdır
• Penisillin Qram (+) kokklar (streptokok) və bəzi
Qram (-) bakteriyalara (meninqokok və sifilis
spiroxeti) qarşı istifadə edilən dərmandır
• Yarısintetik penisillinlər – ampisillin, karbenisillin
və amoksillinin daha geniş spektrə malikdir ;
Qram (-) bağırsaq çöpləri üçün istifadə edilir.
• Penisillinazaya qarşı müqavimətli – metisillin,
kloksasillin
• Əsas problemlər –allergiyalar və müqavimətli
bakteriya ştammları
11
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Hüceyrə Divarı Sintezinin İnhibitorları
Əlavə β-laktam Dərmanları
• Karbapenemlər (imipenem) – Aerob və anaerob infeksiyalara
qarşı geniş spektrli dərman; aşağı dozada, ağız vasitəsilə
qəbul edilir, kənar təsiri azdır
• Monobaktamlar (aztreonam) –Qram (-) aerob çöplərin
törətdiyi infeksiyalara qarşı daha yeni dar spektrli dərman;
penisillinə qarşı allergiyası olan şəxslər tərəfindən istifadə
edilə bilər.
Qeyri β-laktam Hüceyrə Divarı İnhibitorları
• Qlikopeptidlər (vankomisin, teykoplanin) – dar spektrlidir,
penisillin və metisillinə qarşı müqavimət halında və ya
xəstənin penisillinə qarşı allergiyası varsa Stafilokokk
infeksiyalarının müalicəsində çox təsirlidir; toksiki olub qəbulu
çətindir; istifadəsi məhduddur. Son müraciət edilən
antibiotikdir
UNCLASSIFIED
12
UNCLASSIFIED
Hüceyrə Qışasının Funksiyasını Pozan Mikrobəleyhinə preparatlar
Polimiksin B və E
• Polimiksin B –Bacillus polymyxadan alınır. Aerosporus Bacillus
polymyxa cinsindən olan Aerosporus-dan əldə edilir
• Polymiksin E –Bacillus polymyxa cinsindən olan colistinus =
Kolistindən əldə edilir
Kolistin iki formada mövcuddur
• Kolistin sulfat– intestinal infections, topical, powders, media
• Colistimethate sodium – daha aktiv və effektiv formadır
Fəaliyyət Spektri
Dar Spektr: Qram (-) Sidik yolları infeksiyaları, qan, OBM və göz
infeksiyalarına qarşı istifadə edilir
Güclü müqavimətli Psevdomonas (çubuq), Klebsiella sətəlcəminə qarşı
digərləri ilə birlikdə istifadə edilə bilər
• Yüksək zəhərlilik – neyrotoksik və nefrotoksik
• Yoluxmuş yaralar üçün VD, ƏD və səthi olaraq qəbul olunur
13
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Zülal Sintezinə Mane olan Dərmanlar
Eukariotların ribozomlarının ölçüsü və strukturu
prokariotlardan fərqlidir. Prokariot ribozomlarına
qarşı təsirli mikrob-əleyhinə preparatların
prokariotlara qarşı seçici təsiri olur. Lakin, onlar
həmçinin eukariotik mitoxondriyanı zədələyə
bilərlər.
• Aminoqlikosidlər
• Tetrasiklinlər
• Xloramfenikollar
• Makrolidlər
14
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Zülal Sintezinə Mane olan Dərmanlar
Aminoqlikosidlər
• Streptomyces və Micromonospora
•
cinsindən olan torpaq
aktinomisetlərinin müxtəlif növlərinin
məhsulları
•
• Geniş spektrlidir, zülal sintezinə
mane olur, xüsusilə aerob Qram (-)
çubuqlar və müəyyən Qram (+)
bakteriyalara qarşı təsirlidir
o Streptomisin – taun,
tulyaremiya, vərəm
•
o Gentamisin – daha az
zəhərlidir, Qram (-) çubuqlara
qarşı istifadə edilir
o tobramisin və amikasin – daha
yeni dərmanlardır, Qram(-)
bakteriya
Tetrasiklinlər
Geniş spektrlidir, ribozomları
birləşdirərək zülal sintezinin
qarşısını alırlar
Aureomisin, terramisin,
tetrasiklin, doksisiklin və
minosiklin – aşağı qiymətli ağız
vasitəsilə qəbul edilən
dərmanlardır; yan təsirləri
narahatlıq doğurur
Cinsi yolla yoluxan xəstəliklərin,
Roki Mauntin səpkili yatalağı,
Laym xəstəliyi, tif, akne və
protozanın müalicəsi üçün
istifadə edilir
15
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Zülal Sintezinə Mane olan Dərmanlar
Makrolidlər
Xloramfenikol
• Streptomyces venezuelae
bakteriyasından təcrid edilir; artıq
təbii mənbədən əldə edilmir
• Güclü geniş spektrli dərman
• Peptid bağının formalaşmasının
qarşısını alır
• Çox zəhərlidir, istifadəsi
məhduddur, sümük beyninə
bərpa edilə bilməyən zədə vura
bilər.
