Transcript - สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดขอนแก่น

ชีววิทยาและชีวนิสยั ของยุงลาย
วุฒิไกร แสนสีลา
งานโรคติดต่อทัว่ ไป
สานักงานสาธารณสุขจังหวัดขอนแก่น
1
ลักษณะทั่วไปของแมลง
2
ส่วนหัว (Head)
•ตารวม (Compound Eye)
•ตาเดี่ยว (Ocelli)
•หนวด (Antenna)
•ปาก (Mount)
3
หนวด (Antenna)
4
ปาก (mouth)
5
ปาก (mouth)
6
ส่วนอก (Thorax)
7
ส่วนอก (Thorax)
8
ส่วนท้ อง (Abdomen)
9
ส่วนท้ อง (Abdomen)
10
การเจริญเติบโต
ไม่สมบูรณ์
สมบูรณ์
11
mosquito
12
ยุงทีส่ ำคัญในทำงกำรแพทย์ มี 4 สกลุ
1. สกุลยุงลาย (Genus Aedes)
2. สกุลยุงราคาญ (Genus Culex)
3. สกุลยุงก้ นปล่ อง (Genus Anopheles)
4. สกุลยุงเสือหรือยุงฟิ ลาเรีย (Genus Mansonia)
13
14
ยุงลาย
ยุงก้ นปล่ อง
ยุงเสือ
ยุงราคาญ
15
ยุงลาย
ยุงราคาญ
ยุงก้ นปล่ อง
ยุงเสือ
16
วงจรชีวติ ของยุงลำย
4-5 วัน
1-2 วัน
1-2 วัน
7-10 วัน
ตัวผู ้ 7 วัน
ตัวเมีย 30 - 45 วัน
17
พฤติกรรมของยุงลาย
ยุงลายตัวผู ้
กินน้ าหวานอย่างเดียว
ยุงลายตัวเมีย
กินน้ าหวานและเลือด
น้ าหวาน
แหล่งพลังงาน
เลือด
โปรตีนในเลือด
พัฒนาไข่
18
ไข่ของย ุงลาย
19
สีวิกา แสงธาราทิพย์
สำนักงำนควบคุมโรคไข้ เลือดออก
น้ ำถูกใช้หรื อระเหยหมดไป
แต่ไข่ยงั มีชีวติ อยูไ่ ด้
20
ยุงลำยชอบวำงไข่ ทใี่ ด
4.6 เมตร
1.2 %
3.0 เมตร
0.9 %
1.2 เมตร
67.8 %
0 เมตร
30.1%
21
แหล่ งเพำะพันธ์ ุของยุงลำย
22
แหล่ งเพำะพันธ์ ุของยุงลำย
23
แหล่ งเพำะพันธ์ ุของยุงลำย
24
แหล่ งเพำะพันธ์ ุของยุงลำย
25
แหล่ งเพำะพันธ์ ุนอกบ้ ำน
26
แหล่ งเพำะพันธ์ ุนอกบ้ ำน
27
แหล่ งเพำะพันธ์ ุนอกบ้ ำน
28
แหล่ งเพำะพันธ์ ุนอกบ้ ำน
29
กำรควบคุมและกำจัด
ลูกนำ้ ยุงลำย
30
กำรควบคุมและกำจัดลูกนำ้ ยุงลำย
หมำยถึง กำรกำกับดูแลไม่ ให้ มลี ูกนำ้ ยุงลำย
(ในภำชนะขังนำ้ ใด ๆ) และกำรทำให้ ลูกนำ้ ยุงลำย
หมดสิ้นไป (หำกพบว่ ำมีลูกนำ้ ยุงลำยในภำชนะ
ขังนำ้ นั้น ๆ
31
วิธีการกาจัดลูกน้ า
ทางกายภาพ
ทางชีวภาพ
ทางเคมี
- การปิ ดปากภาชนะเก็บน้ า
- การเปลีย่ นน้ าทุก 7 วัน