• Qarın yatalağı, beyin absesi,
rikketsiya və xlamidiya
infeksiyaları
• Eritromisin –geniş ribosomlu 50S
altvahidə birləşir
• Geniş spektrli, nisbətən aşağı
zəhərlilik
• Mikoplazma pnevmoniya,
leqionelloz, xlamidiya, göyöskürək,
difteriyaya qarşı və bağırsaq
əməliyyatından öncə profilaktika
kimi ağız vasitəsilə qəbul edilir.
• Penisillinə qarşı müqavimətli –
qonokokk, sifilis və akneyə qarşı
• Daha yeni, yarı-sintetik makrolidlər
– klaritomisin, azitromisin
• Klindamisin –Geniş spektrli, ciddi
qarın anaerob infeksiyalarına
qarşı; reaksiyalar fərqlidir
16
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Nüklein Turşusunun Sintezinə mane olan
dərmanlar
Nukleotidlərin sintezininin qarşısını ala, replikasiyaya mane
ola və transkripsiyanı dayandıra bilər.
• Rifampin –mRNT-in DNT-dən transkripsiyasına mane
olur
• Xinolonlar – DNT-helikazaya mane olur
Xinolon nəsilləri:
• Birinci Nəsil (naliksid turşusu, sinoksasin): aerob Q (-) bakteriyaları
qarşı təsirlidir
• İkinci nəsil (norkloksasin, siproflaksin, ofloksasin, levofloksasin)
Q(+) və Q(-) bakteriyalarına qarşı təsirlidir
• Üçüncü nəsil (qatifloksasin, qrepofloksasin): Q-müsbət bakteriyaları
qarşı daha güclüdür, anaeroblara qarşı təsiri yaxşıdır
• Dördüncü nəsil(moxifloxacin, gemifloxacin): anaeroblara qarşı güclü
təsiri və prevmokokklara qarşı güclənmiş təsiri vardır
17
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Metabolik Yollara Təsir edən Dərmanlar
• Sulfonamidlər və trimetoprimlər DNT və RNT sintezi
üçün lazım olan tetrahidrofolat sintezi üçün tələb
edilən fermentlərin qarşısını kəsir
• Rəqabətli inhibisiya –dərman fermentin fəal hissəsi
üçün normal substratla rəqabət aparır
• Sinergik təsir – əlavə təsir çoxsaylı dərmanların birgə
işi vasitəsilə əldə edilir; hər birinin daha aşağı dozası
tələb edilir
Purinlər
Asetaldehid
Treonin
Glisin
Serin
serin hidroksimetil transferaza
NAD
Qlazqo
ağırlıq
şkalası
NADN
18
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Metabolik Yollara Təsir edən Dərmanlar
• Antaqonistik təsirinin qarşısının alınması üçün: penisillinə
(böyüyən hüceyrələr tələb edir) əlavə olan tetrasiklin
(bakteriostatik)
• Çoxu sintetikdir; ən vacibləri sulfonamidlərdir
• Dar spektrumludur; fol turşusunun bakteriyalarla sintezinin
qarşısını alır
o sulfizoksazol – şigelyoz, SYİ, bəsit infeksiyalar
o Gümüş sulfadiazini – yanıqlar, göz infeksiyaları
o trimetoprim (sulfametoksazolla birgə verilir) – SYİ,
pnevmosistoz
19
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Yeni yaradılan mikrob-əleyhinə preparat
sinifləri
• Öncədən
mövcud
yaradılmışdır
• Yeni dərman növləri:
o
o
o
dərman
siniflərindən
Fosfomisin trimetamin –SYİ-larının alternativ müalicəsi
kimi təsirli olan fosfor turşusu; hüceyrə divarı sintezinə
mane olur
Xinupristin/dalfopristin
(sinersid)
–Endokardit
və
cərrahiyyə
infeksiyaları
törədən
Stafilokokk
və
Entrokokka qarşı təsirlidir; bakteriya digər dərmanlara
qarşı müqavimətli olduqda istifadə edilir; zülal sintezinə
mane olur
Daptomisin – directed mainly against Gram (+); disrupts
membrane function Əsasən birbaşa olaraq Qram (+)-ə
qarşı təsirlidir; qişa funksiyalarını dayandırır
20
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Mikrob-əleyhinə preparatların hazırlanması və Mikrob-əleyhinə
preparatlara qarşı müqavimətin (MƏPQM) inkişafı
Dərmana qarşı müqavimətli bakteriyanın yaranması
Penisillin yaradan Staphylococcus aureus-un
kəşfi
Bir neçə dərmana qarşı müqavimətli S.aureusun kəşfi və yayılması
Metisillinə qarşı müqavimətli Staphylococcus
aureus-un kəşfi 1961
Penisillinə qarşı aralıq həssaslıqlı S pneumoniae –
nin kəşfi 1967
Penisillin yaradan H.İnfuenzae-nin kəşfi 1974
Penisillinə qarşı müqavimətli S pneumoniae –nin kəşfi
1977
beta-laktamazo mənfi ampisillinə qarşı müqavimətli H.İnfluenzanın
kəşfi 1980
Geniş spektrli beta laktamaza yaradan Qram-mənfi çöplərin
kəşfi 1983
Vankomisinə qarşı müqavimətli enterokokkların kəşfi 1986
Mikrob əleyhinə vasitələrin yaranması
1928 Penisillinin kəşfi
1935 Sulfonamidin kəşfi
1940-cı illər Penisilinnin tibbi tətbiqi
1950-ci illər Aminoqlikosid, xloramfenikol, tetrasiklin və
makrolidin kəşfi
1956 Vankomisinin kəşfi
1960 Metisillinin sintezi
1962 Nalidiks turşusunun sintezi
Birinci nəsil sefemlərin yaranması
İkinci nəsil sefemlərin yaranması
Üçüncü nəsil sefemlərin yaranması
Karbapenem və monobaktamın
yaranması
Metisillinə qarşı müqavimətli Staphylococcus aureus, Penisillinə qarşı
müqavimətli S pneumoniae, beta-laktamazo mənfi ampisillinə qarşı
müqavimətli infeksiyaların artmas, 1990-lar və s.
Üçüncü nəsil sefem, karbapenem, ağız
vasitəsilə qəbul edilən sefem və yeni
kinolonon mikrob aleyhinə vasitələrin artan
istifadəsi
Müqavimətli qonokokkların artması
Bir neçə dərmana qarşı müqavimətli Pseudomonas
aeruginosa-nın kəşfi 2000-ci illər
Kinolonona qarşı müqavimətli E.colinin kəşfi
Yeni kinolononların
yaranması
(Yeni yaranan mikrob əleyhinə maddələrin
azalması)
T. Saga, K. Yamaguçi, 2009 “Mikrob əleyhinə maddələrin və müqavimətli bakteriyaların tarixi”
UNCLASSIFIED
21
UNCLASSIFIED
Mikrob-əleyhinə preparatlara qarşı
müqavimət
Mikrob-əleyhinə preparatlara qarşı
müqavimət nədir?
Müqavimətin Tarixçəsi
•
•
Mikrob-əleyhinə preparatlara qarşı
müqavimət (MƏPQM) mikroorqanizmin
•
•
mikrob-əleyhinə preparata qarşı
müqavimətidir. Müqavimətli bakteriya
•
mikrob-əleyhinə preparatların zərbəsinə
davam gətirə bilir, beləcə standart müalicələr
•
təsirsiz olur və infeksiyalar davam edir və
digərlərinə yoluxa bilər. MƏPQM mikrobəleyhinə preparatların istifadəsinə, xüsusilə
•
yanlış istifadəsinə qarşı reaksiyadır və
mikroorqanizm mutasiya etdikdə və ya
•
müqavimət geni əldə etdikdə yaranır.