- การเก็บทาลายเศษวัสดุที่ไม่
ใช้แล้ว
- การกลบ ถม หรือระบายน้ า
- การใช้ขนั ดักลูกน้ า
- การขัดล้างภาชนะ
. ศัตรูธรรมชำติ
- ปลำหำงนกยูง
- ปลำกัด
- ปลำสอด
- ปลำหัวตะกัว่
- ปลำตะเพียน
- ตัวอ่ อนแมลงปอ
. ผลิตภัณฑ์ จำกพืช
- ใช้ทรายกาจัดลูกน้ า
- การใช่เกลือแกง /
น้ าส้มสายชู/ผงซักฟอก
-การใช้สารยับยั้งการ
เจริญเติบโต
-Bti
- กำรใช้ ผลมะกรู ด
32
1.วิธีทำงกำยภำพ
1.1 กำรปิ ดปำกภำชนะเก็บนำ้
1.2 กำรหมัน่ เปลีย่ นนำ้ ทุก 7 วัน
1.3 กำรเติมนำ้ เดือดจัด ๆ ทุก 7 วัน
1.4 กำรใช้ กระชอนช้ อนลูกนำ้
1.5 กำรใส่ ทรำยธรรมดำในจำนรองกระถำงต้ นไม้
1.6 กำรเก็บทำลำยวัสดุทไี่ ม่ ใช้ แล้ ว
1.7 กำรกลบ ถม หรือกำรระบำยนำ้
1.8 กำรใช้ ขนั ดักลูกนำ้
33
การป้องกันกาจัดลูกน้ ายุงลายทางกายภาพ
อาจปิ ดปากโอ่ง
ด้ วยผ้ ามุ้ง
หรือตาข่ าย
ไนล่อนชนิดถี่
ต้ องปิ ดฝา
ให้ มิดชิด
จึงจะป้องกัน
ยุงลายเข้ าไป
วางไข่
34
2.วิธีทำงชีวภำพ
2.1 ลูกนำ้ ยุงยักษ์ (Toxorhynchites sp.)
2.2 ปลำกินลูกนำ้ (Gambusia affinis)
2.3 แบคทีเรีย (Bacillus thuringiensis)
2.4 ไรนำ้ จืด (Mesocyclops sp.)
2.5 โปรโตซัว
2.6 เชื้อรำ
2.7 ตัวอ่ อนแมลงปอ
2.8 ด้ วงดิง่ มวนวน มวนกรรเชียง
2.9 ไส้ เดือนฝอย
35
ปลำหำงนกยูง
การกาจัดลูกน้ ายุงลายทางชีวภาพ
ลูกนา้ ยุงยักษ์
มวนกิง่ ไม้ นา้
มวนกรรเชียง
แมลงเหนี่ยง
ตัวอ่อนแมลงปอ
ไรนา้ จืด
36
้
ผงซักฟอก หรื อน้ ำยำซักล้ำง
ทัว่ ไป
3.3 กำรใช้สำรยับยั้งกำร
เจริ ญเติบโต
37
ผลิตภัณฑ์ กาจัดลูกนา้ ชนิดต่ างๆ
38
การกาจัดลูกน้ ายุงลายทางเคมี
ผลิตภัณฑ์ ชนิด 1% ใช้ ในอัตรา
1 กรัมต่ อนา้ 10 ลิตร หรือ
20 กรัมต่ อนา้ 200 ลิตร
ผลิตภัณฑ์ ชนิด 2 % ใช้ ในอัตรา
0.5 กรัมต่ อนา้ 10 ลิตร หรือ
10 กรัมต่ อนา้ 200 ลิตร
39
ผลิตภัณฑ์ กาจัดลูกนา้
ผลิตภัณฑ์ กาจัดลูกนา้ มีท้งั ชนิดทีเ่ ป็ น เม็ดทราย และชนิดทีเ่ ป็ น ซีโอไลท์
เม็ดทราย
ซีโอไลท์
40
อัตรำกำรใช้ ทรำยทีมีฟอส
ควำมเข้ มข้ น
อัตรำกำรใช้
ทรำยชนิด 1%
1 กรัมต่อน้ ำ 10 ลิตร
ทรำยชนิด 2%
1 กรัมต่อน้ ำ 20 ลิตร
41
จะต้ องใส่ เท่ ำไหร่
????