•
•
1941 Albert Aleksandr penisillin qəbul edən ilk
şəxs oldu
1942 S. aureus-un ilk müqavimətli izolatlarının
olması bildirilmişdir
1960 Metisillin təqdim edilmişdir
1964 ilk metisillinə qarşı müqavimətli Stafilokokk
aurelius aşkar edilmişdir
1980-ci illər metisillinə qarşı müqavimətli
Stafilokokk aurelius böyük xəstəxana-daxili
infeksiyaya çevilmişdir
1980-ci illər Genişləndirilmiş Spektrli Beta
Laktamazadan qram-mənfi bakteriya istehsal
edilmişdir
1990 Vankomisinə qarşı müqavimətli
Enterokokk yaranmışdır
2000 Vankomisin qarşı aralıq müqavimətli
Stafilokokk aurelius (orta səviyyəli müqavimət)
2002 Vankomisinə qarşı müqavimətli Stafilokokk
aurelius yaranmışdır (yüksək səviyyəli
müqavimət)
2002 Linezolidə qarşı müqavimətli enterokokk
və stafilokokkun aşkar edildiyi məruzə edilmişdir
22
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Mikrob-əleyhinə preparatlara qarşı
müqavimətin mənşəyi
A. Dərmanlara qarşı qeyri-genetik (təbii) müqavimət
Metabolik fəaliyyətsizlik:
Mikrob əleyhinə preparatların çoxu yalnız çoxalan
hüceyrələrə qarşı təsirlidir. Çoxalmayan orqanizmlər
fenotipik olaraq dərmanlara qarşı müqavimətlidirlər.
Tubercle bacilli bakteriyası illərlə toxumalarda yaşayır və
onların tuberkuloz əleyhinə dərmanlara qarşı müqavimətinin
qismən səbəbi onların metabolik fəaliyyətsizliyidir (yuxu).
Hədəf strukturunun itirilməsi:
Protoplastlar və ya L-formalı bakteriyalar hüceyrə divarını
itirdiklərinə görə (dərmanın hədəf strukturu olan) penisillinə
qarşı müqavimətlidir.
23
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
B. Dərmanlara qarşı genetik (qazanılmış)
müqavimət
Plasmidlərin vasitəçilik etdiyi
müqavimət
Müqavimət (M) amilləri bir və ya bir
neçə mikrob-əleyhinə vasitələrə qarşı
müqavimət yaradan plazmid sinfidir.
Plazmıd donoru
Plazmıd
Müqavimətli gen
Plazmidlər tez-tez fermentlərin ifrazını
kodlaşdıran genlər daşıyır ki, onlar
mikrob əleyhinə maddələri qeyrifəallaşdırır və ya məhv edir məs. β –
laktamaz
penisillində
və
sefalofosforinlərdə β –laktam halqasını
məhv edir.
Azad DNT keçidi
TRANSFORMASİYA
Müqavimətli gen
Plazmid keçidi
Gen plazmid və ya
xromosoma gedir
Cansız bakteriyalar
Plazmidlər birləşmə, transduksiya və
ya transformasiya yolu ilə bakteriyalar
arasında
epidemik
müqavimətin
yaranmasına səbəb ola bilər.
KONYUQASİYA
Virus
TRANSDUKSIYA
Müqaviməti
qəbul edən
bakteriyalar
Üfüqi gen keçidi
http://www.slideshare.net/gueste52e15/antibiotic-history
UNCLASSIFIED
Virus
çatdırıl
ması
vasitəsil
ə keçid
24
UNCLASSIFIED
Dərmanlara qarşı xromosom müqaviməti
• Bu mikrob əleyhinə vasitəyə qarşı həssaslığa
nəzarət edən gendə təbii mutasiyanın nəticəsi
kimi yaranır. Xromosom mutasiyasının ən çox
rast gəlinən nəticəsi dərmanlara qarşı həssas
reseptorların dəyişməsidir.
• Məsələn, streptomisinə qarşı müqavimət 30S
bakteriya ribosomunda yerləşən, streptomisin
reseptorunu idarə edən xromosom genindəki
mutasiyadan irəli gələ bilər.
25
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Qazanılmış (genetik) müqavimətin əsas
mexanizmləri
1. Hədəfə çatan mikrob əleyhinə preparatların miqdarının
azalması: («tənəffüs» mutantları aminoglokosidlərə qarşı
müqavimətlidirlər) axın sistemlərinin keçirməzliyi və ya
aktivləşməsindən irəli gəlir.
2. Hədəfin dəyişdirilməsi: qismən dəyişdirilməsi, hədəfin həddən
artıq istehsal edilməsi, hədəfin metabolizminin dolayı yolla
Çıxış
keçilməsi
nasosu
3. Mikrob əleyhinə preparatın
Plazmid
Antibiotiki
qeyri-fəallaşması:
zəiflədən
Antibiotik
ferment
Mikrob əleyhinə
Antibiotik
Antibiotikə
preparatın məhvi;
qarşı
müqavimə
kimvəyi əvəzetmə.
t genləri
Antibiotiki
dəyişdirən
ferment
Antibiotik
http://www.slideshare.net/gueste52e15/antibiotic-history
26
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Səyyar Morqan Vahidi – vasitəli
müqavimət
• Bir çox transpozonlar və inteqronlar dərmanlara qarşı müqaviməti
kodlaşdıran genlər daşıyır. Onlar plazmidlər və xromosomlar arasında
hərəkət etdikcə bu xüsusiyyətlərini bakteriyalara da keçirə bilərlər.
• Bu proses transpozisiya adlanır.
Müqavimət kasseti «A»
Müqavimət geni
kassetləri
İnteqronlar
Müqavimət kasseti «B»
Transpozonlar
«A» kasseti
Xromosom və ya plazmid
Müqavimət kasseti «C»
«B» kasseti «A» kasseti
27
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Antibiotiklərə qarşı həssaslıq sınağı (AHS)
Bulanıq şüşələr
Kirbi-Bauer diskində diffuziya üsulu
Şəffaf şüşələr
Minimal inhibisiya sıxlığı (MİS)
28
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Mikrob Əleyhinə Preparatların Klinik
İstifadəsi
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Antibiotiklər sadə infeksiyalara qarşı istifadə edilməməlidirlər
Profilaktika məqsədi ilə yalnız xüsusi hallarda istifadə edilir
Müalicə aydın kliniki və bakterioloji diaqnoza əsaslanmalıdır. Müalicə
in vitro antibiotiklərə qarşı həssaslıq sınağının nəticələrinə əsasən
dəyişdirilməlidir.
Sistemli müalicə üçün antibiotiklər tam terapevtik dozalarda yetərli
müddət ərzində verilməlidir.
Mikrob əleyhinə preparatın seçilməsi: fəaliyyət spektri,
farmakodinamika, xəstə amilləri, tövsiyyələr (təcrübi müalicə zamanı),
əks-göstərişlərə şübhə olduqda.
Bəzi hallarda iki və ya daha çox antibiotikdən istifadə edərək
birləşmiş müalicə aparılması tələb edilir:
• Ciddi müqavimətli infeksiyalar məs. yoluxucu endokardit və ya
meninqit.
• Vərəmin müalicəsi zamanı rezistentliyin qarşısını almaq üçün 2-3
dərmandan istifadə edilir.
• Ciddi qarışıq infeksiyalar məs. bağırsaq perforasiyasından sonra
peritonit
29
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Kimyəvi profilaktika
(infeksiyaların qarşısının alınması üçün mikrob əleyhinə preparatlardan istifadə)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Hər 3-4 həftədən bir S. pyogenes -ə yenidən yoluxmanın qarşının alınması
üçün revmatik xəstələrə benzatin penisillin G iynəsinin vurulması
Amoksisillinin tək böyük dozası stomatoloji prosedurlar keçirilməzdən
dərhal öncə anadan gəlmə və ya revmatik ürək xəstələrinə verilir.
Meninqokokk meninqit epidemiyasına məruz qalan şəxslərə gündə iki dəfə
2 gün ərzində 600 mg ağız vasitəsilə qəbul edilən rifampisin verilir.
Vəbanın qarşısının alınması üçün ağız vasitəsilə tetrasiklik qəbul edilir.
Uşaqlıq yolunda Strep. qrupundan olan bakteriyalar olan analardan
dünyaya gələn uşaqlarda neonatal sepsis və meninqitin qarşısını almaq
üçün ampisillindən istifadə.
Qonorreyaya məruz qalanlarda qonorreyanın qarşısının alınması üçün
seftriaksondan istifadə.