วิธีกำร
โอ่ ง 1 ปี บ มีปริมำณ 20 ลิตร
ถ้ ำโอ่ ง 5 ปี บ เท่ ำกับ 100 ลิตร
โอ่งนำ้ ขนำด 5 ปี บ
ดังนั้น ทรำยอัตรำใช้ 1 กรัมต่ อนำ้
10 ลิตร ต้ องใส่ ทรำยทั้งหมด 10
กรัม
42
ผลิตภัณฑ์ กาจัดลูกนา้
หากต้ องการห่ อเม็ดทรายด้ วยผ้ า ควรเลือกใช้ ผ้าขาวบาง หรือผ้ าเนือ้ โปร่ ง
ห่ อเม็ดทรายอย่ างหลวมๆ ให้ เม็ดทรายกลิง้ ไปมาในห่ อผ้าได้ การใช้ ผ้าที่มี
เนือ้ แน่ น และห่ อเม็ดทรายจนแน่ น นา้ จะซึมผ่ านไม่ ทั่วถึง ทาให้ สารเคมี
ออกมาได้ น้อย ประสิ ทธิภาพในการกาจัดลูกนา้ ก็จะลดน้ อยลง
43
แหล่ งเพาะพันธุ์ของยุงลาย
การป้องกันและกาจัดลูกนา้ ในถ้ วย
รองขาตู้กนั มด ทาได้ หลายวิธี เช่ น
เทนา้ เดือดจัดลงไปทุก 7 วัน
หรือ ใส่ นา้ ส้ มสายชู 2 ช้ อนชา
หรือ ใส่ เกลือแกง 1-2 ช้ อนชา
หรือ ใส่ ชันผงโดยไม่ ต้องใส่ นา้
44
ผลิตภัณฑ์ กาจัดลูกนา้ มีความเป็ นพิษต่ อคนน้ อย
นา้ หนักตัว 4 กิโลกรัม
ต้องบริ โภคทรายกาจัดลูกน้ าชนิด 1%
จานวน 3.4 กิโลกรัม จึงจะเสี ยชีวติ
เนื่องจากพิษของสารเคมี
ต้องบริ โภคทรายกาจัดลูกน้ าชนิด 1%
จานวน 10.3 กิโลกรัม จึงจะเสี ยชีวติ
เนื่องจากพิษของสารเคมี
นา้ หนักตัว 12 กิโลกรัม
ต้องบริ โภคทรายกาจัดลูกน้ าชนิด 1%
จานวน 21.5 กิโลกรัม จึงจะเสี ยชีวติ ต้องบริ โภคทรายกาจัดลูกน้ าชนิด 1%
เนื่องจากพิษของสารเคมี
จานวน 43 กิโลกรัม จึงจะเสี ยชีวติ
เนื่องจากพิษของสารเคมี
นา้ หนักตัว 25 กิโลกรัม
นา้ หนักตัว 50 กิ45
โลกรัม
กำรป้องกันและกำจัดยุงลำย
46
กำรป้องกันไม่ ให้ ถูกยุงลำยกัด
1. นอนในมุง้
2. สวมใส่ เสื้ อแขนยำว กำงเกงขำยำว และควร
ใช้สีอ่อน ๆ
3. ใช้สำรไล่ยงุ
3.1 สำรไล่ยงุ ชนิดขด, ชนิดแผ่น และชนิดน้ ำ
3.2 สำรไล่ยงุ ชนิดทำผิว
3.3 สำรไล่ยงุ ชนิดใช้ชุบเสื้ อผ้ำ ทำรองเท้ำ
ชุบมุง้ ฯลฯ
47
สำรกำจัดยุงลำย
1. กำรใช้ สำรเคมี
2. กำรใช้ อุปกรณ์ กำจัดยุง
2.1 ชนิดทีเ่ ป็ นกับดักไฟฟ้ำ ใช้ ไฟบ้ ำน
220 โวลท์
2.2 อุปกรณ์ กำจัดยุงไฟฟ้ ำแบบใช้ แบตเตอรี่
48
สารออกฤทธิ์ในยาทากันยุง เช่ น
- ดีท (DEET)
- เอธิล บิวทิล อะเซทิล อะมิโน โปรปิ โอเนท