Cərrahi əməliyyat üçün kimyəvi profilaktikanın lazım olduğu hallar:
•
Yoğun bağırsaq əməliyyatı
•
Böyük ortopedik və kardioloji əməliyyat
•
İşemik ətrafın amputasiyası
30
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Müalicənin müddəti
Bunlardan asılıdır:
• Dərman seçimi
• Patogenin mikrob-əleyhinə preparata qarşı
həssaslıq dərəcəsi
• Qəbul dozası və yolu
• Yoluxma yeri və sahibin mühafizə mexanizmi
o
o
o
Tövsiyyə edilən müddət – 1 həftə
3-7 gün və daha uzun müddətə qədər dəyişir
Lazım olmayan qədər uzun müddətli müalicə yan
təsir, zəhərlənmə və antibiotikə qarşı müqavimətli
orqanizmlərin törətdiyi infeksiyalara yoluxma ilə
nəticələnə bilər
31
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Antibiotik kombinasiyaları
Aşağıdakı məqsədlərlə istifadə edilir:
• Qarışıq və ya bilinməyən infeksiyalar
Məs. bağırsaq çöpü bakteriyaları və Bacteriodes
infeksiyaları ilə müşaiyət olunan qarın nahiyəsində,
sepsis zamanı Sefalosporin və metronidazol (təcrübi)
• Sinergik fəaliyyət – məs.: yoluxucu endokardit
• Dərmanlara qarşı müqavimətin qarşısının alınması və
ya gecikdirilməsi – vərəm
• Dərmanların fəaliyyəti
o bakterisid + bakterisid
sinergik
o bakterisid + bakteriostatik
Antaqonistik ehtimal
o bakteriostatik + bakteriostatik
əlavə
32
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Farmokinetika ilə Farmodinamikanın Müqayisəsi
Farmokinetika(FK):
Bioloji sistem daxilində həzm, paylanma, metabolizm və
dərmanların orqanizmdən xaric edilməsinin təsiri altında
dərmanların hərəkət tezliyidir.
• Farmokinetika bədənin dərmana təsirini təsvir edir
Farmodinamika (FD):
Dərmanların canlı orqanizmlərdə fəaliyyəti və ya təsirinin
öyrənilməsi.
• Farmodinamika dərmanın bədənə təsirini təsvir edir
33
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Kinetika: Dərmanın nüfuzu
• Dərmanın onun absorbsiyasına təsir edən xüsusiyyətləri :
– molekulyar çəkisi, ionizasiya, həllolma, formulasiya
• Xəstə tərəfindən absorbsiyaya təsir edən amillər :
– Qəbul yolu
– Mədə/bağırsağın turşuluğu/qələviliyi
– Mədənin boşalma sürəti
– Mədədə qidanın mövcudluğu
• Nüfuz sürəti-absorbsiya və miqyası bioloji dəyərlilik
adlanır.
• Bioloji dəyərlilik qəbul yolundan asılıdır.
• VD (Vena daxili) yolun bioloji dəyərliliyi 100%-dir.
• Bəzi antibiotiklərin ağız vasitəsilə qəbul edilən zaman əla
bioloji dəyərliliyi olur (>90%) (məs. Levofloksasin,
siprofloksasin, flukonazol)
UNCLASSIFIED
34
UNCLASSIFIED
Kinetika: dərmanın yayılması
• Qişanın keçiriciliyi
Dərman qişalardan keçərək fəaliyyət sahəsinə çatmalıdır
• Plazma zülalının toplanması
Pis qidalanma= albumin = azad dərman
Yüksək zülalla bağlı dərmanın daha az miqdarda
dərmanı vardır ki, reseptorlar sahəsində sərbəst olaraq
təsir etsin
• Qanın toxumalara axını
Ürək, qaraciyər, və böyrəklər = yüksək miqdarda
qan axını
Əzələ, piy = az miqdarda qan axını
• Dərmanın lipofilliyi
Lipofilik dərmanlar piy toxumalarında toplanır
35
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Kinetika: Metabolizm
•
Dərmanlar və oksinlər xəstələrin orqanizmi üçün
yaddır
•
Dərmanlar ağciyər, qan və qaraciyərin
metabolizmində iştirak edə bilər
•
Orqanizm dərmanları daha az passiv formaya
çevirmək üçün və onların bədəndən çıxarılmasını
sürətləndirmək üçün suda həll olma bacarığını
artırmaq üçün çalışır.
•
Qaraciyər dərman metabolizminin baş verdiyi əsas
sahədir.
36
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Kinetika: Orqanizmdən çıxarılma
• Ağciyər – nəfəs verildikdə
• Öd –Nəcislə ifraz edilir
– qaraciyər-bağırsaq dövriyyəsi
• Böyrək – sidiklə ifraz edilir
– glomerulyar filtrasiya
– kanalda reabsorbsiya
– kanalda ifrazat
• Antibiotiklərin bir çoxu böyrək vasitəsilə xaric
edilir və böyrək çatışmazlığı olan xəstələrdə
dozalar xəstəyə uyğunlaşdırılmalıdır.
37
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Farmakodinamik Parametrlər və Nəticə
Smaks=Zirvə
Smaks=MİS (minimal inhibitor
sıxlığı)
Aminoqlikosidlər
ƏAS/MİS
Fluorokinolonlar
Makrolidlər
Ketolidlər
Qlikopeptidlır
Lipopeptidlər
Sıxlıq
MİS
AST
(antibiotik
sonrası təsir)
Z>MİS
Beta-laktamlar
Tetrasiklin
Oksazolidinonlar
Smin=Ən aşağı
nöqtə
Zaman
http://www.mad-id.com
38
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Farmakodinamik Xüsusiyyətləri
•
Sıxlıqdan asılı məhv etmə
o Antibiotikin sıxlığı və bakterisid təsiri arasında birbaşa münasibət
• Zamandan asılı: antibitiok sıxlığı MİS(Minimal İnhibitor Sıxlığı)-dən yuxarı
qaldığı müddətdə orqanizmin fəaliyyətini maksimal dərəcə əngəllənməsi
• Zamandan asılı: antibitiok sıxlığı MİS(Minimal İnhibitor Sıxlığı)-dən yuxarı
qaldığı müddətdə orqanizmin fəaliyyətinin maksimal dərəcə ləngiməsi
• Antibiotik sonrası təsir (AST):
o Mikrob -əleyhinə preparatların təsirindən sonra bakteriyaların
böyüməsinin davamlı şəkildələngiməsini təsvir edir
 AST: təsirin əvvəlki təmasa görə olduğunu,
davamlı inhibitor sıxlığına görə olmadığını nəzərdə tutur.
Sıxlıqdan asılı məhv etmə
Aminoqlikosidlər
Kinolonlar
Metronidazol
Daptomisin
http://www.mad-id.com
Zamandan asılı məhv etmə
Beta-laktamlar
Makrolidlər
Streptoqraminlər
Xloramfenikollar
Rifampin
Tetrasiklin
Glisilsiklinlər
Oksazolidinonlar
Ketolidlər
AST Qram +
Beta-laktamlar
Qlikopeptidlər
Makrolid
Streptoqraminlər
Kinolonlar
Aminoqlikosidlər
Xloramfenikol
Rifampin
Tetrasiklin
Oksazolidinonlar
Ketolidlər
AST Qram +
Aminoqlikosidlər
Kinolonlar
Karbapenemlər
Rifampin
39
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Mikrob-əleyhinə preparatlarla müalicənin
uğursuzluqları
Yanlışlıqla bağlı uğursuzluqlar:
•
•
•
Səhv diaqnoz
Mikrob-əleyhinə preparatlar əsas
xəstəliyə təsir etmir
Dərman qəbulundan öncə Mikrobəleyhinə preparatların qeyrifəallaşması
Xəstə ilə bağlı:
•
•
•
Farmakoloji:
Yaş
İmmun vəziyyət
Fizioloji vəziyyət
•
•
•
Yetərsiz dərman dozası və yanlış
qəbul yolu
Farmakodinamikaya lazımlı
diqqətin göstərilməməsi
Orqanizmdə qeyri-fəallaşma
Mikroblarla bağlı:
•
“Yanlış” patoqen
Müqavimət (təbii və ya qazanılmış)
•
Yanlış laboratoriya məlumatları
•
40
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Mikrob-əleyhinə preparatların
farmakokinetikası və farmakodinamikası
•
•
•
•
İnsanlara təsir
Absorbsiya
Yayılma
Metabolizm
İfraz
•
•
•
•
Bakteriyaya təsir
Güc
Öldürmə
Davamlı təsir
Immun sistem
Bakteriyanın yox edilməsi
41
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Antibakterial Kimyəvi Müalicənin Fəsadları
Müqavimətin Yaranması
•
•
•
•
Yanlış doza
Uzunmüddətli müalicə
İnfeksiyanın bağlı( kapsul) fokusu
in vitro həssaslıq sınağı keçirilmədən antibiotiklərdən yanlış istifadə
Dərmanın zəhərliliyi
• Həddən artıq çox doza
• Uzunmüddətli istifadə
• Seçici zəhərliliyin məhdud ölçüsü
 Streptomisin 8-ci kəllə-beyin sinirinə təsir edərək karlığa səbəb ola
bilər; xloramfenikol depressiyaya səbəb ola bilər.