(Ethyl butyl acetyl amino propionate)
- นา้ มันตะไคร้ หอม
- นา้ มันยูคาลิปตัส
ห้ ามใช้ ดีท (DEET)
กับเด็กอายุน้อยกว่ า 4 ปี
ยาทากันยุง
ทาป้องกันยุงกัด
49
พืชไล่ ยุง
ตะไคร้ หอม (Cymbopogon nadus)
ส่ วนที่ใช้
วิธีใช้
ใบ
นำใบมำโขลกผสมกับน้ ำในอัตรำ
ส่ วน 1 : 1 กรองเอำแต่ส่วนที่เป็ นน้ ำมำทำผิว
50
พืชไล่ยงุ
มะกรู ด (Citrus hystri)
ส่ วนที่ใช้ ผล
วิธีใช้
นำผิวของผลมะกรู ดมำหั่นเป็ นชิ้นเล็ก ๆ
แล้ วนำมำโขลกผสมกับนำ้ อัตรำส่ วน
1 : 1 แล้ วกรองเอำส่ วนที่เป็ นนำ้ มำใช้
ไพลเหลือง (Zingiber cassumunar)
ส่ วนที่ใช้ หัว
วิธีใช้
นำหัวไพลเหลืองมำโขลกผสมกับนำ้
อัตรำส่ วน 1 : 1 กรองเอำแต่ ส่วนทีเ่ ป็ น
นำ้ มำทำผิว
51
พืชไล่ยงุ
สะระแหน่ (Mentha arversis)
ส่ วนทีใ่ ช้ ใบ
วิธีใช้
ขยี้ใบสะระแหน่สดทำถูที่ผวิ หนังโดยตรง
ต้ นยูคำลิปตัส (Eucalyptus citriodara)
ส่ วนทีใ่ ช้ ใบ
วิธีใช้
ขยี้ใบสดทำถูที่ผวิ หนัง
52
พืชไล่ยงุ
กะเพรำ (Ocimum sanotum)
ส่ วนทีใ่ ช้ ใบ
วิธีใช้
ขยี้ใบสดหลำยๆ ใบวำงไว้ใกล้ตวั กลิ่น
น้ ำมันกะเพรำที่ระเหยออกมำจะช่วยไล่ยงุ หรื อขยี้ใบ
สดทำที่ผวิ หนังโดยตรง
ว่ำนน้ ำ (Acorus calamus)
ส่ วนทีใ่ ช้ เหง้ ำ
วิธีใช้
หัน่ เหง้ำสดเป็ นชิ้นเล็กๆ นำมำโขลกผสม
กับน้ ำ อัตรำส่ วน 1 : 1 กรองเอำแต่น้ ำมำทำผิว
53
พืชไล่ยงุ
แมงลัก (Ocimum citratum)
ส่ วนทีใ่ ช้ ใบ
วิธีใช้
ขยี้ใบสดทำที่ผวิ หนัง
ตะไคร้ หอม (Cymbopogon nardus)
ส่ วนที่ใช้ ต้นและใบ
วิธีใช้
นำต้นและใบมำโขลกผสมกับน้ ำ
อัตรำส่ วน 1 : 1 กรองเอำแต่น้ ำมำทำผิว หรื อนำต้นสด
4-5 ต้น มำทุบแล้ววำงไว้ใกล้ตวั
54
พืชไล่ ยุง
กระเทียม (Allium sativum)
ส่ วนที่ใช้
วิธีใช้
หัว
นำหัวกระเทียมมำโขลกผสมกับน้ ำในอัตรำ
ส่ วน 1 : 1 กรองเอำแต่ส่วนที่เป็ นน้ ำมำทำผิว
หรื อใช้หวั กระเทียมสดถูที่ผิวหนังโดยตรง
55
การควบคุมพาหะนาโรคแบบผสมผสาน
คือ การควบคุมพาหะนาโรคโดยการใช้ หลายๆวิธีร่วมกัน
วิธีทางกายภาพ หรือวิธีกล
การใช้ สิ่งมีชีวติ
หรือวิธีทางชีวภาพ
หรือชีววิธี
การใช้ สารเคมี
หรือวิธีทางเคมีภาพ
56
ขอบคุณครับ
สวัสดี
57