 Aminoglikosidlər (məs. Gentamisin, netilmisin, tobramisin)
nefrotoksikdirlər
 Tetrosiklinlər böyüməyə və inkişafda olan döl və körpələrin sümük və
dişlərinin inkişafına mane olur
42
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Antibakterial Kimyəvi Müalicənın Fəsadları
Hiperhəssaslıq
Bir neçə növ antibiotikdən istifadə edilən zaman hiperhəssaslıq
ortaya çıxa biər. Onun ən ciddi forması anafilaktik şokdur, o
penisillin və ya sefalosporinlərdən istifadə nəticəsində yarana
bilər. Daha yumşaq əlamətlərə məxmərək, bənövşəyi rəngdə
səpki, dəridə səpkilər, ishal, qusma və sarılıq daxildir.
43
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Antibakterial Kimyəvi Müalicənın Fəsadları
Superinfeksiya
Superinfeksiya penisillinə qarşı müqavimətli olan xəstəxana daxili
infeksiyalarda Staph.aureus kimi mühitdə öncədən mövcud olan
müqavimətli ştammlar tərəfindən törədilə bilər.
Superinfeksiyanın digər bir növü istifadə edilən antibiotik tərəfindən normal
floranın qarşısının alınması nəticəsində yaranır və onların xəstəliyə səbəb
olan dərmana müqavimətli orqanizmlər tərəfindən əvəz edilməsi:
•
•
•
Vaqinit və ya oral kandidoza səbəb olan Candida bakteriyasının
həddindən artıq böyüməsi.
Bağırsaq florasının basılması və stafilokokk enterokolit və ya Cl.
difficile yaranmasına səbəb olan Staphylococci bakteriyalarının
həddindən artıq böyüməsi ilə nəticələnən uzun müddətli oral kimyəvi
terapiya
Təbii olaraq dərmana-davamlı qram (-) orqanizmlərin həddindən
artıq böyüməsi yəni psevdomonas, proteus və ya enterobakteriyalar;
tənəffüs yolu superinfeksiyalarına səbəb ola bilər
44
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Mikrob-əleyhinə preparatlarla bağlı suallar
Mikrob-əleyhinə preparatlar nədir?
Mənbəyi və kimyəvi strukturu
Təsiri nədir?
Hədəf sahəsi və fəaliyyət mexanizmi
Haraya və hansı sürətlə qəbul edilir?
(qəbul yolları nəzərdə tutulur)
Farmakokinetika və farmakodinamika
Nə zaman istifadə edilir?
Fəaliyyət spektri və vacib kliniki
istifadəsi
İstifadə məhdudiyyətləri nədir?
Yan təsirləri, müqavimət
Qiyməti nə qədərdir?
Bahalı mikrob-əleyhinə preparatların
inkişaf edən ölkələrdə istifadəsi
məhduddur
Antibiotiklə müalicəni başlamazdan öncə, törədici
orqanizmin və potensial antibiotikə həssaslığın təyin
edilməsi üçün şübhəli yoluxma sahələri kultivasiya
edilməlidir.
45
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Mükəmməl mikrob-əleyhinə preparatlar
•
•
•
•
Mikrob-əleyhinə preparatların
xüsusiyyətləri
Müqavimətin yavaş
yaranması
Bakterisid fəaliyyət
Məməli hüceyrələrini deyil,
mikrob hüceyrələrini seçir
Normal floranı pozmur
Farmakoloji xüsusiyyətləri
• Toxumalar arasında sürətlə
və geniş şəkildə paylanır
• Yarı-çıxarılma dövrü
nisbətən uzundur
• Digər dərmanlarla əlaqəyə
girmir
• Qəbulu asandır
• Nisbətən ucuzdur
• Sahib üçün zəhərli deyil
LAKİN...mükəmməl mikrob-əleyhinə preparat yoxdur
46
UNCLASSIFIED
UNCLASSIFIED
Suallar?
47
UNCLASSIFIED